Хозирги узбек тили лексикасининг ижтимоий-диалектал состави - Лингвистика - Рефераты

Хозирги узбек тили лексикасининг ижтимоий-диалектал состави

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

43.5 KB

www.arxiv.uz Ҳозирги ўзбек тили лексикасининг ижтимоий- диалектал состави Режа : 1. Ҳозирги ўзбек тили лексикасининг ижтимоий-диалектал состави ҳақида маълумот. 2. Умумхалқ лексикаси ва диалектал лексика. 3. Касб-ҳунар лексикаси; терминологик лексика. 4. Жаргон ва аргонлар.

www.arxiv.uz 1. Ҳозирги ўзбек тилининг луғат таркибида ўзбек тилида сўзлашувчиларнинг барчаси учун умумий, тушунарли бўлган умуммиллат характеридаги сўзлардан ташқари, миллатнинг ижтимоий гуруҳланиши билан боғланган айрим сўзлар йиғиндиси бор. Ҳозирги ўзбек тилининг лексик системасининг ўрганиш умумхалқ лексикасигина эмас, шу билан бирга унга қўшимча сифатида ижтимоий гурухлар лексикасини ҳам ўрганиш назарда тутади. Бошқача айтганда, диалектларга, касб-ҳунарга, фан-техникага оид, шунингдек, айрим жаргонларга хос бўлган сўзларни ҳам ўрганиш, улардан адабий тилда фойдаланиш, имкониятини белгилаб олиш алоҳида аҳамиятга эга. 2. Умумхалқ лексикаси ва диалектал лексика. Маълумки, миллий тил умумиллатга хизмат қилади. Миллий тил унга миллат аъзоларининг барчаси учун тушунарлидир. Бунга ўзининг адабий тил формасига эга бўлиши орқали эришади. Умумхалқ тили, адабий тилдан ташқари, ўз ичига бир қанча шевалар, диалектларни ҳам олади. Ягона миллий тилда ишлатилмайдиган, айрим маҳаллий диалектларгагина хос сўзлар диалектизм дейилади. Диалектларнинг йиғиндисига хос бўлган сўз диалектал лексика дейилади. Диалектизмлар ҳозирги ўзбек адабий тилига айтарли таъсир кўрсатмайди. Бадиий асарларда воқеа ва асар қаҳрамонининг, персонажнинг белги, хусусиятига ишора қилиш учун воқелик юз берган жой диалекти элементларини қўллаш мумкин. Масалан: жилла, жичча, чилпичоқ, нечук, болиш, ача, ҳамсоя, ҳордиқ. 3. Касб-ҳунар лексикаси ва терминологик лексика. Касб-ҳунарга доир бўлган сўзлар проф-зм, проф-змлар йиғиндиси проф.л лексика дейилади. Ҳозирги ўзбек тили ўзбек халқи ҳаётида қадимдан мавхуд бўлган деҳқончилик, чорвачилик, кулолчилик, темирчилик, этикдўзлик, мисгарлик, дурадгорлик, сувоқчилик, ипакчилик ва бошқа

www.arxiv.uz ҳунарларга доир бўлган махсус сўзларга жуда бой. Масалан: кулолчилик касбида доғчил (хум.яс.иш.асбоб.), аспак ёки от ёғоч, бандах, боғич (идиш четини текислаш учун ишлатиладиган латта, чарм ёки кийгиз парчаси) каби сўзлар, сувоқчилик соҳасида бози (токча ёни), андава (асбоб), лойкаш (киши) мола газчўп (асбоб) каби махсус сўзлар бор. Тор доирада қўлланади, шу соҳа кишилари учун тушунарлидир. Термин – фан, техника, санъат соҳасидаги аниқ бир тушунчани ифодалайдиган бир маъноли сўз ёки иборалардир. Масалан: морфологик, лексика, аффикс, сонор кабилар тилшуносликка оид терменлар бўлса, квадрат, илдиз, теорема кабилар математикага оиддир. Бирор фан ёки ишлаб-чиқариш соҳасидаги қўлланадиган терминларнинг жами терминология дейилади. 1. Жаргон ва арголар. Ўтмишда халқни экскурсия қилувчи синф вакиллари, сарой доирасига мансуб бўлган юқори мансабдорлар, савдогарлар, дин аҳллари, қаландарлар, маддоҳлар, халқни алдаб юрувчи гадойлар, ўғрилар ва бошқа фирибгарлар ўз ниятларини халқдан яшириш учун ўзларигагина тушунарли сўз ва иборалардан фойдаланганлар. Айрим ижтимоий гуруҳлар томонидан яратилиб, умумхалқ тилидан фарқ қиладиган дабдабали сўз ва иборалар жаргонлар дейилади. Масалан: офтоби олам (пожшоҳ) ҳусни мутлақ (худо) базми жамшид, нишони олий (хат) кабилар сарой аҳлларига хос бўлса, инхай (чой), тиш (гуруч), қайчи (ревизор) кабилар савдогарларга хосдир. Ўғри, қиморбозлар орасида лой, якан (пул), бедана (тўппонча), хитола (ўғирла) сўзлар ишлатилиб, арго дейилади.

Похожие

Хозирги узбек адабий тили вокализми

Хозирги узбек адабий тили ёзув тизимлари

Хозирги узбек адабий тилининг тарихий илдизлари ва диалектал асослари

Хозирги узбек адабий тили курсининг объекти, максади ва вазифалари

Миллий узбек адабий тили