Хозирги имло муаммолари фанининг максад ва вазифалари - Лингвистика - Рефераты

Хозирги имло муаммолари фанининг максад ва вазифалари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

51 KB

www.arxiv.uz Ҳозирги имло муаммолари фанининг мақсад ва вазифалари Режа: 1. Тил билан ёзувнинг ў заро муносабати. 2 . Янги ўзбек алифбосига ўтишнинг зарурати. 3 . Лотин ёзувига асосланган ўзбек алифбосининг бош қ а алифболардан фар қ и. 4 . Хулоса.

www.arxiv.uz Тил билан ёзув чамбарчас бо ғ ли қ , лекин муста қ ил ҳ одисалардир. Инсон пайдо бўлгандан бери тил мавжуд, аммо ёзув кишилик жамияти тара ққ иётининг сўннги бос қ ичларида юзага келган. Ижтимоий ҳ одиса сифатида тил табиий йўсинда пайдо бўлиб, ўз тара ққ иёт қ онунлари билан ривожланади. Тил кишиларга ўзо қ даврлар ёл ғ из ўзи ҳизмат қ илган, ёзув эса кишиларнинг онгли аралашуви билан маълум зарурият туфайли кейинчалик ўйлаб топилган. Фикр-маълумотни ўзоқ масофага эҳтиёж са қ ланди. Ёзувнинг ўзгаришини тилнинг ўзгариши, деб қ арамаслик керак. Тил ўзича, ёзув ҳам ўзича ўзгаради. Тилни дарахтга ўхшатсақ, ёзув унинг сояси дейиш мумкин. Дарахтнинг ўсиши ер, сув, ҳ аво, қ уёш каби омилларга боғлиқ, соянинг бўлиши эса қуёшга ва соя бериши мумкин бўлган нарсанинг борли ғ ига боғлиқ. Дарахт соя бериши учун қуёш нури дарахтга тушиб туриши шарт.Тил билан ёзувнинг муносабатини шунга ўхшатиш мумкин. Ёзувнинг тилга бириктирилиши маълум даражада шартли. Айни бир тилга турли даврларда бошқа-бошқа ёзувнинг ҳизмат қилгани бунинг энг ишончли далилидир. Масалан, қадимги туркий тил ўз ёзувига эга бўлган. Бу тилга мансуб ёдгорликлар бизгача бир неча ҳил алифбода етиб келган. Шу қадимги туркий тилнинг ворисларидан ҳисобланувчи ўзбек тилига кейинчалик уч алифбо ҳизмат қилган. Булар бир неча марта исло ҳ қилинган араб алифбоси, лотин алифбоси ва рус (кирилл) алифболаридир. Араб алифбоси асримизнинг 20-йиллари охиригача амал қилинди. Кейин қисқа муддат лотин алифбосидан фойдаландик, 1940-йилдан бошлаб рус (кирилл) алифбосига ўтказилди. 1993 йил 2 сентябрдан лотин алифбосига асосланган ўзбек алифбосига ўтилди. Жуда қисқа муддат — 20-25 йил орали ғ ида алифбо икки марта алмаштирилди, лекин бунинг натижасида ўзбек тилида сезиларли ўзгариш юз бергани йўқ. Нуксонли алифбогина тилнинг товуш жиҳатига жузъий таъсир қилиши мумкин. Агар алифбо тўғри тузилса, бундай жузъий таъсир ҳам бўлмайди. Ҳ ар бир алифбо қайси тилга мансуб бўлса, шу тилдаги товушларни акс этиришга ҳизмат қилади: а ҳарфи лотин алифбосида ҳам, рус, ўзбек

www.arxiv.uz алифбосида ҳам бор. Бу ҳарф барчасида бўлгани билан ўзбек алифбосида ўзбек товушини рус алифбосида эса рус товушини билдиради. ''Рус алифбосини қ абул қилиш билан ўзбек тили руслашиб кетди'' деган фикрда асос йўқ. Агар шундай бўлса, унда ўзбек тили араб истилосидан бошлаб то лотин алифбосини олгунимизга етказиш , келгуси авлодга қолдириш зарурияти ёзувнинг пайдо бўлишига олиб келди. Кишилик жамиятининг ҳозирги тараққиёт бос қ ичида ҳам радио, телевизор кашф этилганига қ арамай, ёзув ўз мав қ еини йўқотмади, ёзувга қадар араблашиб кетган бўлиб чиқарди. Араблашиб ётган тилимиз лотин алифбосига ўтиш билан бирдан лотинлашиб кетаверадими? Бундай фикр ҳодисани саёз тушуниш оқибатидагина туғилиши мумкин. Асли бир тилнинг иккинчи тилга таъсири сўз олишда намоён бўлади. Бегона товуш олинма сўзлар таркибида келиб қолади, лекин бундай товуш кўпинча ўзгармайди, сўз олувчи тил эгалари бундай товушни ўз тилидаги товуш билан алмаштиради. Хуллас, бошқа тил таъсири алифбо туфайли эмас, балки биринчи галда сўз олиш туфайли воқе бўлади. ''Араб ёзувидан воз кечиш натижасида минг йиллик меросимиздан айрилдик'' мазмунидаги гаплар ҳам айтилди. Беба ҳ о меросимиз ўз жойида тўрибди, алифбо ўзгариши билан ҳ еч ким уларни йўқ қилиб юборгани йўқ. Буюк бобокалонларимиз туркий тилда ижод қилганлар-у, лекин ўз ижодлари ма ҳ сулини араб алифбоси билан ҳатга туширганлар. Биз бу беба ҳ о меросимизни туркийгуй бобокалонларимиз туркий тилда яратганлари учун қадрлаймиз, араб алифбосида ёзганлари учун эмас, албатта. Маълумки, алломаларимиз ўз ижод маҳсулини араб, форс тилида ёзилгани билан эмас, балки ўз мазмуни билан, ўша давр илмининг юксақ чў қ қиларини акс эттиргани билан қадрлидир. Рус алифбосидан кечиш ҳақида гап бошлангандан кейин жамоатчиликка икки нуқтаи назар ҳавола қилинди. 1) рус алифбосини талаб даражасида ўзгаритириб сақлаб қолиш. 2) рус алифбосидан воз кечиб, аввалги алифбога қайтиш.

www.arxiv.uz Кўпчилик иккинчи нуқтаи назарни ё қ лаб чиқди, шекилли, араб алифбосини ва лотин алифбосини тарғиб этиш авж олди. Кўпчилик туркийзабон миллатлар билан баҳамжиҳат лотин алифбосига қайта ўтиш маъ қ ул топилди. Бундай қарор ижтимоий – сиёсий жи ҳ атдангина эмас, маданий – маърифий жиҳатдан ҳам тўғри. Нотўғри талқинларнинг олдини олиш учун шуни айтиш лозимки, ҳар алифбо қайси тил учун яратилган бўлса, ўша тил учун муқаддас. Бундай алифбони алмаштириш ҳақида эмас, балки такомиллаштириш ҳақида қай ғ ўриш лозим. Аммо бизнинг олдимизда тамом бошқа масала—ўзга тиллар учун яратилган алифболардан тилимиз учун яро қ лисини танлаш зарурияти тўрди. Бу масалани тўғри ҳал этиш учун ҳар уч алифбодаги ижобий ҳамда салбий кирраларни аниқлашимиз ва шуларни ҳисоб-китоб қилиб, маъқулини танлашимз лозим бўлди. Биз лотин алифбосини танладик. Бунда жуда кўп омиллар ҳисобга олинди. Биринчидан, жамиятимиз ижтимоий-сиёсий тараққиётини, айникса келажагини уйлаб иш тўтиш лотин алифбосини танлаш тўғри бўлишини кўрчсатди: Ўзбекистон Республикаси дунё микёсига чиқмокда. Ғарб цивилизацияси томон ҳаркат қилар эканмиз, алифбони танлашда буни албатта ҳисобга олишимиз шарт. Ғарб дунёсидаги тараққий этган миллатларнинг деярли барчаси лотин алифбоси асосидаги миллий алифболар билан иш юритади. Умуман, лотин алифбоси — дунёда кенг тарқалган алифбо. Иккинчидан, ижтимоий-иктисодий жиҳатдан дунё ми қ ёсига чиқиш, хорижий давлатлар билан бевосита дипломатик муносабатлар ўрнатиш, дунёда энг кенг тарқалган тилларни — инглиз, испан, француз тилларини — билишимизни та қ озо этмо қ да. Лотин алифбосига ўтишимиз ўзбекларнинг ғ арб тилларини ўрганишини енгиллаштиради. Бугунги кунда ўзбек тадбиркорлари, ўзбек ва рус тилларидан ташқари, албатта ғарб тилини (биринчи галда инглиз тилини) билиши шарт бўлиб қолди, акс ҳ олда самарали фаолият кўрсата олмайди.

www.arxiv.uz Учинчидан, лотин алифбосига ўтиш масаласини биргина ўзбеклар кўтариб чиқ қ ани йўқ, балки кўпчилик туркийзабон миллатларга қараб иш тутиш лозимлиги ҳам лотин алифбосини танлашимизни ўз-ўзидан ҳал этиб қў йди. Шу ерда яна бир ҳолатни таъкидлаш ўринли. Авваллари алифбони алмаштириш Юқоридан берилган кўрсатма билан амалга оширилган бўлса, бу гал дастлаб зиёлиларимизнинг ўзи ташаббус кўрсатди ва бу ташаббусни хукуматимиз қ ўллаб – қ увватлади. Ҳозирги имло муаммолари фанининг ма қ сади талабаларга жорий этилаётган ўзбек лотин алифбосини ҳозиргача амалда бўлган кирилл алифбоси билан қ иёсан тасвирлаб ўргатишдир. Ушбу қ иёсий тасвирдан кўзланган ма қ садлардан бири икки алифбо орасида ў хшаш нуқталар жуда кўп эканини, янги ўзбек лотин алифбосини ўзлаштириш катта кийинчиликлар туғдирмаслигини намойиш қилишдир. Дунёдаги бирорта ҳам алифбо мукаммал алифбо олдига қ ўйиладиган талабларга тўлиқ жавоб бермайди, уларда тўрлича ну қ сонлар мавжуд. Жорий этилаётган ўзбек лотин алифбоси ҳам бундан мустасно эмас. Ҳар қ анча ҳаракат қилинса ҳам, баъзи ну қ сонларни бартараф этиб бўлмайди. Демак , алифбомизни такомиллаштириш иши давом этаверади.

www.arxiv.uz Фойдаланилган адабиётлар рўйхати: 1. Лотин ёзувига асаосланган ўзбек алифбосини жорий этиш тўғрисида Ўзбекистон Республикасининг Қонуни.Т.,''Ўзбекистон'', 1993 йил (2.09.) 2. Янги алифбо ва имлони ўрганиш дастури. Тузувчи: Й. Абдуллаев. Т., 1996 3. Рахматуллаев Ш. Ўзбек тилининг янги алифбоси ва имлоси. Т., ''Университет'' 2002 4. Ра ҳ матуллаев Ш., Хожиев А. Ўзбек тилининг имло лу ғ ати. Т . ,1996 5. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Ма ҳ камасининг 1995 йил 24 августдаги 339-сон Қарори. 6. Лотин ёзувига асосланган ўзбек алифбоси таълимига доир. – “Таълим жараёнида ўзбек янги алифбоси ва миллий имлосининг муҳим муаммолари” мавзусидаги Республика йиғилишининг маърузалар тўплами. ТДИУ (Тошкент, 1996 йил, 1 – 2 – май, 3 – 4 – бетлар).

Похожие

Палеография фани хакида маълумот. Палеографиянинг максад ва вазифалари

Имло. Орфоэпия. Талаффуз ва оханг

Хозирги узбек адабий тили курсининг объекти, максади ва вазифалари

Янги имло қоидаларига шарҳлар. Ҳарфлар имлоси

1. Адабий танкид адабиётшуносликнинг таркибий кисми