Bog’lanishli nutq va uni o’stirish vazifalari - Лингвистика - Рефераты

Bog’lanishli nutq va uni o’stirish vazifalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

39.5 KB

Bog’lanishli nutq va uni o’stirish vazifalari Reja: 1. Bog’lanishli nutq va uni maktabda egallash 2. Bog’lanishli nutqqa oid asosiy ko’nikmalar

Bog’lanishli nutq va uni maktabda egallash Fikrni bayon etish ehtiyojini amalga oshirishga qaratilgan, tugallangan mavzuni ifodalaydigan, logik va grammatik qoidalar asosida tuzilgan, mustaqil, tugallangan va o’zaro bog’langan ma’noli qismlarga bo’linadigan nutq bog’lanishli nutq deyiladi. Bog’lanishli nutq birligi sifatida hikoya, maqola, roman, monografiya, doklad, hisobot kabilarni, maktab sharoitida esa o’qituvchi bergan savolga o’quvchilarning keng, mukammal og’zaki javobini, yozma bayon va inshoni olish mumkin. Boshlang’ich sinflar metodikasida bog’lanishli nutq qa oid mashq turlariga quyidagilarni kiritish mumkin: 1) berilgan savolga keng, mukammal javob; 2) o’qilgan asarni tahlil qilish, grammatik materialni o’rganish; o’quvchilar lug’atini faollashtirish bilan bog’liq holda har xil matnli mashqlar; 3) muntazam o’tkazilgan kuzatishlarni yozish, ob-havo kundaligini yuritish; 4) o’qilgan matnni turli variantda og’zaki qayta hikoyalash; 5) berilgan mavzu, rasm, kuzatishga oid boshlab berilgan yoki oxiri berilgan hikoya, reja yoki syujet asosida o’quvchilarning og’zaki hikoyasi; Bu mashqlarning hammasi nazariyasiz, amaliy tarzda beriladi. Bunday mashqlarni takroriy ishlatmaslik yoki asosiylarini tushirib qoldirmaslik uchun nutqiy mashqlarning aniq rejasi tuzib olinadi. Bog’lanishli nutqdan mashqlarni ng turli xil bo’lishi da, avvalo, material manbaiga, tematikaga, shuningdek, janriga, til xususiyatiga, mashq turiga rioya qilinadi.

Bog’lanishli nutqqa oid asosiy ko’nikmalar O’quvchilar nutqini o’stirish ularga aniq ko’nikmalarni singdirish demakdir. Boshlang’ich sinf o’quvchilari mustaqil mashq sifatida bog’lanishli nutqni o’stirishdan quyidagi ko’nikmalarni bilib oladilar: 1. Mavzuni tushunish, chegarasini aniqlash va uni nisbatan to’liq yoritish ko’nikmasi. Masalan, «Biz uy ishlarida ota-onamizga qanday yordamlash amiz ?» mavzusi berilsa, o’quvchilar aniq bajargan ishlari haqida hikoya qiladilar. Ular mavzuni yaxshi tushunishlari uchun bayon matni qayta hikoya qildiriladi, inshoda esa berilgan mavzu yuzasidan mustaqil hikoyalash mashq qilinadi. 2. Inshoni asosiy fikrga bo’ysundirish ko’nikmasi. Bolalar ishi ma’lum fikrni (tabiatning ajoyib tasvirini idrok etish, o’zlarining baxtli hayotidan g’ururlanish, mehnatga va mehnat kash inson larga muhabbatni) ifodalaydi. 3. Hikoya, insho uchun mavzuga taalluqli, uni yoritishga zarur bo’lgan materialni yig’ish. Bu bayonga ham taalluqli bo’lib, namunaviy matn tahlil qilinadi, mazmunini to’g’ri tushunish ustida ishlanadi, asosiy mazmun ajratiladi. O’qituvchidan o’quvchini navbatdagi inshoga tayyorlashda shu mashqning pedagogik maqsadini, o’quvchilarni nimaga o’rgatishni, tafakkuri va nutqini qanday boyitishni, shuningdek, mashqlar izchilligida shu inshoning tutgan o’rnini aniq ko’z oldiga keltirish talab etiladi. SHuning uchun o’quvchilarning bog’lanishli nutqini o’stirishga oid mashq turlarining bir yillik rejasini tuzib olish tavsiya etiladi. Rejada o’quvchilar yoshiga mos bayon va inshoning barcha turlari hisobga olinishi zarur. Metodik an’anaga ko’ra matnli mashqlar tasvirlash, hikoya qilish va muhokama ga bo’linadi. Boshlang’ich sinflarda bular, asosan, tasvir yoki muhokama elementlari bo’lgan hikoya tarzida uchraydi. Har uchala janr uchun foydalaniladigan material xarakterida ham, qurilishida ham, til vositalarini tanlashda ham o’z xususiyatlari mavjud. Insho yoki bayonga tayyorlanayotganda o’qituvchi (yoki o’quvchi) matnning janr xususiyatlarini hisobga oladi.

Hikoya boshlang’ich sinf o’quvchilari uchun mos janr hisoblanadi, chunki u jo’shqin, jonli, ta’sirchan bo’ladi. «O’qish kitobi»da bunday hikoyalar ko’plab berilgan. Tasvir da syujet, qatnashuvchi shaxslar bo’lmaydi; unda tabiat, ayrim predmet va hodisalar tasvirlanadi. O’quvchilar «O’qish kitobi»da berilgan ko’pgina tasviriy matnlarni o’qiydilar, ularni qayta hikoya qiladilar, bayon, ayrim narsa yoki hodisalarni tasvirlab insho ham yozadilar. Masalan, «Bizning sinfimiz», «Bahor keldi» kabi. Tasvirga xos xususiyatlar shundan iboratki, unda sifatlash, taqqoslash, metaforalar ko’p bo’ladi. Tasvir o’quvchilar uchun hikoyaga nisbatan qiyin janr hisoblanadi, shuning uchun boshlang’ich sinflarda ko’proq tasvir elementlari bo’lgan hikoya tarzidagi bayon va insho yozdiriladi. Muhokama bog’lanishli matnning anchagina qiyin shakli hisoblanadi, shuning uchun boshlang’ich sinflar dasturida muhokama tarzida insho yozdirish tavsiya etilmaydi; o’quvchilar inshoda muhokama elementlaridangina foydalanadilar. Masalan, «Qushlar uyasini nima uchun buzish mumkin emas», «Paxta − bizning milliy boyligimiz» mavzularida og’zaki hikoya tuzdirilsa yoki insho yozdirilsa, muhokama elementi, albatta, bo’ladi. O’qituvchi bog’lanishli nutqni rejalashtirganda, turli janrda mashq qilishni ko’zda tutadi va o’quvchilarga hikoya, tasvir va muhokama elementlarini o’rgata boradi. Bunda ko’proq hikoya tarzidagi matn tuzdirishga ahamiyat beradi. Bolalarning bog’lanishli nutqni egallash darajasiga qarab, matnga tasvir va muhokama elementlari kiritib boriladi.

Adabiyotlar: 1. Karimov I. A. Yuksak ma’naviyat  yengilmas kuch.  T.: Ma’naviyat, 2008. 2. O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida”gi qonuni. // Barkamol avlod  O’zbekiston taraqqiyotining poydevori.  T.: SHarq, 1997. 3. Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi. // Barkamol avlod  O’zbekiston taraqqiyotining poydevori.  T.: SHarq, 1997. 4. Umumiy o’rta ta’limning davlat ta’lim standartlari va o’quv dasturi // O’zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligining axborotnomasi, 7-maxsus son.  T.: SHarq, 1999. 5. Boshlang’ich ta’lim bo’yicha yangi tahrirdagi davlat ta’lim standarti // Boshl. ta’l. jurnali.  Toshkent, 2005.  №5. 5, 6, 8-9-betlar. 6. Boshlang’ich ta’lim bo’yicha yangi tahrirdagi o’quv dasturi // Boshl. ta’l. jurnali.  Toshkent, 2005.  №5. 21- 33 – betlar.

Похожие

Nutq o’stirish metodikasi

O’qish darslarida nutq o’stirish

Bog’lanishli nutq, og’zaki hikoya va yozma insho

Bog’lanishli nutq, og’zaki qayta hikoyalash va yozma bayon

Nutq madaniyati fanining predmeti va vazifalari