Аниқловчи эргаш гапли қўшма гап - Лингвистика - Рефераты

Аниқловчи эргаш гапли қўшма гап

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

46.5 KB

Аниқловчи эргаш гапли қўшма гап Режа: 1. Аниқловчи эргаш гапнинг таoрифи 2. Аниқловчи эргаш гапли қўшма гапларда ижобий олмошлар. 3. Аниқловчи эргаш гапларни бош гапга бириктирувчи воситалар ва компонентларнинг ўринлашиш тартиби. 4. Аниқловчи эргаш гапли қўшма гапларга доир таҳлил намунаси.

I . Бош гапдаги олмош билан, ифодаланган аниқловчини ёки қўлланмаган аниқловчини изоҳлаб, тўлдириб келувчи, ойдинлаштирувчи эргаш гаплар аниқловчи эргаш гап дейилади. Масалан: Ўзбекистон шундай диёрки, фасллари гулга ўралган. (У.) гапида эргаш гап (фасллари гулга ўралган) бош гапдаги аниқловчи функциясида қўлланилган шундай сўзини изоҳлаб, ойдинлаштириб келган. Бу ҳол қўшм агапни трансформация қилганда, яққол сезилади: бош гапдаги олмош билан ифодаланган бўлак ( шундай ) функциясида энди аниқловчи эргаш гап (фасллари гулга ўралган) қўлланилагн бўлади. Қиёсланг: Ўзбекистон шундай диёрки, фасллар гулга ўралган. –Ўзбекистон фасллари гулга ўралган диёр. II . ош гап биринчи ўринда келганда, унинг аниқловчиси сифатида шундай, баoзи, бир хил, айрим, бир, баoзи бир, ҳеч бир, шундай бир каби нисбий олмошлари қўлланилади ва булар эргаш гап томонидан конкретлаштирилади. Шундай бир: Энди шундай бир ҳикоя айтиб берки, унда доимо шошилдиган , ишнинг орқа-ўнгини ўйламасдан ҳаракат қиладиган бир одамнинг аҳволи таoсир этилсин… («К.Д») Баoзи, баoзи бир, айрим: Баoзи бир раҳбар ҳодимларимиз борки,. Улар танқиддан тўғи хулоса чиқармайдилар. Айрим илмий муассасалар борки, унда фан ютуқларини ишлаб чиқаришга фаол татбиқ этиш ёмон йўлга қўйилган. Бир: Бир ватаннинг ўғлименким, ҳар тараф гул, лола, боғ. (Ғ.Ғ.) Ҳеч бир: Ҳеч бир она йўқки, фарзандига ичи ачимаса.

Бош гап таркибидаги қўлланган шундай, баoзи бир, баoзи, бир хил , айрим, бир каби сўзлар кўп ҳолларда бир-бирига синоним бўлиб ҳам қўлланилади: Шундай бир (бир хил, айрим, баoзи) олимлар ҳам бўлганки, улар ижодда ҳеч қачон тўхтаб қолмаганлар. Бош гап иккинчи ўринда келганда, эргаш гап таркибида ким, кимки, кимнинг, бош гап таркибидаги олмошлар эргаш гап томонидан ойдинлаштирилади. Ким эгри бўлса, унинг тақдири фожиали бўлади. Кимки, олимлардан ҳаё қилмаса, уларни хурмат этмаса, уларнинг афзалликларини эoтирф этмаса, уларни ҳақоратлардан қутқармаса, ундай одамнинг ақли зое кетади ва ҳаёти барбод бўлади. («К.Д») Эргаш гап баoзан бош гапдаги шу, у, ўша, унинг, ўшанинг сўзлари билан ифодаланган аниқловчининг маoносини ҳам ойдинлаштиради. Бунда эргаш гап таркибида қайси, қандай, қай, каби нисбий олмошлар қатнашади: Қайси китоб сизга ёқса, ўша китобни харид қиламиз. Сиз қайси факулpтетни лозим кўрсангиз, мен шу (ўша) факулpтетга хужжат топширишга розиман. Баoзан,маoлум қонуният, масалан, Эконимия асосида, бош гапдаги изоҳланиши керак бўлган аниқловчи қўлланмаслиги (элипсисга учраши) мумкин. Эргаш гап мана шу қўлланмаган бўлакни изоҳлайди. Умрлар бўладики, тиригида ўликдир, Одамлар бўладики, ўлигида тирикдир. (Шайхзода) Одам борки, одамларнинг нақшидир, Одам борки, ундан хайвон яхшидир. (Н.)

III . Аниқловчи эргаш гап бош гапга қуйидаги воситалар билан бирикади: 1. –ки: Шундай одам ҳақида ҳабар келтирдимки, унинг ҳар бир сўзи гавҳардир. (О.) 2. –са,:Кимнинг кўнгли тўғри бўлса, унинг йўли ҳам тўғри бўлади. (Мақол) Эргаш гап –ки ёрдамида бош гап билан бирикса, боў гап биринчи, эргаш гап иккинчи ўринда келади ва боғловчи бош гап таркибида бўлади. Агар эргаш гап –са элементи билан бош гап бирикса, эргаш гап биринчи, бош гап иккинчи ўринда келади, боғловчи эргаш гапни кесими таркибида бўлади. IV . Бу шундай ажиб диёрки, унинг зўр кўзгуси ойдир. (Ҳ.О.) 1) Иккита гапдан тузилган. 2) Биринчиси бош гап, иккинчиси эргаш гап. 3) Иккинчи компонентдаги аниқловчи (шундай олмошни) изоҳлаган – аниқловчи эргаш гап. 4) Компонентлар –ки боғловчиси орқали бириккан; бош гап биринчи, эргаш гап иккинчи ўринда, боғловчи бош гап таркибида. 5) Чизмаси:

Асосий адабиётлар 1. Абдураҳмонов Ғ . Қўшм агап синтаксиси асослари . Т ., фан , 1958 йил . 2. Ўзбек тили грамматикаси. II том Синтаксис. Т.,1976 йил. 3. Абдураҳмонов Ғ. Сулаймонов Ҳ. Ҳолиёров Х. Ж.Омонтурдиев .Ҳозирги ўзбек адабий тили. Синтаксис. 1976 йил. 4. Ғуломов А.Ғ. Асқарова М. Ҳозирги ўзбек адабий тили. Т., 1987 йил. 5. www.ziyonet.uz

Похожие

Кесим эргаш гапли қўшма гап

Чоғиштириш ва ўхшатиш эргаш гапли қўшма гап

Максад эргаш гапли кушма гап

Натижа эргаш гапли кушма гап

Тулдирувчи эргаш гапли кушма гап