Сперма олиш усуллари - Медицина - Рефераты

Сперма олиш усуллари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

93.5 KB

Сперма олиш усуллари Режа: 1. Сперма олиш усуллари, уларнинг афзаллик ва камчиликлари. 2. Сперма олиш хоналари, жиҳозлар ва идишларни тайёрлаш. 3. Сунъий қин ёрдамида сперма олиш. 4. Сперма сифатини баҳолаш усуллари.

Ҳайвонлардан сперма олиш усулини танлашда қўйигиларга эътибор бериш зарур: 1.Эякулятни исроф қилмасдан ҳаммасини йиғиб олиш; 2. Спермани стерил ҳолда олинишини таъминлаш; 3. Спермийлар миқдори ва ҳаётчанлигининг пасайишига йўл қўймаслик. 4. Сперма олаётган ҳайвонни турли хил травмалар ва айниқса юқумли касалликлардан сақланишини таъминлаш. Ҳамма сперма олиш усулларини иккига бўлиш мумкин: 1. Уретрал, яъни бевосита эркак ҳайвон жинсий аъзоларидан (уретрадан) олиш; 2. Қин орқали, яъни урғочи ҳайвонни табиий уруғлантириш ва кейин қинидаги спермани йиғиб олиш. Сперма олиш усуллари: 1. Қин орқали сперма олиш усули И.И.Иванов томонидан ишлаб чиқилган бўлиб, айғирни бияга қўйиб юбориб, жинсий алоқадан кейин бия қинидаги спермани махсус акушерлик гинекогологик қошиқ билан йиғиб олинади. 2. Мачалка ёрдамида (Губочный). Бу усул ҳам И.И.Иванов томонидан тавсия этилган бўлиб, айғир, буқа ва қўчқорлардан сперма олишда қўлланилган. Бунда айғирни сакратишдан олдин мачалка бия қинига ўрнатилган, айғир сакратилгандан кейин мачалка қиндан олиниб стаканга сиқиб ундаги сперма йиғиб олинади. 3. Маструбация усули . Бу усул хозирги вақтда кўпроқ итларда қўлланилади. Механик йўл билан аъзони бошчасини припуция халтасига ишқалаш билан қитиқлаб сперма олишдир. Бу пайтда наслдор ҳайвон ёнида куйга келган ҳайвонлар бўлса янада яхшироқ сперма беради. 4. Фистула ёрдамида . Бу усул биринчи бўлиб профессор Л.С.Сапожников томонидан 1923 йилда таклиф этилган. Бунда сийдик канали тешик қ илиниб (уретростомия) фистула ўрнатилади. 1936-1938 йилларда Х.И.Животков айғирдан сперма олиш учун бу операцияни бажарган. Хозирги вақтда бу усул қўлланилмайди.

5. Спермайиғгичга сперма олиш (резинадан тайёрланган). Бу усулни биринчи бўлиб А.А.Зальцман ва В.К.Миловановлар таклиф этишган. Спермани махсус резинали халтачага йиғиб олиш бўлиб, икки усулда бажарилади: 1- усул резинали халтача бияни қинига киритилиб, махсус қистиргичлар ёрдамида жинсий лабларга маҳкамланади. 2 - усулда эрекция бўлганда айғир жинсий аъзосига кийгизилади ва халтачадаги сперма тукиб олинади. Бу усуллар оператор учун жуда ҳавфли бўлганлиги учун ҳозирда қўлланилмайди. 6. Массаж усули билан сперма олиш. Бу усулни 1934 йил Америкада Мюллер ва Эванеолилар таклиф этишган. Бу усулда сперма олиш учун буқани тўғри ичаги ахлатдан тозаланиб, қўлни 17-25 см тиқиб, уруғ йўлининг ампуласи 2-3 дақиқа давомида массаж қилинади. Лекин бу усулда сперма олганда сперма анча ифлосланган ҳолда баъзан сийдик аралаш ҳам чиқиши мумкин. Массаж усулида хурозлардан сперма олиш учун уларнинг орқа томони ва қорин соҳаси массаж қилинади. Уларда патларнинг кўтарилиши билан клоакаси бироз сиқилиб, сперма пробиркага тукиб олинади. 7. Электроэякуляция усули . Электроэякуляция усули билан биринчи бўлиб, 1946 йилда Автралияда Гунном қўчқорлардан сперма олган, 1948 йил Француз олимлари томонидан буқалар учун электроякулятор яратилган. Электроэякулятор ёрдамида сперма олиш оёқлари касалланган, лекин насллик хусусияти жуда юқори буқалардан сперма олишда қўл келади. Бунинг учун электроэякуляторнинг электродлари тўғри ичакка 15-20 см киритилиб электр импульслари берилади. Бунда электр импульслари бел умуртқаларидаги марказлар, уруғдонлар ва ампулага таъсир этиб, эрекция ва эякуляцияни содир этади. Бу усулнинг афзаллиги шундаки, бу усул билан қўчқорлардан ёз ойларида ҳам сперма олиш мумкин. 8. Хирургик усул . Бу усулда қўчқорларни уруғдон ортиғи ёки уруғдонини кесиб ёки шприц билан тешиб сперма олинди. Шу усул билан ёввойи архарлар уруғи олиниб архаромеринос зоти яратилган.

9. Чучила (тулум) ёрдамида сперма олиш . Хозирги вақтда ҳам бу усул билан чўчқаларда сперма олинади, кейинчалик, Профессор А.В.Квасницкий томонидан буқалар учун махсус чучела станоклар яратилган. 10. Сунъий қин ёрдамида . Биринчи бўлиб, 1931 йилда Н.В.Комиссаров, В.И.Липатов ва И.И.Родинлар томонидан сперма олиш усули ишлаб чиқилган. Унинг моҳияти шундан иборатки, сунъий қинларни қўллаш билан эркак ҳайвон жинсий аъзоси нерв учларининг механик ва термик таъсирланишини чақириш ва улардан тўлақимматли сперма олиш. 1942 йилда сунъий қин қайтадан такомиллаштирилган ҳолда яратилган. Ҳозирги вақтда сунъий қин ёрдамида сперма олиш асосий усул ҳисобланади. Сунъий қинда табиий қиндаги шароитлар яратилган бўлади: 1. Ҳарорат - қинга 40 о С ҳароратдаги иссиқ сув солинади; 2. Силлиқлик - жинсий аъзо рецепторларини қитиқлаши учун сунъий қиннинг ички томонига вазелин суртилади. 3. Эластиклик - резина камера ёрдамида ҳосил қилинади. 4. Босим - қинга ҳаво юбориш орқали ҳосил қилинади. 5. Тозалик - қин сода эритмаси ва иссиқ сувда ювилади. Сунъий қин - сперма олишда ишлатиладиган асбоб бўлиб, қаттиқ метал, резина ёки эбонитдан тайёрланган цилиндр ва унинг ичига ўрнатилган резина трубкадан иборат. Резина трубканинг учи цилиндрнинг охирига қайтарилиб кийгизилган бўлади ва шу билан цилиндр ва резина трубка оралиғида потрубка орқали ташқарига туташувчи ёпиқ бўшлиқ ҳосил қилинади. Сунъий қиннинг бир томони очиқ қолдирилади, иккинчи учига эса икки қават шишадан ясалган сперма қабул қилгилгич ўрнатилади. Ҳайвонларнинг турига кўра, сунъий қинларнинг бир қанча конструкциялари фарқланади. Наслдор ҳайвондан сперма олишда қўйидаги қоидаларга амал қилиниши зарур: 1. Манежни тайёрлаш, яъни пол, станок, деворларини турли микроорганизм ва бактериялардан тозалаш, сперма олишдан 1 соат олдин бактерицид лампалар билан юқумсизлантириш;

2. Ҳар қайси наслдор ҳайвон учун 2-3 тадан сунъий қин тайёрланиб, алоҳида ишлатиш; 3. Сунъий қинни махсус қўлланма (инструкция) бўйича тайёрлаш; 4. Сперма олишдан 15-30 дақиқа олдин ҳайвонни тана аъзоларини ифлосликлардан тозалаш, жинсий аъзо препуционал халтасини 3%-ли водород пероксид ёки 0,2%-ли фурациллин эритмаси билан ювиш керак. Эркак ҳайвонлардан сперма олиш техникаси. Эркак ҳайвонлар д ан сп ерма о лиш с унъий уруғлантиришда ги дастлабки ва энг масъулиятли тадбирлардан бири ҳисобланади. Сперма олишга қўйидаги талаблар қўйилади: 1. Ҳамма хайвонлар учун қўлай ва зотдор эркак хайвоннинг соғлигига зарар келтирмайдиган, уларда оғриқ чақирмайдиган ва шартсиз жинсий рефлексларнинг яққол намоён бўлишини таъминловчи табиий қўшилишга яқин шароитларини яратиш; 2. Исрофсиз ва тўла қимматли эякулят олишга эришиш; 3. Спермани иккиламчи микрофлора билан ифлослантирмаслик; 4 . Наслдор эркак ҳайвонларга юқумли касаслликларни юқтирмаслик. Сперма олишнинг кенг тарқалган усулларидан бири сунъий қин ёрдамида сперма олиш ҳисобланади. Сунъий қинда эркак ҳайвонга эякуляция рефлекси учун керакли шароит (ҳарорат, босим ва силлиқлик) яратилади. На с лдор эркак ҳай в онларда н с перма сунъий уруғлантириш станциясининг ёки наслчилик хўжалигининг манежида, қўйларни сунъий уруғлантириш пунктларида ва айрим ҳолларда сигир ва чўчқаларни сунъий уруғлантириш пунктларида олинади. Буқалардан сперма олиш учун манежнинг майдони 60-70 м 2 , қўчқор ва эркак чўчқалар учун 20 м 2 , айғирлар учун - 50 м 2 ва баландлиги 4 м бўлиши, ҳавонинг ҳарорати эса 18 0 С дан паст бўлмаслиги керак. Сунъий қиннинг тузилиши ва уларни ишлатишга тайёрлаш. Барча турдаги сунъий қинлар умумий тузилишга эга. Аммо ҳайвонларнинг турига кўра, айрим конструктив хусусиятларга эга бўлади ва цилиндрларининг ўлчамлари билан фарқ қилади.

Ҳар қандай кон стру кциядаги сунь и й қин ҳ ам а с о с ий уч қи с мдан : эбонитли (қ ўчқо р у чу н ), қалин резинали (буқа ва эркак чўчқа учун), рух ту н укали ёки а люминли (буқа, айғ и р ва эркак чўчқа учун), шишали (қу ёнл ар учун) цилиндр ёки корпус, ички юзас и с иллиқ бўлга н резина камера ва резина , шиша, пластмасса ёки полиэтилендан тайёрланган сперма қабул қилгичдан тузилган бўлади. Буқалар учун сунъий қиннинг 1942 ва 1960 йилдаги ҳамда И.И. Родин томонидан тавсия этилган балонсимон кенгайишли ва қисқартирилган (1972 й) намуналари қўлланилади. Сунъий қиннинг 1942 йилги намунасининг цилиндри қайишқоқ резинадан тайёрланган, узунлиги 50 см ва диаметри 8 см бўлади. Унинг резина камераси цилиндрнинг ик к ала учки томонидан иккита резина ҳалқа билан маҳкамланади . Цилиндрнинг ўртасида сув солиш учун воронкасимон тешик мавжуд ва ҳаво юбориб керакли босим ҳосил қилиш учун унга эбонит жумрак ўрнатилган. Цилиндрнинг бир учига резина тутқич ёрдамида шишали сперма қабул қилгач ўрнатилади. Сунъий қиннинг 1960 йилги намунаси алюмин цилиндрдан (16х14 см кенгайишга эга бўлган, ўлчамлари 25х6,5 см ва 6х6,8 см), сув солиш буғузчаси ва унга ўрнатилган резина тиқин, резина камераси ва сперма қабул қилгичдан иборат бўлиб, қиндаги босим уни қийшайтирган ҳолатда сув устуни ҳисобига ҳосил қилинади. Сунъий қиннинг 1972 йилги намунаси 30 см ўлчамли қайишқоқ резина цилиндр ва полиэтиленли сперма қабул қилгичдан иборат бўлади. Амалиётда асосан сунъий қиннинг 1942 йилги намунаси кўпроқ ишлатилади. Қўчқорлар учун сунъий қиннинг 1942 йилги намунаси ишлатилади. У узунлиги 20 см, диаметри 5,5 см бўлган қаттиқ эбонит ёки резина цилиндр, эбонит жумрак, резина камера ва шиша сперма қабул қилгичдан иборат бўлади. Эркак чўчқа учун буқаларга мулжалланган сунъий қиннинг 1942 йилги намунаси қўлланилсада, унинг узунлиги 10-25 см.га қисқартирилган, у резина цилиндр, резина камера, эбонит жумрак, сперма қабул қилгич, тешик

патрубка ва кенг бўғизли шиша бонка ёки бир марта ишлатиладиган полиэтилен плёнка - сперма қабул қилгич беркитиладиган резина муфтадан иборат бўлади. Сунъий қинларнинг бошқа конструкциялари ҳам мавжуд. А.В.Квасницкий сув солинадиган ва электрик қинларини тавсия этган. Д.Д.Логвинов ва В.И.Кошевойлар спермани ассептик ҳолда олиш учун махсус герметик сперма қабул қилгич, насадкаси 26-30 см га калталаштирилган буқалар сунъий қинини тавсия этган. Айғирлар учун сунъий қиннинг 1952 йилги намунаси қўлланилади. У дастали алюмин цилиндр, герметик ёпиладиган металл тиқинли патрубка, қалин деворли резина сперма қабул қилгичдан ташкил топади. Сперма қабул қилгич сунъий қиннинг тор учига ўрнатилади. Қуёнлар учун сунъий қиннинг В.К.Милованов конструкцияси қўлланилади. У потрубка ва жумракли шиша цилиндр, резина камера ва сперма қабул қилгичдан иборат бўлади. Паррандалар учун қаттиқ каучукдан ясалган қадақсимон шаклдаги сунъий қин ишлатилади. Унинг узунлиги 5 см, диаметри кириш қисмида 5 см, чиқиш қисмида - 1,5 см бўлади. Қин найчасининг ички девори эластик каучукдан ясалган бўлади. Ҳ айвонлардан сперма олишда санитария-гигиена қоидаларига амал қилиниши талаб этилади . С перма олишда техниклар махсус тоза кийимда ишлаши керак. Ҳар бир эякулятни олишдан олдин қўлни спирт билан зарарсизлантириш ёки бир марта ишлатиладиган полиэтилен қўлқоплардан фойдаланиш лозим. Буқа, эркак чўчқа, айғир ва тулум (сперма олишда устига наслдор ҳайвон ирғитиладиган) ҳайвоннинг териси намланади, қўчқор ва таглик ҳайвоннинг жуни эса ифлосликлардан механик тозаланади. Препуция ташқи томондан илиқ сув, чой содасининг 2%-ли, фурациллиннинг 1:5000 нисбатли илиқ эритмаси билан ювилиб, тоза сочиқ, салфетка, ёки фильтр қоғози билан артилади.

Поллар, станок ва хона ҳаво с и сув билан намланади. Манеж, лаборатория, қинлар сақланадиган хоналар бир соат давомида БУВ-15, БУВ-30 ёки ПРК-2 бактерицид лампалар билан нурлантирилади. Сперма олишдан олдин буқа ва қўчқорнинг кўкрагига тоза фартук (печкир) боғланади. Узун конструкциядаги сунъий қин қўлланилганда унинг кириш тешигига зарарсизлантирилган пролон прокладка қўйилади. Ҳайвонлардан қатъий белгиланган соатларда сперма олинади. Буқалардан уларни озиқлантириб, тозалангандан 1,5-2 соат кейин сперма олинади. Буқалар сперма олишдан 15-20 дақиқа олдин юргизиш таёғи ёрдамида юргизилади ва кейин манежга киргизилади. Буқаларга оғриқ берадиган ветеринария хизмати кўрсатилаётган пайтда сперма олувчи мутахассис қатнашмаслиги ва бу тадбирлар сперма олинадиган манеж станогида бажарилмаслиги керак, чунки буқаларда шу манеж ва станокга нисбатан тормозловчи рефлекслар ҳосил бўлиши ва бўйсинмайдиган бўлиб қолиши мумкин. Хўроз ва куркалардан сперма олишдан олдин уларнинг клаокаси атрофи тозаланиб, атрофи фурацилиннинг 1:5000 нисбатли эритмаси билан ишланади думининг узун парлари калта қирқилади. Ғознинг олати 35-40°С ҳароратли физиологик эритма билан эластик капрон пулверизатор ёрдамида ювилади. Спермага тезак ва сийдик аралашмаслиги учун уруғ олишдан 6 соат олдин уларни озиқлантириш тўхтатилади. Сунъий уруғлантириш пункти, станцияси (наслчилик корхонаси)нинг манежида сперма буқалардан сигир, буқа (манекен) ёки тулумга, қўчқорлардан қўй, қўчқор ва баъзан тулумга, эркак чўчқалардан тулумга, айғирлардан куйга келган бия ёки тулумга сакратилиб олинади. Станокдаги ҳайвоннинг ҳаракатини чеклаш учун калта боғланади, бияларга жинсий қўшилиш тасмаси боғланади. Сперма олувчи техник тайёрланган сунъий қинни ўнг қўли билан жумрагини ўзига томонга қаратилган ҳолда ушлайди. Ҳайвоннинг ўнг томонидан туриб, наслдор эркак ҳайвон ҳаракатларини диққат билан кузатиб туради, эркак

ҳайвонда эрекция яхши намоён бўлиб, жинсий алоқа учун сакраган заҳотиёқ унинг ёнига келади ва сунъий қинни пастдаги ҳайвоннинг сағриси ёнида юқорига 34-45 0 қия ҳолатда маҳкам ушлаб, чап қўли билан буқа, қўчқор ва эркак чўчқанинг препуциясидан, айғирларда эса жинсий аъзонинг танасидан ушлаб, жинсий аъзони тезда сунъий қин тешигига йўналтиради. Бу ишларни бажариш учун техник маълум малакага эга бўлиши керак. Буқа ва қўчқорлар бир ҳаракат билан жинсий аъзосини қинга киргизади ва тезда (буқаларда 6-10, қўчқорларда 1-2 секунд) эякулят ажратади. Айғир ва эркак чўчқалар бир неча фрикцион ҳаракатлардан кейин эякулят ажратади. Буқа ва қўчқор ирғиб туртки берганда техник қинни маҳкам ушлаб уни ҳайвон ҳаракатига мос равишда бироз олдинга суриши керак. Эякуляциядан кейин қин наслдор эркак ҳайвон ҳаракати билан бир вақтда чиқариб олинади. Сўнг сперма қабул қилгични пастга тушириб жумрак очилади, ҳаво чиқарилади, сперма қабул қилгич ажратиб олинади. Унинг оғзи этикетка ёпиштирилган қопқоқ билан ёпилиб, лабораторияга узатилади. Ишлатилган сунъий қин тоғора ёки банкадаги 3%-ли сода эритмасига солиб қўйилади. Қуёнлардан сперма олиш. Эркак қуёнлардан сперма шиша қин ёрдамида олинади. Бунинг учун эркак қуён жойлашган катакда чап қўл билан урғочи қуённинг бўйин терисидан эркинроқ ушлаб туриб, ўнг қўлга сунъий қин ушланади. Эркак қуён жинсий алоқа қила бошлаганда олотини қиннинг тешигига эркин кириши учун унинг очиқ томони билан урғочисининг орқа оёқлари орасида ушланиб, унга жинсий аъзо йўналтирилади. Кескин туртки, айрим вақтларда чийиллаган товуш чиқариш билан тезда ўзини четга ташлаш эркак қуёнда эякуляция кузатилганлигидан далолат беради. Эркак қуёнга 5- 10 дақиқа дам берилиб, иккинчи марта эякулят олинади. В.Н.Помитко, А.В.Владимиров, Ю .А.Грач ё влар (1973) яратган э ле к тр ик суньий қ и н ҳам шу тариқа қ ў лланилади. Уни махсус тулумга ўрнатиш ҳам мумкин.

Эркак паррандалардан сперма олиш дан 10-30 кун олдин улар яйраш майдончаси бўлган хонага ажратиб қўйилади. Хўроз, ғоз, ўрдак ва куркалардан сперма олиш учун уларнинг орқаси бели ва думига томон 5-10 секунд давомида массаж қилинади. Кейин копулятив аъзони эрекция бўлгунича кўрсаткич ва катта бармоқлар билан кўкрак қафасидан бошлаб қориннинг орқа қисмигача 4-5 марта оҳиста силанади. Хўрозлар учун думини кўтариш хос бўлса ғозларда олот ташқарига чиқади. Спермани икки киши олади. Ёрдамчи киши курсида ўтириб фиксация ва массаж қилади. Техник эса сперма қабул қилгичга (кичик стаканча, четлари текисланган калта пробирка, қўчқорлар учун сперма қабул қилгич ва ҳ.з.) сперма олади. Ғозлардан спермани электр сперма йиғгич ёки «сперма йиғувчи урғочи ғоз» ёрдамида олиш мумкин. Кейинги усулда сперма «сперма йиғувчи-урғочи ғоз»нинг клаокасидан олинади. Куркалардан сперма олиш учун ҳам урғочисидан фойдаланиб, уни махсус станокда устига махсус тўр ташлаб фиксация қилинади. Урғочисини кўриб эркак куркада жинсий қўзғалиш пайдо бўлади ва шу вақтда қориннинг юмшоқ қисми оҳиста уқаланса, тез орада сперманинг ажралиши кузатилади. Хўрозда жинсий аъзо ва жинсий қўшилиш рефлекси йўқ, шунинг учун эякуляция жуда тез кечади. Сперма олиш 5-10 секундгача давом этади. Ўрдакларда жинсий қўшилиш рефлекси ва эякуляция 2-5 дақиқа давом этади. Куркада қучоқлашиш рефлекси урғочисини узоқ вақт тепкилангандан кейин амалга оширилади. Ҳайвонлардан сперма олиш сони. Сперма қўчқорлардан кунига уч марта, яъни тушликгача икки марта ва куннинг иккинчи ярмида бир марта олинади. Буқалардан ҳафтада 2-8 марта, орасида 10-15 дақиқа дам берилиб дуплет, яъни кетма-кет икки марта сперма олинади. Айғирлардан ҳар куни бир марта, эркак чўчқалардан ҳафтада икки марта, хўрозлардан икки кунда бир марта, курка ва ғозлардан ҳафтада икки марта сперма олинади. Сперма сифатини баҳолаш усуллари. Юқори сифатли спермани ишлатиш оталаниш даражасини оширишнинг муҳим шарти бўлиб

ҳисобланади. Шунинг учун сперманинг сифати ҳар бир уруғлантиришдан олдин албатта макроскопик (визуал) ва микроскопик усулларда текширилиши лозим. Сперманинг сифатини макроскопик баҳолашда унинг ҳажми, ранги, ҳиди ва консистенцияси аниқланади. Сперманинг ҳажми эркак ҳайвонлардан олинган заҳотиёқ аниқланади. Қўчқор, буқа ва паррандалар учун ишлатиладиган сперма қабул қилгичлар шкалаларга ажратилган бўлади, шунинг учун сперманинг ҳажми уларнинг ўзида бошқа идишга солишда аниқланади. Агар сперма қабул қилгич даражаланган бўлмаса сперманинг ҳажми 2 ёки 10 мл ҳажмли пипеткалар ёрдамида ўлчанади. Эркак чўчқа ва айғирларда сперма ҳажми 2-3 қават докадан ўтказилиб, мензуркада аниқланади. Сперманинг ҳажми кўрсатилган ўртача ҳажмдан кам бўлса уруғлантириш учун яроқсиз ҳисобланади ва унинг сабаблари аниқланади. Сперманинг ранги яхш и ё ру ғлик да аниқлан ади. Буқаларнинг спермаси оқ- сарғич, қўчқорларники ундан ҳам сарғичроқ рангда бўлади. Айғир ва эркак чўчқаларнинг спермаси оқ-кулранг бўлади. Сперманинг қизғич рангда бўлиши унга қон аралашганлиги, яшил ранда бўлиши йиринг, сариқ ранда бўлиши эса сийдик аралашганлигидан далолат беради. Бундай спермалар уруғлантириш учун яроқсиз ҳисобланади ва бу наслдор ҳайвонлар даволанади ва соғайгунча ишлатилмайди. Сперманинг ҳиди. О датда с перма ҳид с из бўлади. Қўчқорларнинг спермасидан тер-ёғ ҳиди (кучсиз саримсоқ ҳиди), буқа спермаси янги соғилган сигир сути ҳидига эга бўлиши мумкин. Чириган ва аммиак (сийдик) ҳидига эга бўлган сперма ишлатиш учун яроқсиз ҳисобланади. Сперманинг консистенцияси қўчқорларда қаймоқсимон, буқаларда - суюқ қаймоқсимон, айғир ва эркак чўчқаларда эса суюқ (сувсимон) бўлади. Спермани микроскопик баҳолаш. Сперманинг сифати макроскопик усулда баҳолангандан кейин унинг сифати микроскопик усулда баҳоланиб, бунда сперманинг қуюқлиги (зичлиги), сперматозоидларнинг ҳаракати, тирик-

ўликлиги ва патологик шаклларининг фоизи ҳамда концентрацияси аниқланади. Сперманинг зичлигини аниқлаш. Бу кўрсаткич янги олинган ва суюлтирилган спермада аниқланади. Зичлик микроскоп ёрдамида 120 марта катталаштирилган ҳолатда аниқланади. Микроскоп табиий ёки сунъий ёруғлик тушадиган жойга ўрнатилади. Петри косачасида сақланаётган тоза буюм ойначаси олиниб, унга текширилаётган спермадан пипетка ёки шиша таёқча ёрдамида бир томчи томизилиб, ёпқич ойнача билан ёпилади ва микроскопнинг буюм столчасига қўйилади. Сперматозоидларнинг микдорига кўра, сперма кўйидаги баҳоларга эга бўлиши мумкин: зич (З), ўртача (Ў), сийрак (С), жуда сийрак (олигоспермия) ва сперматозоидларнинг бўлмаслиги (аспермия). Турли наслдор эркак ҳайвонлар спермасининг зичлиги анча фарқ қилади. Микроскоп остида кўриш майдони сперматозоидлар билан тўлган ва уларнинг орасида бўшлиқ деярли кўринмаса, бундай сперма зич ҳисобланади. Зич спермада алоҳида олинган сперматозоидлар ҳаракатини фарқлаш қийин бўлади. Сперма ўртача зичликда бўлса микроскопнинг кўриш майдонидаги сперматозоидлар орасида бўшлиқлар кўринади ва у ерга битта сперматозоид кўндалангига сиғиши мумкин бўлади. Бўндай спермада алоҳида олинган сперматозоидларнинг ҳаракатини яхши кўриш мумкин. Зичлиги сийрак спермада микроскопнинг кўриш майдонида сперматозоидлар орасида катта бўшлиқлар бўлади. Қўчқорлар ва эркак паррандалар зич сперма ажратади (1 мл спермада сперматозоидлар сони 2 млрд.дан кўп), буқалар - зич ва ўртача (1 мл.да 0,5-1 млрд), айғирлар ва эркак чўчқалар ўртача ва сийрак (1мл.да 0,1-0,2 млрд.) сперма ажратади. Қуйидаги суюлтирилган спермаларни ишлатиш учун рухсат этилади: қўчқор ва паррандаларда - зич, буқаларда - зич ва ўртача, айғир ва эркак чўчқаларда - ўртача зичликка эга спермалар.

Сперматозоидлар ҳаракатчанлигини аниқлаш . Сперматозоидлар зичлиги аниқлангандан кейин шу тайёрланган препаратнииг ўзида сперматозоидларнинг ҳаракатчанлиги аниқланади. Бунда янги олинган ва суюлтирилган сперма баҳоланади. Сперматозоидлар ҳаракатининг қуйидаги турлари фарқланади: тўғри чизиқ бўйлаб илгаралама ҳаракат, айланма (манеж), тебранма (маятниксимон) ҳаракат ва ҳаракатсиз сперматозоидлар. Сперматозоидларнинг ҳаракатчанлиги (фаоллиги) микроскоп остида 280 марта катталаштирилган ҳолатда аниқланади. Текшириш 38-40 0 С ҳароратли термостатда ўт к азилади ёки Морозовнинг иситгич столчаси ишлатилади. Унинг сув солинадиган ва электр истгичли турлари бўлиб, сув солинадиган столчага 60-65°С ҳароратли сув солингач, микроскопнинг буюм столчасига ўрнатилади, термо метр ўрнатилиб, ҳарорат 38-40°С гача тушгач, унинг устига сперма қўйилган буюм ойнаси жойлаштирилади. Столчадаги сув совиб борса, илиқ сув билан алмаштирилади. Сперматозоидларнииг ҳаракати ўн балли шкала бўйича баҳоланади. Бунинг учун микроскоп кўриш майдонининг бир қисмида 10 та сперматозоидларнинг ҳаракати кузатилади, бунда ҳар қайси сперматозоиднинг ҳаракати 10 баллга тенг деб ҳисобланади (100%). Сперматозоидларнинг ҳаммаси ёки деярли ҳаммаси илгарилама ҳаракат қилса, юқори 10 балл қўйилади ва ҳ.з. Кўчқор ва буқанинг янги олинган (қуюқ) cпермасида сперматозо идларнинг жуда фаол ҳаракатчанлигидан уюрма (тўлқинсимон) ҳаракат кузатилади. Буни қўчқор спермасида оддий кўз билан ҳам кўриш мумкин. Спермага якуний баҳо иккита кўрсаткич, яъни зичлиги ва ҳаракатчанлиги бўйича кўйилади. Масалан, 3-10 - сперма зич, 100% га яқин сперматозоидлар тўғри чизиқ бўйлаб илгарилама ҳаракатга эга; Ў -9 сперма ўртача зичликда, 90% сперматозоидлар тўғри чизиқ бўйлаб илгарилама ҳаракатга эга. Ишлатиш, суюлтириш ва сақлаш учун қўчқор спермаси З -10, 9; буқа

спермаси - З ва Ў -10, 9, 8; айғир ва эркак чўқанинг спермаси Ў -10, 9, 8, 7 балл баҳога эга бўлиши керак. Тирик ва ўлик сперматозоидлар миқдорини аниқлаш (В.А.Морозов усули). Ёғсизлантирилган буюм ойнасининг четига пипетка ёки шиша таёқча билан бир томчи сперма ва 2-3 томчи эозиннинг 5%-ли сувли эритмасидан (эозин эритмаси натрий цитратнинг 3%-ли эритмасида тайёрланади) томизилиб, дарҳол (2-4 секунд) таёқча билан аралаштирилади ва ундан бошқа буюм ойначасига юпқа суртма тайёрланади. Кейин суртма микроскоп остида 400-600 марта катталаштирилган ҳолда кўрилади. Буялмаган (тирик) ва пушти рангга бўялган (ўлик) сперматозоидлардан бир қатор 500 дона саналади. Ҳисоблаш тез ва осон бўлиши учун лейкоцитларни санаш учун клавшли аппаратдан фойдаланиш мумкин. Бунда клавшларлардан бирига Т (тирик) ва бошқасига Ў (ўлик) ҳарфлари ёпиштирилади. Ўлик ва тирик сперматозоидлар фоизи аниқлангач, сперма ҳаракатчанлиги балларда баҳоланади. Масалан, 400 тирик ва 100 та ўлик сперматозоидлар саналган бўлса сперманинг баҳоси 8 баллга тенг, ўлик сперматозоидлар эса 20% ни ташкил этади. Патологик шаклдаги сперматозоидлар. Спермада сперматозоидларнинг патологик шаклларининг (нуқсонли,) миқдори рухсат этиладиган меъёрлардан ошиб кетиши тератоспермия деб аталади. Уларнинг юқори фоизни ташкил этиши оталанишнинг пасайшига сабаб бўлади. Сперматозоидларнинг гигант ёки карлик, бошчаси деформацияга учранган, буйни синиқ, фақат бошчалар ёки думсиз, думи буралган ёки унинг қийшайганлиги, цитоплазмасида томчилар бор бўлган ёки қалинлашган, бир, икки, уч ва тўрт думли каби патологик шакллари учрайди. Патологик сперматозоидлар миқдори қўчқорлар спермасида 14%, буқаларникида - 18%, эркак чўчқаларда - 20% ва айғирлар спермасида 25% дан ошмаса сунъий уруғлантириш учун ишлатишга рухсат этилади.

Сперматозоидлар концентрациясини аниқлаш . Сперматозоидлар концентрацияси - бу спермадаги уруғ хужайраларининг миқдори бўлиб, 1 мл спермадаги сперматозоидлар сони миллиардларда ўлчанади. Сперматозоидлар концентрацияси Горяев, Том, Бюрнер, Маклер саноқ камералари, фотоэлектроколорифметр (ФЭК-М), фотоэлектрик электрогемометр ва стандартлар ёрдамада аниқланади . Спермадаги сперматозоидлар концентрациясини аниқлаш бўйича олинган маълумотлар шу турдаги эркак ҳайвонлар спермасининг ўртача кўрсаткичлари (қўчқор - 2-3; буқа - 0.8-1; айғир - 0,1-0,25; эркак чўчқа - 0,1- 0,2; ит - 0,1; қўён - 0,1; хўроз ва курка - 2-4; ғоз - 0,3-1 млрд / мл) билан таққослаб кўрилади .

Похожие

Экстракт концентратлар олиш усуллари. Сифатини баҳолаш

Экстрактлар. Экстракт концентратлар. Суюқ экстрактларни олиш усуллари. Ажратма олиш самарадорлигига таъсир этадиган омиллар

Қуюқ ва қуруқ экстрактлар. Олиш усуллари. Ажратмани ёт моддалардан тозалаш

Гормонлар олиш

Янги йиғилган ўсимликлардан олинадиган препаратлар. Шарбатлар, биоген стимуляторлар. Таснифи. Олиш усуллари