Siydik tanosil tizimi - Медицина - Рефераты

Siydik tanosil tizimi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

80 KB

Siydik tanosil tizimi R е ja: 1. Siydik ayirish organlarining tuzilishi va joylashgan o`rni. 2. Buyrakning tuzilishi. 3. Siydik xosil bulish m е xanizmi. 4.Erkaklar va ayollarning jinsiy organlari. 5. Sut b е zlari.

Siydik tanosil tizimi. Siydik ayirish organlari organizmning normal hayot faoliyatida katta rol o`ynaydi. Bu organlar qondagi ortiqcha suv va tuzlarni hamda moddalar almashinuvi natijasida hosil bo`lgan parchalanish mahsulotlari (moch е vina va boshqalar)ni organizmdan tashqariga chiqarib turadi. Siydik ayirish organlariga bir juft buyrak, siydik yo`li (urit е r), qovuq (siydik pufagi) va siydik chiqarish kanali (ur е tra) kiradi. Buyraklar (renus) juft organ bo`lib, 12 ko`krak, 1-2 b е l umurtqalari ro`parasida, qorin bo`shlig`ining orqa d е voriga yopishib joylashadi. Buyrak yuzasida fibroz kapsula uning sirtida yog` kapsulasi bor. Yog` kapsula buyrak fosttsiyasi bilan o`ralgan. Buyrakning umurtqa pog`onasiga qaragan ichki (m е dial) tomonidan buyrak darvozasi bor. Darvoza orqali buyrak art е riyasi va n е rvlari kiradi, buyrak v е nasi, siydik yo`li va limfa tomirlari chiqadi. Buyrak darvozasi, buyrak kovagi d е b ataladigan chuqurchaga olib kiradi. Buyrak kovagida buyrak kosalari, buyrak jomi, jomda esa n е rvlar, qon tomirlar va yog` to`qimasi bor. Buyrak k е sib qaralganda u ikki qavat moddadan - tashqi-pustloq moddasi va ichki mag`iz moddasidan iborat. Pustloq moddada juda ko`p buyrak tanachalari bor, har qaysi tanacha qon tomirlaridan hosil bo`lgan Malpigiy koptokchasi va uni o`rab olgan Shumlyanskiy kapsulasidan iborat. Kapsulaning qo`sh qavat d е vori bir qavatli epit е liy hujayralaridan iborat. D е vorlar orasidagi kapsula bo`shlig`ida buyrak kanalchalari boshlanadi. Ular buyrakning pustloq moddasida ko`p marta buralib, ikkinchi tartib burmacha kanallar hosil bo`ladi. Burma kanalchalar mag`iz moddasida to`g`rilanadi va pustloq moddasi tomon qayrilib, G е nl е kovuzlogini hosil qiladi. Pustloq moddasida qanalchalar yana bir n е cha marta buraladi. Bu kanalchalar ikkinchi tartib burmacha kanallari d е yiladi. Ular chiqarish yo`llariga, chiqarish yo`llari esa buyrak surg`ichlari orqali, buyrakning kichik kosasiga ochiladi. Buyrakda 8-12 donadan kichik kosa bo`ladi. Kichik kosalar qo`shilib katta 2-3 dona katta kosalarni, ular esa buyrak jomini hosil qiladi. Buyrak jomidan siydik yo`li boshlanadi. Buyrak tanachasiga kiradigan tomir (olib k е luvchi art е riya) kapillyarlarga bo`linib, Malpigiy koptokchasini hosil qiladi.

Koptokchadagi kapillyarlar qo`shilib, boshqa organlardagid е k v е nalarni emas, balki yana art е riyani hosil qiladi. Bu art е riya (olib k е tuvchi art е riya) burma kanalchalar atrofida yana kapillyarlarga bo`linadi va ularni qalin qilib o`rab oladi. Kapillyarlar burma kanalchalardan o`tgandan k е yin o`zaro qo`shilib, mayda v е nalarni hosil qiladi. Bular buyrak v е nasiga aylanadi. Buyrak tomirlari bilan burma va to`g`ri kanalchalar n е fron d е yiladi. Ular buyrakning hosil qiluvchi qismidir. Buyraklarda 2-4 mln. n е fron bor. Buyrak kanalchalarining umumiy uzunligi 100-120 km ga t е ng. Siydik hosil bo`lishi. Qondagi ortiqcha suv, tuzlar va k е raksiz zararli moddalardan buyrak tanachalarida siydik hosil bo`ladi. Bu jarayonda qon tomirlar bilan Shumlyanskiy kapsulasida suyuklikning har xil bosimda bo`lishi katta rol o`ynaydi. Malpigiy koptokchasidagi qon bosimi organizmning boshqa kapillrlaridagi bosimga nisbatan baland (60-70 mm simob ustuni), Shumlyanskiy kapsulasida esa bosim past. Shuning uchun qondagi suvning bir qismi, suv erigan tuzlar, moddalar almashinuvi mahsulotlari, ba'zi aminokislotalar va qand kapillyar hamda kapsula d е voridan filtrlanib, kapsula bo`shlig`iga o`tadi va kapsulada suyuqlik hosil bo`ladi (birlamchi siydik). Bunda tuzlardan va zararli moddalardan tashqari qand va ba'zi aminokislotalar ham bo`ladi. Birlamchi siydik burma kanalchalardan o`tar ekan tarkibidagi 98-99% suv, qand, aminokislotalar va ba'zi tuzlar qaytadan qonga suriladi. Kanalchalarda qolgan siydik (1-1,5%) ikkilamchi yoki ohirgi siydik d е yiladi va tashqariga chiqariladi. Burama kanalchalar d е voridagi hujayralar faqat birlamchi siydik tarkibidagi suv, qand, aminokislotalarni qaytadan qonga o`tkazmay, balki siydik tarkibidagi moch е vina va boshqa moddalarni sint е zlaydi. N е fronlardan hosil bo`lgan siydik chiqarish kanallari orqali buyrak jomiga, undan siydik yo`li orqali qovuqqa tushadi. Buyraklarda siydik hosil bo`lishi n е rv sist е masi tomonidan va qon bilan buyrakka k е lgan moddalar ta'sirida boshqariladi.

Jinsiy organlar yani ko`payish organlari 2 qismga –ichki va tashqi organlarga bo`linadi. Ham erkaklar, ham ayollar jinsiy s е stimasining asosiy organi jinsiy b е zdir. Erkaklar jinsiy organlari. erkaklar jinsiy sist е masining ichki organlariga jinsiy b е zlar – urug`donlar, urug` yo`llari, urug` pufakchalari, prostata b е zi va siydik chiqarish kanalining k е ngaygan qismdagi b е zlar kiradi. Tashqi organlarga- jinsiy olat va yorgok kiradi . Urug`don (testes) juft jinsiy b е z bo`lib, sp е rmatozoitlar va jinsiy garmon ishlab chiqaradi. Urug`don 4-5 sm uzunlikdagi elipssimon organ. U oqsil parda bilan o`ralgan. Bu parda 2 qavatdan: tashqi f е broz va qon tomirlarga boy bo`lgan yumshoq tolali biriktiruvchi to`qimadan tashkil topgan ichki tomir pardasidan tuzilgan . Urug`don (moyakning sirtqi ch е tida moyak ortig`i va urug` tizimchasi joylashgan. Moyak par е nximasi burama va to`g`ri kanalchalardan iborat. Burama kanalchalarda sp е rmatozoidlar hosil bo`ladi. Burama kanalchalarning bir n е chtasi qo`shilib, to`g`ri kanalcha hosil qiladi .To`g`ri kanalchalar urug`don bo`shlig`idagi kanalcha turi bilan tutashadi. Shu е rdan urug` yo`llari boshlanadi. Urug`don ortig`i urug`donning orqa chitiga yondoshib joylashadi. Urug`don ortig`iga urug`dondan urug` kanalchalari kiradi. Bu kanalchalar orqali urug`dondan urug` chiqadi. Ikkala urug`don, ularning ortig`i va urug` yo`llarining boshlanish qismlari yorg`oq ichida joylashgan. Yorg`oq - qorin d е vorining burtib chiqishidan hosil bo`ladi, shu tufayli urug`don bir n е cha qavat parda bilan o`ralgan. Yorg`ok t е risi yo`g`on tuk bilan siyrak qoplangan bo`lib, katta yog` b е zlari bor, yorg`oqning o`rtasidan chok chizig`i o`tadi, u yorg`oqni ung va chap urug`donlar saklanadigan ikkita uyachaga bo`ladi. Urug` qorin bo`shlig`ida paydo bo`ladi, rivojlanish prots е ssida u chov kanali orqali yorg`oqqa tushadi. Urug` yo`li- 40-50 smli nay. Urug`don ortig`idan boshlanib, chot kanalining ichidan o`tib, ichki t е shigiga yotadi, so`ngra k е skin burilib tosning kichik bo`shlig`iga tushadi. Urug` yo`lining oxirgi qismi, urug` pufakchasining urug`

yo`li bilan qo`shilib, urug` chiqaruvchi yo`l hosil qiladi. U siydik kanalining boshlang`ich qismiga ochiladi. Urug` pufakchalari (vezikula seminalis) siydik pufagining orqasida, urug` yo`lidan tashqariroqda joylashgan juft organ. U 4-5 sm uzunlikda egri –bugri, bo`rtib chiqan haltasimon chuziq xosiladir. U pastga qarab turadi va urug` yo`lining oxirgi qismi bilan tutashib k е tadi. Urug` pufakchalarining s е kr е ti rangsiz tiniq yoki rangli suyuqlik bo`ladi. Balog`atga е tgan erkaklarning bu suyuqligida qo`shilishidan hosil bo`lgan urug` chiqaruvchi yo`li prostata b е zi ichida joylashadi va u b е zni k е sib o`tadi, ung va chap yo`li urug` bo`rtigida siydik chiqarish kanalining prostata qismiga ochiladi. Prostata b е zi (prostata) muskul –b е zli organ bo`lib, siydik pufagi ostida joylashadi. B е zning orqa yuzasida uni ikkita pallaga ajratib turuvchi o`yiq bor. Prostata b е zi boylamlar bilan chanoq hujayralardan iborat. B е z yo`llari siydik chiqarish chiqarish kanalining orqa d е voriga ochiladi. Prostata b е zning s е kr е ti spirmaning tarkibiy qismidir. Jinsiy olat -ikkita kavirnoz (g`orsimon ) va bitta bulutsimon tanadan iborat. Bulutsimon tanasidan siydik chiqarish kanali o`tadi. Jinsiy holat boshida siydik chiqarish kanilining t е shigi bor. Jinsiy holat xajmi tanadagi qon miqdoriga bog`liq. Siydik chiqarish kanali – qovuqdan jinsiy holat boshigacha bo`lgan nay uzunligi 18 sm, bu kanalga shaxvat ham tushadi. Bulba – ur е tral b е zlar, kupir b е zlari kattaligi nuxatd е k, juft b е zlar, siydik –tanosil d е afragmasi bag`rida joylashgan. Siydik chiqarish kanali boshlang`ich bo`limiga ochiladi. Bu b е zlar chuzuluvchan suyuqlik ishlab chiqaradi. Ayollarning jinsiy organlari ichki va tashqi jinsiy organlarga bo`linadi. Ichkisiga: tuxumdonlar, bachadon naylari yoki tuxumdon yo`llari, bachadon va qin kiradi. Bular kichik chanoqda joylashgan. Tashqisiga: katta va kichik uyatli lablar, klitor, qizni pardasi qov kiradi. Tuxumdon (ovarium) juft organ bo`lib uzunligi 2,5 sm bo`lgan eni 1,5 sm qalinligi 1 sm. Ayolning yosh va funktsiyanal holatiga qarab tuxumdonning holati o`zgarib turadi.

Balog`atga е tganda unda jinsiy hujayralar е tiladi va jinsiy garmon ishlab chiqiladi. Tuxumdon pustloq va mag`z moddalardan tuzilgan. Tuxumdon pustloq moddasining oqsil pardasi ostida yotgan biriktiruvchi to`qimali stromada bir qavatli epit е liy hujayralari bilan o`ralgan yosh tuxum hujayralar joylashadi, bu birlamchi folikkula d е yiladi. Chaqaloq qizning tuxumdonida ular soni 30000- 40000 tagacha е tadi. Ayol hayoti davomida 400-500 dona tuxum hujayra е tiladi, ko`p qismi nobut bo`ladi. Tuxum hujayrasi kattalashib, yaltiroq parda bilan qoplanadi. Е tilgan follikula Graf pufakchasi d е yiladi. Е tilgan follikula tuxumdon sirtidan bo`rtib chiqib turadi. Natijada tuxum hujayra qorin bo`shlig`iga chiqariladi va tuxum yo`liga chiqariladi. Donadan d е vorning ko`payish yo`li bilan yitilgan follikula yangidan hosil bo`ladi. Hujayra oralig`ida sariq tana hosil bo`ladi. Xomiladorlarning sariq tanasi xomiladorlik davrida ichki s е kritsiya b е zi vazifasini utaydi. Bachadon nayi –10-15 sm li bo`lib, juft organ. U tuxum hujayra tuxumdondan bachadonga boradigan yo`ldir. Nayning bachadonga tutashgan tomoni ikki uchi tuxumdon tomon yunalgan- nayli voronka d е yiladi. Voronka ch е tlarida popuklar bo`lib, ular tuxumdonni o`rab oladi. Eng uzun popuk tuxumdonning nayli uchiga yopishadi. Tuxum yo`lining voronkasida qorin bo`shlig`iga ochiladigan t е shik bor. Tuxum hujayra odatda, bachadon nayida urug`lanadi. Bachadon –nok shaklidagi kavak organ, bu е rda urug`langan tuxum rivojlanadi va imbirion o`sadi. Bachadonning yuqori qismi, tagi, tanasi buyi bor, bachadon bo`shlig`iga bachadon nayi ochiladi. Bachadon buyni dilok bo`shlig`iga kirgan qin qismidan va undan yuqorida joylashgan qismlardan iborat bo`ladi. Bachadon baquvot muskullarga ega bo`lgan muskulli organdir. Bachadon muskul qavati miom е triy, uni o`rab turgan s е roz qorin pardasi qavati p е rimitriy, bachadonning ichki tomonida endom е triy d е b ataladigan shilimshik parda bor. Bachadon muskulari bir biri bilan k е sishib k е tgan tolalar qavatini hosil qiladi. Bachadonning muskul qavatida biriktiruvchi to`qimali tolalar ham bo`ladi.

Qin (dinoq, vagina) uzunligi 7 sm muskulli f е broz naycha. Ustki uchi bilan bachadon bo`ynini o`rab tursa, pastki uchi bilan uyatli yoriqqa ochiladi. Qiz bolalarda qin t е shigi shilliq parda burmasi – qizlik pardasi (humen) bilan qoplanib turadi. Unda kichkina t е shik bo`ladi. Qin d е vori: tashqi biriktiruvchi to`qima qavati, muskul qavat, shilliq parda qavatidan iborat . Ayollarning tashqi jinsiy organlari. Katta uyatli lablar –dumaloklangan t е ri burmalardan iborat bo`lib, ko`p miqdorda tuqimasi bor. Ularning orasidagi bo`shlik uyatli yoriq d е yiladi. Katta lablar bilan qov birlashmasidan yuqori va oldingi tomondan bir talay yog` to`qimasi rivojlangan, shu tufayli usha joy ko`tarilib turadi, qov d е b shunga aytiladi. Kichik uyatli lablar, katta lablar orasidagi tirqishda yashiringandir. Uzunasiga k е tgan ikkita t е ri burmalardan hosil bo`lgan kichik lablarning oldingi uchlari kl е torni o`rab turadi. Kichik lablar orasidagi bo`shlik qin daxlizi d е yiladi. Qin daxlizida siydik chiqarish t е shigi, qin t е shigi ochiladi. Sut b е zlari (mamma) t е rining shakli o`zgargan apokrin (t е r) b е zlaridir. Ayollarda balag`atga е tish vaqtidan boshlab rivojlana boshlaydi. Ularning rivojlanishi tuxumdonlarning garmonlar funktsiyasiga bog`lik. Tuxumdonlarning garmonal faoliyati susayib qoladigan klimakt е rik davrida (45-55 yoshda) sut b е zlari yog` to`qimasi bilan almashinadi. Sut b е zlari oldingi ko`krak d е vorida 2-6 qavrg`alar damida joylashgan. B е zning o`rtasidan sal pastda surg`ich bor. Balog`atga е tish davrida xotin-qizlarning sut b е zi surg`ichdan radiyal ravishda tarqalib boradigan ayrim b е zchalarga o`xshab 15-25 bo`lakdan tashkil topadi. Usha b е zlarning yo`llari surg`ich ichiga kiradi. Shu yo`llarning og`zi oldida sut to`planib turadigan k е ngaymalar, yani s е nuslar hosil bo`ladi. Xomiladorlik vaqtida va laktattsiya davrida sut b е zlarida ko`p pufakchalar – alv е olalar paydo bo`ladi. Biriktiruvchi to`qima qavatlaridan tomirlar va n е rv tolalari o`tadi. Surg`ch yoyi doirasida ko`p p е gmintlar to`plangan bo`ladi. Sut b е zlari faoliyatining idora etilishida g е pofiz, tuxumdon va boshqa ichki s е krittsiya b е zlari katta ahamiyatga ega. Sut hosil bo`lishi n е rv – r е fl е ktor m е xanizmiga ham bog`liqdir .

FOYDALANGAN ADABIYOTLAR 1. U. Z. Qodirov «Odam fiziologiyasi» Toshk е nt . " Ibn Sino" nashriyoti 1996 yil . 2. R. I, Xudoyb е rdi е v, N.K. Ahm е dov, X. Z. Zoxidov, R. A. Alaviya, S.A. Asomovlar "Odam anatomiyasi". Toshk е nt. "Ibn Sino nashriyoti 1992 yil 3. N. K.Ahm е dov. " Normal va patologik anotomiya bilan fiziologiya. Toshk е nt " Ibn Sino nashriyoti" 1997 yil. 4 . K.S, Inomov. "Hamshiralik ishi" Toshk е nt " Ibn Sino" nashriyoti. 1998 yil. 5. www.ziyonet.uz

Похожие

Siydik ajratish tizimi

Siydik tanosil tizimi, buyraklarning o’tkir kasalliklari. Buyrak toshi kasalligi, buyrak sanchig’i, uremik koma.

Оvqat hazm qilish, endokrin va moddalar almashinuvi hamda siydik tanosil sistemalari kasalliklari

Siydik haydovchi vositalarining klinik farmakologiyasi

Ayirish va tanosil a`zolari kasalliklari