Qadimgi Sharq an’anaviy tibbiyotida falsafiy konsepsiyalarning ahamiyati - Медицина - Рефераты

Qadimgi Sharq an’anaviy tibbiyotida falsafiy konsepsiyalarning ahamiyati

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1993.5 KB

Qadimgi Sharq an’anaviy tibbiyotida falsafiy konsepsiyalarning ahamiyati Reja  Qadimgi Sharq an’anaviy tibbiyotida falsafiy konsepsiyalarning ahamiyati.  Akupunktur nuqta haqida tushuncha.  Standart nuqtalar.  Akupunktura ignalari, ularni muolajaga tayyorlash va igna qo’yish texnikasi In’ vа yan kontseptsiyasi U-sin konsepsiyasi Asboblar Ignalarni sterillash Ignalarni sanchish usullari Ta'sir usullari Nu q ta va meridian h a q ida tushuncha. Meridianlar nomlari Standart nuqtalar

Chjen-szyu-terapiya usulining nomi xitoy tilida quyidagini bildiradi: “chjen”-igna sanchish va “szyu”-kuydirish. Hozirgi vaqtda uning dunyoga tarqalgan ovro’polik nomi – akupunktura (lotin tilidan: acus-igna, punctio- sanchish). Chjen-szyu usulining asl ma’nosi shundan iboratki, u tananing ma’lum nuqtalariga davo maqsadida maxsus ignalar va tutatilgan shuvoq yordamida ta’sir etishdir. Qadimgi Sharq amaliy tibbiyoti bo’yicha kasallik kelib chiqishida va kasallikni davolashda falsafiy konsepsiyalarning ahamiyati katta. IN’ VА YAN KONTSEPTSIYASI Xitoy tibbiyoti dunyoqarashining asosida ikki qarama-qarshilik (in'-yan) haqidagi ta'limot yotadi (1-rasm). In' va yan bir-biri bilan kurashgan holda bir- birini chegarallaydi. In' ichki, yan tashqi qo’zg’alishni chaqiradi. Ular qarshi kurashib bir-birini siqib chiqaradi. Doimiy kurash va bir-birini siqib chiqarishga intilish - o’zgargan kuch harakati narsalarni rivojlanishidir. Qutb kuchlaridek ular bir-biriga bog’lik va ma'lum bir sharoitda biri-biriga o’tishi mumkin. Qadimgi olimlar In va Yan asosiy xususiyatlarini suv va olov bilan belgilar edi. Boshqacha qilib aytganda, o’z xususiyatiga ko’ra In’ suvga o’xshash, yani sovuq, pastga yo’nalgan, xira va h.k. alomatlar bilan tavsiflanadi; Yanning asosiy xususiyatlari olov xususiyatlarifa o’xshash-issiq, yuqoriga yo’nalgan, yorug’ va h.k. Me’yordagi sharoitlarda ushbu qarama-qarshiliklar orasida nisbiy muvozanat saqlanib tiradi, patologik sharoitlarda esa in’ yoki yan kasallik sababi bo’lishi mumkin. Shunday qilib, barcha davolovchi tadbirlarning bosh maqsadi in’ va yanni nisbiy muvozanat xolatiga qaytarish bo’lishi lozim. 1-rasm. Xitoy monadasi. U-SIN KONSEPSIYASI

Qadimdan insonlar tabiat tsiklik ketma-ketligiga, bir-biri bilan chambarchas bog’liqligiga e'tibor berishgan: Tun va Kun, Tong va Shom, Qish va Yoz, Sovuq, va Issiq. Insonda nafas olmoq va nafas chiqarmoq, sistola va diastola va hakazo. Tabiat muassasi asosida in' - passiv va yan-aktiv tsiklik ketma-ketligi yotadi deb hisoblanadi, har bir tsikl esa tugalish holidagi ketma-ketlik almanishidan iborat (bahor, tong) maksimal aktivlik (kun, yoz) kuchsizlik (kuz, shom), minimal aktivlik (qish, tun).Qadimgi Sharq olimlari (donolari) dunyoni 5 katta kategoriya turkumiga bo’lishdi - daraxt, olov, metall, suv, yer.Daraxt – o’sish belgisi, tug’ilish belgisi, olov - maksimal aktivlik (yan kuchining aktivligini maksimal ko’rinishi), metall - boshlanayotgan tushkunlik belgisi ("yan"dan "in'"ga), suv - minimal aktivlik belgisi (in' passivlik kuchi), yer - butun dunyodagi o’zgarishlarning markazi va tsiklik o’qi.Teoriyaning yakuniy ko’rinishi o’zaro bog’liq bo’lgan yaratiluvchi (rivojchi) va destruktiv 5 element ko’rinishidadir. Bu elementlar - daraxt, olov, yer, metall, suv. 5 element teoriyasining 2 asosiy xususiyati - yaratilish va yemirilishga asoslangan va tirik organizm bilan tabiat qonunlarini bir - biriga bog’liqligini o’rnatish uchun xizmat qiladi (2-rasm)

ASBOBLAR Ta’sirlovchi sifatida o’simlik va mineral moddalar, akupunktura ignalari, elektropunktura, issiqlik, sovuqlik, mexanik, fizik, dori-darmonlar va boshqalar qo’llanilishi mumkin. Qadim-qadimdan ta’sirlovchi sifatida akupunktura ignalari qo’llanilgan. Ignalar quyidagi xususiyatlarga ega bo’lishi lozim: elastik, egiluvchan, zanglamaslik. Shuning uchun ignalar po’latdan, kumushdan, oltindan tayyorlanadi. Zanglamaydigan yuqori sifatli po’lat (nixrom)dan tayyorlangan ignalar, yuqori egiluvchanligi va kam oksidlanishi bilan ajralib turadi. Kumush va oltin yumshoqligi tufayli ignalar ularning qotishmalaridan: kumushdan 80% kumushli, oltindan esa – 75% oltin, 13% kumush va 12%

misli ignalar tayyorlangan. Bunday qotishma ignalar kiritilishi uchun zarur elastiklikka ega bo’lgan. Ignalar quyidagi q ismlardan tashkil topadi: dastasi, asosi, negizi va uchi. Igna dastasi sanchish, kiritish uchun, aylantirish va chiqarib olishga qulay bo’lishi zarur. Dasta spiralsimon o’ralgan va oxiri kichkina halqa bilan tugallangan (elektropunktura apparatining simini ulashga mo’ljallangan) bo’lib, qotishmadan tayyorlangan. Ba’zi ignalar dastasining uchi ozroq chuqurcha bo’lib, u yerga cho’g’langan modda quyiladi ("qaynoq ignalar"). Dasta spiralsimon bo’lmasdan, balki dumaloq metall naycha ko’rinishida ham bo’lishi mumkin. Dasta negizdan sinib qolishi xavfi tufayli, dasta va negiz bir-biriga bog’lanmasdan, balki bir butun metall simdan tayyorlanadi. To’qimalarni shikastlantirmaslik va og’riq hissini chaqirmaslik uchun igna uchi o’tmas bo’lishi shart. Har xil chuqurliklikdagi topografik nuqtalarga ta’sir etish sababli ignalar ma’lum chuqurlikka kiritiladi. Shuning uchun h ar xil uzunlikdagi ignalar bor. Bular 1,5 sm, 3 sm, 8 sm, 10 sm va 12–15 sm uzunlikda bo’ladi. Uzoq vaqt to’qimalarda ignalarni 24, 48, 72 soat va undan ko’p vaqt qoldirish uchun Chju-Lyan’ taklif etgan alohida T-simon ignalar qo’llanib, teriga leykoplastir yordamida yopishtirilib qo’yiladi. Yana soch tolasiga o’xshash ichida kanali bor (diametri 0,45 mm) ignalar borki, shu kanallar orqali dori vositalari kiritilishi mumkin. IGNALARNI STERILLASH Ignalar distillangan suvda 30 daqiqa davomida qaynatilib, so’ngra spirt bilan artiladi va shisha probirkalarda saqlanadi. Sterilizatsiya qilishdan avval ignalar vodoprovod suvida yuviladi, so’ngra 15 daqiqa mobaynida vodorod perioksidi va yuvish eritmasidan tashkil topgan 50% li eritmada saqlanadi, keyin dokali tampon bilan artiladi. Ignalarni tozalashda tish poroshogi, tish pastasi yoki sodadan foydalaniladi. IRT o’tkazilishida albatta aseptika qoidalariga qat'iy rioya etilishi lozim. Igna kiritiladigan joy terisi dezinfeksiyalanadi, vrach

muolajani o’tkazishdan oldin qo’lini va ishlatiladigan asbob va materiallarni (ignalar, pinsetlar, paxta tamponlari, doka salfetkalar) dezinfeksiya qilishi lozim. IGNALARNI SANCHISH USULLARI A – vertikal (teri yuzasiga nisbatan perpendikulyar, burchak 90º); B – qiyshiq (45–50º o’tkir burchak ostida); С – gorizontal (10–15º burchak ostida); 1. Sekin aylanma h arakat bilan: a. Terini ushlamasdan; b. Terini ushlab. 2. Tez va yuzaki sanchish. 3. Avval sanchib, s o’ ngra aylanma h arakat bilan kiritish. Sanchish chuqurligi: nuqtaning o’rniga, bemor konstitutsiyasiga, jinsiga, yoshiga, teriosti yog’ va mushaklari holatiga va boshqalarga boq’liq. Oyoq va qo’l barmoqlarida, burun uchida, quloq atrofida va bosh sohasida chuqur sanchib kiritish mumkin emas. Igna kerakli chuqurlikka borganini bemor sezgisiga qarab aniqlanadi. Hayot uchun muhim bo’lgan a'zolar (o’pka, yurak, aorta, katta tomirlar) sohasiga joylashgan nuqtalarda IRT qo’llanilganda va avvalo shu a'zolarda patologik buzilishlar bo’lgan hollarda juda ham ehtiyotkorlik talab etiladi. TA'SIR USULLARI Qo’zg’atish xarakteri, kuchi va davomiyligiga qarab igna sanchishning asosiy ikki usuli bor: to’xtatuvchi va qo’zg’atuvchi. Ularning har biri ikki variantga – kuchli va kuchsizga bo’linadi. Bu ikki usul qo’zg’atish soni va kuchi, davomiyligi, igna sanchishning alohida usullari bilan bir-biridan farq qiladi. To’xtatuvchi usul. Igna bu usulda kiritilganda sekin-asta kuchayuvchi, kuchli, asosan og’riqsiz va o’ziga xos sezgilar paydo bo’lishi (zirqirash, bosim,

uyushish, isish, tok o’tishi) bilan ifodalanadi. Bu sezgilar mahalliy bo’lmasdan, balki igna kiritilgan joydan proksimal yoki distal tarafga ancha uzoqqa uzatiladi. To’xtatuvchi usulning 1-variantida igna sekin-asta, aylanma harakat bilan ancha chuqurlikka (1–10 sm) kiritilib, to’qimada ancha vaqtga (30–60 daqiqagacha), ba'zi hollarda bir necha soatga qoldiriladi. Kuchli og’riqlarda, sinamalarda va tirishishlarda igna 24–48 soatga qoldiriladi (bunda alohida T- simon ignalar yoki mikroignalar qo’llaniladi. Igna sanchiladigan nuqtalar soni nisbatan oz (2–4). Bu usul asosan o’rta va balog’at yoshidagilarda qo’llaniladi. To’xtatuvchi usulning 2-variantida igna sekin aylanma harakat bilan kiritiladi. Ignaning kiritilish chuqurligi biroz kamroq bo’lib, sezgilar kuchi kamroq, ya’ni zirqiroq og’riq, yengil bosim, tortishib og’rish bo’lib, irradiatsiya bo’lmaydi. Ignalar to’qimada 15 daqiqadan 20 daqiqagacha qoldiriladi, ta'sir qilish nuqtalar soni 4–6 gacha, asosan keksalarda, bolalarda va astenizatsiyalangan bemorlarda qo’llaniladi. Ba'zi bemorlarda muolajadan oldin qo’rquv hissiyoti bo’ladi. Shuning uchun davolash boshida to’xtatuvchi usulning 2-varianti qo’llanadi. Davolash amaliyotida ba'zan to’xtatuvchi usulning oraliq variantlari qo’llanadi: 1–2-qo’zg’alish kuchi 1-variantga, davomiyligi 2-variantga teng bo’lganda; 2– 1-qo’zg’alish kuchi 2-variantga, davomiyligi 1-variantga teng bo’lganda. Xulosa qilib aytganda, to’xtatuvchi usulga xarakterli bo’lgan xususyatlar bu ma’lum sezgilar va qo’zg’atish davomiyligidir. Qo’zgatuvchi usul. Bu usulda ta'sir yuzaki, kuchli, tez va qisqadir, ta'sir ko’p nuqtalarga navbatma-navbat beriladi va bu yengil og’riq hissi hamda elektr toki o’tishi sezgisi bilan kuzatiladi. Qo’zg’atuvchi usulning 1-variantida ta'sir asosan bitta igna yordamida teri va teriosti yog’ qatlamiga yuzaki (0,3–0,6 sm), navbatma-navbat 10–15 soniyadan 1–2 daqiqagacha 8–10 ta nuqtalarga kiritiladi, igna to'qimada qoldirilmaydi. Qo’zg’atuvchi usulning 2-variantida ta'sir 2–3 igna yordamida navbatma-navbat 6–8 nuqtaga punktir harakatlar bilan qisqa vaqtga (3–5 daqiqa) to’qimalarda yuzaki qoldiriladi va qayta punktirlash yo’li bilan beriladi. Bu usulda lokal va keng bo’lmagan irradiatsiya sohasiga tarqaluvchi kuchsiz og’riq, uyushish, va elektr toki o’tishi hissi aniqlanadi.

Qo’zg’atuvchi usulning ikkala varianti kattalarda ham, bolalarda ham asosan harakat, sezgi va sekretor funksiyalar pasayganda yoki yo’qolganda qo’llaniladi, shuningdek hushdan ketish yoki kollapsda tez yordam sifatida qo’l keladi. NU Q TA VA MERIDIAN H A Q IDA TUSHUNCHA. Akupunktura nuqtasi – bu davolash maqsadida ta'sir etishning aniq sohasi. Nuqtalar alohida energetik tizimlar bo’lgan "kanallar" yoki meridianlar bo’ylab joylashgan. Bu kanallar o’zaro va ichki a'zolar bilan boglangandir. Odam tanasida 14 ta doimiy meridianlar farqlanib, ularning 12 tasi juft, 2 tasi toq hisoblanadi. Juft meridianlar odam tanasidagi a'zolar nomlari bilan ataladi, toqlari – orqa o’rta va old o’rta meridianlardir. MERIDIANLAR NOMLARI Ra q aml i belgisi Meridian nomi O ’ zbekcha Fransuzcha (qisqartirilgan) I O’ pka Р II Y o’g’ on ichak GI III Osh q ozon E IV Talo q -osh q ozonosti bezi RP V Yurak C VI Ingichka ichak IG VII Siydik pufagi V VIII Buyrak R IX Perikard MC X Tananing uch qismi TR

XI O ’ t qopi VB XII Jigar F XIII Orqa o ’ rta T * ( VG ) XIV Old o’ rta J * ( V С ) * – nomi "Ajoyib meridian" b o’ yicha berilgan, fransuzcha – VG ; V С bilan belgilanadi. STANDART NUQTALAR Standart nuqtalar meridian patologiyasida qo ’ llaniladigan asosiy nuqtalardir. Hammasi bo’lib 7 ta standart nuqta farqlanadi. Shulardan 5 tasi doimo taalluqli meridianda, qo’l va oyoqlarning distal qismida (tirsakdan pastda, tizzadan pastda) joylashadi – qo’zg’atuvchi, tinchlantiruvchi, qo’llanma, mo’tadillovchi va og’riq qoldiruvchi nuqtalar. Signal nuqtalar tananing ventral (tananing oldi – ko’krak va qorin) qismida, hamdard nuqtalar esa tananing dorsal (umurtqa pog’onasi bo’ylab chetroq) qismida joylashadi. Quyida standart nuqtalar tavsifi keltiriladi. 1. Qo’zg’atuvchi (tonuslovchi, stimullovchi) nuqta meridianda "bo’shliq" sindromi bo’lganda va shu holatlar bilan bog'liq bo’lgan patologik holatlarda qo’llaniladi, ya’ni taaluqli bo’lgan organ gipofunksiyasida, giposekretsiyasida, paralichlarda, atrofiya, asteniyada va boshqalarda qo’llaniladi. 2. Tormozlovchi (sedativ, tinchlantiruvchi) nuqta meridianda "to’lalik" sindromi bo’lganda va shu holat bilan bog’liq bo’lgan patologik holatlarda, ya'ni taalluqli bo’lgan organ giperfunksiyasida, gipersekretsiyasida, tortishishda, spazmlarda, gipertonusda, zo’riqishda, qo’zg’aluvchanlikda va boshqalarda qo’llaniladi. 3. Qo’llanma nuqta ta'sir qilish metodiga qarab bu nuqta meridianga tonuslovchi yoki tinchlantiruvchi effekt berishi mumkin. Bu nuqta orqali

meridianga bir elementga taalluqli bo’lgan meridianning lo nuqtasidan energiya o’tadi. 4. Mo’'tadillovchi (lo) nuqtalar bir elementga taalluqli bo’lgan ikkinchi meridianning qo’llanma nuqtasi yordamida energiya disbalansini regulyatsiya qilishga yordam beradi. 5. Signal (mo) nuqtalar tananing ventral qismida o’ziga taalluqli bo’lgan organga yaqin joylashadi. Bu nuqta organlar holatining diagnostikasida qo’llaniladi. 6. Hamdard nuqtalar siydik pufagi meridianining umurtqa pog’onasiga yaqin shoxchasiga joylashgan. Bu nuqtalar taalluqli bo’lgan organning o’tkir va surunkali kasalliklarida qo’llaniladi. 7. Og’riq qoldiruvchi nuqtalar energiya sirkulyatsiyasi blokadasida juda samarali ta'sir qiladi. Bu nuqtalar o’tkir jarayonlarda va og’riq sindromida qo’llaniladi. O’zlashtirish uchun savollar: 1. "CHI" – hayot manbai to’qrisida tushuncha. 2. Akupunktura nu q tasi nima? 3. Akupunktura nu q talarini topish y o’ llari va ularni belgilash. 4. Meridian t o’g’ risida tushuncha. 5. Akupunktura ignalari, ularni sterillash. 6. Meridianning standart nuqtasi nima? Vaziyatga asoslangan masalalar: Keltirilgan klinik vaziyatlardan refleksoterapiya qo’llash mumkin bo’lgan holatni tanlang: a) 60 yoshli bemor. Tekshirishlar asosida bemorga TBSning faol shakli deb tashxis qo’yilgan. b) Shifokorga 36 yoshli bemor "n. trigeminus nevralgiyasi" bilan murojaat etgan. Qo’shimcha kasalliklari yo’q.

c) Homilador ayolda (6 haftalik homila) qusish belgilari bor. d) Bemor uch yil davomida vazomotor rinit bilan azoblanadi. e) Bemor 52 yoshda. Kasbi – avtobus haydovchi. Kasalligi – bo’yin, ko’krak va bel umurtqalari osteoxondrozi. Uyga vazifa: O’pka va yo’g’on ichak meridianlari topografiyasi. Ularni qo’llashga asoslar.

ADABIYOTLAR 1. Ким Э.Г. и соавт. « Основ ы акупунктур ы и мануальной терапии » . Санкт-Петербург, 19 96 г ., 270 стр . 2. Ким Э.Г . и соавт. «Методические разработки к практическим занятиям по нетрадиционным методам лечения». T ашкент , 1992 г ., 56 стр . 3. Li B.N. "Xalq tibbiyoti". Toshkent, 2008 y., 179 bet. 4. Ли Б.Н. «Народная медицина». Ташкент, 2008 г., 179 стр. 5 . Табеева Д.М. «Руководство по иглорефлексотерапии ». Москва, 2004 г., 560 стр. 6 . Лувсан Г . и соавт. « Основ ы иг лорефлоксотерапии» . Москва , 200 3 г . , 615 стр.

Похожие

O‘zbekiston dorivor o‘simliklarining xom ashyo bazasi. O‘zbekiston yovvoyi holda o‘sadigan va etishtiriladigan dorivor o‘simliklar

Qadimgi SHarq mamlakatlarida tibbiyotni rivоjlanishi. (O`rta Оsiyo, Хitоy, Hindistоn, Misr, Erоn va bоshqa mamlakatlar)

Qadimgi G`arb mamlakatlarida tibbiyotning rivоjlanishi. (Yunоnistоn, Rim, Vizantiya va bоshqa mamlakatlar)

Dorilar farmakokinetikasining klinik ahamiyati

O’zbekistonda allergologik markazning ahamiyati