Nasl, tug`ma, sil kasalliklari - Медицина - Рефераты

Nasl, tug`ma, sil kasalliklari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

69 KB

Nasl, tug`ma, sil kasalliklari Reja: 1.Nasl kasalliklarining material asosi xromosoma va genlar mutatsiyasi haqida tushuncha. - nasl kasalliklarining guruhlari: - xromosoma nasl kasalliklar; - genetik nasl kasalliklar. 2.Tug`ma kasalliklar. 3.Bolalarda sil kasalligi.

Nasl kasalliklarining material asosi xromosoma va genlar mutatsiyasi haqida tushuncha. Nasl (irsiy) kasalliklari haqida so`z yuritishdan avval, bu kasalliklarning material asosi bo`lgan xromasoma va genlar haqida tushunchaga ega bo`lish lozim. Odam organizmi barcha hujayra, to`qima, a`zolarining tuzilishi, shakli, funksiyasi, hayotiy jarayonlarining har bir odamga xos xususiyatlari, avloddan- avlodga (nasldan-naslga) xromasomalar va genlar orqali beriladi. Nasldan-naslga berilish (o`tish) qonunlarini genetika fani o`rganadi. Nasldan berilish xususiyatlarining material asosi xromasomalar va genlar hisoblanadi. Xromasomalar odam organizmining, shuningdek, barcha mavjudodlarning, hujayralari yadrosida joylashgan.Barcha hayvon, hashorat organizmining har bir turi uchun xromasomalarning o`ziga xos soni va shakli bo`ladi. Odam organizmining hamma somatik (tananing barcha to`qima va a`zolarining) hujayralari yadrosida 46 ta xromasoma bo`ladi.Har bir xromasoma tarkibida ko`plab genlar bo`ladi.Har qaysi xromasoma va gen odam tanasidagi ma`lum hujayra, to`qima, a`zolarning tuzilishi, shakli, funksiyasi, moddalar almashinuvi va barcha hayotiy jarayonlarini normal bo`lishini ta`minlaydi. Xromasoma va genlar ota-ona organizmining yuqorida aytilgan, ijobiy xususiyatlarini homilaga (bo`lg`usi bolaga) o`tkazishlari bilan birga, ota-ona tanasidagi o`zining belgilari bilan namoyon bo`lgan yoki ko`pincha namoyon bo`lmasdan, ularning ayrim to`qima-hujayralari yadrosida yashirin holda saqlanayotgan, ba`zi kasalliklar bilan zararlangan, xromasoma yoki genlarni ham homilaga o`tkazishlari mumkin. Mutatsiyaga uchragan, ya`ni kasallangan xromasoma va genlar hamma erkak va ayol jinsiy hujayralarida bo`lavermaydi. Kasallangan xromasoma va genlar avlodida nasl kasallik bo`lgan erkak yoki ayol jinsiy hujayralari yadrosida bo`ladi.Bundan tashqari, mazkur erkak va ayol (homilaning otasi va onasi) ning xromasoma va genlari hayot jarayonida tashqi muhitning noqulay ta`sirlari (zaharli moddalar, yuqumli kasalliklar) natijasida mutatsiyaga uchrab, kasallanishi mumkin.

Somatik hujayralardan farqli o`laroq, ayol va erkak jinsiy hujayralari (ayol tuxum hujayrasi, erkak spermatozoidi) yadrosida xromasomalar soni 46 ta emas, balki 23 ta bo`ladi. Bularning 22 tasi autosomalar bo`lib, ular yuqorida aytilganidek, ota-ona (avlod) organizmlarining nasl belgilarini homilaga (bo`lg`usi bolaga) o`tkazadi.Jinsiy hujayralar yadrosidagi 23-nchi xromasoma esa bunyod bo`lgan homilaning jinsini belgilaydi. Ayol jinsiy hujayrasi (tuxum hujarasi)dagi 23-nchi xromasoma iks-iks (XX), erkak jinsiy hujayrasi (spermatozoid)dagi 23-nchi xromasoma, iks-igrik (XY) bo`ladi.Erkak jinsiy hujayrasining 23-nchi iks (X) xromasomasi ayol jinsiy hujayrasining iks (X) xromasomasi (unda faqat iks-iks xromasoma bo`ladi) bilan qo`shilsa, homila qiz bo`ladi.Erkak jinsiy hujayrasidagi 23-nchi igrik (Y) xromasoma ayol jinsiy hujayrasining 23-nchi (X) xromasomasi bilan qo`shilsa homila og`il bo`ladi.Shunday qilib bunyod bo`lgan homilaning qiz yoki o`g`il bo`lishi, asosan erkak jinsiy hujayrasidagi 23-nchi iks- igrik (XY) xromasomaga bog`liq. Ammo, bu jarayon erkak va ayolning hohishi va ixtiyoriga bog`liq emas. Nasl kasalliklarining guruhlari. Nasl kasalliklarini genetika fani o`rganadi.Irsiyat qonunlariga 1865 yilda Grigor Mendel asos solgan deb hisoblanadi.Nasl kasalliklarining 2000 dan ko`proq turi aniqlangan. Nasl kasalliklari 2 guruhga bo`linadi: - birinchi guruh xromasoma nasl kasallilari.Bular xromasomalarning mutatsiyasi tufayli yuzaga keladi; - ikkinchi guruh genetik nasl kasalliklari.Bular genlarning mutatsiyasi tufayli yuzaga keladi. Genetik nasl kasalliklari o`z navbatida 2 guruhga bo`linadi: 1.Monogen nasl kasalliklari. 2.Poligen nasl kasalliklari. Xromasoma nasl kasalliklari. Sabablari: Xromasoma nasl kasalliklari, xromasomaning mutatsiyalanishi (kasallikka uchrashi, o`zgarishi) natijasida yuzaga keladi.Xromasoma nasl

kasalligi avloddan-avlodga berilishi mumkin, yoki mazkur erkak va ayolning hayoti jarayonida tashqi muhitning turli xil noqulay ta`sirlari (kimyoviy moddalar, yuqumli kasalliklarning viruslari, mikroblarining zahari, dori moddalar, narkotiklar, nurlanish va hokazolar ta`siri) natijasida xromasomalar mutatsiyaga (o`zgarishga) uchrab kasallanishi mumkin. Erkak yoki ayol jinsiy hujayrasidagi avlodidan berilagn mutatsiyaga uchragan xromasomani homilaga o`tishi, shunigdek, erkak yoki ayolning hayoti davomida tashqi muhitning zararli ta`sirlari natijasida, ularning jinsiy hujayrasi xromasomalarini mutatsiyaga uchrashi va ularni homilaga o`tishi, bo`lg`usi avlodda xromasoma nasl kasalligini yuzaga keltiradi. Xrosoma nasl kasalliklarining turlari. Odam organizmi har bir hujayrasi yadrosidagi xromasomalarning qaysi biri mutatsiyaga uchrasa, mazkur xromasoma va uning tarkibidagi genlar tomonidan ta`minlanadigan tananing qaysidir to`qima va a`zosini tuzilishi, shakli, funksiyasi buziladi.Bu buzilish ana shu xromasoma nasl kasalligining maxsus belgilari sifatida homilada, chaqaloqda, bolalik yoki o`smirlik yoshida, ayrim xromasoma kasalliklarining belgilari esa katta yoshda namoyon bo`ladi. Odam tanasi hujayralaridagi 46 ta xromasomalarning qaysi biri mutatsiyalangani (kasallangani) ga qarab xromasoma nasl kasalliklari bir nechta turda bo`ladi.Ularning ayrimlari aniqlagan olimlarning nomi bilan atalgan. Daun kasalligi 21-xromasomaning mutatsiyasi natijasida yuzaga keladi. Kasallikni Langdon Daun aniqlagan. Edvarde sindromi (kasalligi) - 18-nchi xromasomaning mutatsiyasi natijasida yuzaga keladi. Edvarde aniqlagan. Patau kasalligi - 13-nchi xromasomaning mutatsiyasi natijasida yuzaga keladi. Klaynfelter kasalligi - Klaynfelter ismli olim aniqlagan. Yuqorida qayd etilgan xromasoma nasl kasalliklarida homilaning tana tuzilishida, ayrim to`qima-a`zolarining tuzilishida, shaklida, funksiyasida jiddiy

nuqsonlar bo`ladi.Shu bois xromasoma nasl kasalligi bilan tug`ilgan chaqaloqning tashqi qiyofasidayoq bu o`ta og`ir xastalikning belgilari namoyon bo`lib turadi. Xromasoma nasl kasalliklariga misol sifatida quyida Daun kasalligining belgilari bayon etiladi. Daun kasalligi. Kasallikni Langdon Daun aniqlagan. Hujayralardagi 46 ta xromasomalardan 21-nchi xromasomaning mutatsiyasi natijasida yuzaga keladi. Mutatsiyaga uchragan xromasoma erkak yoki ayolning oldingi avlodlaridan berilgan bo`lib, uning o`zida kasallikni namoyon qilmagan, ya`ni mutatsiyalangan xromasoma yashirin-nofaol saqlangan.Mazkur xromasomaning homilaga berilishi, unda Daun kasalligining belgilarini yuzaga keltirgan. Ilmiy ma`lumotlarga ko`ra Daun kasalligi bilan tug`ilgan homila (chaqaloqning) otasi yoki onasiga ularning avlodidan mutatsiyalangan xromasoma berilmagan bo`lsa ham, mazkur erkak yoki ayolning jinsiy hujayrasi, uning yashah jarayonida tashqi muhitning zararli ta`sirlari natijasida mutatsiyaga uchrashi mumkin. Shu xromasomani o`zida saqlagan ayol yoki erkak jinsiy hujayrasi urug`lansa va paydo bo`lgan, ya`ni urug`langan hujayraning birinchi marta bo`linishida, ikkiga bo`lingan homila hujayrasining bir tomondagi yangi hujayrada 47 ta, ikkinchisida 45 ta hujayra bo`lishi natijasida Daun kasalligi yuzaga keladi. Bunday holat yoshi 40 dan o`tgan ayol homilasida ruy berishi aniqlangan. Chunki, yoshi o`tgan ayol tuxumdoni ko`pincha yallig`langan va unda ishlab chiqariladigan tuxum hujayralari mutatsiyaga uchragan bo`ladi. Shu bois ayolning tug`ish yoshi 20-30 oralig`ida, ko`pi bilan 35 yoshgacha bo`lishi tavsiya etiladi. Demak, Daun kasalligi erkak va ayolga oldingi ota-bobo, ona-monolaridan (avlodidan) mutatsiyaga uchragan 21-xromasomaning berilishi bilan bog`liq bo`lishidan tashqari, yoshi ulg`aygan ayol jinsiy hujayrasi xromasomasining hayot jarayonida tashqi muhitning turli xil zararli ta`sirlarida mutatsiyaga uchrashi natijasida, uning tuxum yo`lida paydo bo`lgan yangi hujayra (homila)ning bo`linishida, xromasomalar sonini ikkita bo`lingan hujayralarga noto`g`ri taqsimlanishi (ya`ni birida 47 ta, birida 45 ta bo`lishi) bilan ham bog`liq.

Daun kasalligi belgilari: Kasallik belgilari bolaning chaqaloqlik davridayoq namoyon bo`ladi. Chaqaloqning vazni normaga nisbatan kam, boshi yapaloq, ensasi yassi, chakkasi bo‘rtgan, burni kichik, burnining orqa tomoni pachoqlashgan, ko‘zlari kichik va qiya joylashgan, tili katta, uning uchi og‘zidan chiqib turadi. Harakati sust, tovushi bo`giq.O`tirishi, tik turishi, yurishi normaga nisbatan ancha kechikadi.Nutqi va aqliy qobiliyati deyarli rivojlanmaydi. U kuchsiz, quvvatsiz bo`lgani uchun gripp, nafas olish, ovqat hazm qilish a`zolarining turli xil kasalliklariga beriluvchan bo`ladi.Aksariyat hollarda kichik yoshidayoq bu kasalliklardan nobud bo`ladi.Tirik qolganida ham u psixik va jismoniy nogiron bo`ladi. Genetik nasl kasalliklari haqida umumiy tushuncha. Genetik nasl kasalliklarida, xromasoma nasl kasalliklaridan farqli ularoq, homila tanasining tuzilishi va shakli deyarli normal bo`ladi.Shu bois, chaqaloqning tashqi qiyofasi bo`yicha unda nasl kasalligi borligini aniqlab bo`lmaydi. Genetik nasl kasalliklarida odam organizmining qaysidir to`qima va a`zosi funksiyasini, qaysidir modda almashinuvini normal bo`lishini ta`minlaydigan fermentning sintez qilinishini boshqaradigan gen mutatsiyaga uchragan (kasallangan) bo`ladi. Jahon sog`liqni saqlash tashkilotining ma`lumotiga ko`ra dunyo mamlakatlarida chaqaloqlarning 4-6 foizi genetik kasalliklar bilan tug`ilmoqda. Jahondagi bolalar shifoxonalari hamda psixonevrologiya, endokrinologiya, gematologiya, ko`z, LOR, jarrohlik, urologiya, nefralogiya, gepatologiya, gastroenterologiya, kardiologiya va boshqa tor mutaxassislikdagi shifoxonalarda bolalarga ajratilgan o`rinlarning 20-25 foizi nasl kasalliklari, asosan genetik kasalliklar bilan xastalangan bolalarga band. Chunki, ularning ko`pchiligi bir necha haftalar va oylar davomida hayotini shifoxonada o`tkazadi. Genetik nasl kasalliklarning turlari. Genetik kasalliklar ikki guruhga bo`linadi:

Birinchi guruh - monogen nasl kasalliklari.Bularga quyidagi genetik nasl kasalliklari kiradi: - galaktozemiya; - fenilketonuriya; - gemofiliya; - Albinizm; - Doltonizm va boshqalar. Monogen nasl kasalliklarining belgilari bolaning chaqaloqlik davridayoq namoyon bo`ladi.Quyida galaktozemiya va fenilketonuriya monogen nasl kasallilari haqida tushuncha beriladi. Galaktozemiya. Monogen nasl kasalligi bo`lib, ota yoki onaning mutatsiyaga uchragan (kasallangan) genini homilaga berilishi tufayli yuzaga keladi. Kasallangan gen ona sutidagi laktoza (sut qandini) galaktozaga aylantirib, uni chaqaloq organizmida hazm bo`lishini ta`minlovchi fermentni sintez qilinishini (ishlab chiqarilishini) boshqarish xususiyatini yuqotgan bo`ladi. Natijada ona suti tarkibidagi laktoza (sut qandi) chaqaloq organizmida galaktoza qandiga aylanib, hazm bo`lishi o`rniga, u zaharli moddaga aylanadi. Bu modda chaqaloqni bosh miya to`qimasini, jigarini, ko`zini va boshqa hayotiy muhim to`qima-a`zolarini zaharlaydi. Chaqaloqni ichi ketadi, qayd qiladi, qorni damlaydi, ozadi, kuchsizlanadi, jigari zaharlanishi tufayli ko`zining oq pardasi, terisi sarg`ayadi, ko`z gavhari xiralashib katarakta kasalligi yuzaga keladi, bosh miya to`qimasi zararlangani uchun tirishadi. Kasallik o`z vaqtida aniqlanib, chora ko`rilmasa, chaqaloq nobud bo`lishi mumkin. Tibbiy yordam: 1.Chaqaloqqa ona suti va tarkibida laktoza (sut qandi) bo`lgan sut mahsulotlari berilmaydi. 2.Chaqaloq tarkibida laktoza (sut qandi) saqlamaydigan maxsus tayyorlangan aralashmalar bilan sun`iy ovqatlantiriladi. 3.Keyinchalik meva, sabzavot, go‘sht va tuxum mahsulotlari bilan

ovqatlantiriladi. Fenilketonuriya. Monogen nasl kasalligi bo‘lib, ota yoki onaning mutatsiyaga uchragan (kasallangan) genini homilaga berilishi tufayli yuzaga keladi. Kasallikni Felling ismli olim 1934 yilda aniqlagan. Sutning oksili tarkibidagi fenilalanin aminokislatasini tirozin aminokislatasiga aylantirib, uni chaqaloq organizmida hazm bo`lishini ta`minlovchi fermentni sintez qiladigan gen mutatsiyaga uchragan bo`ladi. Natijada chaqaloq organizmida ona sutidagi oqsil tarkibiga kirgan fenilalanin aminokislotasi hazm bo`lmaydi.U zaharli moddaga aylanadi. Chaqaloqning bosh miya nerv hujayralari zaharlanadi.Unda tirirshish, qusish, ichining buzilishi holati kuzatiladi.Chaqaloq organizmida pigment almashinuvi buziladi. Shu bois, uning terisi oqaradi, sochi, kiprigi rangsizlanadi (oppoq bo`ladi), ko‘zining oq pardasi ko‘kish havorang tus oladi.Ko‘rish qobiliyati pasayadi. O`z vaqtida kasallik sababi aniqlanib, chora ko`rilmasa, chaqaloq nobud bo`ladi. Tibbiy yordam: 1.Chaqaloqni ona va boshqa sut mahsulotlari bilan ovqatlantirish to`xtatiladi. 2.U tarkibida fenilalanin aminokisloat bo`lmagan, maxsus tayyorlangan aralashma «Gipofinat» bilan ovqatlantiriladi. 3.Shunigdek, sabzavot va meva suvlar beriladi. Ikkinchi guruh - genetik nasl kasalliklariga poligen nasl kasalliklari. - qandli diabet; - ateroskleroz; - gipertoniya; - glaykoma; - shizofreniya va boshqalar. Poligen nasl kasalliklarining mutatsiyaga uchragan (kasallangan) genlari ota-onadan, ularning avlodidan, keyingi avlodlarga berilishi mumkin. Bu kasalliklarning belgilari chaqaloqda va bolalik davrlarida deyarli namoyon bo`lmaydi.

Ammo, bolaning yoshi ulg`ayganda, ya`ni o`smirlik, yigitlik, katta odam yoshida, hatto keksalik davrida, uning hayoti jarayonida tashqi muhitning noqulay ta`sirlari (kimyoviy, fizikaviy, biologik, ayniqsa, psixogen ta`sirlar) natijasida yashirin shaklda saqlanayotgan mutatsiyaga uchragan genlar, faollashib, yuqorida ko`rsatilgan poligen nasl kasalliklarining bitta, ikkita, hatto uchta turini mazkur odamda yuzaga keltirishi mumkin.Shuning uchun ham qandli diabet, ateroskleroz, gipertoniya, glaukoma va boshqa poligen nasl kasalliklari hamma odamlarda ham paydo bo`lavermaydi.Bu kasalliklarni paydo bo`lishi uchun birinchidan, shu kasallikni vujudga keltiradigan mutatsiyaga uchragan genlar, mazkur odamning avlodida bo`lgan va mazkur odamning otasi yoki onasi jinsiy hujayralari orqasi berilgan. Ikkinchidan, shu odamning hayoti jarayonida, unga tashqi muhitning noqulay faktorlari ta`siri tufayli, ayniqsa, uning sog`lom turmush tarzi qoidalariga amal qilmasligi tufayli yashirin holda saqlanayotgan, mutatsiyaga uchragan genlar faollashib, yuqoridagi kasalliklarni vujudga keltiradi. Tug‘ma kasalliklar haqida umumiy tushuncha. Tug‘ma kasalliklarning yuzaga kelishi xromasoma va genlarning mutatsiyalanishi bilan bog`liq emas, ya`ni ular ota-onadan nasl orqali berilmaydi. Tug‘ma kasalliklar ayolning homiladorlik davrida ayrim yuqumli kasalliklar, ayniqsa, nizomiq, sitomegaliya, gripp bilan kasallanishi, shuningdek, unga kimyoviy va dori moddalarning zararli ta`sirining asorati sifatida yuzaga keladi. Tug‘ma kasalliklarning ko`pchiligini tug`ma norasoliklar tashkil etadi. Masalan, egizaklar tanasini bir-biriga yopishgan holda tug`ilishi ( Siam egizaklari), tug`ma poroklar, lab tirtiqligi, tanglayda teshikni bo`lishi kabilar. Bulardan tashqari, homilador ayolning yuqumli kasalligini kindik qoni orqali homilaga o`tishi tufayli, chaqaloqni yuqumli kasallik bilan tug`ilishi. Masalan, sitomegaliya, OITS, sil kasalliklari. Homilador ayol giyohvand bo`lsa, u qabul qilgan narkotik modda kindik qoni orqali muntazam ravishda homilaga o`tib turishi natijasida, uning organizmi mazkur narkotik moddaga o`rganib qoladi va homila tug`ma giyohvand kasalligi bilan tug`iladi.

Homilador ayolning turli xil kasalliklari tufayli, homilani qalqonsimon bezining funksiyasi pasayishi yoki butunlay yuqolishi natijasida, u tug`ma gipotireoz kasalligi bilan tug`iladi.Bunday bola umr bo`yi tireoidin garmonini qabul qilib yashashga majbur bo`ladi. Aks holda uning jismoniy, ayniqsa, aqliy rivojlanishi normal bo`lmaydi. Ayrim tug`ma kasalliklar tog`risida quyida qisqa ma`lumot beriladi. Sitomegaliya. Tug‘ma kasallik bo‘lib, so‘lak bezlari va ichki a’zolarning zararlanishi bilan xarakterlanadi.Uni sitomegaliya virusi qo‘zg‘atadi. Virus homila tanasining hujayralarini zararlab, gigant hujayralar (sitomegallar) hosil qiladi. Bu hujayralarni so‘lak bezlari suyuqligida, orqa miya suyuqligida, siydikda laboratoriya usuli yordamida aniqlash mumkin. Belgilari: Ko‘pincha bola chala tug‘iladi. Uning terisi sarg‘aygan, jigar va talog‘i kattalashgan bo‘ladi. Ayrim chaqaloqlarda meningoensefalit, gemolitik kamqonlik, gemorragik diatez kasalliklarining belgilari yuzaga keladi. Chaqaloq vaqti-vaqti bilan tirishadi, tana harorati 38-40 0 gacha ko‘tariladi. Agar chaqaloq sog‘lom tug‘ilib, ikki-uch oydan keyin bu kasallikning belgilari paydo bo‘lsa, virus bola tug‘ilgandan keyin yuqqan hisoblanadi. Tibbiy yordam: 1.Mazkur virusga qarshi maxsus davolash usuli yo‘q. 2.Antibiotiklar, gamma-globulin, A,B,C vitaminlari qo‘llanadi. Oldini olish: Homilador bo‘lishini rejalashtirgan ayol o`zida sitomegaliya kasalligi bor-yo`qligini aniqlash uchun bakteriologiya laboratoriya tekshiruvidan o‘tishi kerak. Gipotireoz. Bolada qalqonsimon bez funksiyasining pasayishi yoki butunlay yo‘qolishi bilan kechadigan tug`ma kasallik. Bu kasallikda qalqonsimon bezining tiroksin gormoni normadan kam ishlab chiqariladi yoki butunlay ishlab chiqarilmaydi. Belgilari: Kasallik belgilari bola hayotining birinchi oyi-dayoq sezila boshlaydi. Ko‘pincha chaqaloq katta vaznda tug‘iladi. Terisi quruq, teri ostida shilimshiq modda paydo bo‘ladi. Shuning uchun bola shishgandek, yoki semizdek ko`rinadi. Bolaning jismoniy va ruhiy rivojlanishi buziladi. Bola boshini kech

tutadi, o‘tirishi, tik turishi, tishlarining chiqishi kechikadi. Bolaning gapirishi 3-4 yoshgacha kechikadi.Aqliy rivojlanishi juda sust bo`ladi.O`z vaqtida davolanmasa bola jismoniy va aqliy jihatdan nogironga aylanishi mumkin. Tibbiy yordam: Bola endokrinolog shifokorning nazoratida turishi kerak. U tireoidin gormonini umr bo‘yi qabul qiladi. Glutamin kislota, vitamin C,B guruhi, massaj, gimnastika tavsiya etiladi. Bosh miya sholi - tug‘ma kasallik bo‘lib, homilaning rivojlanishi davrida ona organizmining kasallanishi, zaharlanishi va tug‘ilish jarayoni qiyin kechishi tufayli chaqaloq bosh miyasining shikastlanishi natijasida yuzaga keladi. Belgilari: Bolaning bosh miyasi zararlanganligi uchun chaqaloqlik davridayoq uning asab-ruhiy rivojlanishi normal bo`lmaydi.Chaqaloq ko‘p yig‘laydi, bezovta va uyqusi notinch bo‘ladi, ko‘krakni emmaydi.Bolaning jismoniy rivojlanishi orqada qoladi: boshini tuta olmaydi, qo‘l-oyqlari tirishgan holatda bo‘ladi, ko`pincha o`tira olmaydi. Aqliy rivojlanishi zaif boladi, u gapira olmaydi, faqat g‘o`ldiraydi. Tibbiy yordam: Bola chaqaloqlik davridan umr bo`yi psixonevrolog shifokor nazoratida davolanadi. Siam egizaklari. Egiz homilalar tanasi ona bachadonida bir-biriga yopishib qolgan holda rivojlanadi va yopishgan holda tug`iladi.Bir-biriga yopishgan holatda tug`ilgan egizaklarga tibbiyotda siam egizaklarlari deb nom berilgan. AQSh ning Korolina shtatida 1986 yilda ikki nafar qiz egizaklar bir-biriga yopishgan holatda tug`ilgan.Ular bir yoshdan oshganida operatsiya qilingan.Tug`ilganda ikkalasi uchun ikkitagina oyoq bo`lgan.Tanasini ajratilganda, har birida bittadan oyoq qoldirilgan.Ular 3 yoshga kirganida ikkalasiga ham protezdan oyoq yasab o`rnatilgan (protez oyoqni hohlagan paytda olib, yana qo`ysa bo`ladi). Tug`ma lab tirtig`ligi va tanglayning teshik bo`lishi. Operatsiya yo`li bilan davolanadi. Yurakning tug`ma poroklari (norasoliklari). Bularning o`ndan ortiq turi bor. Asosan murakkab operatsiya yordamida

norasoliklar bartaraf etiladi. Chanoq-son bo`g`imining tug`ma displaziyasi va chiqishi. Tug`ma chanoq-son displaziyasi va chiqishi har 1000 ta chaqaloqdan 8-10 tasida uchraydi.Qiz chaqaloqlarda bir necha marta ko`p uchraydi.Xastalik bir tomonlama va ikki tomonlama bo`lishi mumkin.Bu kasallik haqida ilk ma`lumotlarni eramizdan avval yashagan tibbiyot olimi Gippokrat yozgan. Abu Ali ibn Sinoning “Tib qonunlari” kitobida bu nuqsonga alohida o`rin berilgan. Displaziya - bu chanoq-son bo`g`imining chiqishdan oldingi holati bo`lib, homilada chanoq-son bo`g`imi qismlarining noto`g`ri o`sishi va noto`g`ri shakllanishi tufayli yuzaga keladi. Displaziya bilan tug`ilgan chaqaloqni zich (qattiq) yo`rgaklash, beshikka tang`ib bog`lash, ayniqsa ko`krak yoshidagi bolani raxit kasalligida ehtiyot qilmaslik tufayli son suyagi tashqariga va yuqoriga siljiydi.Bu son suyagini to`la chiqish holati deyiladi.Bu jarayon og`riqsiz kechadi.Shu bois o`z vaqtida aniqlanmaydi. Chanoq-son bo`g`imi chiqishi belgilari. 1.Tizza bo`g`imidan bukilgan holatda oyoqni tanadan uzoqtirish cheklangan (kiyinlashgan) bo`ladi. 2.Son sohasidagi ichki teri burmalari past-baland joylashadi, ular bir-biriga to`g`ri kelmaydi. 3.Bolani yotqizib oyoqlarini uzatib yotqizganda, ikki bo`g`im ham chiqqan bo`lsa, ikki oyoq ham tashqariga burilgan holatda bo`ladi. Bir tomon chiqqan bo`lsa, bo`g`im chiqqan oyoq tashqariga burilib turadi. 4.Bir tomonlama chiqqanda bir oyoq ikkinchisiga nisbatan kalta bo`ladi. Yuqoridagi belgilardan birontasi chaqaloqda yoki ko`krak yoshidagi bolada aniqlansa, albatta ortoped-vrachga murojaat qilish kerak. Uch oylikkacha ultratovush apparati yordamida, uch oylikdan keyin rentgenografiya usuli bilan diagnoz aniqlashtiriladi. Tibbiy yordam: Displaziya va yarim chiqish holatida har xil moslamalar

yordamida bolaning oyog`iga “baqa” holati beriladi. Bo`g`im to`liq chiqqan bo`lsa, son suyagi joyiga solinib, gips boylami qo`yiladi. Gips qismasligi, og`ritmasligi kerak. Bu usul yordam bermasa, jarrohlik usuli qo`llanadi.Operatsiyadan keyin bola 8-12 oy oyog`iga bosmaydi va 16-18 yoshgacha ortoped-travmatolog nazoratida bo`lishi kerak. Operatsiyadan keyin bola tuzalgunicha jismoniy mashq, uzoq vaqt o`tirib ishlash, yuk kutarish, chopish, sakrash kabilarda qatnashmasligi kerak. Suzish, velosipedda yurish tavsiya etiladi. Bu rejimni buzilishi bo`g`im artroziga olib keladi (bog`im qotib qoladi). Bolalarda sil (tuberkulyoz) kasalligi. Sababi: Sil yuqumli kasallik bo‘lib, uni sil tayoqchasi (mikrobakteriya) qo‘zgatadi. Infeksiya bemordan havo-nafas yo`li, idish tovoqlar, o‘yinchoqlar, sochiq orqali yuqadi. Shuningdek, kasallangan hayvon go‘shti va suti orqali ham yuqishi mumkin. Bolaning ovqati sifatsiz bo`lishi, uning tez-tez shamollashi, kamqonlik, ichburug‘ va boshqa ichak kasalliklari tufayli zaiflashishi mikroblarni ko`payishi va kasallikni qo`zg`atishi uchun qo`lay sharoit yaratadi. Belgilari: nafas yo‘llari orqali yuqqan mikroblar o‘pkaning tomir (darvoza) qismida joylashib, shu sohadagi limfa tugunlari va o‘pka to‘qimasini yallig‘lantiradi. Natijada bolada sil bronxoadeniti yoki birlamchi sil kompleksi deb ataluvchi kasallik holati yuzaga keladi. Bolaning ishtahasi pasayadi, rangi siniqadi, ozadi, kechalari ko‘p terlaydi. Uning bo‘yin, qo‘ltiq osti, chov sohasidagi linfa tugunlari mosh, no‘xat, loviya hajmida kattalashadi, lekin og`rimaydi. Tana harorati kechalari 37-37,5º gacha ko‘tariladi.Bunga subfebril harorat deyiladi, ya`ni haroratning yuqori darajadan past degan ma`noni bildiradi.Bunday harorat bolada sil kasalligining asosiy belgilaridan biri hisoblanadi. Bolaga sil kasalligi yuqqanini aniqlash (tashhis qo`yish) uchun yuqorida qayd etilgan belgilar sezilishi bilanoq Mantu sinamasi qo‘yiladi. Buning uchun bolani

silga qarshi dispanseriga olib borish kerak. Mantu sinamasi qo`yish usuli amaliy mashg`ulotda ko`rsatiladi. Mantu sinamasi musbat natija bersa, bolaning o‘pkasi flyurografiya yoki rentgenografiya tekshiruvidan o‘tkaziladi. Tibbiy yordam: sil kasalligi yuqqan bola silga qarshi dispanserning ro‘yxatiga olinib, vaqti-vaqti bilan davo tadbirlari o‘tkaziladi. Oldini olish: 1.Barcha chaqaloqlar hayotining 2-5 kunida tug‘ruqxonada sil kasalligiga qarshi emlanadilar. 2.Keyingi emlashlar jadval bo‘yicha o‘tkaziladi. 3.Bolalar poliklinikasida, bog‘cha va maktablarda bolalar muntazam ravishda sil kasalligiga tekshirib turiladi

Похожие

Ko`z yosh a'zolari kasalliklari klinika, davolash (tug`ma kasalliklari)

Suyak kasalliklari

Oyoq kasalliklari

O`SMIRLIK. JINSIY TARBIYA. OILAVIY TURMUSH QURISHNING TIBBIY MUAMMOLARI. KONTRATSEPSIYA.

Asab ruhiyat kasalliklari