MAKTAB GIGIYENASI. BOLALARDA SOG`LOM TURMUSH TARZI. TIBBIY POKIZALIK. - Медицина - Рефераты

MAKTAB GIGIYENASI. BOLALARDA SOG`LOM TURMUSH TARZI. TIBBIY POKIZALIK.

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

74 KB

MAKTAB GIGIYENASI. BOLALARDA SOG`LOM TURMUSH TAR Z I. TIBBIY POKIZALIK. REJA: 1.Maktab yer maydoni va binosi gigiyenasi. 2.Sinf xonasining gigiyenasi. 3.O`quv stol-stul (parta)larga gigiyenik talab. 4.O`quv stol-stul (parta)larini sinf xonasida joylashtirish. 5.O`quvchilarni sinf xonasida joylashtirish. 6.O`quvchilarni o`quv stol-stul (parta)da o`tirishining gigiyenik qoidasi. 7.Maktabda haftalik dars jadvalini tuzishga gigiyenik talab. 8.O`quvchilarning sinfdan tashqari ishlari gigiyenasi. 9.Bolalarda sog`lom turmush tarzi, tibbiy pokizalik tushunchalarini shakllantirish.

Maktab yer maydoni va binosi gigiyenasi. Gigieyna talablariga ko`ra maktab katta savdo inshootlari, kinoteatr, katta transport qatnovi bo`lgan ko`cha, zavod, fabrika, ferma, garaj, bozor kabilarning yaqiniga joylashmasligi kerak.Bu qoidalarga amal qilish maktabni shovqindan, ortiqcha ifloslanishdan, o`quvchilar o`rtasida yuqumli kasalliklarning tarqalishidan, transport harakati yo`lida shikastlanishlardan himoya qiladi. Shahar va tuman markazlarida aholi yashaydigan hudud bilan maktab o`trasidagi masofa 1-1,5 km dan uzoq bo`lmasligi tavsiya etiladi. Maktab yer maydoni 1,5-3,0 gektargacha bo`lishi maqsadga muvofiq. Maktabning yer maydoni shartli ravishda 6 ta zonalarga bo`linadi: 1.Maktab binosi joylashgan zona.Bu yerning tuprog`i quruq, u atrofdagi maydonlarga nisbatan biroz balandroq bo`lishi kerak.Bu yomg`ir, qor suvlarini atrof maydonlarga oqib ketishiga, binoning zaxlamasligiga imkon beradi. 2.Dam olish zonasi – maktab binosi yonida joylashadi. Bu zonaga o`rindiqlar, suv ichadigan idishlar o`rnatiladi. 3.O`quv-tajriba zonasi -maktab binosidan chetroqda ko`kalamlashtirilgan joyga geografiya, botanika, zoologiya, fizika kabi fanlarning burchaklari tashkil etiladi. 4.Jismoniy tarbiya va sport zonasi – maktab yer maydonining markaziy qismida joylashgan bo`lib, o`rtasida futbol maydoni, atrofida yugirish yo`lagi, uning chekkasida voleybol, basketbol, tennis va boshqa sport maydonchalari joylashadi. 5.Xo`jalik zonasi-maktab binosidan kamida 25-30 metr chetroqda bo`lib, xojatxona, o`tin-ko`mir, omborxona, transport vositalari joylashadi.U pastroq devor va darvoza bilan chegaralangan bo`ladi. 6.Himoya zonasi - maktab binosi bilan ko`cha o`rtasidagi kengligi 20-30 metr maydon bo`lib, unga chinor, terak kabi baland o`sadigan daraxtlar ekiladi. Daraxtlar maktab binosini shamoldan, o`ta o`tkir quyosh nuridan, ko`cha shovqini va changdan to`sib turadi. Daraxtlar ekiladigan maydon cheti bilan maktab binosi o`rtasida 6-8 metr oraliq bo`lishi kerak. Bu daraxtlar sug`orilganda bino poydevorini zahlashdan saqlaydi. Sinf xonasining gigiyenasi. Ko`p qavatli maktab binosida boshlang`ich sinflar pastki qavatda joylashtiriladi. Sinf xonasining pol sathi 50 mІ bo`lishi tavsiya etiladi.Odatda boshlang`ich va o`rta sinflarda 40 o`quvchi o`qiydi, har bir o`quvchiga 1,25 mІ pol sathi, yuqori sinflarda 36 o`quvchi o`qiydi, har bir o`quvchiga -1,40 mІ pol sathi to`g`ri keladi.Sinf xonasining uzunligi 8,2 metrdan oshmasligi kerak, bundan uzun bo`lsa keyingi partalarda o`tirgan o`quvchilar doskadagi yozuvlarni yaxshi ko`ra olmaydi. Sinf xonasining kengligi 6,2 metrdan oshmasligi kerak, aks holda derazalarning qarama-qarshi tomonidagi partalarga yorig`lik kam tushadi va bu partalarda o`tirgan o`quvchilarning tez charchashi va ko`zi xiralashib qolishiga sabab bo`ladi.Sinf xonasida harorat +18-20 daraja, nisbiy namlik 40-60% bo`lishi kerak. Sinf havosi tarkibi xuddi atmosfera havosidek toza bo`lishi tavsiya etiladi.Havo tarkibidagi karbonat angidrid miqdori 0,04-0,07% dan oshmasligi kerak. U 0,1 % dan oshsa, bosh miya nerv hujayralarining faoliyati pasayib, o`quvchilarda bezovtalanish, esnash, mudrash, o`zlashtirishning pasayishi kabi bosh miyaning charchashi belgilari yuzaga keladi.

Dars paytida o`quvchilarning o`zlashtirishi yaxshi bo`lishi uchun sinf xonasining havosi yangilab turilishi zarur.Buning uchun ob-havoning sovuq kunlari, dars paytida deraza darchasi 2 marta 1-2 minutdan ochilib, havo yangilanadi.Ob-havo issiq kunlarida esa deraza darchasi doim ochib qo`yiladi. Tanaffus paytida navbatchi o`quvchidan boshqalar tashqariga chiqishlari, eshik- derazalar ochib qo`yilishi talab etiladi. Sinf xonaning yorug`ligi. Sinf tabiiy va sun`iy usullar yordamida yoritiladi.Tabiiy yoritish derazalar orqali ta`minlanadi.Sinfning tabiiy yorug`lik koeffitsiyenti 1:4, kamida 1:5 ga teng bo`lishi kerak, ya`ni sinfdagi hamma derazalarning umumiy sathi, sinfning pol sathini to`rtdan yoki beshdan bir qismiga teng bo`lishi lozim.Demak, sinfning pol sathi gigiyena qoidasiga binoan 50 mІ bo`lib, derazalarning umumiy sathi 12,5 mІ, kamida 10 mІ bo`lishi talab etiladi. Sinfning tabiiy yorug`ligi yaxshi bo`lishi ma`lum darajada bo`yoqlarning rangiga ham bog`liq. Qora, ko`k, to`q yashil, jigar-rang kabi rangli bo`yoqlar yorug`likni kamaytiradi. Gigiyena qoidasiga binoan sinfning devori och sariq yoki och pushti, ship oq, deraza va eshik oq yoki havorang, parta (stol) larning ustki qismi och yashil, yon tomoni va o`tirg`ichlari oq rangli bo`yoqlar bilan bo`yalishi lozim. Derazaga o`rnatilgan tuvaklardagi gullar yorug`likni to`sib, uni 20-30 foizgacha kamaytiradi. Shuning uchun tuvakdagi gullar sinf burchaklariga va derazadan qarshi tomonga maxsus stolchalarga o`rnatilgani ma`qul.Sinf derazalariga tutiladigan pardalar ham yorug`likni to`sadi. Estetik ko`rinish maqsadida tutilgan och sariq yoki och pushti rangli uzun pardalar derazaning ikki chetiga surib qo`yilishi kerak. Faqat yozning issiq kunlari quyosh nurini to`sish uchun parda derazaning quyosh tushayotgan tomoniga surib qo`yiladi.Derazadan quyosh o`tgach, parda ya`na chetga suriladi. Ba`zi maktablarda dars paytida o`quvchilarning e`tibori bo`linmasin degan maqsadda, deraza oynalarining pastki qismiga bo`yoq surtib qo`yishadi. Bunday qilish mutlaqo mumkin emas. Chunki, birinchidan bo`yoq surtilgan oyna yorug`likni kam o`tkazadi; ikkinchidan esa, dars paytida o`quv-yozuv mashg`ulotlari o`quvchilar ko`zini charchatadi, ko`zning ichidagi bosimi oshadi, shuning uchun har 10-15 minutda o`quvchi e`tiborini o`qituvchiga qaratgani holda, u deraza oynalaridan uzoqqa qarab, ko`zini dam oldirishi kerak.Bunda ko`z qorachig`i torayib, ko`z ichidagi bosim pasayadi va ko`zi dam oladi.Shu sababdan derazaga qaragan o`quvchiga, o`qituvchi tanbeh bermasligi va aksincha, o`quvchilarni shunga odatlanishi lozim. Sinfning sun`iy yorug`lantirilishi elektr chiroqlari yordamida bo`ladi.Oddiy, ya`ni spirallik chiroqlar qo`llanilganida sinf pol sathining 1mІ sathiga 18 vt elektr quvvati to`g`ri kelishi kerak. Demak, sinfning pol sathi 50mІ bo`lgani uchun, uning yoritilishiga 900 vt elektr quvvati talab etiladi. Buning uchun har biri 100 vt lik 9 ta elektr lampalar 2 qatorga 4 tadan ilinadi, bittasi doska ustiga ilinadi. Lyuminessent lampalar qo`llanadigan bo`lsa, elektr quvvati 2 marta ko`p talab qilinadi, ya`ni 1mІ pol sathiga 36 vt, jami 1800 vt quvvatga ega bo`lgan lyuminessent lampalar sinf shipiga 2 qator qilib o`rnatiladi.Sinf doskasini yoritish uchun maxsus oyna o`rnatilgan LPO-13 tipidagi lyuminessent lampa qo`llanadi.

O`quv stol-stul (parta)lariga gigiyenik talab. O`quv stol va stul (parta)lari quyidagi 3 ta gigiyenik talabga javob berishi zarur: 1.O`quvchining bo`yiga mos bo`lsin. 2.O`quvchining o`quv-yozuv mashg`ulotlarini bajarishi uchun qulay bo`lsin. 3.O`quvchi organizmining normal o`sishi va rivojlanishiga zarar yetkazmasin. Stol va stullarning kerakli guruhini aniqlash qulay bo`lishi uchun, ularga rangli bo`yoqlar bilan belgi qo`yiladi (markirovka qilinadi).Buning uchun stolning ikkala yon tomoniga va o`tirg`ichning pastki yuzasiga 2 sm uzunlikda va kenglikda A guruh stol va stullariga sariq, B guruhga-qizil, V guruhga-havorang, G guruhga- yashil, D guruhga – oq rangli belgi qo`yiladi. O`quv stol-stullarining guruhlari. Stol-stul guruhlari O`quvchining bo`yi (sm) Stolning balandligi (sm) Stulning balandligi (sm) Rangli belgilari (markirovka) A 130-sm gacha 54 sm 32 sm Sariq B 131-145 sm 60 sm 36 sm Qizil V 146-160 sm 66 sm 40 sm Havorang G 161-175 sm 72 sm 44 sm Yashil D 176 va bundan baland 78 sm 48 sm Oq Agar maktabdagi o`quv stol-stullari va partalarining guruhlari belgilanmagan, ya`ni markirovka qilinmagan bo`lsa, jadvalda ko`rsatilgan raqamlar bo`yicha ularning balandligini santimetr lenta yordamida o`lchab, rangli belgilar qo`yish (markirovka qilish) lozim. Sinf doskasi. Doskaning uzunligi 3 metr, kengligi 1,2 metr bo`ladi. Boshlang`ich sinflarda doskaning pastki qirrasini poldan balandligi 85 sm, o`rta va yuqori sinflarda -95 sm bo`ladi.Doska och yashil rangli, chizmachilik xonasida- qora rangli bo`yoq bilan buyaladi. Keyingi yillarda ikki tomoni ochilib-yopiladigan, o`rtasi esa kino va diafilm ko`rsatish uchun moslashtirilgan sinf doskalari ishlab chiqarilmoqda. O`quv stol-stul (parta)larini sinf xonasida joylashtirish. Stol va stul (parta)lar sinf xonasida 3 qator qilib joylashtiriladi. Partalar bilan derazalar o`rtasidagi masofa 80-100 sm, sinfning ichki devori bilan partalar o`rtasidagi masofa 50-60 sm, parta qatorlari o`rtasidagi masofa 50-70 sm bo`ladi. Doska bilan birinchi qator partalari o`rtasidagi masofa 2,5-3 metr bo`ladi. Doska va partalar sinfda joylashtirilganda o`quvchilarning derazaga nisbatan chap tomonlari bilan o`tirishlari ta`minlanmog`i lozim. Har bir sinfda bo`y usunligi turlicha bo`lgan o`quvchilar o`qishi mumkinligini hisobga olgan holda, sinfda 3 xil o`lchamdagi stol va stul (parta)lar

joylashtiriladi.Kichik o`lchamdagilar oldingi, o`rtachalari sinf o`rtasiga va katta o`lchamdagi partalar, oxirgi qatorlarga joylashtiriladi. O`quvchilarni sinf xonasida joylashtirish. Bo`yi past o`quvchilar oldingi, bo`yi baland o`quvchilar esa oxirgi partalarga o`tqaziladilar.Ko`rish o`tkirligi pasaygan o`quvchilar deraza yaqiniga va oldingi qator partalarda, eshitish qobiliyati pasaygan o`quvchilar o`qituvchi stoliga yaqin partaga, angina, revmatizm, buyrak, nafas a`zolari yallig`lanishi kasalliklarning surunkali kechuvchi shakllari bilan og`rigan o`quvchilar esa, yilning sovuq faslida isitish manbayiga yaqin partalarga o`tqazilishlari tavsiya etiladi. O`quv yilining har choragida deraza yonida va sinfning ichki devori yonida o`tirgan o`quvchilarning joylari bir-birlari bilan almashtirilishi kerak. Aks holda sinfning ichki devori yonida o`tirgan o`quvchilarning ko`zi xiralashib qolishi mumkin. O`quvchilarning partaga o`tirish qoidalari. O`quvchilar stol va stul (parta)da quyidagi gigiyenik qoidalarga amal qilgan holda o`tirishlari tavsiya etiladi; 1.O`quvchi gavdasini tik tutgan holda, boshini biroz oldinga egib, o`tiradi. Uning ikkala yelkasi bir tekislikda bo`lsin. 2.O`quvchi ko`kragi bilan stol qirrasi o`rtasidagi masofa uning kafti kengligida bo`lsin. 3.O`quvchining beli stul suyanchig`iga tegib (suyanib) tursin. 4.O`quvchining oyoqlari tizza bo`g`imida to`g`ri burchak hosil qilib bukilishi va oyoqlarining pastki yuzasi yoppasiga polga tegib tursin. 5.O`quvchi ko`zi bilan daftar-kitob o`rtasidagi masofa, uning 2 qarichiga teng bo`lsin.Yuqori sinf o`quvchilari va katta odamlar uchun bu masofa 40 smga teng, ya`ni ularning ham ikki qarichiga teng bo`ladi. Maktabda haftalik dars jadvalini tuzishga gigiyenik talab. Dars jadvali gigiyenik talab asosida tuzilishi, o`quv kuni davomida o`quvchilarning ish qobiliyati yuqori darajada bo`lishiga, dars materiallarini yaxshi o`zlashtirilishiga, dars paytida o`quvchilarning charchab qolmasligiga imkon beradi. Maktabda o`qitiladigan fanlar, o`zlashtirilishi qiyin yoki oson bo`lishi nuqtai nazaridan, shartli ravishda 3 guruhga bo`linadi: 1.O`zlashtirilishi qiyin fanlarga matematika, fizika, kimyo, chet tillari, rus tili va adabiyoti kiradi; 2.O`zlashtirilishi o`rtacha darajada qiyin bo`lgan fanlarga tarix, jamiyatshunoslik, ona tili va adabiyoti, geografiya, chizmachilik va biologiya fanlari kiradi; 3.O`zlashtirilishi yengil fanlarga jismoniy tarbiya, mehnat, rasm, ashula kabilar kiradi. Dars jadvalini tuzishda, bosh miya po`stlog`i nerv hujayralari fiziologik xususiyatlarini, ya`ni ularning ish bajarish imkonini e`tiborga olish, o`quvchilarning fanlarni o`zlashtirish qobiliyati yuqori darajada bo`lishiga imkon beradi. Ularda aqliy charchashni yuzaga kelishining oldini oladi. Gigiyena fani talabiga binoan haftalik dars jadvalini quyidagi tartibda tuzish tavsiya etiladi:

- birinchi va ikkinchi soatlarga o`zlashtirilishi qiyin fanlar joylashtirilishi lozim; - uchinchi soatga o`zlashtirilishi o`rtacha fanlar joylashtiriladi; - to`rtinchi soatga o`zlashtirilishi oson fanlar joylashtiriladi; O`zlashtirilishi oson fanlarni to`rtinchi soatga qo`yilishiga sabab shuki, bu soatda o`quvchilarning miyasi dam oladi. Natijada beshinchi va oltinchi soatlarga o`zlashtirilishi o`rtacha qiyinlikdagi fanlarni joylashtirishga imkon yaratiladi. Dars jadvaliga fanlarni joylashtirishda yuzaga keladigan ayrim qiyinchiliklarni bartaraf etish uchun, yuqorida aytilgan tartibga ayrim o`zgarishlar kiritgan holda birinchi va ikkinchi soatlarga qiyin fanlar, uchunchi soatga o`zlashtirilishi oson, to`rtinchi soatga o`rtacha qiyin, beshinchi soatga oson, oltinchi soatga o`rtacha qiyinlikdagi fanlar qo`yilishi maqsadga muvofiq bo`ladi. Sog`lom turmush tarzini shakllantirish. Sog`lom turmush tarzi tushunchasi odam xulq atvorining hamma jihatlarini chuqur qamrab oladi. Sanitariya-gigiyena qoida va talablariga rioya qilish, atrofdagilarga iltifotli bo`lish, o`zining psixik holatlarini boshqara bilish, to`g`ri ovqatlanish, jismoniy tarbiya va sport bilan shug`ullanish, zararli odatlardan voz kechish kabilar odam o`z-o`zini bilishining asosiy mazmunidir. Sog`lom turmush tarzini shakllantirishda kun tartibi, ratsional ovqatlanish, shaxsiy gigiyena, aqliy va jismoniy mehnat gigiyenasi, zararli odatlar (tamaki chekish, nos otish, spirtli ichimliklar iste`mol qilish, giyohvandlik va hakozo) ga berilmaslik kabilar muhim ahamiyatga ega. Bolalarda tibbiy pokizalik malakasini shakllantirish. Gigiyenik tarbiyaning muhim vazifalaridan biri, bolaning yoshligidan tibbiy pokizalikka o`rgatishdir. Ertalabki gimnastika bilan shug`ullangandan keyin, yuvinish, sochiqni namlab badanning hamma qismlarini teri qizarguncha yaxshilab artish.So`ngra, nonushta qilish. Haftada bir marta hammom qilish.Yilning iliq, ayniqsa issiq fasllarida har kuni uyqudan 1-2 soat oldin dush qabul qilish (ustidan iliq suv quyib, yaxshilab artinish). Qo`l-oyoq tirnoqlarini har 1-2 haftada olish.Hojatdan keyin, ko`chadan uyga qaytganda, o`ynagandan yoki ish bajargandan, pul ushlagandan keyin, taom qabul qilish oldidan bolani albatta qo`lni sovunlab yuvishga odatlantirish, chunki, pul yuqumli kasalliklar bilan xastalangan bemorlar qo`lida ham bo`ladi, yerga ham tushadi, ya`ni u infeksiyaning manbaylaridan biri hisoblanadi. Bola ikki yoshga to`lganida uning 20 ta sut tishlarining hammasi chiqqan bo`ladi. Shu bois, bolada har kuni kechki uyqu oldidan, tishlarini chyotka va pasta bilan tozalash malakasini shakllantirish lozim. Meva va sabzavotlarni albatta toza vodoprovod suvida 2-3 marta yuvgandan keyin iste`mol qilish. Daryo, ariq, hovuz, quduq kabi ochiq suv manbaylari suvidan faqat yaxshi qaynatgandan so`ng foydalanish, hatto meva-sabzavotlarni yuvish uchun ham qaynatib ishlatish lozimligini bolalarga tushuntirish zarur.

Bolada tibbiy pokizalik malakasini shakllantirishda, shu maqsadga yo`naltirilgan har bir harakatni, og`zaki tushuntirish bilan bir qatorda, shu harakatni bajarish tartibini erinmasdan ko`rsatish lozim.

ASOSIY ADABIYOTLAR. 1. Bemorlarni uyda va shifoxonada parvarish qilish. F.G`. Nazirov. Toshkent- 2003. 2. Odam anatomiyasi. E.Qodirov. Toshkent-2003. 3. Anatomiya. A.S.Gusev. Moskva-1970. 4. Hamshiralik ishi asoslari. Q.Inomov. Toshkent-2007. 5. Xirurgiya. A.J.Hamrayev. Toshkent-2002. 6. Xirurgiya va reanimatsiya asoslari. A.J. Hamrayev. Toshkent-2002. 7. Bolalar kasalliklari. A.N.Buraya. Toshkent-1988. 8. Sog`lom va kasal bola parvarishi. A.N.Buraya. Toshkent-1988. 9. Klinikagacha bo`lgan xirurgiya. R.M.Axmedov. Toshkent-2001. 10. Инфекционные болезни. К.В. Бунин. Москва-1980. 11. Первая медицинская помощь в чрезвычайных ситуациях. Э.Икрамов 44 Тошкент – 2003. 12. Курс гражданской защиты. В.Ф.Зубков Тошкент-2004

Похожие

Sog‟lom turmush tarzi (hamshiralik ishi)

Sog‘lom turmush tarzi

O`SMIRLIK. JINSIY TARBIYA. OILAVIY TURMUSH QURISHNING TIBBIY MUAMMOLARI. KONTRATSEPSIYA.

Bolalar psixik-asab, ko`rish-eshitish tizimi kasalliklari

Bolaning o`sishi va rivojlanishi. Qad-qomat va uning buzilishlari. Sog`liq guruhlari