Etiologiyasi noaniq oyoq kasalliklari

Etiologiyasi noaniq oyoq kasalliklari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

48.5 KB

Etiologiyasi noaniq oyoq kasalliklari. Reja: 1 . Bo’rdoqiga boqilayotgan buqalarda axillis payining nekrozi va uzilishi. 2. Spastik parez. 3. Qoramollarning artroz kasalligi. 4. Bo’g’imlarning revmatik yaliig’lanishi. 5. Rustergols yarasi.

Tayanch iboralar: axillis payi. Distrofik – degenerativ jarayon. Gidremiya, skleroz, nekroz. Metal ilmoqlar. Ko’tarib turuvchi apparat. Spastik parez. Els tovoni. Umumiy distrofiya. Kam harakatchanlik. Rigidlik. Mayatniksimon (tebranma) harakat. Yaqqol adduksiya. “O’tirgan it” holati. Nevrektomiya. Tenotomiya. Qoramollar artrozi. Suyaklararo bo’g’im yorig’i. Ankiloz. Bo’g’imlarning revmatik yallig’lanishi. Infeksion – allergik kasallik. Poliartrit. Kasallikning bo’g’imdan bo’g’imga ko’chib yurishi. Rustergols yarasi. Fungozli o’zgarishlar. Yog’och taqa. 1. Axillis payi (boldirning o’rta tomon muskuli payi – tendo Axillus) va boldirning yon muskuli uzilishi ko’pincha qoramol va kam hollarda it va otlarda kuzatiladi. Uzilishlar to’liq va qisman, bir tomonlama va ikki tomonlama (ikkala oyoqlarda) bo’lishi mumkin. Kasallikka ko’pincha bo’rdoqiga boqiladigan 6–7 oylik va kattaroq, bichilmagan buqachalar chalinadi. L.I. Selishyev, I.S. Panko, V.I. Izdepskiylar axillis payining yoppasiga uzilishini katta chorvachilik xo’jaliklarda kuzatganlar. Etiologiya. Buqachalarda axillis payining yoppasiga uzilishi sababi to’liqcha aniqlanmagan. Ko’pchilik tadqiqotchilar fikricha bu kasallikning negizida mineral– vitaminli almashinuvining buzilishi – xususan fosfor – kalsiy balansining buzilishi yotadi. I.S. Panko va V.I. Izdepskiylarning aniqlashicha axillis payining bunday kasalligida biriktiruvchi to’qimaning turli zararlanishlari (gidremiya, skleroz, nekroz) va fagotsitar aktivligi pasayishi kuzatiladi, biriktiruvchi to’qimada yallig’lanish belgilarisiz distrofik – degenerativ jarayonlar kechadi. Axillis payi tovon do’ngligiga birikadigan joyida nekroz aniqlanadi, nekrozdan 3–8 sm yuqoriroqda nuqtali qon quyilishlar, muskul payga o’tadigan qismda esa tolalar ajralishi kuzatiladi. Klinik belgilar . Hayvon tinch turganda zararlangan oyog’ini bukilgan holatda saqlaydi, sag’risi kasallangan tomonga qiyshayib turadi. Palpatsiyada muskul uzilgan joyda chuqurcha yoki shish aniqlanadi. Axillis payi uzilganda bunday nuqson tovon do’ngligiga yaqin joyda bo’ladi. Og’riq seziladi. Tovon bo’g’imi oson bukiladi. Hayvon harakatlanayotganda kutilmaganda kuchli “tayanch” oqsash paydo bo’ladi. Tovon bo’g’imi haddan ziyod bukiladi. Axillis payining ikki tomonlama uzilishida esa hayvon yerga tovon bo’g’imlari bilan tayanib o’tiradi (“o’tirgan it” holati). Tashxis. Yuqorida aytib o’tilgan belgilar hisobga olinadi. Kasallikni katta boldir nervi falajlanishidan farqlash lozim – bunda to’qima nuqsoni va og’riq bo’lmaydi. Oqibati. Katta hayvonlarda payning qisman uzilishida – ehtiyotkor, to’liq uzilishida – gumon; ikki tomonlama uzilishda – yomon. Qisman uzilishlar 2 oy ichida bitib ketadi, ammo ayrim hollarda hayvon oqsab qoladi. Davolash. Axillis payining qisman uzilishida hayvonga 4–6 haftagacha tinch sharoit ta’minlanadi. Massaj, balchiq yoki parafinli terapiyalar belgilanadi. To’liq uzilishda otni ko’tarib turuvchi apparatga o’rnatish lozim. Qoramollarda uzilgan

pay uchlari o’zaro yaqinlashtirilib, metal ilmoqlar yordamida biriktiriladi va sim yoki mustahkam kanop ip bilan bog’lanadi. Ilmoqlar teri, muskul va kletchatkadan o’tishi lozim. Kichik hayvonlarda pay uchlari o’zaro tikiladi. Bo’rdoqiga boqiladigan buqalarni davolash usullari ishlab chiqilmagan. 2. Spastik parez. 1932 yildan beri adabiyotlarda qoramollar orqa oyoqlarining o’ziga xos kasalligi to’g’risida ma’lumotlar paydo bo’lib boshlandi. Bu kasallik oqsashning spastik shakli, spastiklik, to’g’ri tovon, spastik parez, els tovoni, tos oqsashi deb nomlanar edi. Kasallik asosan nasldor buqalarda, kam hollarda 4–10 haftalik buzoqlarda kuzatiladi. Etiologiya. Kasallikni chaqiruvchi sabablar yetarlicha aniqlanmagan. Olimlar fikricha kasallik umumiy distrofiya, mineral, uglevod, oqsil moddalar almashinuvining buzilishi, avitaminoz va kam harakatchanlikdan kelib chiqadi. Rozenberg va Getselarning fikricha kasallik bir avlodga mansub hayvonlarga xos. Shuning uchun bu kasallikning nomi, nuqsonni o’z avlodlariga o’tkazgan Els laqabli buqadan kelib chiqqan. Klinik belgilar. Xarakterli klinik belgilar: sakrash bo’g’imi ichki burchagining keskin kattalashishi, kasallangan oyoq orqaga va yon tomonga uzatilishi; axillis payining kuchli taranglashishi, boldir muskullarining rigidligi (tarang qotib qolishi). Belgilar asta–sekin rivojlanadi. 2–4 oydan keyin kuchsiz oqsash va kasallangan oyoqning orqaga qarab notabiiy uzatilishi kuzatiladi. Kasal hayvon ko’p yotadi, tik turganda esa kasallangan oyoq mayatniksimon (tebranma) harakatlanadi, uning yaqqol adduksiyasi kuzatiladi. Ayrim hollarda ikkala orqa oyoqlar o’zaro kesishadi. Hayvon ikki orqa oyoqga tayanganda ularni tanasi ostiga keltiradi, belini yuqoriga bukadi va qornini tortib turadi. Ayrim hollarda hayvon “o’tirgan it” holatini egallaydi. Rentgenografiyada sakrash, tizza va tushoq bo’g’imlarida osteoporoz va osteoskleroz kuzatiladi. Tashxis. Klinik belgilar asosida qo’yiladi. Spastik parezni artroz, oldingi katta boldir, uchinchi kichik boldir muskullarining uzilishi, tizza qopqoqchasining chiqishi, ikki boshli muskulning siljishi, parez va falajlardan ajratish lozim. Oqibati. Yomon. Davolash. Kasallikning yaqqol belgilari rivojlanganda hayvonlar go’shtga topshiriladi. Boqish uchun qoldirilganda katta boldir nervi nevrektomiyasi yoki barmoqni bukuvchi yuza payi tenotomiyasi bajariladi. 3. Qoramollarning artroz kasalligi. Nasldor buqalarda artrozni birinchi bo’lib A.F. Burdenyuk (1962), B.S. Semyonov (1963), V.A. Pasechnik (1965) lar adabiyotda yoritdilar. Kasallik sabablari hali ham yaxshi o’rganilmagan, u toza zotli nasldor buqalarda, mahsuldor sigirlarda, bo’rdoqiga boqiladigan turli yoshdagi buqachalarda, ot va boshqa hayvonlarda keng tarqalgan. Qoramollarda artroz kasalligi surunkali kechib, bir yoki bir nechta bo’g’imlarda distrofik va degenerativ jarayonlar mavjudligi bilan harakterlanadi. Patologik jarayon asosan sakrash bo’g’imining o’rta qavatida joylashgan suyaklarda rivojlanadi. Etiologiya. Ayrim mualliflar fikricha mahsuldor hayvonlarda artrozning rivojlanishi organizmda modda almashinuvining buzilishi (kalsiy – fosfor

nisbatining buzilishi), mikroelementlar defitsiti, motsion kamligi, quyosh radiatsiyasining yetishmasligi bilan bog’liq. Otlarda kasallik bo’g’imlar anomaliyasi, bo’g’im tog’aylariga haddan ziyod og’irlik tushishi, surunkali alimentar intoksikatsiya va atsidozda (ayrim kasalliklarda) hosil bo’ladi. Patogenez. Artroz ko’zga tashlanmasdan, asta – sekin boshlanadi. U boshlanishidan avval, suyaklarda mineral moddalarning umumiy qamayishi kuzatiladi. Artrozga oyoqlarning barcha bo’g’imlari, ammo ertaroq va og’irroq darajada ko’pincha bilaguzuk bo’g’imlari chalinadi. Bunda bo’g’im komponentlarining statikasi, oziqlanishi buziladi va natijada osteodistrofik va degenerativ jarayonlar hosil bo’ladi. Zararlangan bo’g’im tog’ayi amortizatsion faoliyatini boshqara olmaydi, buning oqibatida subxondral suyak to’qimasi buziladi va subxondral plastinkalarning sklerozi boshlanadi. Bo’g’im yuzalari bir – biriga ishqalanib silliqlashadi. Bosim va ishqalanish ko’p bo’lgan joylarda avval degenerativ osteopatik, keyinchalik esa osteosklerotik yo’g’onlashuvlar hosil bo’lishi, suyak to’qimasining siyraklashishi boshlanadi. G’ovaksimon suyak to’qima, suyak pardasi va tog’aylar mexanik buziladi. Dastavval tog’aylar o’zining yaltiroqligini va namligini yo’qotadi. Ularning bo’g’im yuzalari g’adir – budir bo’lib, sarg’ish – jigarrang tusga kiradi. Turli qismlarida parchalanish, uzuralar rivojlanishi va nekroz kuzatiladi, natijada suyakkacha borib yetadigan chuqurchalar paydo bo’ladi. Yuqori mahsuldor sigirlarda birinchi navbatda suyak osteoporozi, keyin tog’ay zararlanishi, nasldor buqalarda esa buning aksi – avval tog’ay so’ng suyak zararlanadi. Klinik belgilar. Kasallangan qoramollar ko’p yotadi, qiyin va hoxishsiz o’rnidan turadi. Turgan holda esa hayvon oyoqlarini birin–ketin almashtirib bosadi. Hayvonning orqa oyoqlari orqaga uzatib bosiladi. Yurganda harakatlar erkinligi chegaralanganligi, keyinchalik esa oqsash alomatlari kuzatiladi. Kasallikning dastlabki davrida bo’g’imlarda anatom – morfologik o’zgarishlar, tashqi ko’rinishida esa shakl buzilishlar aniqlanmaydi. Ular ancha keyin namoyon bo’ladi. Artroz surunkali kechadi. Sakrash bo’g’imidagi patologik jarayonlarning rivojlanish xususiyatlariga ko’ra O. Birzan va B. Semenov yuqori mahsuldor sigirlardagi artroz kechishini 3 bosqichga bo’lganlar. 1 – bosqich, ya’ni kasallik boshlanishida klinik tekshirishlar organizmda normadan hech qanday chetlanishlarni ko’rsatmaydi. Rentgenografiyada ayrim hollarda faqat suyak o’zgarishlari aniqlanadi (suyak chetidan patologik suyak to’qimasining o’sishi, suyak siyraklashishi va suyak uchlarining kichik sklerozi). Bunda suyaklararo bo’g’im yorig’ining balandligi o’zgarmagan bo’ladi. 2 – bosqichda bo’g’im faoliyati buziladi. Harakatlar chegaralanadi. Yurganda bo’g’imda g’ijirlagan tovush eshitiladi, “tayanch” oqsash kuzatiladi. Rentgenologik tekshirishlar suyaklararo bo’g’im yorig’ining kichrayishini ko’rsatadi.

3 – bosqichda bo’g’im shakli sezilarli buziladi. Hayvon oyoqlarini tez –tez almashtirib bosadi. Kuchli “tayanch” oqsash kuzatiladi. Rentgenologik tekshirishda tog’aylarning parchalanishi va bo’g’im yorig’ining juda ham kichikligi yoki umuman yo’qligi aniqlanadi. Bo’g’im chetlaridan yangi suyak to’qimasi o’sib, uni to’liq o’rab oladi. Diafizlarning kortikal yuzasi yupqalashadi. Suyaklarning bo’g’im uchlari bir – biri bilan o’zaro yopishib, bo’g’im ankilozi rivojlanadi. Tashxis. Klinik belgilar va rentgenografiya asosida qo’yiladi. Oqibati. Kasallik boshlanishida gumon; kechiktirilganda – yomon. Davolash va oldini olish. To’liq ishlab chiqilmagan. Oqsil, mineral moddalar va vitaminlarga boy ratsion belgilanadi. Ratsiondan achchiq ozuqalar chiqariladi, sabzavot, pichan, ko’k o’tlar kiritiladi. A, D vitaminlari, kalsiyning fosfor oksidi, baliq yog’i berilishi tavsiya etiladi. Kasal hayvonlar bog’lovsiz holda boqiladi, motsion ta’minlanadi. Qish faslida hayvonlar 60 daqiqa ultrabinafsha nurlari bilan nurlantiriladi. Nasldor buqalarda artrozning oldini olish maqsadida L.M. Matveyev protein, uglevod, kalsiy, fosfor, mikroelementlar va vitaminlar bo’yicha balanslashtirilgan ratsionni qo’llashni tavsiya etadi. Muskul orasiga A, D, E vitaminlari yuboriladi. Ozuqa bilan bir bosh hayvonga bir kunga: marganes sulfati – 0,8; rux sulfati – 0,4; mis kuporosi – 0,2; xlorli kobalt – 15; yodli kaliy – 10 mg beriladi. 4. Bo’g’imlarning revmatik yallig’lanishini chaqiruvchi sabablar va patogenezi yaxshi o’rganilmagan. Ko’pchilik tadqiqotchilarning fikricha revmatizm umumiy infeksion – allergik kasallik bo’lib, biriktiruvchi to’qimaning yallig’lanishi va yurak qon tomir sistemasi zararlanishi bilan kechadi. Kasallikni yelka bo’g’imining revmatik yallig’lanishi misolida ko’rib chiqish maqsadga muvofiq. Yelka va boshqa bo’g’imlarining yallig’lanishi nisbatan ko’p uchraydi. Kasallik ayniqsa ot va itlarda ko’p kuzatiladi. Kasallik o’tkir va surunkali kechib, bo’g’imdan bo’g’imga ko’chib turishi va residivlar bilan harakterlanadi. Etiologiya. Spetsifik qo’zg’atuvchisi aniqlanmagan. Odatda u kutilmagan va uzoq vaqt davom etgan sovqotishdan hosil bo’ladi. Masalan, hayvonlar yelvizakda turganda, qishda, nam ob–havoda (erta bahor, kuz). Klinik belgilar. 1. Kasallik bo’g’imdan bo’g’imga ko’chib yuradi. Bir yoki bir nechta bo’g’imlar zararlanadi (poliartrit). 2. Hayvonning tana harorati bir necha marotaba ko’tarilib, qayta tushadi. 3. Birdaniga, kutilmaganda bir yoki bir nechta oyoqlar oqsab qoladi. Hayvon uzoq vaqt yotadi. Tik turganda oyoqlarni tez–tez ko’tarib bosadi. 4. Zararlangan bo’g’imlar og’riqli va shishgan. Surunkali kechishi klinik jihatdan revmatik poliartrit shaklida kechadi. Bir yoki bir nechta bo’g’imlar shakli buziladi, ichi quriydi, qirsillagan tovush eshitiladi. Kasallik tez–tez qaytalaydi. Tashxis. Boshqa turdagi o’tkir sinovitlarda birdaniga bir nechta bo’g’imlar zararlanmaydi, kasallik bo’g’imdan bo’g’imga ko’chib yurmaydi. Surunkali hollarda rentgenografiya o’tkaziladi.

Oqibati. Kasallik yengil kechganda – yaxshi; surunkali, ko’p marotaba qaytalaydigan holatlarda – gumon yoki ehtiyotkor. Davolash. Kasal hayvon quruq, iliq, yorug’ va qalin to’shamali xonada saqlanadi. Vena ichiga 0,25 % li novokain eritmasi, muskul orasiga penitsillin yuboriladi. Og’iz orqali kuniga ikki marta 30–40 g dan salitsil preparatlari beriladi. Undan tashqari autogemoterapiya qo’llanadi. Zararlangan bo’g’imga davolovchi balchiq suriladi; diatermiya, nam iliq o’ramlarni qo’llash kabi muolajalar bajariladi. Bo’g’im sohasiga og’riqni kamaytiruvchi malham va linimentlar suriladi. 5. Rustergols yarasining asosida tuyoq tovoni teri asosining chegaralangan yallig’lanishi va nekrozi yotadi. Asosan qoramollar kasallanadi. Kasallikka moyilligi bor hayvonlar katta tirik massa va kichik tuyoqlarga ega bo’ladi. Sigirlarda orqa oyoqning tashqi tuyog’i, nasldor buqalarda esa oldingi oyoqning ichki tuyog’i zararlanadi. Yara tuyoqning kaft yuzasida, o’qchasi yumshoq tovonga o’tadigan joyda hosil bo’ladi. Etiologiya. Kasallik tuyoqqa katta yoki bir tekisda bo’lmagan og’irlik tushganda rivojlanadi (masalan yumshoq tovonga og’irlik ko’proq tushganda). Barmoqni chuqur bukuvchi payining uzoq vaqt tarang holatda bo’lishi u tuyoq suyagiga birlashgan joyda surunkali yallig’lanish rivojlanishiga va suyak to’qimasining patologik o’sishiga olib keladi (ekzostozlar). Bu holat kaft teri asosining yanada siqilishiga olib keladi. Kasallik rivojlanishiga ratsionda rux moddasining kamligi, noto’g’ri yuqori konsentratli oziqlantirish, pollarning yuqori namligi kabi omillar turtki bo’ladi. Klinik belgilar. Dastlab oyoqlarning tayanch oqsashi kuzatiladi. Hayvon tana og’irligini tuyoqlarning old qismiga o’tkazishga intiladi, ko’p yotadi, sekin o’rnidan turadi. Yiringli o’zgarishlar boshlanmaguncha hayvonning umumiy ahvoli buzilmaydi. Tuyoq kaftini tozalaganda avval kulrang o’zgargan shox aniqlanadi. Bu shox o’z elastikligi va mustahkamligini yo’qotadi. Vaqt o’tishi bilan, asta – sekin kaft shoxi yupqalashib teshiladi. Nuqson o’rtasida nekrozlashgan to’qima, chetlarida esa granulyatsion to’qima kuzatiladi. Keyinchalik yara o’rtasida chuqur (6–8 sm) oqmali yara rivojlanishi mumkin. Oqsash keskin kuchayadi. Tuyoq aylanasida shish, mahalliy va umumiy haroratlarning ko’tarilishi kuzatiladi. Oqibati. Kasallik boshida – yaxshi. Og’ir yiringli nekrotik jarayonda – ehtiyotkor yoki yomon. Davolash. Zararlangan barmoqlar iliq suv va sovun bilan yuviladi va dezinfeksiya qilinadi. O’tkazuvchan anesteziya ostida ko’chgan shox va nekrozlashgan to’qimalar olib tashlanadi. Ochilgan teri asosiga kaliy permanganati va borat kislotasi kukunlarining aralashmasi (1:1) yoki tritsillin, yodoform va streptotsidlarning aralashmasi (1:1) sepiladi. Fungozli o’zgarishlarda mis kuporosi kukuni yoki Vishnevskiy malhami qo’llanadi. Tetratsiklin malhamini qo’llash yaxshi samara beradi. Tuyoqqa bog’lam qo’yiladi. Tuyoqni yog’och taqaga taqalash tavsiya etiladi (qalinligi 2–3 sm).

Похожие

Oyoq kasalliklari

Siydik tanosil tizimi, buyraklarning o’tkir kasalliklari. Buyrak toshi kasalligi, buyrak sanchig’i, uremik koma.

Suyak kasalliklari

Oshqozon va o’n ikki barmoqli ichak yara kasalliklari, o’t pufagi va jigar kasalliklari

Bolalarning yuqumli kasalliklari darslik