Urug‘larni namligiga kо‘ra kondensasiyalash jarayoni - Техника и технология - Рефераты

Urug‘larni namligiga kо‘ra kondensasiyalash jarayoni

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

100 KB

www.arxiv.uz Reja: 1. Moyli urug‘larni quritish va namlash nazariyasining asoslar i . 2. Moyli urug‘larni quritishniig asosiy turlari va usullari. 3. Quritish jarayonida urug‘larni bio k imyoviy-fiziologik xususiyatlarining о ‘zgarishi

www.arxiv.uz 1. Moyli urug‘larni quritish va namlash nazariyasining asoslar i . Zamonaviy quritish nazariyasi asosini, material bilan namlik orasidagi bog‘lanish turlarini, material ichiga issiqlik va namlikni о‘tkazish qoidalarini, quritilayotgan material yuzasiga atrof muhitdan issiqlik va massa almashinishi qonuniyatlarini о‘rganish tashkil etadi. Moyli urug‘lar turli shakldagi energiya bog‘lariga ega bо‘lgan namlik saqlovchi kapillyar-g‘ovaksimon kolloid materialdir. Material bilan iamlikni bog‘lanish xarakteri, asosiy xal qiluvchi ahamiyatga ega. Material bila n namlik orasidagi bog‘lanish shaklini bir necha klassifikasiya sxemasi mavjud. Professor P.A.Rebinder klassifikasiyasi bо‘yicha moddalar tarkibidagi suv 3 xil turda bog‘langa n holda bо‘ladi: ximiyaviy, fizik- ximiyaviy va mexanik. Kimyoviy yoki stexiometrik bog‘langan suv. Bu turdagi bog‘langan suv mahsulot bilan kimyoviy bog‘ orqali bog‘langan bо‘lib, suvni mahsulot tarkibidan siqib yoki bug‘latib chiqarish iihoyatda katta issiqlik energiyasi talab q iladi. Sanoat doirasida quritilayotgan xom ashyodan bunday turdagi suvni oddiy quritish yо‘li bilan uchirish mumkin emas. Moyli urug‘lar tarkibida kimyoviy bog‘langan suv nihoyatda kam bо‘lib, faqat mahsulotniig t arkibidagi mineral moddalar bilan birikkan bо‘ladi. Masalan: С aSO 4 5 H 2 O; Cu S O 4 H 2 O Fizik-kimyoviy bog‘langan suv. Bu turdagi suv qattiq mahsulot tarkibida adsorbsiyalangan holda, osmotik ravishda yutilgan holatda, hamda strukturali suv holatida bо‘ladi. Quritish davrida birinchi navbatda strukturali, keyinchalik osmotik yutilgan va oxirida adsorbsiyalangan suv uchib chiqadi. Mexanik bog‘langan suv. Bu turdagi suv asosan xom ashyo tarkibidagi makro va mikro kapilyarlar ichidagi suvdan iborat. Bu kapillyar ichidagi suv kapillyar yuzasi tortilish kuchi va bosim ta’sirida ushlanib turiladi. Quritish paytida birchi galda mahsulotni pishirish uchun sarf bо‘lgan suv uchib ketadi, keyinchalik esa kapillyar bog‘langan suv uchadi. Mexanik bog‘langan suvni uchirish uchun esa

www.arxiv.uz issiqlik energiya sarflanadi. Yuqoridagi suvning bog‘lanish turlariga qarab, sanoatda bir necha turdagi quritish usullari qо‘llaniladi. 2. Moyli urug‘larni quritishniig asosiy turlari va usullari. Xom ashyoni qabul qilishdagi quritish. Bundan asosiy maqsad qabul qilingan xom ashyoning namligini saqlash uchun kerak bо‘lgan optimal namlikkacha tushirishdan iboratdir, ya’ni quritilgandan sо‘ng xom ashyoning namligi uni kritik namligidan past bо‘lish kerak. Moyli urug‘larni qayta ishlashdan oldin sanoat mikyosida quritish. Bu quritish turini qо‘llashdan maqsad xom ashyoning namligini bо‘lajak texnologik jarayonlarga ker ak bо‘lgan namlikkacha yetkazib olishdan iborat. Davlat standartlari tomonidan turli moyli urug‘larning namligi va saqlash ularning kimyoviy tarkibi va saqlash chidamliligiga qarab belgilangan. Moyli urug‘larning naml igi bо‘yicha klassifikasiyasi 4 –jadvalda berilgan berilgan. 4-jadval № Moyli xom ashyolar Urug‘ namligi, % Quruq holati. ort i q emas О‘rtacha quruq holati Nam holati О‘ta nam, yuqorigi yuqorigi ortiq emas yuqorigi ortiq emas 1 Kungaboqar 8 8 10 10 13 13 2 Kleshivina 7 7 9 9 11 11 3 Soya 12 12 14 14 16 16 4 Yeryong‘oq 8 8 11 11 13 13 5 Moyli len 8 8 10 10 13 13 6 Gorchisa 10 10 12 12 14 14 7 Konoplya 11 11 12 12 14 14 8 Kunjut 8 8 10 10 12 12

www.arxiv.uz Davlat standartlari tomonidan regionlar bо‘yicha taqsimlanishiga qarab, paxta chigitining namligi q uyidagicha belgilangan. (5-jadval) 5-jadval № Urug‘navlari Regionlar bо‘yicha taqsimlashshshga kо‘ra paxta chigitining namligi О‘rta Osiyo va Qozog‘iston Kavkazorti Rossiya, Ukraina, 1 I 8,0 9,0 10,0 2 II 10,0 11,0 12,0 3 III 11,5 12,5 13,0 4 IV 13,0 14 15,0 Quritishning asosiy usullari kuyidagicha: Konvektiv quritish usuli. Bu usulda moyli urug‘lar asosan, qizdirilgan havo yoki tabiyi gaz yonishidan hosil bо‘lgan issiqlik yordamida quritiladi. Qaysi turdagi isitilgan gaz bо‘lishidan qat’iy nazar ularni quritish agentlari deb nomlanadi. Konvektiv-quritish usulida quritish agenti qizdirilgan havo, havo va yonuvchi gaz aralashmasi, tashqi havo (aktiv ventillyasiya) hisoblanadi. Konvektiv quritish usuli sanoatda keng tarqalgan va eng qulay usul hisoblanadi. Konduktiv quritish usuli. Bunda moyli urug‘larni quritish asosan qizdirilgan yuzalar bilan bevosita tо‘qnashuv natijasida issiqlik almashinuv yо‘li bilan olib boriladi, ya’ni qurituvchi agent о‘z issiqligini qurituvchi uskuna

www.arxiv.uz devorlariga beradi va devor bilan kontaktda bо‘lgan moyli urug‘lar undan issiqlik olish hisobiga quriydi. Bu turdagi quritish usuli yog‘-moy sanoatida kam tarqalgan. Kontakt yо‘li bilan quritish usuli (yoki sorbsion quritish). Bu usulda qurituvchi agent sifatida turli adsorbsnt yoki absorbentlar qо‘llaniladi. Misol: konsentrlangan N 2 S O 4 , qizdirilgan potash K 2 SO 3 , SaS l 2 , M gS O 4 . Bu usul asosan tajriba laboratoriyalarida ishlatiladi. Radiasioi quritish usul i . Bu usulda issiqlik urug‘larga issiqlik yoki radiasiya nurlari sifatida uzatiladi. Radiasion usulda moyli urug‘lar quyosh nurlari va infra kizil nurlar bilan quritiladi. Yuqori chastotali tok ta’sirida quritish usuli. Oxirgi ikkala usuldagi quritishni asosan ilmiy tadqiqotlarda ishlatiladi. Vakuum-quritish usuli. Yuqorida kо‘rsatilgan usullardan tashqari vakuum sharoitda quritish h amda kombinasion usullar xam mavjud. Quritilayotgan urug‘lar tepasidagi havo bosimiii su’iy holda kamaytirish, hisobiga urug‘lardagi namlik past haroratda bug‘lanadi. Bu usul vakuum-quritish deyiladi. Kombinasion quritish usuli. Kovektiv-kontakt, radiasion-konvektiv yoki boshqa 2 va undan ortiq usullarni birgalikda olib borish-kombinasion quritish usuli deb ataladi. Xom ashyoning holati turlicha bо‘lishi mumkin: A) xarakatlanayotgan ma’lum kalinlikdagi material holatida. B) xarakatlanmayotgan ma’lum bir qalinlikdagi material holatida. V) muallaq yoki yarim muallaq psevdo qaynash holatida. Qaysi bir holatda bо‘lishidan qatiy nazar quritish effektiga quyidagi kо‘rsatgichlar ta’sir qiladi.

www.arxiv.uz Qurituvchi agentning h arorati, tezligi, urug‘ning holati, kalinligi va kizdirish haroratiga bog‘lik. Konvektiv quritish usulida 100-200mm kalinlikdagi urug‘larni 40-60 minut davomida kurituvchi agentning harorati 180 S dan oshirmagan holda 60-70° S gacha qizdiriladi. Ushbu usulda quritish barabanli pechlarida olib borilsa, mahsulotning holati yarim muallaq holda bо‘lib, quritish davri 15-20 daqiqa ni, q urituvchi agentning harorati 200-300°S ni va mahsulotning qizdirilish darajasi 60- 65° S gacha bо‘ladi. Quritish jarayoni kontaktli-konvektiv usuli bilan olib borilsa, mahsulotning holati muallaq yoki psevdo qaynash holatida bо‘lib, quritish muddati bir necha soniya davomida, qurituvchi agentning harorati 350-700 0 S gacha bо‘lishi mumkin. Mahsulotning q izish darajsi esa deyarli sezilmaydi yoki quritishgacha bо‘lgan holatidan bir necha gradus yuqori bо‘lishi mumkin. Xulosa qilib aytganda, qurituvchi agentning harorati qancha katta va quritilayotgan mahsulotning holati psev qaynash holatiga yaqin bо‘lsa, quritilish muddati shuncha qisqa, xamda mahsulotning qizdilishi darajasi shuncha past bо‘ladi. Asosan, qaysi bir moyli urug‘ning quritilishidan qat’iy nazar asosiy vazifa mahsulotning namligini kerakli miqdorgacha kamaytirish va shu bilan birga uning sifatini yо‘qotmaslikdan iboratdir. Buning uchun qurituvchi agentning harorati chegaralanmagan darajasi yuqori bо‘lmasligi kerak yoki quritilayotgan mahsulotning issiq muhitda bо‘lish vaqti imkoniyat boricha qisqa bо‘lishi lozim. Aks holda uzoq muddati yuqori harorat ta’sirida xom ashyo tarkibidagi zaruriy moyli moddalarning qizishi natijasida oksidlanishi va kelgusida olinadigan moyning navi buziladi. Shu tufayli quritish pechlaridan chiqqan mahsulotni qayta ishlashdan oldin albatta sovitish lozim. Sovitilgan mahsulotning harorati atrof-muhit xaroratidan 50°S dan oshiq bо‘lmasligi kerak. Barcha moyli urug‘lardan farqli о‘laroq paxta chigiti qayta ishlashdai oldin namlanadi, chunki paxta chigiti moy korxonalariga daladan emas, balki paxta tozalash korxonalaridan keltiriladi va chigitning namligi kо‘pchilik hollarda uning kritik namligidan past bо‘ladi, ya’ni saqlanayotgan chigitlarning namligi 6-8 %

www.arxiv.uz atrofida bо‘ladi. Shu tufayli chigit tozalangandan sо‘ng uni namligi texnologik jarayonlar uchun mos holatgacha yetkaziladi. Namlangan chigitlarning namligi ularning mag‘iz namligiga qarab belgilanadi. Bu namlik quyidagicha bо‘ladi: 1-3 navlar uchun 8,5-9,5 % 4 navlar uchun 9,5-10,5 % Bu namlik chigitni chaqish, chaqilgan mahsulotdan qobig‘ini ajratish, mag‘izni yanchish uchun optimal namlik hisoblanadi. Chigit namligi optimal namlikdan past bо‘lsa, chigit chaqilayotganda magiz maydalanib ketishi sababli, moyli changlar kо‘payib ketadi, natijada sheluxaning moyliligi ortib ketadi va kо‘p miqdordagi moyni sheluxa bilan yо‘qotiladi. Shuning uchun paxta chigitini qayta ishlashda uning namligi 10-11% gacha yetkazish kerak. Bu esa tayyorlov sexidagi jarayonlarni yaxshilabgina q olmay, balki qovurish jarayonini yaxshi borishini ham ta’minlaydi. 3. Quritish jarayonida urug‘larni biokimyoviy-fizologik xususiyatlarining о‘zgarishi. Issiqlik bilan quritish, moyli urug‘larni qizdirish haroratiga, ularning boshlang‘ich namligiga, issiqlik ta’sirini davomiyligiga bog‘liq ravishda, moyli urug‘larning fizik-biologik xossalarining о‘zgarishiga va ular tarkibidagi moy sifatiga ta’sir etadi. Moyli urug‘larga issiqlik ta’sir etganda ular tarkibidagi oqsillar denaturaiiyaga uchraydi, ya’ni ular о‘zlarining tabiiy fizikaviy, kimyoviy va biologik xossalarini о‘zgartiradi. Oqsillarni denaturasiyaga uchrashishini, ularni ma’lum bir erituvchida eruvchanligi kamayishidan bilishimiz mumkin. Oqsil tarkibining о‘zgarganligi, uning eruvchangligini о‘zgartiradi. Oqsillarni denaturasiyalanish darajasi va tezligi qizdirish haroratiga, urug‘ namligiga hamda issiqlik berish davomiyligiga bog‘liq.

www.arxiv.uz Namligi 8,20% va 15,50% bо‘lgan yuqori moyli kungaboqar urug‘ini issiqlik bilan quritilganda, undagi oqsil moddalarning о‘zgarishini V.I.Kopeykovskiy va V.K.Kostenko (1962y.) о‘rganib chiqqan. 30 daqiqa davomida quritilgan kungaboqar urug‘i tarkibidagi suvda eruvchi oqsillarning denaturasiyalanish darajasi, qurutuvchi agent haroratiga bog‘liq ravishda quyidagicha bо‘ladi: 80°S - 17%; 120°S - 23%; 180°S - 49% . Boshlang‘ich namligi yuqori bо‘lgan urug‘larda, ular tarkibidagi oqsil moddalarning о‘zgarish darajasi yuqori bо‘lgan. Urug‘ning namligi va harorati yuqori bо‘lganda oqsillar denaturasiyalanish darajasi ortadi, bu esa suvda eruvchi oqsillar miqdorining kamayishiga, tuz va ishqorda eruvchi oqsillarning qoldiq miqdorining kо‘payishiga olib keladi. Oqsillarning denaturasiyalanishi moyli urug‘lardagi ferment sistemasi faolligini (aktivligini) h am kamaytiradi. Quritish boshida lipazalar faolligi sezilarli darajada ortadi, qizdirish harorati 50-67 0 S ga kо‘tarilganda lipazalar faollngi kamayib boradi. Boshlang‘ich namligi yuqori bо‘lgan urug‘larda juda past haroratda qizdirila boshlangandayoq, lipazalar faolligi kamayib ketadi. Quritish jarayoni moyni sifat kо‘rsatgichi bо‘lgan kislota soniga kam ta’sir etadi. Yuqori moyli kungaboqar urug‘ini qizdirishda haroratga bog‘liq holda kislota soni о‘zgarishini quyidagicha 3 bosqichda ifodalash mumkin: 1) urug‘ harorati 60-65 0 S ga kо‘tarilganda kislota soni ortadi; 2) urug‘ harorati 60-65°Sdan kо‘tarilganda kislota soni kamayadi; 3) urug‘ xarorati 75°Sdan yuqori bо‘lganda kislota soni ortadi. Birinchi bosqichda ferment tizimining faolligi ortganligi natijasida kislota soni ortadi. Keyinchalik h arorat kо‘tarilishi, fermentlar faolligini kamaytiradi. Ikkinchi bosqichda, erkin yog‘ kislotalari oqsil-lipid kompleksini hosil q ilishi natijasida, kislota soni kamayadi.

www.arxiv.uz Uchinchi bosqichda glisiridlarni termik parchalanishi h isobiga quyimolekulali kislotalarning hosil bо‘lishi, kislota sonini oshiradi. Bu sharoitda moyning perekis soni va rangi kо‘tariladi. Yod soni esa kamayadi.

Похожие

Moyli urug‘lag‘ni chaqish, mag‘zini qobig'idan ajratish

Moyli urug‘lardagi aralashmalar va ularni tozalash usullari

Moyli urug‘lardagi aralashmalar va ularni tozalash usullari

Moyli xom ashyolarning asosiy turlari, ularni saqlash va saqlashdagi biokimyoviy jarayonlar

Texnik tizimlarni boshqarish fanining vazifalari va maqsadi