Kazein ishlab chiqarishda quritish apparatini hisoblash - Техника и технология - Рефераты

Kazein ishlab chiqarishda quritish apparatini hisoblash

Загружено в:

25.02.2024

Скачано:

0

Размер:

32.5986328125 KB

Kazein ishlab chiqarishda quritish apparatini hisoblash Mundarija Kirish 1. O’xshash uskunalar tavsifi 2. Mahsulot hisobi 3. Uskuna hisobi 4. Issiqlik, gidravlik va mehanik hisoblar 5. Tehnika xavfsizligi Foydalanilgan adabiyotlar . 1

Kirish Mustaqillik davrida O’zbekiston Respublikasining sut maxsulotlarini qayta ishlash korxonalari jadal shakillanmoqda. Qishloq xo’jalik maxsulotlarini qayta ishlash korxonalarini tashkil etilishi va rivojlanishi maxalliy hokimyatlar hamda Qishloq va suv xo’jaligi vazirligining “O’rta va kichik biznesning rivojlantirish “bo’limi tomonidan nazorat qilinmoqda. Bozor iqsodiyotiga o’tish davrida yangi korxonalarning barpo etilishi, assortimentning o’zgarishi extiyojidan kelib chiqgan holda amalga oshirilmoqda. Bugungi kunda ishlab chiqarish korxonalarida mashina va qurilmalar qatori kundan - kunga ko’paymoqda, eskirgan hozirgi kunda ishlatilish uchun noqulay bo’lgan, katta quvvatli qurilmalar o’rnini yangi, zamonaviy, bugungi kunning talabiga javob beruvchi uskunalar egallamoqda. Respublikamiz qishloq xo’jalik maxsulotlarini qayta ishlash sohasining xozirgi bosqichdagi asosiy vazifalari: xom ashyo yetishtiriladigan joylarda zamonaviy qayta ishlash sexlari va zavodlarni barpo etish, dunyo bozorida sut maxsulotlarini assortimenti va miqdori va mavqeini mustaxkamlash, kelajak uchun real istiqbol rejaga ega bo’lishdir. Kazein sutni tarkibida kalsiyli tuz shaklida bo’ladi. U o’z navbatida kolloid aralashmani xosil qiladi. Uning molekulyar massasi aniq emas, biroq 100,000 ga yaqinligi aniqlangan. Kazein alfa-, betta- va gamma- turlari farqlanadi. Alfa- kazein fosforga boy. Sutda 85% alfa- va betta- kazein va 15% gacha gamma kazein mavjud. Birinchi ikki kazein formasi fermentlar yordamida cho’kmaga tushadi, gamma kazein esa quyqa hosil qilamydi. 1 gr kazeinni neytrallash uchun 8,1 ml 0,1 N ishqor eritmasi sarflanadi. Kazeinning izoelektrik nuqtasi pH 4,4 – 4,6 ga to’g’ri keladi. Kazeinning solishtirma og’irligi 1,259. Tozalangan kazein suvda erimaydi, biroq ishqorda bir zumda erib ketadi. Kazein eritmasi yuqori qovushqoqlikka va kolloid xarakteriga ega. 2

Sutga kislota solinishi bilan kazeinkalsiyli tuz kalsiyni yo’qotadi va erkin kazein kislotasi cho’kmaga tushadi. U bilan birgalikda sutdagi boshqa moddalar ham chiqadi. Bunday qoldiqli kazein cho’kmasi texnik kazein deb ataladi. Sichuk fermenti bilan kalsiy cho’kmasi hosil bolmaydi, shuning uchun sichuk fermenti bilan olingan kazeinning tarkibi kislotaligidan kam kislota darajasi va ko’p zol borligi bilan farq qiladi. Kazeinning ikkala turi 1,5% li ammiak eritmasida oson eriydi. 3% li bor eritmasida faqat kislotali kazein eriydi. Sichuk fermenti yoki kislota bilan cho’ktirilgan kazein, kerakli ishlov berilgandan so’ng texnik maqsadlar uchun – texnik kazein va oziq – ovqat sanoatida – oziq – ovqatlar uchun mo’ljallangan kazein ishlatiladi. Texnik kazein sichuk fermenti bilan cho’kma hosil qilish yo’li bilan yoki quyidagi kislotalar: sut, sirka, oltingugurt va solyan kislotalar bilan cho’ktirishdan olinadi. Sichuk va sut kislotali kazein amaliy ahamiyatga ega. Kimyoviy ko’rsatkichlarga ko’ra tehnik kazein quyidagi talablarga javob berishi kerak (jadval 1). Ko’rsatkichlar Sichukli kazein Kislotali kazein Oliy nav I II II Oliy nav I II II Namlik % da, …..dan ko’p bo’lmagan 12 12 12 12 12 12 12 12 Yog’ % da, …..dan ko’p bo’lmagan 1,5 1,5 2,5 3 1,5 1,5 2,5 3 Zollilik % da, …..dan ko’p bo’lmagan 8,5 8,5 6,9 5,9 2,5 3,0 4,0 4,0 Kislotalilik 0 da, ……dan ko’p bo’lmagan 50 70 120 160 60 100 150 200 3

Eruvchanlik (1g kazeinga ml dan ko’p bo’lmagan cho’kma 0.6 1,0 2,0 3,0 0,3 0,5 1,0 1,5 Kazeinnning namligi uning turg’unligini aniqlaydi. Kazein namlikni oson yutadi, chiriydi va mog’orlaydi. Yuqori yog’lilik darajasi tavsiya etilmaydi, chunki yog’ kazeinli maxsulotlarning sifatini pasaytiradi. Zollilik kazeinni cho’ktirish usulining ko’rsatkichi va uni yuvilish darajasini ko’rsatadi. Yuqori zollilik kislotali kazeindan yelim olish jarayonini qiyinlashtiradi. Sichuk kazeinini zollilik ko’rsatkichi pasayishi bilan plastik mahsulotlarning sifati ham pasayadi. Kislotalilik yuvilish darajasini ko’rsatadi. Kazeinning erish darajasi uni gidroksidlarda shishi qobiliyatini ko’rsatadi. Sichukli kazein plastik massalar tayyorlash uchun ishlatiladi: elektrik izolyatorlar, rezina va teri o’rnini bosuvchilar, va h.k. Kazeindan yasalgan plastmassaning asosiy turi bu gallalitdir. Kislotali kazeindan yelim, kleyster, zamazka va sement ko’rinishidagi yopishqoq narsalar tayyorlanadi. Kislotali kazein yana sun’iy moyna, ipak, appretur va hakozolar tayyorlash uchun qo’llaniladi. Texnik kazein rangi bir xilda bo’lishi kerak: oq yoki qaymoq rang; kazeinnig past sortlarida 15% gacha to’q sariq rangli donlar uchrashi mumkin. U quruq uvalanadigan yoki qattiq don ko’rinishida bo’lishi mumkin, qumaloqlarsiz va yot jinslardan holi bo’lgan. Kazein tayyorlashning texnologik sxemasi quyidagilarni operatsiyalarni o’z ichiga oladi: A. Yog’sizlantirilgan sutni qabul qilish va nazorat qilish, bunda eng yuqori yog’sizlantirish darajasi ta’minlanishini talab etiladi. 4

B. Yog’sizlantirilgan sutni kislota bilan bijg’itish yoki sichuk fermenti bilan chiritish. Bijg’itish asosan. Ba’zan kazein nordon tomizgi bilan, ko’picha oltingugurtli yoki solyan kislota bilan cho’ktiriladi. Ferment bilan bijg’itishda sichuk fermentidan tashqari yana pepsin ham ishlatiladi. C. Quyqani qayta ishlash. Quyqa kesiladi va maydalanadi, huddi sir tayyorlashdagidek. Kazeinni cho’ktirish uchun nordon tomizg’i quyish jarayonida darrov donlar paydo bo’ladi. Bunda qayta ishlash maydalashga emas, balki donlarni quritishga yo’naltirilgan bo’ladi. Quritishda kazeinli donlarni qizdirish orqali erishiladi. Qayta ishlashning ommabop usullaridan biri ejektorli usul hisoblanadi, unda quyqa oquvchan bug’ bilan qayta ishlanadi va qaynatiladi va ejektorli qurilmadan o’tkaziladi. Boshqa kazein ishlab chiqarish usullaridan kazeinli donlar qaynoq zardob yoki bug’li vannadan o’tkaziladi. Qayta ishlash va qaynatish usuliga qarab kazein oddiy, donador va ejektorli usullarga bo’linadi. G. Zardob ajratilishi va yuvish. Zardobni sifon yordamida yoki serpyankadan ishqalash orqali ajratiladi. Donlarni qolgan zardobini ko’p marta suv bilan yuviladi. D. Kazeinni suvsizlantirish va kazein xom-ashyosini olish. Suvsizlantirish maxsus sentrafugalarda yoki pressda amalga oshiriladi. Kazein xom-ashyoning namlik saqlashi 80 dan 55-60% gacha tushadi. E. Kazeinni maydalash. Maydalash toshlardan tozalovchi mashinalarda yoki sitoga ishqalash orqali amalga oshiriladi. Bunda quritgichlarda kazeinni bir xil qurishiga erishiladi. J. Kazeinni quritish. Kazeinni oxirgi quritish turli konsistensiyali kazein quritgichlarda yoki quyoshda amalga amalga oshiriladi, bunda standart namlikka erishilguncha olib boriladi. 5

Z. Kazeinni qadoqlash va markirovka qilish. Standart talablarga javob berishi tekshirilgandan so’ng tayyor mahsulot qoplarga, bochkalarga yoki yashiklarga qadoqlanadi va markirovkalanadi. O’xshash uskunalar tavsifi Oziq – ovqat sanoatida turli tipdagi quritish apparatlari ishlatiladi. Ular bir – biridan turli belgilari bilan farq qiladi. Nam materialga issiqlik berish usuliga ko’ra apparatlar konvektiv, kontaktli va boshqa turdagi quritkichlarga bo’linadi. Issiqlik tashuvchi sifatida havo, gaz yoki bug’ ishlatilishi mumkin. Quritish kamerasidagi bosimning qiymatiga ko’ra atmosferani va vakuumli quritgichlar bo’ladi. Jarayonni tashkil qilish bo’yicha davriy va uzluksiz ishlaydigan apparatlar bo’ladi. Quritilishi lozim bo’lgan material donasimon, changga o’xshash, pastasimon yoki suyuq holda bo’ladi. Quritish jarayonining har xil variantlaridan keng foydalaniladi: ishlatilgan qurituvchi agentni quritish kameralari oralig’ida qizdirish, qurituvchi agentni quritish kameralariga bo’lib berish, qurituvchi agentni quritish kamerasida qo’shimcha ravishda qizdirish, o’zgaruvchan issiqlik maydonidan foydalanish (issiq va sovuq havoni material qatlamiga ketma – ket almashtirib berish) va hakozo. Qattiq va pastasimon materiallarni suvsizlantirish yo’li bilan ularga zarur xossalar berish, transport vositalarida uzatish va uzoq muddat davomida saqlash imkoniyatini beradi. Suvsizlantirishni quyidagi usullarda amalga oshirish mumkin: • Mehanik (siqish, cho’ktirish, filtrlash, sentrafugalash va h.); • Fizik – kimyoviy (suvni o’ziga tortib oluvchi moddalar yordamida, masalan, kalsiy xlorid, sulfat kislota va h.); • Issiqlik ta’sirida suvsizlantirish ya’ni quritish. 6

Lekin, yuqorida qayd etilgan usullardan eng samaralisi, issiqlik ta’sirida suvsizlantirish, ya’ni quritishdir. Chunki, quritish jarayonida to’liq suvsizlantirishga erishsa bo’ladi. Qattiq va pastasimon materiallar tarkibidagi namlikni bug’latish va hosil bo’layotgan bug’larni chetga olish chiqishga quritish jarayoni deyiladi. Nam materiallarni issiqlik yordamida quritish oziq – ovqat sanoatida eng keng tarqalgan usul. Ushbu usul kimyoviy, oziq – ovqat va bir qator boshqa texnologiyalarda ishlatiladi. Material tarkibidagi namlik dastavval arzon, mehanik (masalan filtrlash) usulda, yakuniy, to’la suvsizlantirish esa – quritish usulida olib boriladi. Suvsizlantirishning bunday kombinatsiyalashgan usuli iqtisodiy jihatdan samaralidir. Sanoatda nam materiallarni quritish uchun sun’iy (maxsus quritish qurilmalarida) va tabiiy (ochiq havoda quritish – juda davomiy jarayon) usullar qo’llaniladi. Ma’lumki, quritish jarayoni bu issiqlik va modda (namlik)ning material ichida harakati va material ichida harakati va material yuzasidan atrof – muhit uzatilishidir. Shunday qilib, quritish bu issiqlik va massa almashinish jarayonlarining bir – biri bilan uzviy bog’langan jarayonlar majmuasidir. Qattiq, nam materialga issiqlik ta’sir etish usuliga qarab quritish quyidagi turlarga bo’linadi: 1. Konvektiv quritish – bunda nam material bilan qurituvchi eltkich bevosita o’zaro ta’sirda bo’ladi. Odatda, qurituvchi eltkich sifatida qizdirilgan havo yoki tutun gazlari ishlatiladi; 2. Kontaktli quritish – issiqlik tashuvchi eltkich va nam material orasida ajratuvchi devor bo’ladi. Materialga issiqlik shu devor orqali uzatiladi; 3. Radiatsion quritish – nam materialga issiqlik infraqizil nurlar orqali uzatiladi; 4. Dielektrik quritish – nam material yuqori chaastotali tok maydonida uzatiladi; 7

5. Sublimatsion quritish – nam material muzlagan holatda, yuqori vacuum ostida quritiladi. 8

Kazein ishlab chiqarishni ejektorli usuli Ejektorli usulda kazein donlari mayda, yaxshi yuviladigan, presslanadigan va quritiladigan bo’ladi, bu esa kazeinni yuqori sifatini ta’minlaydi; ishlab chiqarish jarayoni tezlashadi va mehnat unumdorligi oshadi. Quyqani qayta ishlash uchun ejektor qo’llanadi, u o’zida karobkadan tashkil topgan bug’ oqimli nasos, bug’ quvuriga ulangan bug’li soplo va potrubkali qabul qiluvchi soplodan tashkil topgan. Karobkaning pastki qismida 90º burchak ostida so’rib oluvchi patrubka bor, u sut quyqasiga tushirilgan. Bug’ oqimi ejektor karobkasidan havoni chiqazib yuboradi va vakuum hosil qiladi, shundan so’ng patrubka orqali karobkaga quyqa yig’iladi. Bu yerda quyqa bug’ bilan qayta ishlanadi va kondensat bilan birga konus orqali changa chiqarib yuboriladi. Qaynatish jarayonida 20 kg quyqaga 1 kg bug’ sarf bo’ladi. Ejektorli usul bilan kazein ishlab chiqarish uchun mo’ljallangan qurilma bijg’itish uchun vanna, bug’ga chidamli apparat, quyqani qayta ishlash uchun qabul qiluvchi vanna va yuvuvchi qurilmadan tashkil topgan. Qabul qiluvchi vannada zardobni ajratish uchun matoli filtr o’rnatilgan. Qaynatilgan kazeinni yuvish uchun yuqoridan sovuq suv beriladi. Buning uchun bug’li soploni oxiri bilan chiqarib yuboruvchi konussi boshi oralig’ida bug’ bosimiga qarab 7-12 mm dan oshmasligi kerak. Kislotali kazeinni ejektorli usulda qayta ishlashda yog’sizlantirilgan sutni bujg’itish 25-35 ° da, 3-5% li achitqi kirgizib, yog’sizlantirilgan sutdan tayyorlangan. Bijg’itishni tezlashtirish uchun bijg’itish temperaturasini oshirish va kiritilayotgan achitqini miqdorini oshirish kerak. Quyqani rangsiz zardob ajralguncha ya’ni yuqori zichlikkacha olib boriladi. Bunda uning kislotaligi 80-90 ° bo’ladi. Keyin quyqaning ustidan 0,5 sm qalinlikdagi qatlami olib tashlanadi va ejektorlashga kirishiladi. Buning uchun yuviladigan changa metal setka va mayda teshikli serpyanka, uning ustidan 9

kazeinni suv bilan yuvganda mayda zarrachalarni ushlab qolish uchun dumaloq shaklli bo’z o’rnatiladi. Ejektorning chiqaruvchi yengidan o’rnatiladi, undan dumaloq shaklli bo’zga tushadi. Bug’li ventil ochiladi va bijg’itish uchun mo’ljallangan vanna tomonga qarata sekin chiqaruvchi kran aylantiriladi, ejektorga quyqa berilishi nazorat qilinadi. Ejektorga quyqani spiral shlang orqali beriladi. Maydalangan quyqa bug’ bilan changa tashlanadi, u yerda quyqa yuviladi. Zardob uchun chiqaruvchi ventil va yuvuvchi chan qaynatilish vaqtida ochiq bo’lishi kerak. Ejektorlash vaqtida qaynatilish temperaturasi 57-58º bo’lishi kerak. Qaynatishning yuqoriroq haroratlarida quyqani qizib ketishi va kazeinni erish darajasi pasayishi kuzatiladi. Pastroq haroratlarda esa donning yaxshi quritilishiga erishib bo’lmaydi. Qaynatish temperaturasini quyqani ejektorga berilishini o’zgartirish bilan nazorat qilinadi. Agar quyqa yetarli darajada qurimagan bo’lsa 50-53º quritish temperaturasida, chiqarish ventili zardob uchun berkitiladi, donlar yuvilgunga qadar zardobda yana 15-20 minut turishi uchun. Master Borodina bijg’itilgan yog’sizlantirilgan sutga 20% gacha shu haroratdagi suv qo’shishni taklif etgan, chunki aralashtirilganda uni haroratini 32- 33º bo’lishi uchun. Bunda quyqani kislotaligi 50-60 ° gacha olib boriladi. Borodina usuli bilan ishlangan kazein kam yog’lilik, zollilik va kislotalikka ega bo’ladi. Bunda kazeinning eruvchanligi oshadi. Sijukli kazeinni ejektorli usulda qayta ishlashda 35-40º da sijuk fermenti kiritiladi, bijg’itish 25-30 minut davom etishini hisobga olgan holda. 100 kg sutni chiritish uchun 1gr sijuk fermenti yoki 2,5 gr pepsin kerak bo’ladi. Ferment solingunga qadar 100 kg sutga 100 ml 40% li kalsiy xlorid solish tavsiya etiladi. Quyqa pishloq ishlab chiqariladigandagi quyqaga nisbatan ko’proq elastik, kam qattiqlikka ega bo’lishi kerak. Hosil bo’lgan quyqa darrov ejektorga yuboriladi. Ortiqcha bo’lmasligi uchun ejektorlashni quyqa oxirigacha hosil bo’lishini kutmasdan boshlash kerak. Shu maqsadda yog’sizlantirilgan sutni bir chanda shunday miqdorda chiritiladiki, uni qayta ishlash 20 minutdan oshmasligi kerak. 10

So’rilish jarayonini osonlashtirish uchun quyqani kesish mumkin. Ejektorlashni huddu kislotali chiritishdagidek olib boriladi. Ejektorlashdan so’ng ham kislotali ham sijukli kazein yuviladi va keyingi qayta ishlash jarayonlariga yuboriladi. Kazeinni donador usulda ishlab chiqarish Donli usulning ahamiyati kazeinni nordon zardob, pepsin yoki sichukli ferment bilan tezda cho’ktirilishidadir. Bunda kazein cho’ktiriladi, bir xildagi qumaloqlar paydo qiladi va donlarni eslatadi. Shundan kazeinning donador nomi kelib chiqqan. Donador kazein oddiy kazeinga nisbatan 30-35% kamroq yog’ saqlaydi va bir xil strukturaga ega bo’ladi. Bundan tashqari donador usulda kazein ishlab chiqarish uchun kamroq vaqt sarflanadi. Donador usulda kislotali kazein xom-ashyosini olish uchun oldindan yetarli miqdorda nordon zardob tayyorlab olish kerak. Chan idishlari nordon zardob uchun shunday bo’lishi kerakki, zavod doimiy zahiraga ega bo’lishi kerak kelayotgan yog’sizlantirilgan sutning miqdoridan 50% dan kam bo’lmagan bo’lishi kerak. Bu miqdorning ¾ qismi kazein cho’ktirish uchun, qolgan qismi esa yangi zardobga quyish uchun achitqi vazifasini o’taydi. Zardobning kislotaliligi 160200 ° bo’lishi kerak, bunga bakteriyali achitqi – streptokokli yoki bolgar qalamchalari qo’shib erishiladi. Zardobni 35-40º da 2-3 kun davomida bijg’itiladi. Bakteriyali achitqini zardobga oyiga 1-2 marta qo’shiladi. Qayta ishlashga yuborilayotgan yog’sizlantirilgan sutni filtrlanadi va chanlarga cho’ktirish uchun yuboriladi, bunda suyuqlik idishning 60-65% ini to’ldirishi kerak. Yog’sizlantirilgan sutdan ko’pik olingandan so’ng, 34-35º da yog’sizlantirilgan nordon achitqi qo’shiladi. Pastroq haroratlarda oqsil yomon cho’kadi va ko’p miqdorda achitqi talab qilinadi. Yuqori haroratlarda esa ortiqcha katta qumaloqlar paydo bo’ladi, bunda ular ko’p yog’ o’ziga qabul qiladi va yomon yuviladi. Kazeinni cho’ktirish uchun ketadigan zardob sarfini kamaytirish uchun yog’sizlantirilgan sutni kislotaliligini 35-40 ° gacha oshirish kerak. Tayyorlangan 11

yog’sizlantirilgan sutga nordon zardobni portsiyalab quyiladi. Zardob miqdorini uning kislotalilik darajasidan va yog’sizlantirilgan sutning kislotalilik darajasidan kelib chiqqan holda qo’yiladi. Kazein ko’proq cho’ktiriladi agar zardobning kislotaliligi kotelda 62-70 ° va 4,6 - 4,7 pH da kazeinning izoelektrik nuqtasiga to’g’ri keladi. Qo’shiladigan zardobning miqdori quyidagi formula bilan aniqlanadi: X=m(a-b)/c-a Bu yerda, x- zarur bo’lgan achitqi miqdori, l da; m- yog’sizlantirilgan sut miqdori, l; a- chandagi yog’sizlantirilgan sutning talab qilingan kislotalilik darajasi (62- 70 ° ); b- zardob qo’shilgungacha bo’lgan yog’sizlantirilgan sutning kislotalilik darajasi; c- qo’shiladigan zardobning kislotaliligi; 34-35º gacha qizdirilgan zardobni yog’sizlantirilgan sutga leyka orqali ingichka oqim bilan quyiladi. Zardob 8-10 minut davomida doimiy aralashtirib turib sekin quyiladi. Kazein ko’rinishida cho’kadi va chanda rangsiz zardob ajraladi, shunda nordon zardob quyish to’xtatiladi. 10 minutdan so’ng aralashtirish to’xtatilmasdan zardobdan namuna olinadi va filtrlangandan so’ng tashqi ko’rinishidagi zichligiga qarab cho’ktirilgan kazein aniqlanadi. Agar zardob xira bo’lsa, nordon zardob qo’shish davom ettiriladi. Kazein donlarini to’liq cho’kishiga vaqt beriladi, 35-40% zardobi to’kib tashlanadi, aralashtirish boshlanadi, quyqani yaxshiroq quritilishi uchun yana nordon zardob qo’shiladi zardobning kislotaliligi kotelda 62-70 ° bo’lguncha. Qizil rang kazeinni to’liq cho’kkanini bildiradi. Shundan so’ng donlarni yana 10-15 12

minut aralashtiriladi mustahkamlash uchun, qo’lda siqilganda yopishqoqligini yo’qotguncha. Donador kazeinni ishlab chiqarishda ikkilamchi qizdirish amalga oshirilmaydi. Agar kam zollilikka ega bo’lgan kazein olish talab qilinsa, unda qayta ishlangandan so’ng nordon zardobda yana 2 soat ushlab turiladi. Bunda sut kislota kazeindan qolgan kalsiyni ajratib oladi. Shuni ham e’tiborga olish kerakki, pH zardobda uzoq saqlash oqsilning izoelektrik nuqtasidan past yumshashga va kazeinli massani ishishiga olib keladi. Kazein donlari zardobda yana yaxshiroq qurishi uchun ushlab turiladi. Bunda oqsil cho’ktirishda nordon zardobni ikkinchi marta qo’shish talab qilinmaydi. Bunda nordon zardobning sarfi kamayadi. Donador kazein olish usuli bilan yana sichukli kazein ham olish mumkin. Buning uchun ejektorli usuldagidek yangi yog’sizlantirilgan sut 30-35º haroratda ferment bilan cho’ktiriladi, lekin quyqa hosil bo’lgunicha oborilmaydi, cho’kishlarning birinchi alomatlarida 12-15 minutdan so’ng ferment qo’shilgandan keyin qayta ishlashga kirishiladi. Hosil bo’layotgan quyqani avval sekin aralashtiriladi, keyin temperatura tezlashtiriladi va yashilroq – sariq zardob ajralib chiqquncha qayta ishlash davom ettiriladi. Bunda kazein donlarni hosil qilib yopishadi. To’liq oqsil koagulyatsiyasi tugashiga 8-10 minut qolganda aralashtirish davom ettiriladi va quritish uchun ikkilamchi qizdirish 5860º gacha amalga oshiriladi. Undan yuqori haroratlarda qaytarib bo’lmaydigan oqsil denaturatsiyasi vujudga keladi, kuchsiz ishqorlarda kazein eruvchanligini kamaytiradi. Ikkilamchi qizdirishni sekin boshlash kerak, donlardan zardob chiqishini to’xtatib qo’ymaslik uchun. Qizdirish vanna yengidan bug’ chiqarish orqali amalga oshiriladi yoki zardobning bir qismi quyib olinadi va 70-75º gacha qizdiriladi va yana changa quyiladi. Zardobni yog’sizlantirilgan sutning massasini 40% ga teng miqdorda quyib olinadi. 13

Qaynoq zardobni donlarni pishib qolishini oldini olish uchun. Pishirish odatda 30-35 minut davom ettiriladi. Bunda donlarni tez va shiddat bilan aralashtiriladi. Chunki qizdirilgan sari donlarni yopishqoqoligi oshib boradi. Qizdirilgan don quritish uchun va yopishqoqligini yo’qotish uchun 10-15 minut aralashtiriladi. Agar donlar uzoq vaqt yopishqoq holda bo’lsa, unda changa 5% gacha sovuq suv qo’shiladi. Tayyor donlarni cho’kish uchun qoldiriladi, zardob to’kib olinadi va yuviladi. Donador usul yana kazeinni oltingugurt va solyan kislotalar bilan cho’ktirishda ham qo’llaniladi. Buning uchun 3,5% li texnik solyan kislota yoki 5% li oltingugurt kislotasi ishlatiladi. Kislotani qizdirilgan yog’sizlantirilgan sutga quyiladi. Uni kamroq ishlatish uchun zardob shaffof bo’lishi bilan zardobning yarmi olib tashlanadi va yana pH 4,6 - 4,7 gacha bo’lgan kislota qo’shiladi. Kislotani ko’p qo’shishga yo’l qo’ymaslik kerak, chunki u kazein shishini keltirib chiqaradi. Donlar yaxshi yetganda kazeinni cho’ktirish tugadi deb hisoblanadi. Ikkilamchi qizdirish amalga oshirilmaydi. Solyan kislotasiga qaraganda oltingugurt kislotali kazeinda zollar ko’proq bo’ladi, chunki cho’ktirilganda hosil bo’lgan donlar erimaydigan kalsiyni o’ziga biriktirib olinadi. Kazein ishlab chiqarishning oddiy usuli Oddiy usulda kazeinni ferment yoki bakteriyali achitqilar bilan cho’ktiriladi. Yo’g’sizlantirilgan sut quyqa hosil bo’lguncha va quyqani huddi pishloq ishlab chiqarganidagidek qayta ishlanadi. Bu usulda kam kazein chiqadi, ko’proq yog’ donlarga o’tadi, ko’pincha bir xil bo’lmagan donlar hosil bo’ladi. Bundan tashqari bu jarayon nisbatan uzoq davom etadi. Kislotali kazein xom-ashyosi --- yoki 3-5% li achitqi kiritish bilan 25-35ºC da quyqani kislotaliligini 75-90 ̊ gacha oborish bilan oddiy usulda olinadi. Quyqa bo’lishi va toza zardob ajralishi kerak. Ustki qatlam olib tashlangandan so’ng quyqani pichoq bilan kesiladi yoki reshetka bilan kubiklari to’g’ri formada o’lchami 1,5-2 sm. Keyin zudlik bilan 14

ikkinchi qizdirishga kirishiladi 45-50º gacha haroratning oshishi 1 minutda 1º ga oshishini hisobga olib. Qizdirishda donlarni ehtiyotkorlik bilan aralashtiriladi, kazeinli chang hosil bo’lmasligi uchun. 45-50º ga yetganda donlarni maydalash davom ettiriladi 5-6 mm kattalikka ega bo’lguncha 8-12 minut davomida. Donlar kerakli o’lchamga yetganda keyin qayta ishlashni instrumentda davom ettirladi, tayyor bo’lguncha aralashtirib. Bu vaqtga kelib harorat 60-65º ga ko’tariladi va donlarni birlashtirish uchun zardob chiqarib yuboriladi. Sichukli kazein xom-ashyo olishda oddiy usulda qayta ishlash texnikasi. Yog’sizlantirilgan sut ferment bilan 35º da sut quyqani oddiy donlarni o’lchami 5 mm bo’lguncha. Ikkinchi qizdirish 58-60º gacha yetkaziladi uzluksiz donlarni aralashtirib. Aralashtirish ikkinchi qizdirishdan so’ng 15-20 minut davom ettiriladi donlarni yopishqoqligi yo’qolguncha. Agar donlar uzoq vaqtgacha yopishqoqligi yo’qolmasa 5% sovuq suv qo’shiladi. Kazeinni quritish va qayta ishlash. Cho’ktirilgan kazein biriktirib olgan zardob bilan uning sifatini tushiruvchi ko’plab yot moddalar saqlaydi. Ularni yo’qotish uchun kazein yuviladi. Kazeinni yuvish uchun ishlatiladigan suv toza bo’lishi kerak, shaffof, hidsiz va 1 l suvda 2 mg dan ko’p bo’lmagan temir moddasi saqlashi kerak. Temir tuzlari kazeinga adsorbsiyalanadi va unga tus beradi. Karbonat tuzlarini yuqori miqdori ham tavsiya etilmaydi, kazein shishini keltirib chiqaruvchi. Suvning qattiqligi 5 ° dan yuqori bo’lmasligi kerak. Yuqori qattiqlikdagi suvni oltingugurt kislotasi bilan neytrallanadi va filtrlanadi. Suv filtrlanadi, zarur bo’lganda qaynatiladi. Kazein 3 marta yuviladi. Birinchi yuvishda 35º haroratli suv ishlatiladi. Bunday haroratda zardob yaxshi yuviladi, kazein don. Keyingi yuvishlarda 810º li sovuq suv ishlatiladi. Ikkinchi va uchinchi yuvishlardagi past haroratlarda kazein sovishiga erishiladi va yopishqoqligi. Har bir yuvishga yog’sizlantirilgan sutning miqdorini 20-25% ga 15

tengi sarflanadi. Donlarni yuvishda ularni suvda aralashtirib turib 5-10 minut ushlab turiladi. Kazeinni ejektorli usulda olishda uni chanda yuviladi, reshetka o’rnatilgan, ejektordan chiqadigan kazein kelib tushadi. Chan tepasiga dushli moslama o’rnatiladi. Chandagi suvni, reshetkadan oqib tushuvchi bug’ oqimli nasos bilan yo’qotiladi, reshetka tegida vakuum hosil qiladi, buning oqibatida kazeinni yuvish tezlashadi. Bug’ oqimi nasosni ishlashi uchun chiqaruvchi ventilni yopiladi zardobni yo’qotish uchun va ventil ochiladi chiqarish uchun ---- yuviluvchi suv nasosning konussimon karobkasidan. Bunda bug’li ventildan nasosga bug’ chiqariladi. Birinchi sovuq yuvishdan so’ng yuvuvchi chandan olib tashlanadi va oxirgi yuvishni usiz olib boriladi. Kazein olishning boshqa usullarida yuvishni huddi usha chan yoki vannalarda olib borsa bo’ladi, kazein cho’ktirilgan. zardob yuvilishgacha chiqarib tashlanishi kerak. Har bir yuvilishdan so’ng suvni chandan chiqarib yuboriladi. Separator bo’limlaridan keladigan donli kazeinni yetarli zichlikka ega bo’lmagan donga iliq suv solib va 30-40 minut aralashtirgan holda ushlash kerak va so’ngra oddiy yuvishga yuborish kerak. 16

Foydalanilgan adabiyotlar 1. Крупин Г.В., Лукьянов Н.Я., Тарасов Ф.М., Богушев Т.А., Шувалов В.Н. и Васильев П.В. Технологическое оборудование предприятий молочной промышленности -1964 2. Томбаев Н.И. Справочник по оборудованию предприятий молочной промышленности -1967. 3. Сучов В.Х. Липатов Н.Н. “Технологическая оборудования предприятия молочный промышленности” 4. Тихонова Т.В. Технология молока и молочных продуктов Москва -1973г. 5. Соколова А.А. “Производства молочных продуктов” 6. Москва -1979г 17

Похожие

Doimiy yuklarni hisoblash

Doimiy yuklarni hisoblash

Oraliq qurilmalarning yuk ko’taruvchanligini qayta hisoblash

Oraliq qurilmalarning yuk ko’taruvchanligini qayta hisoblash

Ishlab chiqarish asoslari