Босиш жараёнида намлаш, ёпишиш ва шимиш - Техника и технология - Рефераты

Босиш жараёнида намлаш, ёпишиш ва шимиш

Загружено в:

14.05.2023

Скачано:

0

Размер:

97 KB

Босиш жараёнида намлаш, ёпишиш ва шимиш Режа: 1. Қоғоз ва босма бўёқнинг молекуляр табиати 2. Босиш жараёнида намлашнинг ўрни 3. Босиш жараёнида бўёқни ёпишиши ва шимилиши

Босиш жараёни босма бўёқ босиладиган материал билан ўзаро таъсир кўрсатаётган вақтда юзага келадиган ҳодисалар билан боғлиқ. Ушбу ҳодисалар контактда бўлган вақтда юза хоссалари молекуляр аломати билан белгиланади. Дж. У. Гиббс (1839-1903) юза хоссаларини батафсил ўрганган биринчи олимлардан ҳисобланади. Гиббс юза ходисаларининг микроскопик назариясини яратди ва адсорбция юза атроф-муҳитдан молекулаларни ўзига олиш қобилиятини тушунтирди. Оддий шароитларда модданинг юзаси атмосфера молекула ва атомлари билан доимий равишда кўп тўқнашувларга дуч келиб, унинг ҳақийқий хусусиятларини бекитадиган бегона парда билан тез қопланади. Қоғоз ва бўёқ хусусиятлари босиш жараёни хоссалари билан белгиланади. Ушбу материаллар юзасини илмий асосда ўрганиш усули - термодинамик усулдир. Қоғоз ва босма бўёқнинг молекуляр табиати Қоғоз мураккаб юза хусусиятларига эга, сабаби қоғоз нафақат селлюлоза толалари, балки бошқа қўшимча толалардан ҳам иборат бўлиб, елимловчи, тўлдирувчи ранг берувчи ва ҳ. қ. қўшимча таркиблардан ташкил топган ғовакли тизимдир. Ушбу моддаларнинг биргаликда таъсири қоғозни суюқлик билан намлаш ва ёпишиш шартларини белгилайди. Қутбли сув ва қутбсиз суюқлик (масалан, вазелин мойи) билан ўзаро таъсирлашув тавсифига кўра қоғоз гидрофиль ва гидрофобга бўлинади. Фақат селлюлоза толаларидан иборат қоғоз – гидрофилдир. Елимловчи моддалар одатда, қоғознинг гидрофиллигини пасайтиради, айрим ҳолларда елимлаганда қоғоз гидрофоб бўлиб қолади. Қоғоз юзасининг ғовакли тузилиши – намланишни ушланиб қолиши сабаб бўлади, бу эса унинг юзаси ҳақиқий хусусиятларини нотўғри тушунишга олиб келади.

Бир хил таркибли қоғознинг ғоваклилиги камайиб, силлиқлиги кўпайса намланиш бурчаклиги камаяди, яни қоғоз янада гидрофилли бўлади. Босма қоғознинг молекуляр табияти сув билан намланиш бурчак чегара миқдори бўйича шартли классификацияси қабул қилинган: 0 0 < 0 < 15 0 – абсолют гидрофилли; 15 0 < 0 < 60 0 – гидрофилли; 60 0 < 0 < 80 0 – оралиқ хусусиятларга эга; 80 0 < 0 < 140 0 – гидрофобли; 0 > 140 0 – абсолют гидрофобли; Матбаа саноатининг босма қоғозларнинг хусусиятларига бўлган талаблари уларнинг вазифалари, босма жараёнларда ишлатиш шароитлари билан белгиланади. Офсет босма усулида босишда қоғознинг хусусиятлари алоҳида аҳамиятга эга, унда қолип ва қоғоз бўёқ билан танлаш асосида намланади. Намликнинг бир бўлагини ўзига тортадиган гидрофиль қоғоз офсет матосига текканда, унинг юзасига намлик йиғилиб қолиш имконини бермайди, бу эса эмулъсия бўёғи сонини камайтиради. Гидрофоб қоғози қолипни энг кам намланишини талаб қилади. Шу билан бирга гидрофиль ва гидрофоб қоғозлари ҳам уларни олиш шартларига қараб босиш жараёнида ишқорни сув билан боғлаш натижасида намловчи эритманинг Пҳ ини ўзгартириши мумкин, бунинг натижасида эса бўёқ-сув баланси бузилади ва нусхалар сифати ёмонлашади. Босиш жараёнида босма қоғозларининг турли хилларидан фойдаланиш амалиёти шуни кўрсатадики, уларнинг ҳар бири ўз афзалликлари ва камчиликларига эгадир. Гидрофиль қоғози тез иқлимга мослашади. Намлик ўзгариши билан у ўзининг механик хусусиятларини ўзгартириши, электрланиш қобилиятини бартараф этиши ҳам мумкин. Гидрофиль қоғози сувли бўёқларни фаол қабул қилади, гидрофоб қоғозига эса намлик камроқ таъсир этади ва у мойли бўёқларни яхши қабул қилади.

Шуни таъкидлаш керакни, юзанинг айрим хусусиятларида бўёқ гидрофиль қоғози томонидан яхши қабул қилиниб, гидрофоб томонидан эса – қониқарсиз. Шунинг учун қоғоз юза хусусиятларини ўрганиш билан, бўёқлар юза хусусиятларини ўрганиш катта аҳамиятга эга. Бўёқларнинг молекуляр-юза хусусиятлари бўёқ валиклари ва цилиндрлари, қолип ва қоғозларнинг босиладиган элементларини намлаш ва уларнинг юзасига ёпишиш қобилиятларини белгилайди. Ушбу хусусиятлар кўрсатилган юзалар билан бевосита контактга кирадиган боғловчи моддалар табиатига боғлиқдир. Босма жараёнлар амалиёти кўрсатишича, айрим қўшимчалар (алкид елими, елим локи ва бошқалар) қўшилганда қоғознинг бўёқ билан намланиши яхшиланади. Бунда бўёқнинг адгезиядан кўпроқ когезия мустаҳкамлиги ошади. Босма жараёнида қоғоз ва бўёқларнинг ўзаро таъсирланиши шароитларига босма контакт вақтида қоғоз юзасидаги ғоваклар орасидан унинг қатламига кириб оладиган бўёққа босим катта таъсир кўрсатади. Қоғозга шимилган бўёқ миқдори кўпайиши билан рангли нусхаларнинг колориметрик зичлиги пасаяди, оқ – қора тасвирларнинг оптик зичлиги ҳам камаяди. Бунда ҳар бир нусха олиш учун бўёқ кўпроқ сарфланади, бу эса унинг таннархини кўпайишига олиб келади. Бу босма жараёнида кам ғовакли юқори силлиқ қоғозларни, тез қотадиган бўёқларни қўллашга сабаб бўлди. Масалан, силлиқ қоғоз қалинлигига бўёқнинг кириш чуқурлиги ушбу ҳолда 3-5 мкм ни ташкил қилади. Шу билан бирга саноатда силлиқлиги паст ва ғоваклари кўп бўлган газета қоғози қўлланиб келинмоқда. Ушбу қоғозларда босиш учун, айниқса юқори босма усулида секин қотадиган бўёқлардан фойдаланилади. Улар қутбли боғловчилардан тайёрланганлигига қарамасдан, эркин шимиб олишда қотиш вақти кўп бўлгани учун, боғловчи пигмент билан бирга, ундан ажралиб, нафақат қоғознинг чуқурлигига, балки вақт ўтиб бўртманинг орқа томонига ўтиши ҳам мумкин. Ушбу ҳодисани эски газеталарни варақлаб кузатиш мумкин.

Қоғоз бўёқни ҳаддан ташқари ортиқча шимиши, албатта салбий ҳодисадир, бу босма маҳсулотнинг сифатини пасайтиради. Шимиш натижасида нафақат бутун тасвирнинг оптик зичлиги, балки унинг айрим элементларининг ўлчамлари ҳам ўзгариб кетади. Бир хил зичликка эга бўлмаган қоғоз бўёқнинг қалинлиги бўйича бир хилда тақсимланган нусхалар олиш имконини бермайди. Айрим ҳолларда нусхаларда боғловчини пигментдан ажралишини ва уни нусханинг оралиқ жойларда тарқалишини кузатиш мумкин. Оддий шароитларда боғловчи бўёқлар пигментдан ажралиши керак эмас. Шу билан бирга бўёқнинг қоғозга 1-2 мкм чуқурликда киришини ижобий ҳодиса деб баҳолаш мумкин. Чунки бу ҳолда механик адгезия ҳисобига бўёқнинг таглик билан бирлашиши ортади. Ушбу ҳодисани бўёқ қатламини ажратиш жараёнини кўриб чиққанда ҳисобга олиш керак. Шундай қилиб, нусха олиш учун қуйидаги асосий шароитлар: бўёқни босиладиган юзани намлаши ва ёпишиши; босим остида бўёқни қоғозга қисман ўтиши; бўёқ қатлами ажралганда Wа > W к тенгсизликка риоя қилиш; бўёқ нусхада қотиши лозим. Босиш жараёнида намлашнинг ўрни Анъанавий усуллар ёрдамида босиш жараёнини белгиловчи адгезия ва намлаш ҳодисалари турибди . Адгезия ва намлаш – бу суюқлик қаттиқ жисм билан контактда бўлганда юзага келадиган бир ҳодисанинг икки томонидир , шу билан бирга адгезия табиати турлича бўлган , аммо контактдаги моддаларнинг молекулалари ўртасидаги ўзаро таъсирини белгилайди , намлаш эса – бу ушбу ўзаро таъсир натижасида юзага келадиган ҳодисадир . Агарда суюқлик ( бўёқ ) молекулалари қаттиқ жисм молекулалари билан ўзаро таъсири бир – бирларига нисбатан кучлироқ бўлса , унда суюқлик юза бўйлаб оқади , яни уни намлайди . Агарда суюқлик молекулалари бир – бирлари билан қаттиқ жисм молекулаларига нисбатан кучлироқ ўзаро таъсир этишса , унда

суюқлик қаттиқ жисм юзасида қубба шаклига эга бўлган томчига йиғилади ва бунда намлаш амалга ошмайди . Ушбу икки ҳодисалар ўртасида , молекуляр кучларнинг жадаллигига қараб , томчи қаттиқ жисмни юзаси билан айрим тенг бурчакни ( намлашнинг чекка бурчаги , деб номланадиган ) ташкил қиладиган , тўлиқ намланмайдиган ўтиш даври ҳодисалари бўлиши мумкин . Босиш жараёнида тўлиқ намланиш ёки тўлиқ намланмаслик бўлмайди , чунки иккала ҳолатда ҳам босиш жараёни юзага келмайди . Тўлиқ намланишда бўёқ нафақат босиладиган , балки қолипнинг оралиқ элементларини ҳам қоплайди ёки босиладиган материалнинг юзаси бўйлаб оқиб кетади , бу эса аниқ тасвирни олиш имконини бермайди . Тўлиқ намланмасликда бўёқ қубба шаклда йиғилади , бу эса унинг қаттиқ юза билан контактини ёмонлаштиради ва унинг бўлакчалари ўзаро таъсирланадиган майдонни чеклайди , бу эса бўёқни суртиш ва босма жараёнини олиб бориш учун шароитлар яратмайди . Шундай қилиб , босма жараёнида бўёқ билан контактда бўладиган қаттиқ юзаларнинг намланиши тўлиқ бўлмаслиги керак . 1-расм. Намлаш бурчаги ва юза тортилиши ўртасидаги боғлиқлик Учта ўзаро таъсирланувчи фазалар: 1-суюқлик, 2-газ, 3-қаттиқ жисм (1расм) жуфтлиги чегарасида юза тортиш кучларининг ҳаракат натижасини қаттиқ жисм суюқлик билан намланиши деб тушунтирса бўлади. Юқори ва чуқур босма усулида бўёқ босиладиган ҳамда оралиқ элеметларини намлайди, оралиқ элементлари юқори босма қолипларида босиладиган элементлар пастроқда жойлашгани, чуқур босмада эса улар

бўёқлардан ракел пичоғи билан тозалангани учун, оралиқ жойларидаги бўёқлар нусхага ўтмайди. Офсет босмада босиладиган ва оралиқ элементлар деярли бир текисда жойлашади, аммо турли молекуляр –юза хусусиятларига эга. Босиш вақтида офсет қолипининг бутун юзаси ҳам бўёқ, ҳам намловчи эритма таъсирига учрайди. Бунда олеофил босма элементлари бўёқ билан намланади ва намловчи эритма билан намланмайди, гидрофиль оралиқ элементлари эса сув эритмаси билан намланиб, бўёқни туртиб юборади, шунинг учун ҳам текис қолиплардан босиш мумкин. Танлаб намлаш шартлари бузилганда, намликнинг ўрин алмашиши юзага келади, бунда оралиқ элементлар бўёқни қабул қила бошлайди. Босиш жараёнида бўёқни ёпишиши ва шимилиши Бўёқ аппаратидан бўёқни дуктор цилиндри ва узатиш валиклари ёрдамида босма қолипга ундан эса босиладиган материалга узатади. Анъанавий босмада намлаш ходисалари нафақат бўёқ билан контактда бўлган юзани намлаши, балки унга ёпишиши ҳам керак. Бўёқ босиладиган материалга ёпишмаса, босма тасвирни олиб бўлмайди. Босиш жараёнида қолипнинг босиладиган элементларига суртиладиган бўёқ қатламининг бир қисми қоғозга кўчирилади, ва унда мустаҳкамлади. Босиш жараёни бўёқнинг қоғозга, қолипнинг босиладиган элементларида адгезия бўёқ когезиясидан кўп бўлиши керак, чунки босиладиган элементлардан бўёқни кўчиши бўёқ қатлами бўйича амалга оширилади. Когезия деб бир модда масалан, бўёқ молекулалари ўртасидаги ўзаро таъсирланиш кучи тушунилади. Адгезия ёки ёпишиш деб иккита бир-бирига тегиб турган турли жисмлар (масалан, қоғоз ва бўёқ) ўртасидаги уланиш кучи тушунилади.

Иккита турли хил юзаларнинг юза кучлари контактда бўлганда, адгезия алоқаси юзага келади. Шунинг учун ҳам адгезия иши табиатдан турлича кучларнинг йиғиндиси таъсирини ифодалайди. Ҳозирги кунда иккита контактдаги моддалар ёпишганда ўзаро таъсирланиш сабаблари ва механизмини тушунтирувчи бир неча адгезия назариялари мавжуд, улардан энг кенг тарқалганлари: адсорбция, диффузия, электростатикдир. Адсорбция назарияси адгезияни бир модда молекулаларини бошқасининг юзасига адсорбциясидек қарайди ва ёпишишни молекуляр тортиш кучи ҳаракати билан тушунтиради. Электростатик назарияси бир модда бошқаси билан контактда бўлганда икки томонни электр қатлами ташкил қилиниши тўғрисидаги тахминга асосланади, унинг натижасида ёпишишни юзага келтирувчи турли зарядларнинг тортиш кучи пайдо бўлади. Диффузия назарияси адгезияни бир компонент бошқасида диффузияга учрашини ва бунда молекуляр кучлар ва контакт юзаси кўпайиши ҳисобига мустаҳкам алоқалар ўрнатилишига олиб келади, чунки диффузияда контакт чегараси ўчиб кетади. Офсет босмада оралиқ элементлар гидрофиль бўла туриб, намловчи сув эритмасининг ингичка пардаси билан қопланади ва ушбу парда оралиқ элементлари ва бўёқ ўртасидаги ўзаро таъсирланиш кучини белгилайди, яни бўёқнинг оралиқ элементларига адгезияси билан белгиланади, уларнинг ўзаро таъсирланиш энергияси жуда ҳам пастдир, у бўёқ ва оралиқ элементларидан паст бўлиши керак. Босма бўёқ қаттиқ юза билан контактда бўлганда, асосан иккиламчи (молекуляр) кучлар юзага келади, кимёвий алоқалар ташкил бўлиш имконини ҳам инкор қилиб бўлмайди. Масалан, турли металл юзаларда ташкил бўладиган оксид пардалар ва металл қолиплари билан босма бўёқлар таркибига кирадиган полимерларнинг боғланиш алоқалари ташкил бўлиши мумкин.

Шундай қилиб босма жараёнида бўёқнинг қолип юзаси ва қоғоз билан доимий контакти амалга ошади ва контакт майдонида қаттиқ юзаси суюқлик билан намлаш ва уни ушбу юзага ёпишиб қолишига олиб келувчи молекулалараро ўзаро таъсирланиш пайдо бўлади. Ушбу ҳодисалар ўзаро таъсирдаги жисмларнинг молекуляр табиати ва юзанинг хусусиятига ғадир- будурлик, ифлосланишлар, оксид пардалар, юза –фаол моддалар ва ҳ. боғлиқдир. Бўёқ ғовакли қоғоз билан ўзаро таъсирланганда ғовакларнинг қоғоз бўёқ билан намланишига кўрсатадиган таъсирини ҳисобга олиш керак. Суюқлик қоғозга тушганда бир вақтнинг ўзида иккита жараён юзага келади: суюқликни қоғоз юзаси бўйлаб чекка бурчак ташкил бўлгунча оқиши ва суюқлик унинг ғовакларига шимилиши. Биринчи вақт оқиш шимишга нисбатан тезроқ амалга ошади, шунинг учун шимилган майдон томчи қоғоз билан контактда бўлган майдондан кичикроқдир. Контакт вақти ортиши билан оқиш тезлиги ва шимилиши тенг бўлиб, намланиш бурчаги энг юқори натижаларга эришгандан сўнг, чекка бурчак кичиклашади, чунки суюқлик қоғознинг қалинлигига ўтишни давом этади ва натижада шимиш майдони катталашади, суюқлик қоғоз билан контактда бўлган майдони кичиклашади. Босиш жараёнида, бўёқ қолипга тўхтамасдан оқиб келаётганда, бўёқ босилаётган элементларга ёпишмаслигини ва оқим ҳаракатланганда силжишига қаршилик кўрсатиш, ва шунингдек қолип юзасидаги унинг сони доимий бўлишини кузатиб бориш керак.

Адабиётлар: 1. Мирзиёев Ш.М. Миллий тараққиёт йўлимизни қатъият билан давом эттириб, янги босқичга кўтарамиз. Тошкент, “Ўзбекистон”, 2017 йил, 592 бет. 2. Мирзиёев Ш.М. Танқидий тахлил, қатъий тартиб интизом ва шахсий жавобгарлик - ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак. Тошкент, “Ўзбекистон”, 2017 йил, 104 бет. 3. Мирзиёев Ш.М. Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халқимиз билан бирга қурамиз. Тошкент, “Ўзбекистон”, 2017 йил, 488 бет. 4. Мирзиёев Ш.М. Қонун устуворлиги ва инсон манфаатларини таъминлаш юрт тараққиёти ва халқ фаравонлигининг гарови. Тошкент, “Ўзбекистон”, 2017 йил, 48 бет. 5. Ҳелмут Киппхан. Ҳандбоок оф принтмедиа: Течнологиэс анд Продуcтион Метҳодс. Германй, 2014. 6. Ешбайева У.Ж. Босиш жараёни технологияси: Ўқув қўлланма. Т.: Иқтисод молия. 2010 йил. 288 бет. 7. Ешбайева У.Ж. Босиш жараёни технологияси: Лаборатория ишини бажаришга мўлжалланган услубий қўлланма. Т.: ТТЙЕСИ босмахонаси. 2013 йил

Похожие

Босиш жараёнида электрофизик ходисалар

Газетани босиш

Босиш жараёнининг назарий асослари

Босиш жараёнининг ривожланиш истиқболлари

Юқори босма усулида босиш