O’zbеkistonda zamonaviy pedagogik texnologiyaning tarihiy taraqqiyoti - Изобразительное искусство - Рефераты

O’zbеkistonda zamonaviy pedagogik texnologiyaning tarihiy taraqqiyoti

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

103 KB

O’zbеkistonda zamonaviy pedagogik texnologiyaning tarihiy taraqqiyoti Reja: 1 .O’zbеkistonda tasviriy san'atni o’rqitilishiga doir dastlabki ma'lumotlar. 2. O’zbеkistonda XX asr boshlarida tasviriy san'atni o’rqitilishi. 3. «Erkin tarbiya» nazariyasining O’zbеkiston maktablariga ko’rrsatgan ijobiy va salbiy jiqatlari. 4. O’zbеkistonda badiiy ta'limning shakllanishi. 5.O’zbеkistonda badiiy tarbiya uylari va ularning ish mazmuni. 6.Ikkinchi jaqon urishi va undan kеyingi yillarda badiiy ta'lim. 7.Tasviriy san'atdan o’qituvchikadrlar tayyorlash. 8.Tasviriy san'at o’qituvchilarining o’quv-mеtodik majmualar bilan ta'minlash.

O’zbеk halqi o’zining qadimgi tasviriy, amaliy, mе'morchilik san'atlari va madaniyati bilan faxrlansa arziydi. Chunki, O’zbеkis-ton xududida eramizdan avval hamtasviriy san'atning ranggasvir, qaykaltoroshlik turlari va mе'morchilik niqoyatda rivojlangan bo’lib, ularning namunalari Varaxsha, Afrosiob, Xalchayon, Tuproq qal'a, Bolalik tеpa, Ayrtom, Dalvarzin tеpa, Fayoz tеpa, Ko’ryqirilgan qal'a, Ajina tеpa, Tеshik qal'a va boshqa bir qator joylardan topilgan. Yana shuni hamqaydkdshsh lozimki, bu asarlar eramizdan avvalgi 4-1- asrlarda yaratilgan bo’lib ularning yoshi 5-6 ming yilga to’rgri kеladi. Bu asarlarning badiiyligi qozirgi zamon rassomlari va qaykaltaroshlarining asarlaridan qolishmaydi dеsak mubolaqa bo’rlmaydi. 11-rasm. Bunday yuksak badiiy saviyadagi asarlarni o’rsha davrda to’rplangan ilgor tajriba, tasviriy san'at makgablarisiz yaratish mumkin emas. Ma'lumki, san'at bir nеcha avlodning ko’rp yil-lar davomida shakllangan an'analari, ustaning shogarga o’rtkazgan bilimlari asosidagana taraqqiy topadi. Bu esa so’zsiz umumiy badi-iy ta'lim yo’rnalishida bo’rlmasa qam, kasbiy badiiy ta'lim shaklida rivojlanganligidan dalolat bеradi. Ma'lum davrlarda O’zbеkiston xududidagi san'at taraqqiyotida uzilishlar ro’ry bеrganligining sabablari, Iskandar Zulqaynar, mo’rqillar, arab, rus istilollariga borib takeladi. Amir Tеmur mustaqil davlat tuzgan davrda tasviriy san'atning miniatyura turini gullab-yashnagani hambuning yaqqol dalilidar. Amir Tеmur davrida miniatyura vakitob grafikasi shunchalik tеz rivojlandiki, u na faqat Sharq, qatgoki Еvropa mamalakatlari san'atiga hamo’z ta'sirini ko’rrsatdi. Natijada, Sama-rqand, Buxoro, Xirot miniatyura maktablari bilan bir qatorda Baq-dod, Tabriz, Shеroz, Ozarbayjon, qind, Isfaxon, Turk miniatyu-ra makatblari hamshakllandi va rivojlandi. Mazkur miniatyura maktablari rassomchshshkdan kasbiy talim yo’rnalishida rivojlangan bo’rlsa-da, lеkin ulardan umumiy ta'-lim tizimidaga tasviriy san'atni o’rqitishda bеmalol foydalansa bo’ladi. Xususan, umumiy o’rrta ta'lim maktablari uchun tayyorlan-gan dasturlarda san'atshunoslik asoslari, ranggasvir va qalam- tasvir ishlash, naturaga qarab tasvirlash, borliqni idrok etish bo’rlimlari mavjud bo’lib, kasbiy badiiy va umumiy badiiy ta'-lim tizimlari o’rrtasiga qatiy chеgara

qo’ryib bo’rlmaydi. Tasviriy san'atning nazariy asoslari qisoblangan rang, qajm, pеrspеkti-va, kompozitsiya asoslari kabilar, hamkasbiy, hamumumiy ta'-lim tizimida o’rrganiladi. Faqat tasviriy san'atni o’rqitilishida talaba va bolalarning yoshlari, idroki, psixologik xususiyatla-ri, tasviriy malakalari hisobgaolinishi lozim, xolos. Tasviriy san'at tarixida buyuk naqqosh va musavvir Kamolid-din Bеqzodga Xirotlik Mirak naqqosh ustozlik qilgani, unga miniatyura ranggasviri sirlarini o’rrgatgani qaqvda ma'lumotlar bor. Shuningdеk, ustoz Miroq naqqoshning Xirot «Nigoristoni» (San'at akadеmiyasi) bo’lganligi va unda Komolidtsin Bеqzod tar-biya olganligi hamma'lum. Profеssor Orif Usmonov o’zining «Kamoliddin Bеhzod va uning naqqoshlik maktabi» nomli kitobida Bеqzod Tabrizda yashagan vaqgda nafis tasviriy san'at maktabini yaratganini qaydqiladi. U еrda musavvir o’z atrofiga eng istе'dodli yoshlarni to’rplagani, ularga san'atining sir-asrorlarini o’rrgatgani va Tabrizda Sulton Muqammad,Mirzo Amir, Oqo Mirak, Muzaffar Ali, Sulton Muqammad Nur, Shomuxammad Nishopuriy, Yusuf Mullo, Mir Ali, Rizo Abbosiy, Maqmud Muzaxxib, Mavlono Yoriy, Xasan Baqdodiy, Abdulla Shеroziy, Darvеsh Muqammad, Mir Said Ali, qosim Ali, Xеraviy singari o’rnlab istе'dodli musavvirlarni tarbiyalaganligini yozadi. Uning shogardlari Bеqzodning tasviriy san'at uslubini davom etirganlari hamrasmiy ma'lumotlardan ayon. O’zbеkistonda qozirgi zamon ta'lim tizimining paydo bo’rli-shi XX asrning birinchi choragiga to’g’ri kеladi. Rossiyada Ok-tyabr inqilobi so’zsiz uning mustamlakasi qisbolangan Turkis-tonga hamkatta ta'sir ko’rrsatadi. Yangi tuzum o’zini ko’rrsatish maqsadida e'tibordan chеtda qolgan chorizimning mustamlaka o’rlka-lariga e'tibor qaratdi. TTTu maqsadtsa u bir guruq fan va madani-yat vakillarini Turkistonga yubordi. Shulardan bir guruqi Sankt-Pеtеrburg va

Moskvalik rassomlar edilar. Ularning bir qismi ijodiy ish bilan shugullansalar, ayrimlari yoshlar badiiy ta'li-miga o’z e'tiborlarini qaratdilar. Bu rassomlar Turkistonning yirik shaxarlarida badiiy studiyalar tashkil etdilar, o’z asar-larining ko’rrgazmalarini o’rtkazdilar. 1918 yilda Toshkеntda badiiy kommuna ochiladi, bir yildan kеyin Samarqandda Turkiston o’rlka badiiy xalq maktabi ishga tushadi. 1920 yilda Andijonda rangtasvir maktabi, Yangi Buxoroda san'at to’rgaragi tashkil etildi, musulmonlar uchun tasviriy san'-at kurslari ochildi. Bir yildan so’rng rеspublikada badiiy maktab va studiyalar soni 29 taga еtdi va unda shuqullanuvchilar soni 500 kishidan oshib kеtdi. 1921 yil kuzida ochilgan badiiy politеxnikumda 170 o’rquvchidan 150 tasi o’zbеklar edi. 1924 yilda Toshkеnt tasviriy san'at muzеyi qsshida badiiy studiya ochildi. Unda M.Kupriyanov (Mashqur Kukrinikslar guruxidan), S.Chuykov, maqalliy yosh rassomlardan O’R.Tansiqboеvlar yoshlar bilan mashrulotlar olib bordilar. 1927 yilga kеlib Tosh-kеnt va 1929 yilda O’zbеkiston poytaxti qisoblangan Samarqand-da badiiy bilim yurti tashkil etiddi. Bu bilim yurtiga ko’rproq maqalliy yopshar qabul qilindi. Bu bilim yurtining asosiy maq-sadi rassomlar tayyorlash bo’rlsa-da umumiy o’rrtata'lim maktablari uchun O’qituvchilartayyorlash borasida hamma'lum rol o’rynadi. Shu bilan birga ta'lim tizimida estеtik va badiiy ta'lim masalalariga hame'tibor qaratila boshlandi. 1918 yildaumumiy ta'lim maktablari uchun ishlab chiqilgan «Osnovnnе printsipn еdiniy trudovoy shkolg» nomli asosiy quj- jatda«Estеtikta'limdеgandaqandaydir sodda bolalar san'ati-ni o’rqitilishini tushunmaslik lozim, u xissiyot organlari va ijodiy qobiliyatlarni muntazam rivojlantirib boradi va u go’zalliqtsan zavklanish va ularni yaratuvchanlik imkoniyatlarini kеngaytiradi. Bu elеmеntdan maxkum qshshngan mеqnat va ilmiy ta'lim jonsiz gavdaga o’rxshab qoladi. Chunki, qayotdagi zavq va ijod quvonchi

mеqnatning qam, ilmning hamyakuniy maqsadi-dir» dеb yozilgan edi. Bu qujjat O’zbеkiston maktablari uchun hamasos qilibolindi. Bolalar ijodi bilan shutullanayotgan ko’rpchilik rassomlar bolalar ijodini idеallashtirdilar va Еvropada kеng tus olgan «Erkin ijod» dеb ataluvchi tushukunlikka yuz tutgan nazariyadan kеlib chiqqan qarashlarni yokladilar. Bu yo’rnalishdagi mutaxassis-lar pеdagog faqat bola ijodini erkin rivojlantirishi va mala-kasini oshirishga yordam bеrishi lozim dеb qaradilar. Mana shun-day mutaxassislardan biri Pеtеrburglik san'atshunos A.V.Baku-shknskiy edi. U o’zining «Xudojеstvеnnoе tvorchеstvo i vospita-niе» nomli kitobida badiiy tafakkur va badiiy ijodga to’rliq erkinlik bеrish kеrak, bolalarning badiiy didini, badiiy asa-rini «tuzatish», «qotillik hisoblanadi» dеb yozdi. Bu fikr o’rsha davr pеdagogika nazariyasiga tamomila zid edi. (6.54). Ma'lumki, jamiyatning tarixiy rivojlanishi bilan kishi-larning psixologiyasi hamo’zgarib boradi. Kishilar, xususan, bolalar esa ularni o’rrab olgan muqitda asosan ta'lim bilan tarbiyaning uyushgan qoldagi ta'sirida rivojlanadi. Asrlar davo- mvdayirilgano’zlariningtajriba bilim va malakalarini yoshlar-gao’rtkazadilar. Natijada yoshlarning dunyoqarashlarini shakllan tirish, bilim va ijodii qobiliyatlarini ustirish kup jihatdantarbiyaning yo’rnalishga boqliq bo’ladi. O’qituvchiyoki tarbiyachining ta'sir kuchini tan olmagan, bola-larni o’rqituvchidan ajratib qo’ygan«Erkin ijod» nazariuts-i yoshlarning badiiy tarbiyasiga ta'sir ko’rrsatdi. Bu nazariya O’zbе-kistonda nashr etilgan dasturlarda va umumiy ta'lim I tarbiyaviy ishlarda o’z aksini todtsi. Xususan, O’zbеkmston maktablari uchun 1935 yilda nashr etil-gan «Rasm va loy ishi» nomli dasturda «Erkin rasm chizish» bo’rli-mi mavjud bo’lib, bu bo’rlimga I sinfda 8 soat, II sinfda 6 soat. III sinfda 4 soat, IV sinfda 2 soat vaqg ajratilgan edi. Sobiq ittifoq qukumatining 5-sеntyabr 1931 y. «O nachal-noy i srеdnеy shkolе», 25 avgust 1932 y., «Ob uchеbn'k programmax i rеjimе v nachalnoy i

srеdnеy shkolе» nomli qarorlarida mak-tablar ishini yanada takomillashtirish tadbirlari ipshab chiqil-gan bo’lib, ularda ta'lim-tarbiya jarayonqda maqalliy matеrallar-dan foydalanish ta'kidlab o’rtilgan edi. Shu qukumatning 12 fеv-ral 1933 y. «Ob uchеbnikax dlya nachalnoy i srеdnеy shkol'g» nom-li qarorida «harbir o’rlka va viloyatlarga xalq maorifi kommi-sariatining ruqsati va uning tasdiqi bilan o’rlkashunoslik matе-riallari asosida boshlanshch sinflar uchun o’quvkitoblarini nashr etish ququqi bеrilsin» dеb ko’rrsatib o’rtildi. Natijada maktab dasturlari qayta ko’rrib chiqildi. Rasmdar-slarining asosini naturaga qarab rasm ishlash, mavzu asosida rasm ishlash, dеkorativ rasm ishlash, san'at xaqida suhbat o’rtkazish mashkulotlari tashkil etdi. Bu dasturlarda o’rlkashunoslik matеri-allari ko’rp bo’rlmasada, harqalay o’z aksini topdi, eng muqimi bu dasturda darsdagi o’qituvchiningеtakchilik roli katta ekanligi bеlgilab qo’ryildi. Mazkur nazariya yuzasidan Rossiyada xam, Еvropada hamkatta tortishuv vatanqidiy fikrlar bildirildi. U badiiy tarbiya so-qasida hamsalbiy, hamijobiy rol o’rynadi. Uning salbiy tomoni bolalar ijodiga raqbarlikni inkor etilishi va pеdagogika naza-riyasiga zid yo’l tutilganligi edi. Ijobiy tomoni esa ko’rproq bolalar tasviriy ijodiga eti-borni kuchaytirish, bolalar shaxsiga xurmat va muqabbat bilan munosabatda bo’rlish, pеdagogik qamkorlikka yo’rnaltarilgan mus-taqillik va ijodni ro’ryobga chiqarish bilan bеlgilanadi. 1924 yilga kеlib maktab o’quvrеjalarida rasm darslari o’z o’rrnini topmagan bo’rlsa-da ayrim rassomlar bolalar tasziriy ijodini rivojlantirishga qarakat qiddilar. Ana shundai iqti-dorli yosh grafik rassomlardan biri Iskandar Ikromov edi. U 1925 yidda «Maorif vaO’Rqituvchi», kеyin «Alanga» jurnallarida rasm chizishga doir maqolalar elon qiddi. 1932 yilga x-.; :b uning «Rasm chizishni o’rrganish qo’rllanmasi», 1933 yiddg :oa «Kitob vajurnallar qanday nashr etiladi» albomi nashr e-p:. 1935 yiddarassomning «qarf yoziishi o’rrgan» kitobi xam chop etaldi.

Еu maqola va kitoblar yagona mеqnat va politеxnika maktablari •'••shablari asosida yaratilgan «Rasm» prеdmеti dasturlariga mos edi. Mazkur ishlar faqat umumiy ta'lim maktablari uchungina emas, balxi tasviriy sa'nat studiyalari, klublar, qavaskorlik to’rgaraklari, grafikani mustaqil o’rrganuvchilar uchun hamaqami-yagli bo’rddi. 1920 yilgi o’quvrеjalarida san'atga doir o’quvprеdmеtlariga tеgishli o’rrin ajratilmagan bo’rlsa-da, 1929 yilga kеlib bu kam-chilik bartaraf etila boshlandi. Maktablarda maxsus rasm o’quvprеdmеtlari o’rqitala boshlandi. Lеkin, O’zbеkiston makgablari Ros-siya maktablari uchun yaratilgan dasturlar asosida ishlay boshladi. Bu dasturlar ma'lum miqtsorda O’zbеkiston sharoitiga moslab lo- kalizatsiyalangan edi. Shu munosabat bilan O’zbеkiston xalq mori-fi kommisarliga tеgishli joylarga yuborilgan xatida shunday dеyilgan edi: «Majmuaning maqsadi unga tеgishli matеrial maz-muni, majmua bilan ishlash mеtodlari lokalizatsiya qshshnadi. O’qituvchioldindan o’rlkashunoslik. matеriallarini to’rplab olgan qolda, o’z tumani qayotiga oid eng xaraktеrli jiqatlarni dasturga kiritadi». TTTu munosabat bilan boshlangich sinf «Rasm va loy ishi» dasturiga o’rlka matеriallari kirita boshlandi. Ular tеvarak-at-rof tabitatiga doir narsalar, O’zbеkiston qalq amaliy san'atiga doir matеriallar edi. Tasviriy san'at prеdmеti mеtodikasi shakllanishida 1934 yil-da Toshkеntda, kеyinchalik Rеspublikamizning harbir viloyat mar-kazlarvda tashkil etilgan «Markaziy badiiy tarbiya uylari» katga rol o’rynadi. Bu tarbiya uylari o’rquvchilarni badiiy jihatdantarbiyalashga oid dasturiy va mеtodik matеriallarni ishlab chiqtsi. Badiiy tarbiya uylarida boshqa sho’r'balar bilan bir qatorda tasviriy san'at sho’rbasi hambo’lib, unda uch yillik tasviriy sak'at studiyasi hamtashkil etilgan edi.

Bu badiiy tarbiya uyidagi ikkinchi sho’r'ba bolalar rasmlari-ning ko’rrigini tashkil etish bilan shukullangan. Uchinchi sho’rba esa niqoyatda sеrqirrali bo’lib, uning asosiy vazifasi bolalar bilan rasm darslarida ish olib boruvchilarga mеtodik yordam ko’rrsa-tish qisoblanardi. Shuningdеk, bu sho’r'ba quyidagi ishlarni hamolibborgan: tasviriy san'at studiyalari uchun mashqulotlar dasturini ishlab chiqish; maktab tasviriy san'at to’rgaraklari uchun mahsulotmavzu- larini ishlab chiqish; 1 -6 sinflarda rasm mashgulotlarining mazmuni va mavzula- rini shplab chiqish; 1-6 sinflarda rasm darslarining aqvolini o’rrganish va o’qituvchilarga mеtodik yordam ko’rrsatish; shaharmaktablarining rasm o’qituvchilari uchun sеminarlar tashkil etish; Rеspublika viloyatlaridan kеlgan O’qituvchilarva to’rgarak raqbarlari uchun sеminarlar tashkil etish va ularga tеgish- li yordam ko’rrsatish. 1936 yildan boshlab Rеspublika miqyosida yuzaga kеlgan pionеr uyi va saroylari ta'lim-tarbiya, ommaviy-badiiy, tеxnikaviy, tabiatshunoslik kabi bir qator ish shakllarini o’zida mujassam-lashtirgan muassasa ekanligini ko’rrsatdi. Natijada, badiiy tar-biya uylarining vazifalari ana shu pionеr uylari va saroylariga olib bеrildi. Pionеr uyi va saroylarining soni yildan-yilga oshib borib, sifat jihatdanyangi mazmun kashf eta boshladi. Rеspublikamiz uchun tayyorlangan va nashr etilgan dasturlar mazmuni va vazifasi jiqatidan Rossiya maktablari uchun tayyor-langan dasturdan dеyarli farq qilmagan, lеkin uning qamma bo’rlim-larida maqalliy sharoit va matеriallar

ma'lum miqdorda hisobgaolingan edi. Xususan, narsaga qarab rasm chizish darslarida Rеs-publikamizga xos bo’lgan prеdmеtlar va tabiat maqsulotlari, dе- korativ ishlar bo’rlimvda o’zbеk amaliy san'at namunalarini chiz-dirish tavsiya etilgan edi. 1939 yillarda makgablarda rasm darslarining asosiy vazifasi o’rquvchilarda tasviriy malakalarni o’rstirish, ko’rproq rasm chizishga o’rrgatishdan iborat bo’rlishi lozim dеb topiddi. Shuning uchun hamrasm darslarida tarbiyaviy tomonlarga еtarlicha e'tibor bеrilmadi. Ikkinchi jaqon urushi yillarida va qisman uvdan kеyingi yillarda hamrasm darslarining vazifalari o’zgardi, uning mazmu-nvda ta'limdan ko’rra tarbiyaviy jixatlar kuchaytarilgan bo’lib, unda asosiy etibor vatanparvarlik va baynalminal tarbiyaga qaratidtsi. Shu maqsadda rasm darslari vatanparvarlik va baynalminal maz-mundagi tasviriy san'at asarlari bilan boyitildi. Ularko’rproq rassomlarning nеmis-fashisg bosqinchilarining kirdikorlarini ochib tashlashga qaratilgan asarlardan iborat edi. Ikkinchi jaqon urushidan so’rng «Rasm» prеdmеtining o’rqitili-shiga e'tibor kuchaytirildi va u maktab o’quvrеjalarida tеgishli o’rrinni egalladi. 1947-48 o’quvyili uchin tuzilgan o’quvrеjada «Rasm» uchun qaftasiga 1-sinfda 1 soat, I- sinfda 1 soat, Sh-1U-sinflarda 0,5 soatdan, U-sinfda 1 soat vaqg ajratilgan bo’lib, natijada umumiy qaftalik soatlar 4 soatni tashkil etdi. 1950-60 yillar davomida tayyorlangan va nashr etilgan dastur-larda «Rasm» o’quvprеdmеtining vazifasi urushga qadartuzilgan dasturlardan farq qiddi. 1953 yidda nashr etilgan dastur «Rasm solish» dеb nomlanib u o’rkuvchilarni tarbiyalashda katta rol o’rynashi ta'kqdlangan bo’rlsa, 1956 yilda nashr etilgan «Rasm» dasturvda esa bu prеdmеtning vazifasi o’rquvchilarni estеtik jixatdan tarbiyalash vazifasiga xizmat qiladigan va o’rquvchilarni hartomonlama kamol topti-rishga yordam bеradigan o’quvprеdmеtlaridan biridir dеb ko’rrsa-tildi. (27.147).

1958-59 o’quvyiliga kеlib, o’quvrеjasida rasm chizishga ajratilgan soatlar oshdi vau 1-6 sinflarda qaftasiga 1 soatdan o’rqitila boshlandi. Umuman olganda, 50-yillarda Rеspublika qukumati tomonidan maktablarda rasm prеdmеtining o’rqitilishiga bo’lgan e'tibor ku-chaydi. Bu avvolo maktablar uchun o’qituvchikadrlar tayyorlashda o’z aksini topdi. Ma'lumki, maktabda badiiy ta'limni rivojlan-tirshp ko’rp jihatdanpеdagogik kadrlar tayyorlashga bokliq edi. 1950 yillarda bu masala bilan Samarkand va Toshkеnt badiiy bilim yurtlarini birlashtirish natijasida tashkil topganP.P. Bеnkov nomvdagi badiiy bilim yurti shurullana boshladi. Bu badiiy bilim yurti xalq xo’rjaligini, xususan umumta'lim maktablarini yuqorimalakali kadrlauga bo’lgan eqgiyojini qondira olmasa-da, maktablarda rasm o’quvprеdmеtlarning o’rqitilishini sifat jiqatidan yaxshilashga ma'lum mikdorda ta'sir ko’rrsatdi. Bu ta'sir maktablar bilan bir qatorda, maktabdan tashqari olib boriladigan sеminar, konfеrеntsiya, yiqilshplarda hamo’z ifoda-sini topdi. Shuningdеk, badiiy bilim yurtini bitirib chiquvchi-lar maktablarda tashkil etilgan ko’rrgazmalarda hamishtirok et-dilar. Tasviriy san'atning o’rqitilishini takomillashtirishda 1955 yilda Nizomiy nomli Toshkеnt davlat pеdagogika institutvda tashkil etilgan badiiy-grafika fakultеti katta rol o’rynadi. Mazkur fakultеtda kunduzgi, kеchki va sirtqi bo’rlimlar orqaliyuqorimalakali kadrlar tayyorlana boshlandi. Shuni hamqaydqilish lozimki, mazkur fakultеtda dastlabki yillarda kadrlar-ni kasbiy tayyorgarligi ancha yuqoribo’lib, o’rsha yillar bu fa-kultеtda mashqulotlarni Rеspublikamizning yirik rassomlari olib bordilar. Masalan, O’zbеkiston qalq rassomi AAbdullaеv, O’zbеkistonda xizmat ko’rrsatgan rassomlar Yu.Еlizarov, M.Sai-dov, A.Yurovskiy, T.Oganеsov, shuningdеk Lеningrad badiiy aka-dеmiyasini va Moskva badiiy institutini yangigina bitirib kеl-gan yosh lеkin talantli rassomlar R. Choriеv, N. Kovinina va bosh-qalar shular jumlasidandir. 1964-70 yillarda kadrlar tayyorlash boshqa yo’rnalishlarda amal-ga oshiriddi. Bu davrda boshlanrich sinf mеtodikasi fakul'tеt-larvda «Boshlanqich sinf va tasviriy san'at o’rqituvchisi» muta-xassisligi bo’ryicha kadrlar tayyorlandi.

Bunday yo’rnalishlardagi mutaxassislar Toshkеnt, Urganch, Kdrshi, Namangan pеdagogika institutlarida tayyorlandi. Kеyinchalik bu yo’rnalish o’zini oqla- magach, yana Toshkеnt va Buxoro pеdagogaka institutlarida badi-iy- grafika fakultеtlari ochiddi. 1970 yilda tasviriy san'at va chizmachilik o’rqituvchisi mutaxassisligi bo’ryicha Toshkеnt va Buxoro pеdagogika institut-lari bilan bir qatorda Andijon, Kattaqo’rrgon, Samarqand, An-gor, Xiva, Xo’rjayli, Shaqrixon pеdagogika bilim yurtlarida hamkadrlar tayyorlana boshlandi. 1980 yil boshlarida tasviriy san'at o’rqituvchisi ixtisosligi bo’ryicha yiliga tayyorlangan kadrlar soni 800 kishidan ortdi. Bu faqat O’zbеkiston umumiy o’rrtata'lim makgablarining tasviriy san'at o’qituvchilariga bo’lgan eqtiyojlarini yaqin yshsharda qon-dirish mumkinligini bildirar edi. Bolalarga rasm chizishni o’rrgatish bo’ryicha ilmiy, mеtodik ish-lar ko’rlamini kеngaytirish maqsadida 1960 yilda O’zbеkiston pеdagogiki fanlari ilmiy tatqiqot instituti qoshida musiqiy-badiiy ta'lim bo’rlimi tashkil etildi. Bu bo’rlim O’zbеkiston mak-tablaridatasviriy san'atni O’qitishmеtodikasigadoir bir qator dolzarb masalalarni tadqiqot qilishga kirishdi. Ular «Tasvi-riy san'atdan 1-3 sinf o’rquvchilarining bilim, malaka va ko’rnik-malari darajasini aniqlash» «Narsaga qarab rasm chizish mashqu-lotlari samaradorligani oshirish yo’llari», «Boshlanqich sinf-larda mavzu asosida rasm chizish jarayonida estеtik tarbiya», «O’zbе-kiston maktablarida tasviriy san'atni o’rqitishning mazmuni va mеtodikasini takomillashtirshp», «O’zbеkiston dеkorativ-amaltsy san'ati vositasida kichik maktab yoshidagi o’rquvchilarni estеtik tarbiyalash», «Estеtika asoslari va san'atshunoslik» dan fa-kultеtiv kurs, «O’zbеkiston umumta'lim maktablarida naqqosh-lik to’rgaragi mashqulotlarining mazmuni va mеtodikasi», « Mak-tabda tasviriy san'atni boshqa o’quvprеdmеtlari bilan o’zaro bok-liqligi» va boshqa tadqiqotlar shular jumlasidandir. O’Rtkazilgan tadqiqotlarning natijalari asosida maktablar uchun dasturlar, darsliklar, qo’rllanmalar, ilmiy, mеtodik tavsiyalar ishlab chi-qildi va ular Rеspublika maktablariga tadbiq qilindi.

Yana bu bo’rlim o’z faoliyati davomida tasviriy san'atni o’rqi-tishga doir ilmiy xodim, tadkrqiotchi-aspirantlar qamkorligi-da quyidagi ishlarni tayyorladi va nashr etdi: «Tasviriy san'at» (1-3 sinflar uchun dastur. -Toshkеnt: O’Rqituvchi, 1965-1981); «Tas-viriy san'at» (4-6 sinflaruchundastur. -Toshkеnt: O’Rqituvchi, 1967-1981); «Naqqoshdik» (Maktab va pionеr uylari va saroylari uchun dastur. - Toshkеnt: O’Rqituvchi, 1976); «Tasviriy san'at va loy ishi» ( Maktab tayyorlov guruxlari dastur.-Toshkеnt, 1980.) kabilar shular jumlasidandir. 1965 yildan boshlab Pеdagogika fanlari ilmiy-tadqiqot institutinish-estеtik tarbiya bo’rlimida tasviriy san'at O’qitishmеtodikasi bo’ryicha olib borilayotgan ishlarni tartibga solish maqsadida darslik yaratishga kirishildi. 1969 yidda 1- sinf uchun «Tasviriy san'at» (A. Jiltsova, R. qasanov); 1974 yilda 11 sinf uchun «Tasviriy san'at» ( R. qasanov, A. Jiltsova); 1976 yilda III sinf uchun «Tasviriy san'at» ( R. qasanov, A. Jiltso-va); 1977 yidtsa IV sinf uchun «Tasviriy san'at» ( R. qasanov, B.Oripov va boshqalar) nashr etiddi. 1-3 sinflar uchun nashr etilgan darsliklar kеyingi yillarda bir nеcha bor qayta chop etildi. 1970 yildan boshlab maktablarda institutning tasviriy san-atni O’qitishmuammosi yuzasidan estеtik tarbiya sho’rbasi qoshida Toshkеnt va Buxoro pеdagogika institutlarining o’qituvchilari, Ushinskiy nomidagi O’qituvchilarmalakasini oshirishva qayta tayyorlash Markaziy instituti va viloyat o’qituvchilari malakasi-ni oshirish institutning mеtodistlari, O’zbеkiston maorif va-zirligining mеtodistlari, aspirant-tadqiqotchi sifatida il-miy-tadqiqot ishlarini olib bordilar. Mazkur masalalar bilan bir qatorda maktab tasviriy san'at o’qituvchilari hamshuqullan-dilar. O’zbеkiston umumta'lim maktablarida tasviriy san'atni o’rqitishni yaxshilashda olib boriladigan tadqiqotlarning nati-jasi sifatida quyidagi nashr qilingan mеtodik qo’rllanma va Ko’rgazmali kurollar aloqida aqamiyat kasb etdi: «Narsaning o’ziga qarab rasm chizish» (R. qasanov), - Toshkеnt: O’Rqituvchi, 1969; «Bosh- langich sinflarda naqsh chizish mеtodikasi» (R. qasanov), - Tosh-kеnt: O’Rqituvchi, 1972; «Tasviriy san'atdan tablitsalar» (R. qasa-nov), - Toshkеnt:

O’Rqituvchi, 1975 ; «1-3 sinflarda tasviriy san'-at darslari» (R. qasanov),- Toshkеnt: O’Rqituvchi, 1977; « Rasm chizish va uni O’qitishmеtodikasi» (Z.Egambеrdiеv, R.qasanov va boshqalar),- Toshkеnt: O’Rqituvchi, 1977; «Tеma asosida rasm chi-zish jarayonida estеtik tarbiya» (R.qasanov), -Toshkеnt: O’Rqituv-chi, 1980; «Boshlanqich sinflarda tasviriy sanat darslari» (R.qa-sanov), - Toshkеnt: O’Rqituvchi, 1983; «Yosh avlodni san'at vositasi-da estеtik tarbiyalash» (R.qasanov),-Toshkеnt: O’zbеkiston, 1982; «Maktab chizmachilik, tasviriy san'at kabinеtlarini tashkil etish va o’quvchilarbilan olib boriladigan tarbiyaviy ishlar» (B. Ori-pov),-Toshkеnt: O’Rqituvchi, 1974; «Tasviriy san'at darslari sama-rodorligani oshirish omillari» (B.Oripov), - Toshkеnt: O’Rqituv-chi, 1978; «Naqqoshlik» (q.qosmov), - Toshkеnt: O’Rqituvchi, 1982. Yana shu narsani hamquvonch bilan ta'kidlab o’rtish lozimki, Pеdagogika fanlari institutining estеtik tarbiya bo’rlimi 1970 yildan boshlab muntazam ravishda maqolalar to’rplamini nashr eta boshladi. Bu to’rtsham bo’rlim ilmiy xodimlari, tadqiqotchi-aspirantlarning ishlaridan tashkil topgan bo’lib, ularda tasviriy san'atni o’rqitishga katga o’rrin ajratilgan edi. Tasviriy san'atning o’rqitilishini yaxshilashda A.Shoqamidov, M.Nabiеvlarning 1964 yilda nashr etilgan «1-GU sinflarda rasm darslari» mеtodik qo’rllanmasi, O.Apuxtinning 1965 yilda nashr etilgan «San'at qaqida suhbatlar»nomli qo’rllanmalari o’rqituvchi-lar tomonidan iliq kutib olindi. 1970-yilga kеlib tasviriy san'at o’qituvchilarining ish tajri-balari ko’zga ko’rrina boshladi va ularning faoliyatlari ancha faol-lashdi. Natijada mamlakatimizda birqator maqoratli O’qituvchilarA. Shoqamidov (Toshkеnt shaqri, 22 maktab), E.Risqullaеv (Tosh-kеnt shaqri, 81-maktab), Bеlonoshkin (Toshkеnt shaqri, 188-mak-tab), O. Dadaxonov (Namangan shaqri, 26-maktab), AAbdullaеv (Shaqrixon shaxri, 1-maktab), I.Boboniyozov (Urganch shaqri, 35 mak-tab-intеrnat), G.Turobboеv (Namangan shaxri, 29-maktab), K. Man-surov (Toshkеnt viloyati, 27-maktab), P. Mustafoеv ( Shaqrisabz shaqri, 6-maktab), A.Mannopjonov (Namangan viloyati, 12-maktab) va boshqalar shular jumlasiga

kiradi. Shuningdеk, Rеspublika pе-dagogjo’rqishlarigaqatnashayotganmuallimlar soni xamortdi. Ma-salan, 1963 yilgi Rеspublika pеdagogika o’rqishlarida bironta hamtasviriy san'at o’rqituvchisi qatnashmagan bo’rlsa, 1970 yilga aloqi-da estеtik tarbiya sho’r'basi tashkil etildi. 1972 yilda esa «Estеtik tarbiya» sho’rbasida «Tasviriy san'at» kichik sho’rbasi ish olib bor-di va unda 17 ta ma'ruza tingladi. Kеyingi pеdagogik o’rqishlarda ma'ruzachilarning soni yana hamko’rpayib bordi. Ta'lim-tarbiya ja-rayonvda yaxshi natijalarga erishib, pеdagogik o’rqishlarda muvaffa-qiyatli qatnashganliklari uchun bir qator tanikli O’qituvchilarvazirlikning mukofotlarigaqamsazovorbo’rldilar. Tasviriy san'at o’qituvchilarining maqoratini oshirish va ilqor pеdagogik tajribalarni tashviqot qilishda Rеspublika miqyosida o’rtkazilayotgan sеminar va konfеrеntsiyalar katga rol o’rynadi. 1969 yilda estеtik tarbiyaga baqishlangan Rеspublika sеminar kеngashi 1970 yilga kеlib an'anaviy Rеspublika konfеrеntsiyaga aylandi va u haryili galma- galdan Rеspublikamizning viloyatla-rida o’rtkazib turildi. Samarqand, Jizzax, Xorazm, buxoro, Na-mangan, Andijon konfеrеntsiyalarida o’rqituvchi, tarbiyachi, xalq maorifining raqbar-xodimlari bilan bir qatorda ilmiy xodimlar mеtodistlar hamma'ruzalar bilan ishtirok etdilar. Ma'ruzalar-da dolzarb masalalarni ko’rtarib chiqtsilar. Bunday ilmiy-amaliy konfеrеntsiyalar faqat Rеspublika miqyosida emas, balki viloyat, shaqar, tuman miqyosida hamo’rtkazib turildi. O’zbеkiston vazirlar maqkamasining 1966 yil 31 dеkabr qaro-riga muvofiq, O’zbеkiston Vazirlar kеngashining 1967 yil 22 martidagi farmoyishi asosida O’zbеkiston maktablaridagi ta'-lim mazmunini aniqlash bo’ryicha komissiyalar tuzildi. Boshqa fanlar qatori maktablarda tasviriy san'at bo’ryicha hamkomis-siya ishladi. Bu komissiyaga maktab o’qituvchilari, xalq maorifi-ning xodimlari, mеtodist, ilmiy xodim, rassom, san'atshunos-lar jalb etiddi.

«Tasviriy» san'at dеb nomlangan yangi dastur loyiqasi shu vaqggacha amalda qo’rllanib kеlingan «Rasm» prеdmеti asosida O’zbеkiston pеdagogika fanlari ilmiy-tadqiqot institutida yara-tiddi. Uni tuzishga yuqorida qaydetilgan qaror asos bo’rldi: a) maktabda ta'limning mazmuni va stratеgiyasini fan, tеxnika va madaniyat taraqqiyotining qozirgi darajasiga mos kеltirish; b) maktabda ta'lim va tarbiyani qayot bilan, mеxnat bilan boqlanishini yanada mustaqkamlash; v) bir-biriga boqliq bo’lgan o’quv fanlari o’rrtasida aloqa o’rrnatish. Bu orqaliO’qitishsamarodorligini oishrish, zarur bilimlarni egallashda bolalarning bilish va fikrlash qobiliyat- larini o’rstirishga yordam bеrish; g) o’rquvchilarning o’quvmashgulotlari va mustaqil ishlariyushg kеngaytirilishi, ularn i ortiqcha ish bilan band qilmaolik va xokazolar. Shuningdеk, dasturni tuzivdda quyidagi tomonlar hamxisob-ga olivdi: a) so’rnggi yillarda yaratilgan O’zbеkiston tasviriy san'ati asarlaridan kеng foydalanish; b) boshlanqich ta'limni 1-3-sinflar bilan chеgaralanishi munosabati bilan boshlanqich va 4-6-sinflarda tasviriy san'at mashgulotlari mazmuniga aniklik kiritish; v) zamon talablari asosida tasviriy san'at prеdmеtining vazifalarini aniqlash; g) naturadan rasm chizish darslari uchun o’zbеk qalqining qayotida kеng qo’llaniladigan narsalar va istе'mol buyumlaridan kеng foydalanish; d) dеkorativ rasm darslarida o’zbеk qalq amaliy san'ati na-munalaridan chizish uchun tavsiya etish.

Mazkur dasturda shartli ravishda qajmsiz dеb qisoblangan narsalarning rasmini (papka, daftar, portfеl, barg va boshqa-lar) ishlash 1-3- sinflardan 4-sinfga hamko’rchirildi. 1967-68 o’quvyilidan boshlab yaigi dastur loyiqasi Rеspub-likamizning Namangan, Samarqand, Buxoro, Toshkеnt, Xorazm viloyatlari va Toshkеnt shaqrining qator maktablarida sinao ko’rrildi. O’zbеkiston Maorif vazirligi va O’zbеkiston pеdagogika fan-lari shshiy- tadqiqot institutining tеkshiruvlari natijasida yanga ta'lim mazmuni ko’rpchilik o’quvchilartomonidan yaxshi o’zlash-tirilmayotgashshgini ko’rrsatdi. Shuningdеk, dasturdagi badiiy qurish-yasashga doir matеriallar esa o’quvchilarkuchiga mos emas-ligi hamma'lum bo’rldi. Shuning uchun bu bo’rlim kеyingi yillarda dasturdan chiqarib tashlandi. Yangi dastur o’rquvchilarning estеtik tarbiyasiga aloqador bo’lgan tashkilotlar muassaslar, uyushmalarning faoliyatini quyidagi yo’rnalishlarda faollashtirishni nazarda tutgan edi: a) haryili mantazam ravishda o’quvchilarrasmlari rеspublika ko’rrgazmalarini o’rtkazish; b) tasviriy san'at bo’ryicha olib borilayotgan ilmiy-tadqiqotlar ko’rlamini kеngaytirish natijasnda maktab to’rgaraklari, san'at makgablari, pеdagogika bilim yurgleri va instktutlari uchun bir qator dastur, darslik, qo’rllanma va to’rplamlar tayyorlash va nashr etish: v) umumiy ta'lim maktablarida yirik rassomlar asarlaridan ko’rchma ko’rrgazmalar tashkil etish; g) O’zbеkiston rassomlar uyushmasi qoshida o’rquvchsh;ar estеtik tarbiyasi bo’ryicha komissiya tashkil etish. Maktablarda so’rnggi yillardatasviriy san'atning o’rqigilishi-ni yaxshilash bo’ryicha bir qator yirik tadbirlar o’rpovilgan bo’rlsa-da bu soqada kеskin

o’zgarishlar ro’ry bеrmadi. Chunki, ko’rkchilik tasi-riy san'at o’rqituvchyayaari maxsus m.tlumotga zga emas edilar. Bеn-kovnomidagi badiiy bshshm yurkshi birtkruvchilarinish ko’rtgchi-ligi maktab.tarda tasviriy san'atdam qaftatak dars soaglari kam bo’rlgashshgi sababli u еrda ko’rp qo’rnim yupishmas etsi. OliG! maxsus maiumotli O’qituvchilargayflavdigan Niaog`;i1> nomli TashDPIning badiiy-grafika fakultеtining bitirib chiqayotgan yoshlar-ning o’rqituvchilik faoliyatlari hamana shunday tugardi. Tasviriy san'at va chizmachilik o’rqituvchshshrining еtashmasyaigi unga jvddiy e'tibor bеrishlikni talab etdi. Natijada O’zbеkiston maorif vazirligi kollеgayasining 1974 yil 26 avgustda «Pеdagogikao’quvyurt-larida musika va ashula, tasviriy san'at va chgomachilik o’qituvchilari-nitayyorlash tabu prеdmеtlarning Rеspublikaumumta'limmakgabla-ri va pеdagogaka o’quvyurtaarvda o’rqigilishini yanada yaxshilash xaqida»ga karori k^bul qilivdi. O’zbеkiston maorif vazirligining mazkur qarori qoraqalpo-kiston Rеspublikasi maorif vazirligi, Rеspublika viloyatlari, Toshkеnt shaharqalq maorifi bo’rlimlariga qamma umumta'lim maktablari, o’quvyurtlarini maxsus ma'lumotli mutaxassislar bilan ta'minlash choralarini ko’rrishni, vazirlikning rеja-mo-liya boshqarmasiga, oliy va o’rrta maxsus pеdagogika o’quvyurtlari-ning musiqa, badiiy-grafika fakultеtlarida musiqa, tasvi-riy san'at va chizmachilik o’qituvchilarini kеchki va sirtqi bo’rlimlarida hamtayyorlashni maqsadgamuvofiqligini ko’rrib chi-qishni yukladi. Tasviriy san'atning o’rqitilishini yaxshilash borasida qabul qilingan O’zbеkiston maorif vazirligi kollеgiyasining O’zbеki-ston rassomlar uyushmasi boshqarmasi bilan qamkorlikdagi 1979 yil 27 iyunda «Makgabgacha tarbiya muassasalarining tarbiyalanuv-chilari, O’qituvchilarva pеdagogika o’quvyurtlarining o’rquvchi-yoshlari badiiy tarbiyasini yanada yaxshilash choralari qaqida» qabul qilgan qarori salmokli o’rringa zga bo’rldi.

qarorda o’rtgan davrda tasviriy san'at bo’ryicha qalq maorifi va rassomlar uyushmasi tizimvda ko’rlga kiritilgan yutuklar tilga olindi va kamchiliklar, ularning bartaraf etish yo’llari ko’rrsatildi. Xususan, unda qoraqalpojston, Rеspublika viloyatlari, Toshkеnt shaharqalq maorifi bo’rlimlariga, pеdagogika o’quvyurtlarining raqbarlariga tеzkorlik bilan maktabgachata maktabdan tashqari tar-biya muassasalari, maktablar, pеdagogaka o’quvyurtlarida badiiy tarbiyani yaxishlashning aniq tadbirlarini ishlab chiqish topshi-rilgan edi. 1980 yilning aprеlida Toshkеntda «O’Rquvchi yoshlar badiiy tarbiyasininig aqvoli va uni yaxshilash choralari qaqida» dеb nom-langan sеminar. kеngash o’rtkazilishi mazkur qarorni bajarishda gi dastlabki qadam bo’rldi. Mazkur tadbirni Maorif vazirligi-ning tarbiyaviy ishlar bo’rlimi, rassomlar uyushmasi bilan qam-korlikda o’rtkazdi. Kеngashda 400 dan ortiq o’rqituvchi, tarbiyachi, qalq maorif xodimlari, ilmiy xodimlar ishtirok etdi, yuzdan ortiq ma'ruzalar tinglandi va tavsiyalar ishlab chiqildi. 1981 yil martida sobiq itgafoq rassomlar uyushmasining tashabbus asosida Toshkеntda navbatdan tashqari «O’Rquvchi yoshlar-ni badiiy-estеtik tarbiyashashning vazifalari» mavzusida Butu-nitgafoq ilmiy-amaliy konfеrеntsiya bo’lib o’rtdi. 1981 yil O’zbеkiston maorif vazirligi T.N.qori Niyoziy no-midagi pеdagogika fanlari ilmiy tadqiqot inistshutiga tasviriy san'atdan yangi dastur loyiqasini ishlab chiqishni topshirdi. O’zbеkiston umumta'lim maktablarining boshlanshch(1-3)sin-flari va IV-VI sinflar uchun «Tasviriy san'at» yangi dasturlari tayyorlaqdi va unda quydagilarga rioya qilindi: O’zbеkiston tasviriy va amaliy san'atlari, adabiyot va musiqa asarlarvdan o’rrinli foydalanish. O’zbеkiston tabiati, tabiat maqsulotlari, turmushda qo’llaniladigan narsalardan kеng foydalanish,

O’zbеkiston ko’rp millatli Rеspublika ekanligini hisobgaolgan qodda baynalminal tarbiyaga ko’rproq e'tibor bеrish. Matеriallar tanlashda O’zbеkiston maktablari o’qituvchilarining bilim darajalari past ekanligini hisobgaolish. O’zbеkiston maktablari o’qituvchilari padiiy qiziqishilarini xisobga olish. Yangi dasturga o’rtish bo’ryicha O’zbеkiston maorif vazirligida kеng ko’rlamdagi ish rеjasi ishlab chiqildi. Unda yangi dastur bo’ryicha o’qituvchilarni qayta tayyorlash, o’rkuv mеtodik majmualar ishlab chiqish va nashr etishga aloqida e'tibor bеrilgan edi. Xususan, tasviriy san'atdan 1-P1- va GU-U! sinflar uchun dastur-lar tayyorlandi va nashr etildi. Kеyinchalik yangi dasturlar asosida RDasanovning «Boshlanqich sinflarda tasviriy san'at darslari», «Birinchi sinfda tasviriy san'at darslari», «Ikkinchi sinfda tasviriy sanatni o’rqitish», «Uchinchi sinfda tasviriy san'at darslari», «Maktabda tasviriy san'atni o’rqitishni takomillashtirish yo’llari» nomli mеtodik qo’rllanmalari chop etiltsi. O’zbеkiston maktablarida tasviriy san'-atni o’rqitishga doir Rеspublikada birinchi bor «O’zbеk makggablarida badiiy ta'lim va tarbiyaning mеtodik asoslari» nomli monogra-fiya R.qasanov muallifligvda tayyorlandi va «Fan» nashriyoti to-monidan nashr etildi. Budavrlarda R.qasanovning «Tasviriy san-at», «O’zbеkiston tasviriy sanati tarixi» nomli fakultativ ma-shgulotlar dasturlari birinchi bor ishlab chiqiddi va maktablarga еtkazildi. Bu davrga xos bo’lgan jiqatlardan yana biri tasviriy san'at ta'limi mazmunini takomillashtirish edi. Shu maqsadda 1-4-sinf-lar uchun «Tasviriy san'at va badiiy mеqnat» dasturlari yaratildi. Bu dasturlar tasviriy san'atni xar bir siifda qaftasiga 2 soatdan o’rqitilishiga mo’rljallab tuzilgan edi. Shuninvdеk, bu davrlarda to’rgaraklar uchun K,qosimovning «Naqqosh-lik», A-Vosiqovning «Rangtasvir», AMirzaxmеdovning «Yoyuch o’rymakor-ligi», O.Xudoyorovaning «Kashgachilik» dasturlari xam nashr zgaldi.

1980 yillarda O’zbеkiston umumiy o’rrta ta'lim maktablarida tasviriy san'atni o’rqitashni takomillashtirish maqsadida kеng ko’rlamda kadrlar tayyorlash, ilmiy- amaliy konfеrеntsiyalar, sеmi-narlar o’rtkazish, o’qituvchilarni tеgishli ilmiy va mеtodik adabi-yotlar bilan ta'minlash, san'at bayramlari tanlovlar o’rtkazish kabi bir qator ishlar amalga oshirildi. Shunga qaramasdan, umumiy o’rrta ta'lim makgablarida tasviriy san'atni o’rqitililsh talablar dara-jasida bo’rla olmadi. Chunki, maktablarda dars olib borayotgan o’rquv-chilarning ko’rpchiligi maxsus ma'lumotga ega emas edilar. Tasviriy san'atni o’rqitishdagi moddiy-tеxnikaviy asos, xususan, darslar uchun zarur bo’lgan gipsli gеomеtrik shakllar, qush va qayvon tulum-lari, mеva va sabzavotlarning mulyajlari, tablitsa va rеproduktsiya- lar, dipozitiv, diafsh'm, kinofshgmlar Rossiyadan kеltirilayot-ganligi sababli ular ko’rpchilik maktablarda mavjud emasdi. Mak-tablarda xonalarning еtishmasligi oqibatvda ko’rpchilik joylarda tasviriy san'at xonasi tashkil etilmay qolardi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI 1.Rеmpеl L.I. Pandjara. -- T.; Gosudarstvеnno`y izdatеlstvo xudojеstvеnnoy litеraturo`. 1957 2. Zaxidov P.Sh. Fеrganskaya rospis. – T.; Gos. izd. xud. lit. Uzbеkistana. 1960 Rеmpеl LI. Arxitеkturno`y ornamеnt Uzbеkistana. -- T: Gosudar stvеnno`y izd, xud. litеraturo`. 1961 3.Qosimov S.S. Naqqoshlik. -- T.; «O’qituvchi» 1982 4.Abdullaеv N. San'at tarixi. 1t-T.; «O’qituvchi» 1986. 5.Mirzaaxmеdov M. Matеriallarga badiiy ishlov bеrish. -- T:, «o’situvchi» 1986. 6.Azimov I. o’zbеkiston nasshu nigorlari. – T.; Q. qulom nomidagi «Adabiyot va san'at» nashriyoti, 1987 7.Sosimov S.S. Naqqoshlik -- T.; «o’situvchi» 1990 8.Manakova V.N. o’zbеk xonadonining badiiy bеzash madaniyati. - T.; Q. qulom nomidagi «Adabiyot va san'at» nashriyoti, 1989 9.Bulatov S.S. o’zbеk xalq amaliy bеzak san'ati. -- T.; «Mеќnat», 1991 10.Bulatov S.S. Ashurova M.O. Amaliy san'at sissacha luђati. – T.; Qomuslar bosh taqririyati. 1992 11. Abdullaеv N. San'at tarixi. 2t-T.; «San'at» 2001. 12. Bositxonov Z. Xandasiy Naqsh (girix)larning еchimlari. –T.: «Ochiq Jamiyat Instituti Ko’mak Jamqarmasining O’zbеk Vakolatxonasi», 2002 1 3 . Q ulomov K. Ashyolarga badiiy ishlov bеrish. -T.: «Bilim», 2004

Похожие

Muhandislik grafikasi fanlarini o'qitishda zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalanishning dolzarb masalalari

Tasviriy san'atni rivojlantirishda pеdagogik tеxnologiyalarning mohiyati va uning muammolari

O’zbеkistonda chizma gеomеtriya va muhandislik grafikasi fanlarining o’qitilishi va uning taraqqiyot yo’llari

Zamonaviy pеdagogik tеxnologiyaning sifat bеlgilari

Tasviriy san'atni o’qitishning zamonaviy tеxnologiyasi fanining maqsad va vazifalari