Леонардо да Винчининг ҳаёти ва ижодий фаолияти - Изобразительное искусство - Рефераты

Леонардо да Винчининг ҳаёти ва ижодий фаолияти

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

63.5 KB

Леонардо да Винчининг ҳаёти ва ижодий фаолияти Уйғониш даври маданиятининг энг буюк арбобларидан бири, бу шак- шубҳасиз Леонардо да Винчи (у 1452 йилда туғилиб 1529 йили вафот этган) ҳисобланади. Леонардо да Винчи Италиядаги Винчи қишлоғи яқинида, нотариус оиласида дунёга келди. Леонардо 17 ёшлик пайтида отаси Флоренцияга кўчиб ўтади. Шу ерда Леонардо Андреа Вероккио устахонасида тасвирий санъат борасидаги билимини оширди. У ўз устози Вероккиога ёрдамлашиб, унинг «Исони чўқинтириш» (тах минан 1476 й ил , Флоренция, Уф фици галереяси да сақланмоқда ) асарининг чап томонидаги фаришта расмини ишлайди ва устозидан ҳам моҳирлигини кўрсатади. 1 Юқори Уйғониш даври услубининг асосчиси ва типик вакили Леонардо да Винчи санъатнинг кўпгина турларида ўз кучини синаб кўрди, математика, механика, физика соҳасида илғор фикрларни илгари сурди. Леонардо учун санъат ҳаётни билиш воситаси бўлди. Унинг реал воқелик асосида ишлаган суратлари кейинчалик илмий асарлари учун иллюстрация вазифасини ўтади. Ижодкор характерига хос бўлган бу хусусият у яратган ранг тасвир асарининг ўзига хос томонларини белгилайди. Унинг ҳар бир асари ҳаётни ўрганиш замирида юзага келган, ижодкорнинг қ алб ҳарорати билан иситилган ва ҳаётга бўлган муносабатини ифодаловчи асарлардир. Рассомнинг «Гул ушлаган Мадонна» (Бенуа Мадоннаси) деб номланган илк асарида шундай хислат лар мавжуд. Рассом композицияда ортиқча деталь ва лавҳалар дан воз кечиб, тасвирланувчининг характеристикасини кучайтиришга, шаклларини умумлаштиришга интилган. Композицияда ёш она тиззасида ўтирган гўдакнинг она қўлидаги гулга талпинаётган пайти тасвирланган. Тепа томондан тушаётган ёруғлик тасвирнинг янада 1 Абдуллаев Н. Санъат тарихи. - Т.: Ўқитувчи. 1986. – Б.225.

яққол кўринишига имконият яратган. Дарчадан кўринаётган осмон композиция мувозанатлигига хизмат қилиб, образни ческиз табиат билан узвий боғлаган. Асарда ҳеч қандай диний-мистик кайфият йўқ. Она ва бола боши атрофига ишланган тилла гардишни ҳисобга олмаганда, ҳаммаси оддий флоренцияликнинг уйидаги бахтни, она ва бола шодлигидаги гўзалликни куйловчи асар сифатида намоён бўлади. Бу асар дунё сирларини билишга қизиққан, нур ва гўзалликка интилган инсонни севган рассомнинг дунёқарашини намоён қилади. . Рассом ҳар бир асар устида узоқ вақт ишлар, ишланадиган ҳар бир образ ва деталнинг ҳаётий бўлиши учун дастлаб уларни алоҳида натуранинг ўзидан ишлаб, ўрганиб, сўнг композицияга кўчирар эди. Бу унга берилган буюртмаларнинг баъ зан вақтида тугалланмаслигига сабаб бўлар, буюртмачи билан низолар келиб чиқар эди. «Сеҳргарлар таъзими», «Авлиё Иероним» каби асарларнинг яримтугал ҳолатда қолишига ҳам са баб шудир. Леонардо Миланда яшаган кезлари 1482 - 1499 йилларда у ўзини олим, рассом, инженер сифатида намоён этиш имкониятига эришди. У ўз фаолиятини ҳайкалтарошлик билан бошлади. Милан ҳокими Лодовико Моро отаси учун ёд горлик моделини ишлади. Лекин 1499 йили Миланнинг француз қўшинлари томонидан босиб олиниши бу ишни амалга ошириш имкониятини бермади. Меъмор сифатида ҳам Леонардо Миланда бир қатор сурат ва проектлар ишлади. « Ғ ордаги мадонна» (1483 - 1494 йилларда яратилган ), «Сирли оқ шом» (1495 - 1497 йилларда яратилган ) каби машҳур асарларини яратди. Миландаги «Сант Мария делла Грацие» монастри учун ишлаган машҳур «Сирли о қ шом» деворий сурати Леонардо да Винчини новатор рассом даражасига кўтаради. У Инжилдан олинган анъанавий сюжетни эркин ва асосан, образларнинг ҳис-туйғу ва кечинмаларини ишонарли талқин этиши ҳисобига очади. 2 2 Абдуллаев Н. Санъат тарихи. - Т.: Ўқитувчи. 1986. – Б.226.

Милан француз қўшинлари томонидан босиб олинган йили Леонардо Флоренцияга қайтиб келади. Бу ерда «Ангиари олдидаги жанг» деворий суратининг картонини яратади, шунингдск, ўзининг машҳур асари «Мона Лиза» (Жаконда) асарини ишлайди. «Мона Лиза» портрети (1503) жаҳон рангтасвирининг маш ҳур ёдгорлигидир. Бу портрет билан Европа санъатида чуқур психологик портрет санъати бошланади. Аслида хотиржам, ўз суҳбатдошига нисбатан самимий ва меҳр кўзи билан боқиб ўтирган флоренциялик аёл тасвирланган. Унинг ортида мураккаб табиат кўриниши акс эттирилган. Аёл шу табиатнинг ажралмас қисми ва у билан узвий боғланган. Сочлари, кийимларидаги букланиш ва жимжималар гўё табиат ритмини қайтараётгандек туюлади. Ана шулар фонида майин ва нозик қилиб ишланган аёл қиёфаси, ниҳоятда чиройли қўллари янада латофатли ва гўзал бўлиб туюлади. Бу латофат ва гўзаллик унинг нигоҳидаги самимийлик ва меҳрибонлик билан уйғунлашиб, идеал гўзал инсон қиёфасини гавдалантиради. 3 Леонарда да Винчи санъатнинг турли жанрларида ижод қилган серқирра ижодкор хисобланади. Масалан ботал жанрида. Ботал жанр - “ботал” французча сўз бўлиб, “жанг”, “уруш” маъносини билдиради. У жанг манзараларини ўзида акс эттиради. Бу жанрда жанг ва ҳарбий юришлар манзараси асосий ўринни эгаллайди. Боталист - рассомларнинг асарларида жангчи образи, унинг қаҳрамонлиги, мардлиги, жасорати ҳамда ўз она Ватанига бўлган чексиз муҳаббати ифодаланади. Леонардо да Винчи ана шундай мусаввирлардандир. Шунингдек, анималистик жанрда хам ижод қилган. Анималистик жанр - ўзгача тасвир и й санъат туридир. У лотинча “анима”, “ҳайвонот олами” деган маънони билдиради. Анималистик рассом ҳайвонот дунёсига зўр қизиқиш, севги ва маҳорат билан ёндошади. Ҳайвонот дунёси ибтидоий одамлар ҳаётида катта аҳамиятга эга бўлган. Ў ша даврда улар ғ орларининг 3 История исскуств а зарубежных стран 17-18 веков - М.: Изобразительное исскуство. 19 88 . – С.231.

деворларига кийик, қўтос, мамонтларнинг суратларини чизганлар. XVI асрга келиб ҳайвонот олами анатомиясини буюк мусаввир Леонардо да Винчи ишлади. Инсонни куйлаш, унинг қаҳрамонлиги, ақл-заковатини улуғлаш Уйғониш даврида портрет санъатининг қайтадан туғилишига олиб келди. Портрет санъатида ифодаланадиган инсондаги нозик ҳис-туйғулар ўзининг бутун борлиғи билан Уйғониш даврининг буюк санъаткори Леонардо да Винчи ижодида ўз ифодасини топди. Рассом асарлари ўзининг рангдор ва сержилвалигидан ташқари, нурга бойлиги билан ҳам фарқланади. Hyp композициядаги ҳамма рангларни бирлаштиргани ҳолда асарларга ўзига хос қайтарилмас жозиба бахш этади. Буюк рассом ўзининг “Рангтасвир ҳақида китоб” асарида шундай деб ёзади: “Портретлар учун мен ўзимнинг алохида устахонамга эгаман. Узунасига қурилган қасрсифат бино, тўрт бурчакли, энига ўн ва узунасига йигирма қадамдан иборат. Деворлари қора рангга бўялган ва деразаларига қалин мато-парда тортилган. У қуёшдан химоя қилади ва ўзим истагандек ижод қила оламан.” 4 Буюк рассомга бундай шароитни флоренциялик бой-бадавлат инсон, Синъорий комиссари, Сэр-Пъеро ди-Барто-Мартелли яратиб берган эди. Леонардо да Вингчининг умри давомида яратган асарлари Италия санъатининг кейинги тараққиётида муҳим роль ўйнади. Рассом ўз ижоди давомида жасур инсоннинг умумлашма, идеал образларини яратишга ҳаракат қилди. Ди ний мавзудаги композицияларда ўз замондошлари қиёфасини тасвирлашдан чўчимади. Рассом яратган композициялар чизиқ ва ранг перспективаси қонунлари асосида ишланганлиги, ҳар бир образнинг анатомик тузилиши, одам 4 Мережковский Д.С. Воскресшие боги. Леонардо да Винчи. - М. : 1990. – С .314.

жуссасидаги нур-соя ўзгаришлари, уни муҳит билан акс эттириши, шу билан бирга, образлардаги яхлитлилик рассом замондошлари, улардан кейинги авлод учун ҳам ҳақиқий ўрганиш мактаби бўлди. Леонардо да Винчи учун табиат ва инсон ажралмасдир. Хотира дафтарларида у ҳамма нарсанинг расмини: гулларни, эман ёнғоғини, мушукни, қуш қанотларини, матонинг қатини, от оёқларини синчковлик ва буюк кузатувчанлик билан чизиб борган. У инсон ва ҳайвонларнинг тана тузилишини яхши билганлиги сабаблигина ажойиб картина ва расмлар ярата олган десак хато бўлмаса керак. Шундай картиналардан бири - “Ангьяри яқинидаги жанг”. Унда отлиқ жангчиларнинг аёвсиз олишуви тасвирланган. Леонардо да Винчининг ўзи бу картинада “ниҳоятда ваҳшиёна урушни” тасвирлаганлигини айтган. 5 Леонардо да Винчи умрининг охирида илмий кузатиш ва уларни системалаштириш устида иш олиб боради. Ранг-баранг тасвир ҳақида рисола ёзишга киришади. Бу рисола тугалланмаган бўлса ҳам, тўпланган ва сақланиб қолган қисмлари уни реалистик санъатнинг етук назариётчиси сифатида намоён қи лади. Унинг чизиқ, ранг перспективаси, рангшунослик ҳақида ёзиб қолдирган фикрлари ҳанузгача ўз қийматини йўқотмаган. Уйғониш даври маданиятининг энг буюк арбобларидан бири, Леонардо да Винчининг ҳаёти ва ижодий фаолияти билан кўплаб олимлар изланишлар олиб борганлар. Улардан бири Дмитрий Сергеевич Мережковскийдир. У 1865-1941 йилларда яшаган. Петербург университети тарих-филология факультетини тамомлаган бўлиб, шеърият, наср, драма, эссе, адабий танқид, бадиий таржима каби соҳаларни эгаллаган кенг фикрли, қобилятли шахс эди. Унинг “Тирилган худолар. Леонардо да Винчи” тарихий асари (1900 йилда ёзилган) рус тилида нашр юзини кўрганидан сўнг кўп ўтмасдан немис, француз, инглиз, поляк, итальян тилларига ўгирилган. 6 5 История исскуств а зарубежных стран 17-18 веков - М.: Изобразительное исскуство. 19 88 . – С.232. 6 Мережковский Д.С. Воскресшие боги. Леонардо да Винчи. - М. : 1990. – С . 425.

Мережковскийнинг “Тирилган худолар. Леонардо да Винчи” номли тарихий асарида Леонардо да Винчининг хаёти ва ижодий фаолияти исбот-далилларга таянган холда атрофлича баён қилиб берилган. Асарда ёзилишича, Леонардо да Винчидан жуда кўплаб қўлёзмалар қолган бўлиб, уларда буюк дахонинг илмий изланишлари ўз аксини топган. Унинг барча қўлёзмалари тарқоқ холда бўлиб, улардан бирортаси хам нашр қилиш учун тайёрланмаган экан. Лекин шу нарса аниқки, уларни ўрганиш учун инсонга анчагина сабр ва албатта, кўзгу- ойна керак бўлади. Сабаби буюк дахонинг бу қўлёзмалари ўзга бир усулда, яъни одатдагидан тескари холда ёзилганлигидир. Леонандо да Винчининг қўлёзмалари биз учун жуда ажойиб ва ғаройиб янгиликларни олиб келмоқда. Унда ниманинг ўзи йўқ, дейсиз. Хам жанговар ғилдираклар, хам портловчи снарядлар, хам янги кўринишдаги артиллерия ускуналари, хам танклар, хам токарлик дастгохлари, хам ер кавлайдиган эксковаторлар, хам сув чанғилари, хам ғоввосларнинг кийимлари, хам сув устидаги кичик қайиқлар - буларнинг барчаси леонардонинг сер қирра ижодкорлигидан дарак беради. Леонардо да Винчи сув остида фаолият олиб бориш учун мўлжаллаган кўплаб ихтиро-чизмалар қолдирган бўлиб, уларда шундай ёзув бор: “Мабодо тўрт соат ичида таслим бўлмасангиз - сув остига тушиб кетасиз. Леонардо”. 7 Шунингдек, у турли учар жисмлар: самолёт ва вертолётларнинг нусхалари, парашютларнинг чизмаларини қолдирган. Афсуски Леонардо чизмаларининг аксарияти фақатгина қоғозларда қолиб кетган. Мережковскийнинг “Тирилган худолар. Леонардо да Винчи” номли тарихий асари орқали биз унинг аниқ туғилган вақтини билиб оламиз, 1452 йил апрель ойининг 15 куни. 7 Ўша манба - С.420.

Шунингдек, Леонардо да Винчининг Усмонийлар империясининг султони Боязид II номига юборган хати орқали, унинг жуда катта лойиха, яъни Босфор бўғозига қуриш мумкин бўлган жуда узун кўприкнинг лойихасини хам яратганлигини билиб оламиз. Унинг бу лойихаси деярли 500 йилдан сўнггига амалга оширилганлигини хаммамиз яхши биламиз. Ҳозирги вақтда Босфор бўғозида иккита улкан кўприк қурилиб фойдаланишга топширилган. Тадқиқотлардан шу нарса маълумки, Леонардо да Винчи чапақай бўлган экан. У барча ёзувларини одатдагидан тескари холда, чапдан ўнгга қараб эмас, балки араб ёзувидек, ўнгдан чапга қараб ёзган. Унинг ёзувларини ўқиш учун эса албатта, тадқиқотчига ойна-кўзгу керак бўлади. Сабаби Леонардо да Винчи ўз қўлёзмаларидаги харфларнинг барчасини тескари холда ёзганлигидир. Леонардо да Винчининг шунингдек медицина сохасида хам кенг қамровли изланиш-тадқиқот олиб борганлигини унинг қолдириб кетган қўлёзмаларидан билиб олишимиз мумкин. У ўзининг медицинага оид илмий изланишларини Сан-Спирито касалхонасида олиб борганлигини биз Мережковскийнинг “Тирилган худолар. Леонардо да Винчи” номли тарихий асаридан билишимиз мумкин. 8 Хулоса қиладиган бўлсак, Леонардо да Винчи машҳур рассом, ҳайкалтарош ва архитектор бўлган. Шунингдек, у ажойиб инженер, математик ва анатом ҳам эди. У расм чизар, ихтиролар қилар, асбоблар яратарди. Ундан 7 минг саҳифага яқин хотира дафтарлари ва қўлёзмалар қолган. Ҳозиргача улар тўлиқ холатда ўрганиб чиқилмаган. Тадқиқотчилар Леонардо да Винчи қўлёзмаларининг ичидан учиш аппаратлари, парашют, сув ости кемаси, автомат тўқув станоги, вертолёт каби ажойиб нарсаларнинг лойиҳаларини топдилар. Бир неча юз йиллардан сўнг буларнинг барчаси олим-ихтирочилар томонидан 8 Мережковский Д.С. Воскресшие боги. Леонардо да Винчи. - М. : 1990. – С .296-300.

қайтадан ихтиро этилди. Шунингдек, унинг каналлар, металлургия печлари ва прокат станлари, босма ва ер ковлаш машиналари бўйича чизган лойиҳаларини ҳам топишди. Самолёт пайдо бўлмасидан юз йиллар аввал Леонардо да Винчи қушни эслатувчи учиш аппаратини ҳам яратди. Бироқ ўша давр техникасининг паст даражаси туфайли Леонардо да Винчи ижодий ниятларини амалга ошира олмади. Лекин рассом - Леонардо да Винчининг асарларига анчагина бахтли тақдир насиб этди. У яратган картиналар ва сон-саноқсиз расмлардан замондошлари ҳам, уларнинг узоқ авлодлари ҳам завқланишган. Хатто ҳозирги кунда ҳам рассомнинг жуда бўлмаганда биргина асарини томоша қилиш учун кишилар соатлаб навбат кутишадилар.

Фойдаланилган адабиётлар рўйҳати 1. Каримов И. А. Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари. - Т.: Ўзбекистон. 1997. 2. Каримов И.А. Тарихий хотирасиз келажак йўқ. - Тошкент: Шарқ. 1998. 3. Каримов И.А. Ўзбекистон мустақилликка эришиш остонасида. - Т.: Ўзбекистон. 2011. 4. Абдуллаев Н. Санъат тарихи. - Т.: Ўқитувчи. 1986. 5. Алпатов М.В. Всеми рная история искусств. Т 2 -3. - М. : 1955. 6. Алпатов М.В. Художественные проблемы итальянского Возрождения. - М.: 1975. 7. Всемирная история. В 10 т., Т. 4. - М.: Соцэкономлит. 1958. 8. Всеобщая история искусств . - М. : 1960 . 9. История исскуств а зарубежных стран. - М.: 1963. 10. История исскуств а зарубежных стран : Средние века и Возрождение - М.: Изобразительное исскуство. 19 82 . 11. История исскуств а зарубежных стран 17-18 веков - М.: Изобразительное исскуство. 19 88 .

Похожие

Италияда уйғониш даври ва унинг Леонардо да Винчи фаолиятига таъсири

Леонардо да Винчи-Уйғониш даври маданиятининг энг буюк арбоби

Ёгоч уймакорлиги тарихи, мактаблари, усталар ва уларнинг ижодий фаолияти

Қадимги ва ўрта асрлардаги ўрта осиё санъати. Уйўониш даври санъати

Уйгониш даври санъати