XVII асрда Голландия - История - Рефераты

XVII асрда Голландия

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

82.5 KB

XVII асрда Голландия Режа: 1. XVII асрда Голландиянинг сиёсий тузуми. 2. Голландия маданияти. 3. XVII асрда фламанд санъати.

XVII асрда Голландиянинг иқтисодий тараққиёти. Голлан дия мамлакатнинг иктисодий ривожлаиишига тўсиқ бўлиб турган испан абсолютизми зулмини ағдариб ташлаб,уз халқ хўжалигининг барча соҳаларида катта ютуқларга эришди. Маркс «Капитал»нинг I томида Голландия— XVII асрнинг намунали капиталистик мамлакати эди, деб характерлаган эди. Голлан диянинг мовут, ипак ва полотно ишлаб чиқарадиган мануфактуралари жуда ҳам тараққий қилган эди. Амстердам, Роттер дам, Лейден, Утрехт ва Хаарлем бундай саноатнинг асосий марказлари эди. Шунингдек, Амстердам бриллиаптларга жило бериш, оптика асбоблари, босмахоналар ва бўёқчилик корхоналари билан ҳам донг чиқарган эди. Жуда кўп ҳунармандлар ва мануфактура ишчилари протестантлик учун диний таъқибга учрагандан кейин испан Нидерландиясидан, қисманФранциядан Голландияга кўчиб келган эди. Голландия XVII асрда савдосотиқ билан шуғулланадиган мамлакат сифатида жуда катга аҳамиятга эга бўлди. Порт шаҳри бўлган Амстердам Антверпендан ўтиб кетди. XVII аср бошларида Амстердамда 100 мингдан ортиқ аҳоли яшарди. Унинг гаванида ҳар куни 2 мингга яқин кема турар эди. У ҳинд товарларининг (айниқса зираворларнинг) асосий бозори, дон, балиқ ва ёғоч савдосининг, шунингдек мўйна савдосининг маркази эди. У аввалгича кемасозликнинг энг муҳим маркази бўлиб қолаверди. Голландиянинг жуда катта савдо флоти (30 мингдан кўпроқ денгиз кемаси) уни жаҳон бозорининг даллоли қилиб қўйди. XVII аср ўрталаригача Голландия кемалари жаҳон мустамлакачилик савдосининг катта қисмига хизмат қилиб келди. Ҳатто Англйяга қарашли мустамлакалардан олиб келинадиган товарлар ҳам Голландия кемаларида ташилар эди. Голландия Европадаги жуда яқин мамлакатлар—Англия, Франция, Гер мания ва Скандинавия мамлакатлари билан олиб борилган савдодан ташқари ОстИндия ва ВестИндия билан, Россия ва Балтика мамлакатлари билан, Левант ва Туркия билан мунтазам суратда савдосотиқ

ишлари олиб борарди. Голландия банк ишларининг маркази эди. 1609 йилда таъсис этилган Амстер дам миллий банки Европанинг капиталистик типдаги биринчи банки бўлиб, унинг таъсири Голландиядан ташқарига ҳам ёйилган эди. Узоқ вақтгача у Европада бирданбир банк бўлиб келди. Унинг асосий капитали 1648 йилда 300 миллион олтин гульденни ташкил этарди. Фақат 1694 йилга келиб Лондонда Амстердам банкига ўхшаш Англия миллий банки таъсис этилди. XVII асрда Голландия энг йирик мустамлакачи давлат бўлиб олди. XVI аср охиридаёқ Голландия Испания билан олиб борган уруш давомида Ҳиндистонга кириб борди. Голланд савдогарларининг биринчи йирик савдо экспедицияси 1597 йилда Ҳин дистонга сафар қилган эди. Инглиз ОстИндия компанияси (бу компанияга тахминан 1600 йилда асос солинган зди) билан деярли бир вақтда, яъни 1602 йилда Бирлашган ОстИндия компа нияси тузиЛган эди. Голландия ОстИндия компанияси Ҳинд ва Улуғ (Тинч) океандарда монопол савдо ҳуқуқларидан фойдаланар эди. Зиравор ўсимликларга жуда бой бўлган Зонд ва Молукка оролларини эксплуатация қилишга компания алоҳида эътибор берарди. Компаниянинг фойдалари жуда кўпайиб, бир неча , юз процентга етди. Голландлар тропик Индонезиянинг бойликларини йиртқичларча эксплуатация қилиб, унинг ерли халқини қулларга айлантирар эдилар, ороллардаги «ортиқча аҳолини» шафқатсизлик билан қириб ташлардилар, мустамлакалардан ташиладиган маҳсулотларнинг нархини пастга туширмаслик учун ғоят қимматли бўлган бундай маҳсулотларни куйдириб юборардилар. «Голландиянинг мустамлака хўжалиги тарихи... хоинлик, сотқинлик, қртиллик ва ифлосликларнинг мисли кўрилмаган манзарасини тасвирлаб беради... Голландлар,— деб ёзган эди Маркс Голландиянинг мустамлакачилик сиёсати тўғ'рисида,— ўзлари қадам қўйган ҳамма ерни вайрон қилдилар ва ҳамма ерда одам уруғини қуритдилар». Голландлар Шарқдаги мустамлакалардан ташқари яна Ғарбда ҳам кўпданкўп мустамлакалар барпо этдилар. 1621 йилда улар ВестИндия компаниясини барпо қилдилар. XVII " аср бошларида голландлар Шимолий

Американинг шарқий қирғоғидаги ерларни босиб олиб, унга Янги Голландия ва ундаги шаҳарга Янги Амстердам деб ном бердилар (кейинчалик инглизлар Янги Амстердамни Янги Йорк — НьюЙорк деб ўзгартирдилар). 1648 йилда голландлар Африканинг жанубий қисмидан португалларни сиқиб чиқардилар, бу билан Кап ери деб ном олган янги мустамлакага асос солинди. XVII асрда Голландиянинг сиёсий тузуми. Бирлашган вилоятлар ёки республика Қўшма штатлари XVII асрда ҳам федерал давлат бўлиб, бу давлатда гегемонлик иқтисодий жиҳатдан энг тараққий қилган Голландия қўлида эди. Бутун давлат харажатларининг 57 процентини Голландия қоплар эди. Бирлашган вилоятларнинг ҳар иккала пойтахти — сиёсий пойтахти Гаага ва иқтисодий пойтахти Амстердам Голландияда эди. Янги давлатнинг идора усули ярим монархистлик, ярим республикачилик характерида эди. Бош штатлар давлатнинг олий органи ҳисобланарди. Бундан ташқари директива берувчи доимий орган сифатида 1584 йилдан бошлаб Давлат кенгаши ишга тушди, бунга айрим вилоятларнинг вакиллари ҳам кирган эди. Аммо бундай республикафедератив муассасалар билан бир қаторда штат гальтер деган мансаб ҳам бор эди, бу мансаб Оранс кийлар хонадонига мерос бўлиб қолди. Бу мансаб Вильгел Оранскийнинг ўғли Морицдан (1625 йилда вафот этгандан кейин) укаси Фридрих Генрихга, сўнгра Генрихнинг ўғли Виль гельм II га ва ҳоказоларга мерос бўлиб ўтди. Штатгальтер Давлат кенгашида раислик қилар, мамлакатдаги ҳарбий ҳокимият амалда унга қарарди, чунки штатгальтер одатда бош қўмондон бўларди. Давлат кенгаши раисининг ўринбосари буюк пенсионарий бўлиб, у ўз лавозимида ташқи ишлар, молия ва ички ишлар министрларининг вазифаларини бирлаштирарди. Юксак вазифаларнинг ана шу тарзда бир шахсда тўпланганлиги, шунингдек жуда йирик голланд буржуазияси билан

(пенсионарийлар одатда шулар орасидан қелиб чиқарди) бевосита савдосотиқ алоқалари туфайли бу лавозим айниқса муҳим аҳамият касб этарди. Оқибат натижада штат гальтер ва §уюк пенсионарий республикада юқори ҳокимиятни ўзаро бўлишиб олишган, бамисоли мамлакатда ҳукмронлик қилувчи икки синф блокини шахсан акс эттириб туришарди. Бу икки синф бир томондан буржуазия ва иккинчи томондан, энг йирик савдосаноат. ҳамда банксудхўрлик буржуазияси билан боғланган ерга эгалик қилувчй дворянлардан иборат эди. Аслида давлатда гегемония худди ана шу йирик буржуазия қўлида бў . либ, унинг таъсири республиканинг бош ва етакчи вилояти — Голландия штатида айниқса кучли эди. . Янги буржуазия давлатида ҳалқ оммасининг бошқаришда иштирок этишдан амалда четлаштириб қўйилганлиги аҳоли кўпчилигининг сайлов ҳуқуқларидан маҳрум этилганлиги билан исботланади. XVII асрнинг бошларида Голландия республикасидаги 1200000 кишидан фақат бир неча минг кишигина штат лар йиғилишига депутатлар сайлаш ҳуқуқига эга эди. XVII асрнинг биринчи ярмида Голландияда социал ва сиёсий кураш. Республика XVII . асрда иқтисодий жиҳатдан ғоят юксалган бўлса ҳам, Голландия республикаси меҳнаткаш аҳолисининг катта қисми сиёсий жиҳатдан ҳуқуқсизгина бўлиб қолмай, балки ғалаба қозонган буржуазия синфи томонидан қаттиқ эксплуатация ҳам қилинарди. Катта ва хилмахил солиқлар (улар орасида кўпданкўп билвосита солиқлар — акцизлар ай ниқса оғир эди), энг зарур маҳсулотлар нархининг қимматлиги ҳамда мануфактура ишчилари реал иш ҳақи даражасининг па_стлиги меҳнаткашларнилг кенг табақаларини деярли чидаб бўлмайдиган турмуш шароитига солиб қўйган эди. Маркс «Капитал»да ёзганидек, «голландиялик халқ оммаси 1648 йилдаёқ Европанинг бутун қолган қисмидаги ҳамма халқ оммасига қараганда камбағалроқ бўлиб, ҳаддан ташқари меҳнатдан кўп : роқ азоб чекар ва қаттиқроқ жабрзулм кўрар эди». Бу шароитлар оқибат натижада шиддатли синфий курашни келтириб чиқарди. Амстердамда 1618 ва 1638 йилларда мовут саноати ишчиларининг

катта чиқишлари бўлди. Мовут саноатида, шунингдек саноатнинг бошқа тармоқларидаги ишчиларнинг ғалаёнлари XVII асрнинг қирқинчи йилларида Лейденда ҳам рўй берди. Кўпинча шаҳарларнинг плебей,, оммалари ҳукмрон синфларнинг вакиллари бирбирлари билан олиб бораётган сиёсий курашга тортилиб қолардилар. Оранскийлар хонадонидан чиққан штатгальтерла^. билан буюк пенсионарийлар ўртасида доимо тўқнашувлар бўлиб турарди. Мориц Оранский кучайиб кетган пенсионарий Ольдень барневельдега қарши курашда ўз агентлари орқали аҳолининг демократик қатламларини демагогии йўл би лан ўз тарафига оғдириб олишга интилди. Амстердам, Гаага, Лейден ва бошқа шаҳарларнинг камбағалларидан жуда катта қисмини ташкил қилувчи ўз тарафдорларининг намойишига таяниб Мориц шунга эриша олдики, Ольденбарневельде 1619 йилда ўлимга ҳукм қилинди ва қатл этилди. Вильгельм II 1650 йилда демагогик усуллардан фойдаланиб, давлат тўнтариши ясашга уриниб кўрди, бундан мақсад Голландияда тўла мо нархия ўрнатишдан иборат эди. Вильгельм II голланд штатларининг атоқли депутатларидан 6 кишини қамоққа олди. Аммо давлат тўнтариши муваффақиятсиз чиқди. Йирик буржуазия ҳокимиятга маҳкам ёпишиб олган эди. Испания билан урушнинг (1648 йилги сулҳдан кейин) тўхтатилганидан фойдаланиб, буржуазия штатгальтернинг ҳарбий ваколатларини қисқартира олди. Кўп ўтмай, Вильгельм Пнинг вафот этиши (ўша 1650 йилда) ва унинг вориси Вильгельм III нинг жуда ёш эканлиги плутократик олигархияга оранскийчилар партиясининг ҳар қандай демагогиясига қарамай, давлат ҳокимиятини тўла қўлга олишларига имкон берди, оранскийчилар эса аслида халқ оммаси аҳволини бирор даража жиддий яхшиланишини хаёлларига ҳам келтирмаган эдилар, албатта. , Голландия маданияти. Феодалабсолют тузумнинг знг қўпол формаларидан олдинроқ ҳалок бўлган бой савдосаноат маМлакатида, яъни XVII аср Голландиясида

буржуазия маданияти барқ уриб гуллади. Голландия китоб нашр қилиш ишларида йирик марказга айланди..Абсолют идора усули ҳукм сурган мамлакатларга қараганда Голландияда бир қадар эркинликка йўл қўйилганлиги сабабли бу мамлакатга ҳар томондан сиёсий эмигрантлар кўплаб оқиб келавердилар. Бошқа мамлакатларда босиб чиқариш мумкин бўлмаган илмийфалсафий ва сиёсий адабиётлар шу ерда нашр қилинди. Голландия олий таълимга кўплаб маблағ сарф қила олар эди Испанларга қарши қаҳрамонона курашгани учун Лейден шаҳрига мукофот тариқасида 1575 йилда очиб берилган университет Евродадаги энг яхши университетлардан бирига айланди. Университетнинг жуда бой кутубхонаси бор эди. Лейден университета физика ва математикани тараққий қилдиришда кўп ишлар қилди. Бир қанча йирик голланд ёзувчилари, файласуфлари, олимлари, шунингдек рассомлари ва санъатнинг бошқа вакиллари XVII асрда Европада ғоят машҳур бўлиб кетишди. Голланд олими, файласуфи ва тарихчиси Гуго Гроций (1583—1645) давлат табиий ҳуқуқдан ва ижтимоий шартномадан келиб чиққан деган таълимотни ривожлантирган энг йирик ёзувчи, халқаро ҳуқуқ фанининг асосчиси ва буржуа давлатининг назариётчиси эди. Гроцийнинг энг муҳим илмийсиёсий асарлари иккита юридик трактатдан —«Денгизлар эркинлиги тўғрисида» ҳамда «Уруш ва тинчлик ҳуқуқи тўғрисида» деган трактатлардан иборат бўлиб, уларда автор, бир томондан, ўз даври учун илғор бўлган ғояни, яъни давлат ҳокимнинг халқ билан шартнома тузиш йўли билан келиб чиқиши ҳақидаги ғояни ривожлантирган бўлса, иккинчи томондан, ўша даврда ҳар иккала ярим шарнинг денгизлари ва океанлари бўйлаб ясланиб ётган Голландия мустамлака ва савдо экспансияси «ҳуқуқини» очиқданочиқ ҳимоя қилган эди. Голландияда маш ҳур файласуф Барух Бенедикт Спиноза (1632—1677) яшади. «Илоҳийсиёсий трактат» ҳамда «Геометрик усулда қараб чиқилган этика» деган асарларида Спиноза фалсафани, ҳали қисман диний форма қобиғида бўлса ҳам, ҳар ҳолда асосан материалистик

концепциясини берди. Спиноза, шунингдек, таврот текстининг илк танқидчилари — рационалистларидан бири ҳам эди. XVII асрда Голландияда тасвирий санъат таркиб топди ва каттагина муваффақиятларга эришди. Бу иш билан кўпгина хилмахил рассомлар: портретчилар, пейзажчилар, жанрчилар ва ҳоказолар шуғулланди. Голландия мактаби учун реалистик тенденциялар, бўёқларнинг ифодали бўлиши, кундалик турмушга ва атрофдаги табиатга қизиқиш характерли бўлиб, голланд рассомлари содда ва оддий усулда ўзига хос гўзалликни тараннум эта олдилар. Портрет ва жанрли тасвирий санъатда кўп лаб ноёб асарлар яратган, «нур ва соя мўъжизакори», атоқли реалист, ўз асарларидан халқ типларини меҳр билан тасвирлаган рассом Рембрандт ван Рейн (1606—1669) жаҳонга машҳур бўлди. Рембрандт асарлари Европадаги барча энг йирик музейларга тарқалгандир. Унинг кўпгина картиналари Совет Иттифоқининг картина галерияларида ҳам намоййш қилинмоқда. 1630—1640 йилларга оид илк даврда яратилган «Анатомия дарси», «Саския портрета» (унинг хотини) ҳамда «Тунги дозор», 1650—1660 йилларга оид сўнгги даврда яратилган «Юлий ц Цивилис фитнаси» (батавла.р қўзғолони) ҳамда «Дарбадар ўғилнинг қайтиши» (1668—1669 йиллар) деб аталувчи Рембрандтпинг қаламига мансуб картиналар айниқса машҳурдир. Санъаткорнинг мураккаб руҳий фожиаси ниҳоятда яққол акс эттирилган кўплаб автопортретлар Рембрандт психологизми V 4 VH характорлидир. . XVI асрнинг охири — XVII асрнинг биринчи ярмида Испания Нидерландияси. Испанлар забт қилган Жанубий Нидерландияга алоҳида ҳоким— эрцгерцог Альберт Габсбург (Филипп II нинг куёви) тайинланган бўлса ҳам у Испаниянинг вилояти ҳолатида қолаверди. Альберт 1596—1621 йилларда ҳукмронлик қилди, аммо 1616 йилдаёқ Испания Нидерландиясининг аҳолиси испан короли Филипп III га қасамёд қилишга мажбур бўлди ва шу тарзда унинг Испанияга бўйсуниши Альберт вафотидан илгариёқ расмий жиҳатдан ҳам тўла амалга оширилган эди. Гол ландия республикасига зид ўлароқ, Испания Нидерландияси иқтисодий жиҳатдан сустроқ ривожланди. Унинг

саноат жи ҳатдан ривожланишига Испания сиёсати тўсиқ бўлиб турган эди. Испания сиёсати Фландрия ва Брабант саноатчилари ҳамда савдогарлари учун бир қанча таъқиқлар белгилаган эди (Испания мустамлакалари билан, айни вақтда яна Испанияга қарши 1621 йилдан бошлаб уруш ҳолатида бўлган Голландия билан савдо қилиш ҳуқуқидан маҳрум этилган эдилар). Эски саноат марказлари бўлган, бир вақтлар бутун Европада донг таратган ва ҳатто Европадан ташқарида ҳам машҳур бўлган Фландрия билан Брабант энди Голландия,' Шимолий Франция, Англияга биринчиликни узилкесил топшириб қўйган эди. Са ноат цех доирасида ўралашиб қолди. Шаҳарлар илгариги сиё*сий таъсирдан маҳрум бўлди. Жамиятда феодал дворянлар ҳамда ўз имтиёзлари ва таъсирини сақлаб қолган католик черкови ҳукмронлик мавқеини эгаллади. Испания ҳукумати учун страте гии жиҳатдан ғоят муҳим ҳарбий плацдарм бўлган Испания Ни дерландияси доимо испан гарнизонлари билан тўлибтошиб ётарди. Голландия билан> шунингдек, Уттиз йиллйк уруш вақтида Франция билан олиб борилган уруш натижасида Жанубий Нидерландия ҳарбий ҳаракатларнинг энг муҳим майдонларидан бирига айланди, бу эса шундоқ ҳам қашшоқ бўлиб қолган мамлакатни янада кўпроқ вайрон қилди. XVII асрда фламанд санъати . XVI асрнинг охйри ва XVII асрда Испания Нидерландияси бир қанча ноқулай иқтисодий ва сиёсий вазиятга тушиб қолганита қарамай, мамлакатда маданият анча ривожланиб, бу нарса аввало фламанд тасвирий санъатида акс этди. Испания Нидерландияси шаҳарлар мамлакати бўлиб қолаверди; унинг Испания билан. Габсбурглар Австриясига қарашли ерлар билан ва Италия билан савдо алоқалари муайян даражада аҳамиятини сақлаб қолди. Айни вақтда дунёвий ва руҳоний феодалларнинг ҳукмрон синфи рассомларга уларнинг санъат асарлари учун кўплаб заказлар берарди. XVII асрнинг

биринчи я"рмидаги фламанд бадиий санъати учун икки ном айниқса характерлидир. Булар Питер Пауль Рубенс (1577—1640) ва унинг шогирди Антокис ВанДейк (1599—1641)дир. Рубенс Антверпен собори учун жуда катта полотнолар—« Kpecf ўрнатиш» ва «Крестдан олиш» асарларини яратди. Буасарлар жуда зўр қудрати билан одамни ҳайратда қолдиради. Рубенс инсон танасини айниқса зўр меҳр билан тасвирлайди. Баданнйнг айрим қисмлари, мускуллар, умуман инсон қомати буларнинг ҳаммаси Рубенс картин.аларида барқ уриб туради. Кейинчалик Рубенс рассомчиликнинг алоҳида жанрини яратдики, бунда тарихий, реал образлар антик,услубда қаҳрамонларни мажозий тарзда тараннум этиш билан қўшилиб кетарди. Рубенс портрет ва айни вақтда пейзаж чизишнинг устаси эди бир қанча картиналарда у деҳқонлар турмушининг ажойиб манзараларини. берди (унинг «Қишлоқ байрами», «Деҳ қонлар рақси» ва шунга ўхшаш асарларини айтиб ўтиш кифоядир). ВанДейк жуда моҳир портретчи эди. У чизган портретлар чуқур реализми, композициясининг пухталиги, бўёқларининг равонлиги ва кучи билан ажралиб туради; портретларда ақс эттириладиган шахсларнинг характерлари ҳаққоний берилган. ВанДейк ўз умрйнинг кўп қисмини Англияда ўтказиб, инглиз буржуа революциясидан сал илгари шу ерда вафот этди.

Фойдаланилган адабиётлар 1. Урта асрлар тарихи. В.Ф. Семёнов. Т., 1973. 2. Дневник путешествие к двору Тимура. Ри Гонзелеса де Клавихо. (1403- 1406). М., Наука 1990. 3. Истории италии. В 3 т. М., Наука.1970. Т.1. 4. Культура эпоха Возрождения М., - "Наука" 1986. 5. Урта асрлар тарихи В.Н. Семёнов, М., - 1971. 6. Культура эпоха Возрождения и Рефорфации Л., 7. Урта асрлар тарихи. В.Ф. Семёнов. Т., 1973. 8. Дневник путешествие к двору Тимура. Ри Гонзелеса де Клавихо. (1403- 1406). М., Наука 1990. 9. Истории италии. В 3 т. М., Наука.1970. Т.1. 10. www.ziyonet.uz

Похожие

ХVI-XVII асрларда Швеция

XVI-XVII асрларда Туркия

XVI-XVII асрларда Польша

XVI—XVII асрларда Эрон

XVI—XVII асрларда Швеция