Главная страница
Рефераты
История
XIX ( 19 ) asr oxiri - XX (20) asr tarix falsafasi
XIX ( 19 ) asr oxiri - XX (20) asr tarix falsafasi
Загружено в:
20.09.2019
Скачано:
0
Размер:
93.5 KB
Скачать
Похожие
XIX (19) asr oxiri XX (20) asr boshlarida AQSH
XIX (19) asr oxiri -XX (20) asr boshlarida Yaponiya
XIX - XX ( 19 -20 ) asr boshlarida Hindiston
XIX asr oxiri XX asr boshlarida Buayot
XIX asr oxiri -XX asr boshlarida Yaponiya
![Shpenglerning “Yevropaning s о `nishi” asari nafaqat tarix falsafasiga bag`ishlangan, unda siyosiy masalalar ham k о `tarilgandir. U s о `z boshida shunday yozadi: “ Bu kitobda kelajak tarixni aniqlashga xarakat qilingan, vazifa shundan iboratki, nihoyasiga yetayotgan yer yuzasidagi yagona madaniyatning, yani G`arbiy Yevropa madaniyatining taqdirini о `rganishdir”. Muammo G`arb xalokati sivilizatsiya masalasiga kelib taqaladi. U k о `xna tarixning asosiy masalalaridan biridir. Har bir madaniyatning о `z sivilizatsiyasi b о `ladi. Sivilizatsiya eng oxirgi, eng suniy holatdir. Sivilizatsiya eng madaniyatli insonlarga xosdir. Shpengler sivilizatsiya haqida gapirib, shahar t о `g`risida ham fikr yuritadi. YAni shahar о `zlikni y о `qotishlik sifatida ruhiyatning о `lishi sifatida paydo b о `ladi. “Madaniyat – ruhiyat, sivilizatsiya esa tafakkurdir” – deb yozadi Shpengler. G`arbda madaniyatdan sivilizatsiyaga о `tish qadimda qadimda – VI asrda sodir b о `lgan. Shahar sivilizatsiyaning oqibatidir.madaniyatli insonda quvvat inson ichiga y о `naltirilgan sivilizatsiya inikosida esa quvvat tashqariga y о `naltirilgan. Xayot imkoniyatni amalga oshirishdir, tafakkurli insonlarda imkoniyat cheksiz kengdir. Shpengler qatiy ravishda umumdunyo tarixini inkor qiladi. U shunday yozadi: “Insoniyat men uchun zoologik birlikdir”. Men G`arbiy Yevropa faylasuflarining fikrlarida insoniyat ravnaqi, maqsadi va y о `llarini k о `rmayapman. 1 [20] Tarixni ananaviy tarzda qadimgi, о `rta va yangi davrga b о `lishni Shpengler juda tor doiradagi provinsializmga kiritadi. Uning uchun yagona insoniyat tarixi y о `q, faqat alohida ajralgan madaniyatlar mavjuddir. Ular tasodifan paydo b о `ladi, rivojlanadi va xalok b о `ladi. Misoli dalada о `sgan gul taqdirini boshidan kechiradi, о `simliklar, hayvonot olamiga о `xshash morfologik organizmlar b о `lgani kabi tarixda ham xuddi shunday organizmlar mavjud, bu tarix morfologiyasi har bir madaniy organizm uchun davr va bosqichlarni belgilaydi. “har qanday madaniyat – deb yozadi Shpengler, - insondek hayot kechiradi. Ularning о `z bolaligi, о `smirligi, о `rta yoshi va qariligi b о `ladi” 1 [20] Шпенглер О. Закат Европы – М., 1991. Стр.31.](/data/documents/158136b6-97dd-4f74-9a37-0a3911bf501f/page-5.png)
![(Shpengler, Toynbi, Danilevskiy, Sarokinlardan farq qilib, sivilizatsion о `zlikni anglashning yangi mezonlarini ilgari surdi, xususan bu qurol – yarog`, ayniqsa ommaviy qirg`in qurollarining tarqalishi, inson huquqlari va immigratsiya bilan bog`liq jahonshumil muammolarni uzil kesil xal yetilishi edi. Sivilizatsiyalar о `rtasidagi chegara aynan shu muammolarning xal etilishiga qarab aniqlanadi. Bunda G`arb bir tomonda, qolgan sivilizatsiyalar yani qolgan dunyo esa, boshqa tomonda joylashadi. Xantington G`arb sivilizatsiyasining yaxlit bir butunlik sifatida sistemalararo ixtiloflar davriga nisbatan dahshatliroq fojea oldida turganligi xaqidagi tezis bilan chiqdi. Xantington konsepsiyasiga binoan kelajakda geosiyosatdagi markaziy muammo G`arb va qolgan sivilizatsiyalar о `rtasidagi ixtilof b о `lib qoladi. “ Sivilizatsiyalar t о `qnashuvi jahon siyosatining belgilovchi omiliga aylanadi. Sivilizatsiyalar orasidagi о `tmish chizig`i G`arb va qolgan dunyo о `rtasidagi munosabatlar orqali о `tadi” 2 [25] shundan kelib chiqib, u G`arbdagi xukmron doiralarga g`arbiy sivilizatsiya chegaralarida, ayniqsa AQSH va Yevropa о `rtasidagi munosabatlarni mustaxkamlash, boshqa mamlakatlar bilan munosabatlarda G`arbning manfaatlarini ximoya qilish maqsadida ularning ularning imkoniyatlarini qaytarish zarurligi haqidagi g`oyalar bilan murojaat qiladi.“Sivilizatsiya t о `qnashuvi” modeli sivilizatsion bag`rikenglikka rahna soladi. U johon jamoatchiligiga kelajakda g`arb va boshqa mamlakatlar о `rtasidagi ixtilof geosiyosatning markaziy о `q chizig`i b о `lib qolishligini isbotlashga qaratilgan. Ushbu model nafaqat olimlar о `rtasida turli mamlakatlar, xususan islom dunyosidagi siyosiy doiralarida ham turlicha bazan salbiy munosabatga sabab b о `lmoqda. Masalan, Eron Islom Respublikasining sobiq prezidenti Sayyid Muhammad Xotamiy tashabbusi bilan sivilizatsiyalar о `rtasidagi muloqot masalasi YUNESKOning 1999 yildagi sessiyasidagi va BMTning 2000 yildagi 53 – bosh assambleyasida muxokama etildi.Mazkur ming yillik sammitida XXI asr – sivilizatsiyalararo muloqot asri, deb elon qilindi. 3 [26] 2 [25] Қаранг : Полис, 1994 №, 33 б. 3 [26] Қаранг : М, Хотеми. В ыступление на 53 – сессии Генеральной Ассамблеи, информационный бюлетень посольства Ирана в Ташкенте. 2001. № - 7.](/data/documents/158136b6-97dd-4f74-9a37-0a3911bf501f/page-11.png)
![Bir qator G`arb ayniqsa amerikalik olimlarning qarashlarida avj olgan globalizm g`oyalari, xususan, Ayru L. Strausning 1997 yilda nashr etilgan “Bir qutblilik, yangicha dunyoviy tartibotning markazlashgan strukturasi va Rossiya” maqolasida yangicha dunyoviy tartibotning “birqutblilik” konsepsiyasi о `z ifodasini topdi. U halqaro munosabatda zamonaviy tizimini majoziy manoda oddiy yong`oqqa qiyoslaydi. BMT va boshqa halqaro tashkilotlaruning milliy qobig`ini tashkil etsa, ichidagi asosini – yadrosini qolgan dunyoni boshqarib turuvchi buyuruq beruvchi markaz – G`arb tashkil etadi. Butun tarixning ilgarilanma xarakatini u k о `p qutblilik ikki qutblilik bilan almashinuvida k о `radi. Shundan kelib chiqib, u G`arbni butun dunyoni boshqaruv markazi sifatida tavsiflovchi kelajak dunyoning bir qutblili konsepsyasini yaratdi. Birqutblilik, Straus fikricha johon tarixida yuksak salmoqqa ega b о `lgan industrial demokratiyalardan tashkil topadi va u doirasida AQSH boshqa davlatlarga yetakchilik qiladi Jahon hamjamiyatida birqutblilikning salmog`i faqat uning yaqqol namoyon b о `lgan, iqtisodiy va texnalogik salohiyati bilangina emas, balki qolgan jamiyatlarning modernizatsiyasi g`arblashtirish tomon borayotganligi bilan ham belgilanadi, deydi Straus. Boshqacha qilib aytganda, birqutblilikning, yani G`arbning ustuvorligi, eng avallo, mafkuraviy omilga aynan esa liberalizm mafkurasiga bog`liq. AQShning sobiq davlat kotibi Zbignev Bjezinskiy ham “sobiq ittifoqning mag`lubiyati va parchalanib ketishi, AQShning yagona va haqiqatda birinchi asl umumbashariy davlat sifatida g`arbiy yarimshar shohsupasiga tez suratlar bilan k о `tarilishida yakunlovchi akkord b о `ldi. 4 [28] Deb takidlaydi. Aksaryat ilmiy va siyosiy doiralarda mazkur konsepsiyaga, bir maydonli, bir qutbli dunyo haqidagi mulohazalarga ilmiy jihatdan ham siyosiy jihatdan ham yetarlicha asoslanmagan nuqtai nazarlar sifatida tanqidiy munosabat bildirildi. Yuqorida k о `rib chiqilgan G`arbning ayniqsa, AQShning hozirgi zamonda keskinlashib borayotgan barcha umumbashariy muammolarni faqat о `z 4 Збигнев Бжезинский, Великая шахматная доска господство Америки и его геостратегичиские императив ы, М., “Международное отношение”, 1995. Стр. 5.](/data/documents/158136b6-97dd-4f74-9a37-0a3911bf501f/page-12.png)
