XI—XV асрларда Скандинавия мамлакатлари - История - Рефераты

XI—XV асрларда Скандинавия мамлакатлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

56.5 KB

XI — XV асрларда Скандинавия мамлакатлари Режа: 1. Урта асрлар даврида Скандинавия мамлакатлари тараққиётининг хусусиятлари. 2. Данияда феодализмнинг ривожланиши. 3. Вальдемар IV Аттердаг даврида король ҳокимиятининг кучайиши. 4. Норвегия Дания феодаллари ҳукмронлиги остида.

Урта асрлар даврида Скандинавия мамлакатлари тараққиётининг хусусиятлари. Урта асрлар даврида Скандинавия мамла катлари деганда аввало Дания, Швеция ва Норвегия назарда тутилади, бу мамлакатлар ўзига хос хилма-хил йўл билан ри-вожландилар. Аввало бу мамлакатларнинг ҳаммасида феодал; муносабатлар секинлик билан ривожланиши эътиборни ўзига-жалб қилади. Феодализм бу ерларда фақат XII — XIII асрлар-дан эътиборан узил-кесил таркиб топди. Шу билан бирга фе.ода-лизмдан бурунги социал элементларнинг кўп томонлари: эркин: деҳқонларнинг кўп сонли табақаси; ер, ўрмон, сувга ижтимоий,, коллектив эгалик қилишнинг кенг (турли хил формаларда) тар-қалганлиги; то кейинги ўрта асрлар давригача айрим округлар-да халқ йигинларининг ишлаб келганлиги; Европанинг бошқа мамлакатларидагига нпсбатан бу ерларда христианликнинг сўнгроқ ёйилганлиги ва ёйилганда ҳам унчалик чуқур илдиз отмаганлиги каби томонлар сақланиб қолган эди. Бу. хусусият-ларнинг ҳаммаси номи тилга олинган ҳар учала мамлакат тари-хига маълум даражада из қолдирмай иложи йўқ эди. Скандина вия мамлакатларининг ўрта асрлар давридаги яна бир харак-терли хусусияти шундан иборат эдики, улар бир-бировларидан ажралиб, алоҳида-алоҳида яшардилар, уларнинг қуруқликдаги мамлакатлар билан сиёсий алоҳаси нисбатан заиф эди. Скандинавия мутлақо танҳо бўлиб яшамаган, албатта. Юқо-рида айтиб ўтилганидек, скандинавияликларнинг бир неча аср лар мобайнида қилган ҳужумлари Ғарбий Европани безовта қилган эди. Шимолий Германия, Нидерландия ва Англ'иянинг тарихи кўпинча у ёки бу Скандинавия мамлакатининг, хусусан„ Даииянинг тарихи билан ҳам пайвандлашиб кетар эди. Лекин, умуман олганда, Скандинавия мамлакатлари Европанинг ало- ҳида бир бурчаги бўлиб, улар қуруқликдаги асосий мамлакат лар ҳаёти билан нисбатан кам боғланган эдилар.

Данияда феодализмнинг ривожланиши. Скандинавиянинг уч-та номи айтиб ўтилган мамлакатлари орасида Данияда феодал муносабатлар анча-чмунча ривожланган эди. Канут 1 давлати •емирилгандан кейин Данияда ҳукмронлик қилган Эстридсонлар династияси ўзига хос феодал династияси эди. Эстридсонлар христиан черковига ҳомийлик қилдилар. Чернов ер эгалигининг ривожланиши, черков десятинасининг жорий этилиши, Данияда анча кўп миқдорда епиокопларнинг вужудга келтирилиши—ма-на буларнинг ҳаммаси XI — XII асрларда мамлакатни феодал-лаштириш элементларини ташкил қилар эди. Феодаллаштириш-нинг иккинчи томони дунёвий катта ер эгалигининг ўсиши бўлди. Ҳарбий хизмат ўтовчи йирик зодагонлар ва кўп сонли рицарлар ер эгаларига айланиб, деҳқонлар оммаси ана шуларнинг крепостной қарамлиги остида яшарди. Дастлабки пайтларда кре-постнойлар сифатида, асосан, ерга кўчирилган қуллар эксплуа тация қилинарди. Европанинг турли мамлакатларига даниялик-ларнинг қилган ҳужумлари муносабати билан Данияда ўз даврида қуллар жуда кўп бўларди. Аммо XII — XIII асрга келиб эркин кищилар ҳам крепостной қарамликка тушиб қолдилар. Дания короллари олдинроқ, яъни XI — XII асрлардаёқ, королликдаги аҳоли эгалламаган, ишланмасдан, «бўш ётган» ерларнинг ҳам-маеини короллик мулки, деб эълон қилган здилар. Королга солиқлар тўлаши лозим бўлган ва оз-моз (бир йилдан бир неча кун) баршчина мажбуриятлари ўтайдиган эркин деҳқонлар, мамлакатда ҳарбий-феодал системаси таркиб топа бориши би лан, короллар томонидан хусусий ер эгаларига бериб юборилди. Илгари эркин бўлган деҳқонлар хусусий қарамликка тушиб қол-ганларидан кейин, аста- секин қуллар орасидан чиққан крепост-нойлар билан қўшилиб кетдилар. Аммо, шунга қарамай, Дания да қуллик асоратига тушмаган эркин деҳқонларнинг салмоғи ҳатто XV асрда ҳам анча юқори эди: XV аср бошларида эркин деҳқонларга Даниядаги барча хусусий ерларнинг ҳеч бўлмаган-да 15% қарар эди 2 .

Данияда деҳқонларнинг қуллик асоратига туширилиши одат-да феодаллар томонидан шафқатсиз бостирилган деҳқонларнинг қаттиқ қаршилик кўрсатишига сабаб бўлди. Шимолий Ютлан-дияда 1441—1443 йилларда бўлиб ўтган қўзғолон айниқса йирик қўзғолон эди. Бу қўзғолон бостирилгандан кейин Ютландия деҳқонларига қурол-яроғ тақиб юриш узоқ вақтгача ман этилди. Вальдемар IV Аттердаг даврида король ҳокимиятининг кучайиши. Европанинг'бошқа мамлакатларидаги сингари, феодаллашиш жараёни тараққиётнинг маълум босқичида Данияни ҳам феодал тарқоқлигига олиб келди. Йирик дунёвий ва черков фео-даллари король ҳокимиятини чеклаб қўйдилар. 1282 йили Дания иодагонлари алоҳида Нюб'орг ёрлиқ хартияси олдилар, бу хар-тияга мувофиқ король ҳар йили халқ мажлиси ( Danehof ) ча- қириш мажбуриятини зиммасига олди. Бу олий кенгашда ша-ҳарликларнинг ҳам, деҳқонларнинг ҳам бир қанча вакиллари бўлса-да, лекин амалда мамлакатни бошқаришда феодаллар асоспй роль ўйнадилар, король ҳокимиятини мунтазам суратда лазорат қилган давлат кенгаши ( Rigsraad ) шу феодаллар қў-лида эди. XIV аернинг биринчи ярмида Эстридсонлар династия си ўз обрўсини тамомила йўқотди. XIV аернинг 30-йилларида, яъни 8 йил давом этган ҳокимиятсизлик даврида, Дания ўзига кара шли мулкларнинг бир қисмини қўлдан бой берди, бу мулк-ларни швед ва Шимолий герман феодаллари босиб олган эди-лар. Король Вальдемар IV Аттердаг (1340—1375) король ҳоки миятини бир оз вақт мустаҳкамлашга муяссар бўлди. Королнинг асоспй ҳарбий кучини ташкил этган (рицарлар — отлиқ қўшини, камои билан қуролланган деҳқонлар — пиёда қўшинни ташкил этлр эдилар) рнцарлпрга па эркин деҳқонларнинг қолган-қутган қисмига таяпган Вальдемар IV бу вақтга келиб Даниянинг Шимолий ва Болтик денгизларида ўсиб борган савдо-сотиқ иш-ларидан хазнна манфаатлари учун ҳам фойдаланди. Бу вақтга келганда Данияда балиқчилик (сельдь балиғи овлаш) катта аҳамият касб этди. Вальдемар

қўшни Гольштин графлигига қаттиқ зарба бериб, Зунд бўғози соҳилларида шведлар босиб олган территориями қайтариб олди. Эндиликда Зунд бўғози тамомила Дания ихтиёрига ўтди. Бироқ Дания королинияг Зунд бўгозини монополия қилишини тан олмаган Ганза иттифоқи Гжлан Дания ўртасида кейинчалик чиққан уруш Вальдемар учун муваффақиятсизлик билан тамом бўлди. Ганза ва унинг иттифоқчилари бўлган Шимолий герман князлари данияликлар-га қаттиқ зарба бердилар. 1370 йилги Штральзунд сулҳига му вофиқ, Вальдемар ганзаликларнинг Зунд бўғози орқали олиб ўтадиган товарларидан ундириладиган савдо божларини-анча камайтириши лозим эди. Кальмар иттифоқи. Вальдемар IV нинг қизи ва тахт вориси королева Маргарита (1375—1412) Скандинавиядаги бошқа мам-лакатларнинг, яъни Швеция ва Норвегиянинг сиёсий ва иқтисо-дий қолоқлигидан фойдаланиб, Дания гегемонлиги остида катта Шимолий федератив давлат тузмоқчи бўлди. Шимолий федера-тив давлат'ҳар ҳолда расмий жиҳатдан анча узоқ вақт (1397 —-1523) яшади. Норвегия короли Гакон VI нинг хотини бўлган Маргарита 1375 йили Дания тахтига (Вальдемар IV вафот чттапдан кейин (ўз ўғли Олафни сайлаттиришга муваффақ бўл ди. Гакон VI ўлгандан сўнг (1380 й.) Норвегия тахти ҳам Олаф қўлига ўтди. Олаф вафот этган (1387 й.) Маргаританинг ўзи Дания ва Норвегия королеваси деган титулни қабул қилди. 1397 плуатация қилардилар. Дунёвий ва черков зодагонлари Норве- гияда биглерлар деб аталадиган ўз гуруҳларини барвақт тузган эдилар - (биглернинг асл маъноси: «эгри хасса» демакдир бу ерда епископларнинг хассасига имо қилинган). Иккинчи, де мократия гуруҳ эса биркенбейнерлар (асл маъноси: «чипта кавуш киювчилар» демакдир), деган белгили бир ном бй-лан юрарди. Деҳқонлардан ташқари, бу гуруҳга майда дворян-лар, шунингдек, шаҳарликлар ҳам кирарди. Норвегия Дания феодаллари ҳукмронлиги остида. Дания билан иттифоқ бўлиш Норвегия учун хийла социал оқибатларга сабаб бўлди. Феодал жиҳатдан анча ривожланган Дания нор-веж

феодалларининг маҳаллий, яъни норвеж деҳқонлар'ини қи-сиш ва уларни ўзларига қарам қилиш йўлидаги уринишларида бу феодалларни бевосйта қўллаб-қувватлади. Иккинчи томон дан, Дания феодаллари норвеж аҳолисидан солиқлар ва бошқа қонунсиз ҳақлар ундириш йўли билан Норвегиядаги турли ҳар-бий, гражданлик ва черков мансабларини ўз қўлларига ўтказиб олиш йўли билан феодал жиҳатдан ҳали чала-чулпа ривожлан ган ва сиёсий жиҳатдан ўзларига бўйсундирилган қўшни бир мамлакатни амалда эксплуатация қилиб келдилар. Шундай қи-либ, ўрта аср Норвегиясининг тарихй антиқа бир тарихдир. Бу-нинг антиқали'ги шундаки, бир томондан, Норвегия тугалланиб етмаган феодализмнинг тимсоли сифатида ўрта асрларнинг бошидан то охиригача кўп сонли эркин деҳқонларни сақлаб келди ва иккинчи томондан, «бу «феодал бўлмаган деҳқонлар» мам-лакати (шуниси энгмуҳим) ҳар қалай кучли феодал эксплуата-циясига дучор қилинди. Бу эксплуатация нисбатан заиф бўлган маҳаллий (норвеж) феодаллари томонидан эмас, балки бир-лашган Дания- Норвегия короллигида ҳоким миллат сифатидаги келгинди, ажнабий (дариялик) ер эгалари томонидан амалга ощирилди. Норвегия халқ оммаси Дания феодаллари ҳукмрон-лигига қарши ғайрат билан^бир неча марта бош кўтарди. 1501 йилги қўзғолон энг иирик ва муваффақиятли қўз'ғолон бўлиб, унда норвеж деҳқонлари асосий роль ўйнадилар. Бу қўзғолонга Кнут Альфоен раҳбарлик қилди. Норвеж деҳқонлари Дания қў-шинларини яксон қилиб ташладилар. Даниянинг Норвегиядаги ҳукмронлиги барҳам топгандек эди. Бироқ халқ оммасининг ак-тивлигидан хавфсираб қолган биглерлар гуруҳи Дания~ феодал лари билан битим тузди ва, шундай қилиб, ўз мамлакатининг миллий озодлигига ғов солди.

Адабиётлар: 1. Каримов И.А. «Тарихий хотирасиз келажак йук» Т., 1998 й. 2.Гуломов Я.Г. «Хоразмнинг сугорилиш тарихи» Т., 1959 й. 3 История Узбекистана в источниках. Тузувчи Б. В. Лунин. Т., 1984 й. 4.Жабборов И.М. «Узбек халки этнографияси». Т., 1994 й. 5 Саъдуллаев А.С. «Культура юга Средней Азии 7-4 вв. до н.э.» Т., 1987 й. 6.Кабиров Ж., Саъдуллаев А. «Урта Осиё археологияси» Т., 1990 й. 7.Узбекистон тарихи. Муаллифлар жамоаси. 1997 й.

Похожие

ХI-ХV Асрларда скандинавия мамлакатлари

XI—XV асрларда Польша

XI-XV асрларда Англия

XI—XV асрларда Венгрия

XI—XV Асрларда Франция