VI-XI asrlarda Yevropa madaniyati (Tarix o'qitish metodikasi) - История - Рефераты

VI-XI asrlarda Yevropa madaniyati (Tarix o'qitish metodikasi)

Загружено в:

24.09.2022

Скачано:

0

Размер:

59 KB

VI-XI asrlarda Evropa madaniyati (Tarix o`qitish metodikasi) Reja: 1. O`quvchilarda VI-XI asrlarda Evropa madaniyati haqidagi tushunchalarni shakllantirish. 2. O`quvchilarga Vizantiya madaniyati, tasviriy san`at va me`morchilik, cherkov va maorif to`g`risida tushuncha berish.

Ma`lumki, 1997 yil 29 avgust kuni O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining IX sessiyasida “Ta`lim to`grisida”gi Qonun va Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi qabul qilindi. Bu ikki hujjat har bir o`qituvchi, murabbiy va xalq ta`limi xodimining o`z vazifalarini bajarishda dasturilamal bo`lib qoldi. Tarix fanini o`qitish usullari muommolariga to`xtaydigan bo`lsak, tarix o`qitish usullari ilmiy pedagogik fan bo`lib, u o`quvchilarga tarixdan puxta bilim berish, ularni huquqiy demokratik, fuqarolik jamiyati barpo etishda maktabda o`qitiladigan tarix kursining maqsadini, ta`lim-tarbiyaviy vazifalari, mazmuni, uslub va usullarini hamda tarix o`qitishning eng muhim vositalarini belgilab beradi. Tarix o`qitish usullarining asosiy fan sifatida o`rganishdan ko`zda tutilgan maqsad kelgusida o`qituvchi bo`lib chiqadigan talabalarni maktabda tarix o`qitishning ilmiy asoslari bilan qurollantirishdan iborat. Tarix o`qitish uslubiyoti o`zining mustaqil tekshirish faniga ega. Maktabda tarix fanining o`qitilishi va o`qitish jarayonining o`rganilishi tarix o`qitish usullarining fanini tashkil etadi. O`qitish jarayonining ob`yektiv sur`atda amal qiladigan o`z qonuniyatlari bor. Ularni bilib olish va ta`lim tarbiya jarayonida bu qonuniyatlarga amal qilish, ulardan oqilona foydalanish maktabda tarix o`qitishni ilmiy asosda olib borishning muhim shartidir. Mustaqillik sharofati bilan biz huquqiy demokratik, fuqarolik jamiyati barpo etayotgan ekanmiz, shu bosqichda tarix o`qitishni yanada takomillashtirib borish, o`qitish jarayonini uning ob`yektiv ravishda amal qiluvchi qonuniyatlarini aniq va mukammal bilib olish, bu qonuniyatlardan huquqiy demokratik jamiyatning faol va ongli quruvchisini tayyorlab yetishtirish maqsadida to`gri foydalanish zarurdir. Chunki o`qituvchi jamiyatning yosh avlod ta`lim-tarbiyasiga qo`ygan ijtimoiy buyurtmaning asosiy ijrochisidir

VIII sinfda yangi tarixning birinchi davri o`qitilib, u XVI asrning 60 yillaridan boshlangan bozor iqtisodiga asoslangan jamiyat shakllanishidan Fransiya-Russiya urushi, 1815-1870 yillar jahon mamlakatlarining iqtisodiy- siyosiy taraqqiyotiga bo`lgan voqealarni o`z ichiga oladi. Bu kurs o`sha davrlarda jahonning ilg`or mamlakatlarida kapitalizmning qaror topishi, rivojlanishi, uning eng muhim xususiyatlari va ziddiyatlari, boshqalar o`rganiladi. Bu kurs quyidagi tuzilishi bo`yicha o`qitiladi. I. Bo`lim. Bozor iqtisodiyotiga asoslangan jamiyatning shakllanishi. II.Bo`lim. Iqtisodiy munosabatlarning yangi sharoitlarda rivojlanishi.Yanga tarix kursida asosan kapitalizmning qaror topishi va rivojlanishi Angliya, AQSH va Fransiya mamlakatlari misolida ochib beriladi. Shu sababli bu mamlakatlar tarixini o`rganishga katta o`rin ajratilgan. Birinchi bo`limda Angliya tarixi misolida mamlakatning iqtisodiy-siyosiy taraqqiyotida burjua rivolyutsiyasining qanday ahamiyatga ega bo`lganligi ancha mufassal ko`rsatiladi. Angliya tarixi vositasida sanoat o`zgarishining moxiyati va oqibatlari kapitalistik to`zumning asosiy bosqichlari bayon qilinadi. Bu o`rinda o`rta asrlar tarixida o`quvchilar o`rgangan bilimlarga, chunonchi kapitalizmning ayrim belgilari manifaktura ishlab chiqarishi hamda burjuaziya va yollanma ishchilarning vujudga kelishi xaqidagi bilimlarga suyanishi, u bilimlarni kengaytirish va kapitalistik tuzum tushunchasini mukammalroq ifodalab berish zarur bo`ladi. Yangi tarixning bu davrini o`rganish natijasida o`quvchilar ishlab chiqarish vositalari hamda yollanma ishchilarni burjuaziyaning xususiy mulki ekanligi, yollanma ishchilarni burjuaziyaning qattiq ekspluatatsiya qilish, kapitalizmning asosini tashkil etishi, bu esa proletariatning kapitalistik tuzumga qarshi keskin sinfiy kurashni mukarrab qilib qo`yish haqida qat`iy xulosaga kelishlari lozim. Shu bo`limdagi AQSH va ikkinchi bo`limdagi Fransiya, Angliya, Germaniya mamlakatlari tarixi asosida feodalizmdan kapitalizmga o`tishning umumiy qonuniyatlari va bu o`tishning progressivligi, turli mamlakatlarda

kapitalizm taraqqiyotining turli xil shakllari mavjudligi ko`rsatib boriladi. Davlat tuzumi, burjua davlati, formalarining o`zgarishi, siyosiy hayot va madaniyatning rivojlanishi jamiyatning (progressiv) moddiy hayoti bilan bog`lab o`rganiladi. Yangi formatsiyaning progressiv xususiyatlari bilan birga uning ijtimoiy iqtisodiy ziddiyatlari ham ochib beriladi. Ikkinchi bo`limda XIX asrning 60 yillarining oxirigacha bolgan davrida dunyodagi yetakchi mamlakatlarga bag`ishlangan mavzuni o`rganishning quyidagi masalalarni oydinlashtirishdan boshlangan ma`qul an`anaviy jamiyat va industrial madaniy dunyo G`arbiy va Shaqriy dunyo, Rossiya Sharq va G`arb oralig`ida, XIX asr industriallashtirish va aholining ko`payish asri. Jamiyatning evolyutsion va inqilobiy taraqqiyoti, islohat va inqilob, XIX asr Evropada milliy muommolarni yechish asri. Ikkinchi bo`limda XIX asrning 60 yillarda Angliyaning rivojlanishi, sanoat to`ntarilishning nihoyasiga yetkazilishi va industrlashtirishning boshlanishi, korxonalarning yiriklashuvi, XIX asrda Angliyada ijtimoiy harakat iuditlar, chartizm, chartizmning mamlakat siyosiy xayotiga ta`siri, 1850-1860 yillardagi ijtimoiy harakat va boshqa voqealarni materiali o`rganiladi. Shuningdek shu yillarda Fransiya, Germaniya, Italiya, Avstriya, Vengriya, AQSH, Rossiya va Lotin Amerikasi mamlakatlarining tarixiga oid materiallar o`rganiladi. Ikkinchi bo`limda Lotin Amerikasida milliy ozodlik kurashi va mustaqil davlatlarning paydo bo`lishi, Osiyo mamlakatlari tarixiga doir eng muhim voqealar yoritiladi. Hindiston va Xitoy tarixiga doir eng muhim voqealar yoritiladi, ayniqsa bu mamlakatlar tarixiga doir aniq va ishonchli materiallar misolida kapitalistik mamlakatlarning mustamlakachilik siyosati buysundirilgan mamlakatlarni og`ir oqibatlarga duchor qilganligi, bu mamlakatlarning o`z ozodligi va mustaqilligi uchun olib borgan qahramonona kurashi ko`rsatib beriladi. Shu bo`limda XVIII - XIX asr birinchi yarimlarida adabiyot va san`at mavzusini o`rganib, o`quvchilar kishilik tarixining ana shu davrida fan, adabiyot, muzika va tasviriy san`atni rivojlantirishga jahon xalqlarining, shu jumladan, Vatanimiz xalqlarining qo`shgan hissasini bilib oladilar.

IX sinfda yangi tarixning ikkinchi davri o`rganiladi. Yangi tarix ikkinchi davri Fransiya, va Russiya urushi XIX asr oxiri-XX asr boshlarida Evropa va Lotin Amerikasi mamlakatlari tarixiga oid materillar o`rganiladi. Yangi tarix fanining shu davrining o`rganishning asosiy maqsadi chet mamlakatlarining iqtisodiy-ijtimoiy va siyosiy taraqqiyotiga doir eng muhim muommolarni bilib olish asosida o`quvchilarning bu davrdagi tarixiy material bilan tanishtiradi. Bu bo`limda Fransiya - Prusiya urushining sabablari, 1870 yil 4 sentyabr inqilobi, xalqaro ishchilar jamiyatining Fransiya - Prussiya urushiga munosabati, Parijning taslim bo`lishi, Franfurkt sulxi yoritib beriladi. Bir so`z bilan aytganda ta`lim tizimidagi barcha ishlarimiz quyidagi ezgu maqsadlarga qaratilishi lozim: ” Biz xalqimizning dunyoda hech kimdan kam bо`l masligi, farzandlarimizning bizdan kо`ra kuchli, bilimli, dono va albatta baxtli bо`lib yashashi uchun bor kuch va imkoniyatlarimizni safarbar eta yotgan ekanmiz, bu borada ma`naviy tarbiya masa lasi, hech shubhasiz, beqiyos ahamiyat kasb etadi. Agar biz bu masalada hushyorlik va sezgirligi mizni, qatiyat va mas`uliyatimizni yо`qotsak, bu о`ta muhim ishni о`z holiga, о`zibо`larchilikka tash lab qо`yadigan bо`lsak, muqaddas qadriyatlarimizga yо`g`rilgan va ulardan oziqlangan ma`naviyatimiz dan, tarixiy xotiramizdan ayrilib, oxir-oqibatda о`zimiz intilgan umumbashariy taraqqiyot yо`li dan chetga chiqib qolishimiz mumkin” 1 . Maktabda tarix o`qitishning asosiy vazifasi o`quvchilarga tarix fanidan puxta bilim va shu bilimlarni amaliyotda qo`llash ko`nikmalari va mahoratini hosil qilishdan iborat. Tarixni o`rgatish yoshlarni g`oyaviy-siyosiy jihatdan chiniqtirish va ularda ilmiy dunyoqarashni shakllantirishni hozirgi zamon taraqqiyotining asosiy tushunchalari va ziddiyatlarining muhim shartidir. Tarixni o`rganish kishilik jamiyatning tarixiy rivojlanishini, taraqqiyotining asosi bo`lmish ishlab chiqarshi usulining jamiyat hayotida belgilovchi roli haqida, tarixning ijodkorlari bo`lgan xalq ommasining roli hamda tarixda shaxsning ahamiyati to`g`risida ma`lumotlar beradi. Mazkur tushuncha va qonuniyatlar 1 Kаrimоv. I. А. Yuksak ma’naviyat - engilmas kuch. T., 2008. 4-bet.

o`quvchilar ilmiy dunyoqarashining asosini tashkil qilib, ularning ijtimoiy hayotga munosabatini belgilovchi e`tiqodga aylanmog`i kerak. Chunki ilmiy dunyoqarash jamiyat hamda inson tafakkuri taraqqiyotining umumiy qonuniyatlarini chuqur va puxta o`rganish asosida yuzaga keladi, bilimi mustaxkam ishonchga aylangan istiqlol e`tiqodiga va ilmiy dunyoqarashga ega bo`lgan kishigina o`zini o`rab turgan muhit va olamni tushunadi, ijtimoiy hayotdagi voqealarga to`g`ri baho beradi. Tarixiy faktlarni o`zlashtirish ta`lim tarbiya jihatdan har qancha muhim bo`lsa ham faktlarni bilishning o`zi o`quvchilaring tarixni bilish jarayonidagi birinchi bosqichidir. Tarixni o`rganib bilib olishning ancha yuqoriroq bosqichi tarixiy faktlarning o`rtasidagi muhim bog`lanish va munosabatlarni bilib olish, ularni amalda tadbiq eta bilish o`quvchi1arni saviyasiga yarasha tarixiy jarayonni tushuna olishdan iborat. Masalan V-VII sinflarda qadimgi dunyo va o`rta asrlar tarixi (jahon tarixidan) taraqqiyotning qonuniyligi haqidagi tushuncha ta`riflab berilmasada o`quvchilarda tarixiy xodisalar o`rtasidagi bir qancha sabab natijali bog`lanishlarning barqarorligi va zarurligi haqidagi tushuncha hosil bo`lmay qolmaydi. O`quvchilar bir xildagi sabablar bir xildagi xodisalar bilan davlatning vujudga kelishini, sinflar mavjudligi esa muqarrar ravishda sinfiy kurashni keltirib chiqarishni bilib olishadi. Ibtidoiy jamoa quldorlik va feodal ijtimoiy-iqtisodiy formatsiyalar haqidagi tushunchalar sinflarda o`zlashtirilishi kerak bo`lgan tarixiy bilimlar tizimining asosini tashkil etadi. VI-VII sinflarda "Ijtimoiy-iqtisodiy formatsiyalar" tushunchasi ta`riflab berilmaydi. Biroq o`quvchilar dastlabki ijtimoiy-iqtisodiy formatsiyalarning o`ziga xos asosiy xususiyatlarini hamda jamiyatning har qaysi formatsiyadan o`tib borishi progressiv ahamiyatga ega ekanligini bemalol tushunib olishlari mumkin. Bu bilimlar yuqori sinflarda tarixiy jarayonni yaxlit bir holda tushunilishi uchun zamin yaratadi.

“…Bizga sobiq tuzumdan meros bo`lib qolgan maorif tizimining eng noma`qul tomoni shundan iborat ediki, unda o`quv jarayonida o`quvchi va talabalarning mustaqil va erkin fikrlashga yo`l qo`yilmas edi” 1 [14] . Tarix o`qituvchisi o`quv jarayonida o`quvchlarning mustaqil va erkin fikrlashga yo`l ochib, ularni darsning faol ishtirokchisiga aylantirishi lozim. Tarix bo`yicha har bir sinf darsligida asosiy tushunchalar mazmuni belgilab berilgan. Bu tushunchalar kursning ilmiy mazmunini, g`oyaviy-nazariy asoslarini aniqlab olish va ishonchli tarixiy materiallarni tahlil qilish va umumlashtirish bo`yicha ish usullarini belgilab olishga yordam beradi. Tarix o`qitish jarayonda tushunchalarni shakllaitnrishning usullari va vositalari tushunchalarni klassifikatsiyalash muammolari I.V. Gittes, V.G. Kartsov, G.M. Donskoy, N.V. Andrevskaya, N.N.Vagin va boshqa tarixchi olim va uslubchilarning asarlarida o`z ifodasini topgan. Tarixiy tasavvurlarni hosil qilish va tushunchalarni shakllantirish bosqichlarini belgilashda A.A.Vagin va A.Sadievlar katta hissa qo`shgan. Uslubiy adabiyotlarda tarixiy tushunchalar umumlashganlik darajasiga qarab quyidagi uch gruppaga: xususiy, tarixiy , umumtarixiy va sotsiologik tushunchalar. Tarix o`qitish jarayonida tarixiy tasavvurlar bilan tushunchalarni shakllantirish uzviy bog`langan bo`lib, bir vaqtning o`zida amalga oshadi. Yuqorida ta`kidlanganidek, tarixiy tushuchalarni shakllantirishda o`quvchilarning fikrlash faoliyatlarini rag`batlantirish va unga rahbarlik qilish muhim rol o`ynaydi. O`qituvchi raxbarligida o`quvchilar xodisani fikran bir necha qismga bo`lib, uning muhim belgilarini ajratib olib muhim bo`lmagan belgilaridan ayiradilar hamda bir turdagi xodisalarning eng muhim belgilarni umumlashtiradilar. O`quvchilarda tarixiy tushunchalar hosil bo`lishiga olib keladigan bu mantiqiy faoliyat ko`pincha tarixni o`qitish davomida tarixiy tasavvurlar hosil qilish uchun xizmat qiladigan, yangi materiallarni idrok etish bilan qo`shilib ketadi. O`qituvchi rasmni yoki darslikdagi suratlarni taxlil qilib, ularning mazmunini analiz va siptez 1 [14] Kаrimоv. I. А. Yuksak ma’naviyat - engilmas kuch. T., 2008. 62-bet.

qilganda, o`quvchilarda o`rganiladigan xodisalarning muhim belgilarini aks ettiruvchi yorqin aniq tasavvurlar hosil qilishga qaratilgan ish olib borish bilan birga xodisalarning o`sha belgilarini umumlashtiruvchi tushunchalar hosil qilishga qaratilgan ish o`quvchilar tomonidan hatto ilgariroq o`zlashtirib olingan material asosida olib borilayotgan taqdirda ham bu ish o`quvchilardagi mavjud tasavvurlarni aniq va ishonchlilashtirish va boyitishga imkon beradi. O`sha tasavvurlarni faollashtirib xodisa bilan birinchi tor tanishilgan paytda ularning payqalmay qolgan yoki ajratib olinmagan belgilarini ko`ra bilishga va ajratib olishga yordam beradi. Xodisalar o`rtasidagi bog`lanish va munosabatlar qanchalik ko`proq, har tomonlama yoritib berilib, ularning ma`nosini qanchalik chuqurroq tushunib yetilgan sari, umuman, tarix bilimlari shunchalik yuqoriroq darajada sistemalashib, har bir xodisaning tarixiy jarayonidagi o`rni va roli shunchalik aniqroq anglab olina boradi. Bir so`z bilan aytganda ta`lim tizimidagi barcha ishlarimiz quyidagi ezgu maqsadlarga qaratilishi lozim: ” Biz xalqimizning dunyoda hech kimdan kam bо`l masligi, farzandlarimizning bizdan kо`ra kuchli, bilimli, dono va albatta baxtli bо`lib yashashi uchun bor kuch va imkoniyatlarimizni safarbar eta yotgan ekanmiz, bu borada ma`naviy tarbiya masa lasi, hech shubhasiz, beqiyos ahamiyat kasb etadi. Agar biz bu masalada hushyorlik va sezgirligi mizni, qatiyat va mas`uliyatimizni yо`qotsak, bu о`ta muhim ishni о`z holiga, о`zibо`larchilikka tash lab qо`yadigan bо`lsak, muqaddas qadriyatlarimizga yо`g`rilgan va ulardan oziqlangan ma`naviyatimiz dan, tarixiy xotiramizdan ayrilib, oxir-oqibatda о`zimiz intilgan umumbashariy taraqqiyot yо`li dan chetga chiqib qolishimiz mumkin” 1 . 1

Аsоsiy аdаbiyotlаr va mаnbаlаr: 1. Kаrimоv I.А.Yuksak ma`naviyat-engilmas kuch.T.,2008. 2. Kаrimоv I.А.O`zbеkistоnning o`z istiqlоl vа tаrаqqiyot yo`li. T., 1992. 3. Kаrimоv I.А.Tаrixiy xоtirаsiz kеlаjаk yo`q. T., 1998. 4.KаrimоvI.А. Jаhon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O`zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo`llari va choralari. T., 2009. 5. Kаrimоv. I.А. O`zbеkistоn XXI asr bo`sag`asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari .T., 1997. 6. Prezident I.Karimovning BMT sammiti ming yillik rivojlanish maqsadlariga bag`ishlangan yalpi majlisidagi nutqi. «Xalq so`zi» gazetasi 2010 yil 22 sentabr. N: 184 7. Kаrimоv. I.А. Asosiy vazifamiz – Vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirishdir. T.,2010. 8. Karimov. I.A. Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi. T.,2010 . 9.Ishmuhammedov.R., Abduqodirov. Ta`limda innovatsion texnologiyalar. T.,2008. 10. M.Tojiboyev, Z. Ilhomov. O`zbekiston tarixini o`qitishning metologiyasi.T., 2003. 11. Sа`diеv А.Mаktаbdа tarix o`qitish usullari. T.,1993. 12.Tаrixdаn g`оyaviy-siyosiy tаrbiya. T.,1989. 13. Toshpo`latov.T., G`afforov,Ya. Tаrix o`qitish usullari.T., 2002. 14. Lafasov M. Jo`raev U. Jahon tarixi. T., 2005. 15 Qodirov B.Ta`lim tizimidagi islohotlatning maqsad va yo`nalishlari.Т., 1999. 16.I.Shоymаrdоnоv. Tаrixni o`qitishdа o`lkаshunоslik mаtеriаllаridаn fоydаlаnish. T.,1989.

Похожие

VI-XI asrlarda Arablar

VI-XI ( 6 -11 ) asrlarda Arablar

VI-XI асрларда Араблар

VI—XI асрларда Араблар

Tarix o'qitish usullari sistemasi