Варварларнинг ижтимоий тузуми. Кельтлар, Германлар, Славянлар - История - Рефераты

Варварларнинг ижтимоий тузуми. Кельтлар, Германлар, Славянлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

95 KB

Варварларнинг ижтимоий тузуми. Кельтлар, Германлар, Славянлар Режа: 1. Римликлар томонидан истило этилган Галлия 2. Германлар ва римликлар 3. Қадимги замонда славянлар

Италиядан шимолда жуда қадимги вақтда эрамизнинг би-ринчи юз йиллигида жуда кўп варвар қабилалари яшаган; бу қабилалар учта катта группага: кельтлар, германлар ва славян-ларга бўлинган эди. Варварларнинг ижтимоий тузуми Рим қул дорлик тузумига бутунлай қарама-қарши эди. Уларда ҳали ижтимоий синфлар таркиб топмаган эди, ҳақиқий маънодаги давлат йўқ эди; варварларда уруғчилик муносабатлари ҳали ижтимоий муносабатларнинг асосий тури эди; бу қабилалар аҳо лисининг асосий оммаси эркин кишилардан иборат эди, гарчи уруғ бошлиқлари ва ҳарбий зодагонлар бу эркин кишилардан юқори турса ҳам, лекин ҳали уларкинг ўрталаридаги муноса-батлар синфий, антагонистик туе олмаган эди. Бу тузум ибтидоий-жамоа тузуми бўлиб, эрамизпинг IV — V аерларида анчагина чириган эди, лекин шундай бўлишига қа-рамай, уруғчилик муносабатлари ҳам, ишлаб чиқариш восита-ларининг ижтимоий мулклиги (жамоа ер эгалиги) ҳам ҳали бу-тунлай йўқолмаган эди. Рим мана шу варвар қабилаларига қарши юзларча йил давомида кураш олиб борди. Римнинг варварлар устидан ғала-ба қилиши натижасида варварларнинг купи қулларга айланти-рилди. Варварларнинг шимолий чекка ўлкаси узоқ вақтгача Римга ўз қулдорлик латифундияларини ишчи кучи билан таъ-минлаб турадиган асосий манба бўлиб келди. Кельтлар. Рим даставвал кельтлар билан тўқнашди. Кельт қабилалари эрамиздан олдинги биринчи минг йил ўрталарида ва иккинчи ярмида айниқса Ғарбий Европанинг анча катта тер-риториясига ўрнашиб олган эди. Эрамиздан олдинги VI — III аерларда улар ҳозирги Ғарбий Германияда ва Францияда (гал-лияликлар), Испанияда (кельт-иберлар), Ирландияда (ирлар ёки эйрлар ва скоттлар), Англияда (бриттлар), шунингдек, Швейцарияда (гельветлар) ва Шимолий Италияда (Цизальпия Галлиясида) ўрнашган здилар. Кичик Осиёда кельтлар эрамиз дан олдинги III аср ўрталарида давлат туздилар, бу давлат Галлатия деб аталди. Шуниси қизиқки, ҳозирги замой Европасида энг кўп тарқал-ган бир қанча теографик номлар — даре номларидан Рейн ва Дунай, тоғларнинг

номларидан — Альп ва бошқалар, халқлар-нинг номларидан — британликлар (бриттлар), германияликлар (германлар) ва ҳоказолар кельтлардан қолган номлардир. Юз йиллар мобайнида кельтлар — галлар деган ном римлик-ларни даҳшатга оолиб келди. Эрамиздан олдинги IV аср бошла-рида (390 й.) галлар Урта Италияга бостириб кириб, Римгача етиб бордилар ва унга ўт қўйдилар. Эрамиздан аввалги II аср охирида Мария вақтидаёқ кимврлар ва тевтонлар (қисман гал лар, қисман германлар) ҳужуми натижасида Рим республикаси уларга зарба бериш учун бутун кучини сафарбар қилишга маж-бур бўлган эди. Лекин кейин римликларнинг ўзлари ҳужумга ўтдилар. Эрамиздан аввалги 121 йилда римликлар Жанубий Галлиянинг бир қисмини босиб олдилар, Галлиянинг бу қисми Нарбонни Галлияси ёки Провинцияси деб аталди. Эрамиздан аввалги 58 йилда Юлий Цезарь бутун Трансальп Галлиясини босиб олишга киришди ва 51 йилда батамом босиб олди. Бу вақтда кельтларни герман қабилалари Ғарбий Германиядан ҳам бутунлай сиқиб чиқардилар. Рейн кельтлар билан герман лар ўртасидаги чегара бўлиб қолди. Бошқа кельт қабилаларига (масалан, Британия ёки Ирлан дия кельтларига) қарама-қарши ўлароқ Галлия кельтларининг уруғчилик тузуми римликлар ҳали уларни босиб олмасдан илгариёқ анчагина чириган эди. Уларда кучли ва бой уруғ-қабила зодагонлари бор эди (буларни Цезарь «чавандозлар» деб ата-ган эди), бу зодагонлар энг яхши ерларни босиб олган здилар ва уларнинг кўп қуллари бор эди. Уларда жуда кўп дружиначи-лар бор эди. Галлияликларнинг уруғ жамоалари (плебс)даги оддий аъзоларининг кўпчилик қисми ҳам зодагонларга қарам эди. Бу қарамликни Цезарь Рим клиентэласи билан тенглаш-тирар эди. Галлияликлар дини таркиб топаётган синфий жамият-нинг белгиларини акс эттирар эди. Друидлар деб аталган коҳин-ларнинг қудратли уюшмаси катта сиёсий аҳамиятга эга эди, бу уюшма Галлияда қабилалар ўртасида узлуксиз равишда чиқиб турадиган жанжал ва низоларни ҳал қилишда умум Галлия суд трибунали ролини ўйнар эди.

Римликлар томонидан истило этилган Галлия тез орада ро-манлашиб кетди. Галлияда римликларнинг катта ер эгалиги ва қулдорлиги мустаҳкам қарор топди. Аҳолиси галлардан-римлик-лардан иборат жуда кўп.шаҳарлар вужудга келди. Рим йўллари Галлиянинг ҳар томонидан кесиб ўтган эди. Латин тили маҳал-лий кельт шевасини сиқиб чиқарди. Галлар ўз ғолибларининг динига кирдилар, римча номларни қабул қилдилар, римча кийи-нишни ва рим урф-одатларини ўзлаштириб олдилар. Хийла қисқа муддат ичида ( I аср ва II аср бошларида) Галлия Ита лия билан қалин алоқада бўлган Римнинг энг кўп романлашган вилоятига айланди. Эрамиздан аввалги I аср охирларида (Август замонида) рим ликлар Испанияни тамоман истило этдилар, бу ердаги маҳал-лий аҳоли ҳам Галлияга қараганда камроқ даражада бўлса-да, лекин анчагина романлаштирилди. Жумладан, алоҳида иберия тил группасига мансуб бўлган баскаклардан иборат ярим орол-нинг шимолий қисми деярли романлаштирилмаган областлигича қолаверди. Эрамизпинг I асри ўрталарида (император Клавдия замонида (Британия ҳам) Британияни истило этиш Юлий Це зарь юришлариданоқ бошланган эди) римликлар томонидан босиб олинди. Лекин римликлар Брита'ниянинг бир қисминигина босиб олган эди. Шотландия ҳам, Ирландия ҳам, Уэльс ҳам Рим ерлари составига кирмаган эди. Британия Римдан анча узоқда бўлгани туфайли, Галлиядагига ва ҳатто Испаниядагига қараганда анча кам даражада романлаштирилди, бунинг усти-га римликларнинг Британияда ҳукмронлик қилиши ҳам унча узоққа чўзилмади. V аернинг бошларида рим легионлари Бри-таниядан олиб чиқиб кетилди. Британия кельтлари бир қанча вақтгача яна мустақил бўлиб олдилар. Шундай қилиб, кельтлар ўрта аср Европасининг ташкил то-пишида анчагина муҳим роль ўйнадилар. Кельтларнинг жуда кўпчилиги оқибат- натижада римликларга бўйсунган бўлсалар-да, лекин улар варварлар ичида биринчи бўлиб, римликларга қаттиқ қаршилик кўрсатдилар. Римликлар уларга узоқ вақтгача қаттиқ таъсир кўрсатиб келдилар, бунинг натижасида Рим цивилизацияси Шимоли-Ғарбий Европанинг энг узоқ чегараларигача

бориб етди. Уруғчилик тузумининг баъзи хусусиятлари (хусусан уруғчиликка асосланган жамоа ер эгалиги) ўрта асрларга кельт-лардан ўтди, масалан, Ирландияда, Шотландияда, Урта аср Англиясининг баъзи областларида (Уэльсда), француз Бретани-да шундай бўлди. Бир қанча этник ва тал элементлари Ғарбий Европадаги кўпгина халқларга — французларга, ирлавдларга, инглизларга, испанларга кельглардан ўтди, лекин бу халқлар- нинг ташкил топишида кейинчалик бошқа қабилалар (кўпроқ германлар) ҳам катта роль ўйнадилар. Романлаштирилган бўлсаларда, Рим имлериясини тор- мор қилишда кельт қабила-лари ҳам актив қатнашдилар. Рим ҳукмронлигидан биртина Британия қутулиб қолмади, балки Шимолий Галлия (кейинчалик Бретани деб ном олган Арморика ярим ороли) ҳам, Шимолий Испания ҳам ҳақиқатда Рим империясига қарши курашди ва Рим ҳукмронлигидан гер манлар, славянлар ва ҳоказолардан иборат бошқа варвар қаби-лалари Римга қарши бирданига ҳужум қилган вақтда қутулиб қолдилар. Қадимги германлар. Бир қанча Рим ёзувчиларининг асарла-ридан қадимги германлар ҳақида анча муфассал маълумотларга эгамиз. Юлий Цезарь ўзининг Галлия уруши ҳақидаги эсдалик-ларида (эрамиздан аввалги 50- йил атрофида ёзилган) герман-ларнинг турмушини муфассал баён қилган. Рим тарихчиси Та цит германлар ҳақида махсус бир этнографик очерк ёзган, бу очерк одатда «Германия» деб аталади 1 (эрамизнинг 100-йили атрофида ёзилган). Антик дунё авторларидан Плиний, Плутарх ва бошқалар ҳам германлар тўғрисида асарлар ёзган. Булар-нинг аоарларидан бизга даставвал шу нарса маълум бўлдики, германлар ғарбда Рейн билан, шарқда Висла ўртасидаги, ши-молда Шимолий денгиз билан Балтика денгизи ўртасидаги, жанубда Альп тоглари билан Дунай дарёси ўртасидаги терри-торияда, шунингдек, (дкандинавияда ўрнашган. Улар кўпдан-кўп шарқий ва ғарбий герман қабилаларига бўлинган (ғарбий қабилалар билан шарқий қабилалар ўртасидаги чегара Эльба дарёси бўлган). Цезарь ва Тацит замонларида энг катта аҳа-миятга эга бўлган қабилалардан свевларни, Рейн бўйида яша ган

бир қанча қабилаларни (ҳамавлар, сукамбрлар, хеттлар, херускиларни), Эльба орқасида ва Балтика денгизи бўйларида яшаган бир қанча гот-вандал қабилаларини, Дунай бўйида-яшаган квадлар билан маркамонларни ва бошқа қабилаларни авторлар жуда кўп тилга оладилар. Германларнинг ижтимоий тузум (асосан Цезарь томонидан таърифланган свевлар қаби-ласининг ижтимоий тузуми) 150 йил ўтгандан кейин Тацит то монидан таърифланган германлар тузумидан анча фарқ қилади; Кўп жиҳатдан эса бу иккала автор бир-бирининг фикрини тўл-диради. Цезарнинг таърифича, германлар ҳатто жуда ҳам ай-тарли даражада ўтроқлашмаган кишилар эди. Уларнинг деҳқон-чилиги у вақтда ибтидоий деҳқончилик бўлиб, экин партов ерларга экилар эди. Ер сал-пал юмшатилиб, бир-икки йил су-рункасига экин экилгандан кейин, деҳқонлар бу ерларни таш-лаб, бошқа жойга кўчиб кетар эдилар. Цезарнинг аниқ кўрса-тишича, ернинг ўзи ҳали хусусий мулк эмас эди: «Уларда ер хусусий мулк қилиб бўлиб олинган эмас, улар бир жойда бир йилдан ортиқ тура олмайди ҳам». (Германлардан) ҳеч ким-нинг,— деб давом этади у,— ўзига хусусий мулк қилиб аниқ ўлчаб берилган ер участкаси ёки мулки йўқ, лекин амалдорлар ва бошлиқлар уруғларга ва бирга яшовчи элатларга ҳар йили керакли жойдан ва керакли миқдорда ер ажратиб берарди-лар...». Бу нарса ернинг уруғ мулки бўлганлигини жуда очиқ кўрсатиб турибди. Цезарь замонидаги германлар ҳаётида чорва-чилик билан овчилик катта роль ўйнар эди: «Улар (германлар) деҳқончилик билан шуғулланишга у қадар қизиқмайдилар... Улар нондан кўра сут, пишлоқ ва гўштни кўпроқ истеъмол қи-ладилар» (Цезарь). Король ҳокимияти бу вақтда фақат баъзи герман қабилаларидагина бор эди, ўшанда ҳам фақат ҳарбий аҳамиятга эга бўлиб, вақтинча ҳукм сурар эди. Короллар уруш вақти учунгина сайланар эди. Тинчлик вақтида уруғ ва қаби лаларни уруғ ва қабила оқсоқоллари ва бошқалари ( principes ) идора қилар эди. Тацит германларнинг анча юксак тараққий қилган даврини таърифлайди. Тацит уларни бутунлай ўтроқлашиб қолган аҳоли эди, деб кўрсатади. Уларнинг қишлоқ ва хут'орлари бор. Улар энди "Цезарь замонидагига

қараганда анча қунт билан деҳқон чилик қила бошладилар, бекор ётган ерларни ишга солдилар, ўрмон дарахтлари кесилиб, экинзорга айлантирилди. Уларнинг деҳқончилик қуроли оғир плуг эди. Тацитнинг таърифидан маъ- лумки, германлар ҳунармандчиликнинг асосий турлари: темир-чилик, тўқимачилик ва қулдорчиликни, темир ва бошқа метал-ларни олишни билганлар. Бироқ улардаги ижтимоий тузум архаиклигича қолаверган. Тацит замонида ҳам германларда ер хусусий мулк эмас эди. Ернинг бош хўжайини (ва эгаси) уруғ ва қабила эди. Бироқ шу билан бир вақтда германларда ердан якка тартибда фойда-ланиш ҳам авж олди. Шуниси характерлики, Тацит замонида ер турли оилалар ўртасида тенг тақсимланмас эди. «Ер,— деб ёза-ди Тацит,— деҳқонларнинг сонига қараб навбатма-навбат ҳам-ма учуй берилади»сўнгра улар ерни ўз ўрталарида мавқела-рига қараб тақсимлаб оладилар...». Германларда уруғчилик ту зуми Тацит замонида ҳам катта роль ўйнади. Ерга уруғ уюш-маси хўжайинлик қилар эди. Жангларда уруғ-аймоқлар ёнма-ён туриб, жанговар саф тортардилар. Уруғдошларига биров озор бергудай бўлса, уруғ аъзолари ўч олишга (уруғ учун ўч олишга) мажбур эди. Никоҳлаш, ёш германнинг балоғатга ет-гаклигини маълум қилиш, мулкдан маҳрум қилиш ва мулк бериш, суд ишларини кўриш ва ҳар турли жанжалларни текши-риш ишлари уруғ аъзолари ўртасида ҳал қилинар зди. Бироқ Тацит замонидаги германлар уруғида чириш аломат-лари рўй берган эди. Уруғ зодагонлари оддий германлардан (Цезарь замонидагига қараганда анча устун турар эди. Тацит-нинг ўзи ҳам «зодагонлар» ( nobilitas ) mi оддий халққа ( plebs ) қарама-қарши қўяди. Энг яхши ерлар зодагонлар қўлида эди. Зодагон германлар одатда қулларни ишлатар эдилар (бу қул-ларнинг кўпчилиги урушда асир олинган кишилар эди). Бирок., германлардаги қулчилик Рим казарма қулчилигига қараганда ибтидоий, патриархал тусда эди. Қул ўз оиласи билан унга ажратиб берилган алоҳида ер участкасида яшаб, ўз хўжайинига маҳсулот билан оброк тўлаб туришга мажбур эди. Қулчилик-нинг-бу формаси—кейинги вақтларда, кризис даврида

Рим қул-дорлари ҳам жорий қила бошлаган қулдорлик формасига («Қулбали қуллар» ёки «оброкчи қуллар»га) бирмунча ўхшар' эди. Германлардаги патриархал қулчилик ҳам кейинги феодал крепостной тузумга қараб ривожланиш йўлидаги босқичлардан бири эди. Германларда қабила зодагонларининг қудрати ҳарбий иш-нинг авж олишига ҳам асосланган эди. Зодагонларнинг дружи-начилари бўлар эди. Қўшни герман қабилалари ва герман бўл-маган қабилалар билан узлуксиз урушлар олиб бориш бу ҳарбий бошлиқлар ва уларнинг дружиначилари учундоимий бир касб тусини олган эди. Урушда асир олиб, қулга айлантириш ва бошқа хил ўлжалар бу ҳарбий зодагонларнинг бойиши.учун бир маиба бўлган эди, шу тариқа улар алоҳида имтиёзли ҳар-бийлар сословиеси бўлиб ташкил топган эдилар. Ҳарбий бош лиқлар орасидан умрбод короллар сайланарди, бу короллар ўз ҳокимиятларини мерос қилиб қолдиришга ҳаракат қилардилар. Шу билан бирга, одатда халқ (пиёда) лашкарларининг жуда кўпчилигини ташкил қилган оддий жангчи-германлар ҳали маъ лум даражада сиёсий аҳамиятга эга эдилар. Уруғ зодагонлари ва ҳарбий зодагонлар ҳар қанча кучайиб борган бўлсалар-да, бари бир, улар оддий жангчиларнинг фикри билан ҳисоблашиш-га мажбур эдилар; каттароқ урушларнинг оқибати шу оддий лсангчиларга боғлиқ эди. Биз Тацитнинг германлардаги ҳарбий йиғилишларни таърифлаб ёзган асарига эгамиз. Бу йиғилиш-ларда қатнашувчиларнинг асосий оммаси оддий жангчилардан иборат бўлиб, улар ҳарбий бошлиқларнинг ва зодагонларнинг таклифлари тўғрисида жуда қизғин фикр билдирар эдилар, бу таклифларни гоҳ маъқуллар эдилар, гоҳ қуролларини пеш қилиб рад этар эдилар. Бироқ ҳарбий демократия ту зу м и деб аталмиш бу тузум германларнинг ўзига хос, янги бир нарса эмас эди. Бу тузумни тараққиётнинг маълум босқичида: қадимги грекларда — Гомер замонида, римликларда — Рим та- рихининг илк «давлатчиликдан олдинги» даврида ва бошқа вар вар халқларда ҳам учратиш мумкин эди.

Қадимги германларда синфий муносабатларнинг ривожлан-маганлигини уларнинг дини хонаки, патриархал характердалиги-дан кўриш мумкин эди. Қадимги германлар динида алоҳида ҳукмдор ва бадавлат коҳинлар ҳам ажралиб чиқмаган эди, катта, дабдабали ибодатхоналар, умумнинг эътиборига сазовор бўлган ибодатхоналар, сердаҳмаза маросимлар йўқ эди. Гер манлар табиатнинг стихияли кучларини — осмон, қуёш, мома-қалдироқ, шамол ва ерни илоҳийлаштирар эдилар, бу стихияли кучлар ибтидоий деҳқон, чорвачи ва овчининг ҳаётида энг катта аҳамиятга эга эди. Бу стихия худоларини инсон қиёфасидаги подшо ва қаҳрамонлар сифатида гавдалантириш (лонговар худо Один ёки Бодан, унинг хотини маъбуда Фрея ва бошқалар эътиқоди) анча кейин пайдо бўлди. Бу хилдаги жуда мура^скаб ва бой афсоналар асосан герман скандинав қабилаларининг (эрамизнинг XI — XIII асрларидаги Скандинавия сагларининг) қиссаларида сақланиб қолди. Германлар ва римликлар. Кимврлар билан тевтонларнинг юқорида айтиб ўтилган 102—101 йиллардаги ҳужумини ҳисобга олмаганда (бу ҳужумда германлар ҳам қатнашган эдилар), гер манлар билан римликлар ўртасидаги биринчи кучли тўқнашиш Юлий Цезарь замонида бўлди. Цезарь свев короли Ариовистга зарба берди ва ҳатто германларга даҳшат солиш мақсадида Рейннинг ўнг қирғоғига ҳам ўтди. Август замонида Рим саркар- далари Агриппа, Друз ва Тиберий (Тиберий кейин император бўлди) Рейннинг нариги томонидаги ерларнинг бир қисмини— Рейн билан Везер ўртасидаги ерларни босиб олдилар, ҳатто Эльбагача етиб бордилар. Бироқ эрамизнинг 9-йилида Варлинг (Тевтобург ўрмонида) енгилиши римликларнинг ҳужумини тўх-'татиб қўйди. Шу пайтдан бошлаб улар Рейн билан Дунай ўрта сида қаттиқ ўрнашиб олиб, асосан мудофаа билан чекландилар. Рейн билан Дунай ўртасида (Кобленц—Регенсбург линияси) узунлиги 500 километрдан иборат тупроқ қўрғон қурилиб, у Рим қўрғони ( Limes Romanus ) деб аталди. Римликларнинг му дофаа иншоотлари герман қабилаларининг сиқувини бирмунча вақтгача тўхтатиб турди. Лекин германларда ишлаб чиқарувчи кучлар, аҳоли ўсган сари, герман

қабилаларининг ичида син фий табақаланиш кучайган сари (зодагонлар ва уларнинг дру-жиналари ўсиб ва кучайиб, уларга фақат ергина эмас, балки ишчи кучи ва ҳар турли ўлжалар ҳам керак эди) варварларнинг империяни сиқуви тобора кучайиб борди. Маркоманлар II аср-нинг иккинчи ярмида Дунай чегараларида 15 йил (165—180) уруш олиб бордилар. Қвадлар билан маркоманлар Рим чегара-сини ёриб ўтиб, Италиянинг шимолига бостириб кирдилар ва римликлар уларни бу ердан зўрға суриб чиқардилар. Рим ҳу- кумати уларга (расман, федерат-иттифоқчиларга) Рейннинг юқори оқими билан Дунайнинг юқори оқими ўртасидаги, Ри м қўрғонининг бериги тарафидаги ерларни ажратиб беришга маж-бур бўлди. Бу ерлар ушур дала деган ном олди (афтидан, варвар тўлайдиган солиқнинг номидан олинган бўлса керак). III асрнинг ўрталарида, яъни Рим империяси қаттиқ социал ва сиёсий кризисни бошидан кечириб турган вақтда, ғарбий герман қабилаларининг бир қисми—франклар, свевлар ва бошқалар Рейндан, яъни Германиянинг ғарбидаги Рим чегарасидан ўтди-лар. Худди шу вақтда II асрнинг иккинчи ярми ва III аср давомида шарқий герман қабилалари ўртасида ҳам катта сил-жишл'ар бўлди. Энг кучли шарқий герман қабилалари группи-ровкаларидан бири—готлар—шимолдан жанубга Дунай ҳавза-сига тушиб, Дания территорияеининг бир қисмини босиб олди ва кейин шарқ. томонга Қора денгиз бўйига тарқалди. Бу ерда готлар славян, шарқий сармат қабилалари ва бошқа қабилалар орасида 150 йилча яшадилар. Улар Қора денгиз бўйида кўп қабилали иккита короллик — Вестгот короллиги (Дунаининг қуйи оқими) ва Остгот короллиги (қуйи Днепр ҳавзасида) туз- дилар ва шундай қилиб, Шарқий Рим империясининг чегарала-рига жуда ҳам яқинлашиб келдилар. Қадимги замонда славянлар. «Славянлар» деган сўзни эра-мизнинг VI асридаги византиялик ёзувчилар жуда кўп тилга оладилар. Лекин рим ва грек-рим авторлари славянларни анча илгари тилга олган эдилар. Қадимги дунё авторлари қадимги германларни қай вақтдан бошлаб тилга олган бўлсалар, сла вянлар ҳам қарийб худди шу вақтдан бошлаб тилга оладилар.

Масалан, Тацит, Плиний ва Птолемей венедларни (ёки венет-ларни) бир неча бор тилга олиб, улар германлардан шарқда, Балтика денгизининг жанубий қирғоқларида яшаган, деб кўр-сатадилар. IV , V ва VI асрларда венедлар деган ном на славян лар деган янги ном билан бир қаторда гетлар ва антлар деган номлар ҳам учрайди. VI аср ўрталарида яшаган византиялик катта тарихчи Прокопий славянларни склавинлар ва антлар деб атайди. Прокопийнинг ёзишича, склавинлар ўша вақтда Дунай бўйида, антлар Двестрнинг шарқида яшаганлар. Ҳар ҳолда эрамизнинг биринчи асрларидаёқ славянлар жуда кенг террито риям ўрнашган бўлиб, бу территория шимолда Балтика денгизи қирғоқларидан тортиб жанубда Дунайгача, ғарбда Дунайдан тортиб то Днепр ҳавзасигача ва Днепрнинг шимолидан ва шар-қидан тортиб то Окатача борар эди. Византия тарихчилари — Прокопийнинг ( VI асрнинг ўртала рида) ва Маврикийнинг ( VI асрнинг охирида — VII асрнинг бошларида) таърифлашича, қадимги славянлардаги ижтимоий тузум уруғчилик асосидаги ибтидоий-жамоа тузумидан иборат бўлган, гер'манлардаги (ва увдан илгари кельтларщаги) ижти моий тузум қандай хусусиятларга эга бўлган бўлса, қадимги славянлардаги ижтимоий тузум ҳам худди шундай хусусиятлар га эга эди. Славянлар кўпдан-кўп қабилаларта ва уруғларга бўлиниб яшар эдилар. Уруғлар катта-катта оилалардан ташкил топтан эди. Уруғ оқеоқолларини византиялик авторлар филарх-лар ва архонтлар деб атадилар." Шу авторлар'нинг айтишича, славянларда халқ йиғинлари (славян вечеси) чақирилиб турар-ди, дружиначилари (друнглари) бўлган князлар бор эди, сла вянлар тез-тез уруш қилиб турар эдилар, бу урушлар қисман Болқон ярим оролининг ўзида олиб борилар эди. Шундай қилиб, славянлар Шарқий Рим империяси территориясига бостириб кирган вақтларида ҳам ижтимоий-сиёсий тараққиётнинг ҳарбий-демократия тузуми бооқичида эдилар (ҳарбий демократия тузу-ми деган иборани биринчи бўлиб Энгельс ишлатган, биз ҳам Энгельсдан ибрат олиб, бу босқични ҳарбий- демократия тузуми деб атаймиз), ижтимоий-сиёсий тараққиётнинг бу

босқичини биз юқорида қадимги германлар тўғрисида гапирганимизда айтиб ўтган эдик. Бу тузум уруғ-қабила тузумидан давлат туаилишига ўтиш формаси эди. Гарчи славянлар V ва VI асрларда визан-тияликларга душман халқ бўлган бўлсаларда, византиялик ёзув-чиларнинг иккаласи ҳам — Прокопий ҳам, Маврикий ҳам сла-вянларнинг характеридаги бир қанча ижобий хислатларни кўр-сатиб ўтди. Бу авторларнинг таърифлашича, қадимги славянлар жуда ҳам эрксевар (улар ҳатто асир қилиб олинган кишиларни дои-мий қулликда тутмай, маълум вақт ўтгандан кейин бўшатиб юборар эдилар), мард, жанговар ва шу билан бир вақтда тинч-ликсевар бўлиб, агар қўшнилари уларни қул қилиш ёки чззат-нафсига тегиш пайида бўлмасалар, улар билан дўстона алоқа боғлашга ҳамма вақт тайёр эдилар. Славянларнинг патриархал ибтидоий тузумта хос бўлган меҳмондўстлиги византияликларда мақол бўлиб қолган эди. Славянлар жуда катта ҳарбий маҳо-ратга эга эдилар. Славянлар жисмоний жиҳатдан жуда кучли ва чидамли одамлар бўлиб, ҳар хил ҳарбий ҳийлалар ўйлаб чиқаришга жуда уста эдилар. Улар пистирмалар қўйишга уста бўлиб, душманга кўпинча тўсатдан ҳужум қилар эдилар. Шу билан бирга улар Византия ҳарбий техникасини ҳам тез ўзлаш-тириб олган эдилар. Чунончи, славянлар мустаҳкамланган ша-ҳарларни қамал қилишга ва олишга VI асрдаёқ уста бўлиб қол ган эдилар. Славянлар ўйма ёғоч қайиқларни ишлатишга уста эдилар, жасорат кўрсатиб, бу қайиқларда денгизда узоқ-узоқ жойларга сузиб борардилар. Славянлар қадимги замонларданоқ деҳқончиликдан хабар-дор эдилар, уларнинг асосий машғулоти деҳқончилик эди. Ар-хеологик маълумотлар уларда жуда катта дон запаслари, дон сақлаш учун махсус омборлари ва ҳоказолари бўлганлигидан далолат беради. Маврикийнинг айтишича, славянлар айниқса арпа ва сулини кўп экканлар, эрамизнинг дастлабки асрларидаёқ уй ҳайвонлари асраганлар, турли хилдаги хонаки ҳунарларни ҳам билганлар.

Висла бўйи ва Днепрнинг юқори оқими ,районида яшаган славянларда деҳқончилик ва чосвачиликдан ташкаои, баликчи лик ва ўрмон хўжалиги (ҳайвонларни овлаш ва ўрмон асалари-чилиги) катта роль ўйнар эди. Славянлар динида деҳқончилик билан шуғулланувчи ибти-доий халқларга хос бўлган икки нарса, яъни табиат кучларини илоҳийлаштириш: славянлар осмон, қуёш, момақалдироқ, чақ-моқ (осмон худоси Сварог, момақалдироқ ва чақмоқ худоси Перун, ҳосилдорлик маъбудаси Жива ва ҳ. к.), тоғ, дарахт, сув (сув парилари ва ҳоказолар)ни илоҳийлаштирар эдил ар; ота-боболарнинг арвоҳларига сиғиниш (жин, арвоҳ ва бошқалар) жуда яққол акс этган эди. Славянларда ҳали алоҳида синф бў-либ ажралиб чиққан коҳинлар.йўқ эди (германларда ҳам худди шундай эди). Славянлар ҳам, германлар сингари мункиллаб қолган антик жамиятни янгилашда, янги ўрта аср, феодал Ғарбий Европасини вужудга келтиришда каттагина роль ўйнадилар. Аввало герман қабилаларининг шарқдан жанубга ва ғарбга силжиши ҳам қисман славянлар сиқувининг натижаси эди, буни гот тарихчиси Иордан очиқ кўрсатиб берди. Сўнгра славян қабилаларининг бир қисми герман қабилалари билан биргаликда Рим империя-сини истило қилишда қатнашди. Қейинроқ бориб, VI — VII аср-ларда славянлар Висладан Эльбага қараб, ғарб томон тобора ичкари жилиб, Рим империяси территориясига кўчиб кетган гер ман қабилаларининг илгариги территорияларини ишғол қилди-~ лар. Ниҳоят, славянлар Болқон ярим оролига, Шарқий Рим им перияси территориясига — Византияга кўп марта бостириб кирдилар ва оқибат-натижада жуда кўплаб жойлашиб олиб, Византия социал тузумининг ўзгаришига, унинг қулдорлик ту-зумдан феодализмга ўтишининг тезлашувига жуда катта таъсир қилдилар.

Похожие

Алп тоглари ва дунай сохиллари худудини римликлар томонидан босиб олиниши ва романлашуви

VI-XI ( 6-11 ) асрларда Византия империяси

VI-XI асрларда Византия империяси

Рим империяси худудида вужудга келган варвар киролликлари. Рим империясининг варварлар томонидан истило килиниши

Рим империясининг варварлар томонидан Истило қилиниши. Илгариги рим империяси территориясида вужудга келган варвар королликлари