Узбекистон иктисодиёти - История - Рефераты

Узбекистон иктисодиёти

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

68 KB

www.arxiv.uz Режа: 1. Бозор иқтисодиёти муносабатларига ўтишнинг ўзига хос йўли 2. Давлат мулкини хусусийлаштириш ва кўп тузилмали иқтисодиёт 3. Мустақиллик йилларида иқтисодиётнинг одимлари

www.arxiv.uz Маълумки, то 1991 йилгача собиқ СССР таркибида чекланган даражадаги сиёсий ва иқтисодий фаолият юритишга мажбур бўлиб келган Ўзбекистон Республикаси, собиқ Иттифоқнинг асосан пахта ва бошқа хом- ашё базасига айлантирилган ва аҳолининг 55-60 фоизи қишлоқ хўжалиги билан шуғулланадиган аграр Республикага айланиб қолган эди. 1991 йилгача Республика ҳудудида етиштирилган пахтанинг атиги 8% и ўзининг енгил саноат тармоқларида қайта ишланганлиги ҳам унинг асосан хом-ашё базасига айланиб қолганлигидан далолат беради. Ниҳоят, 1991 йили Республикамиз сиёсий мустақилликка эришганидан сўнг, сиёсий ва иқтисодий вазият тубдан ўзгарди. 1. Бозор иқтисодиёти муносабатларига ўтишнинг ўзига хос йўли Ўзбекистон Республикаси мустақилликка эришганидан сўнгги дастлабки йилларда Президент И.А.Каримов раҳбарлигида ислоҳотлар стратегияси ишлаб чиқилди. Мазкур стратегияга эса тараққий топган давлатларнинг бозор муносабатларига ўтиш тажрибаси, мамлакатимиз бошдан кечирган тарихий синовлар ва уларнинг сабоқлари, халқимизнинг турмуш ва тафаккур тарзи асос қилиб олинди. Шу йўсинда жамиятни ислоҳ қилишнинг чуқур илмий асосланган қуйидаги 5 та тамойили вужудга келди: Биринчи тамойил. Иқтисодиётнинг сиёсатдан устунлиги ва мафкурадан холилиги ўзбек моделининг тамойили сифатида нафақат мамлакатда амалга оширилаётган иқтисодий сиёсатнинг мазмун-моҳиятини акс эттиради, балки юртимиз иқтисодий ҳаётининг янгиликларга, илғор тажрибалар ва оқилона ташаббусларга нисбатан очиқлигини ҳам кўрсатади. Иккинчи тамойил. Давлат бош ислоҳотчи. У ислоҳотларнинг устувор йўналишларини белгилаб бериши, янгиланиш ва ўзгаришлар сиёсатини ишлаб чиқиши ва уни изчиллик билан амалга ошириши лозим бўлади. Учинчи тамойил. Жамият ҳаётининг барча соҳаларида қонун устуворлиги. Демократик йўл билан қабул қилинган Конституция (Асосий

www.arxiv.uz қонун) ва бошқа қонунларни истисносиз бир тарзда барча ҳурмат қилиши ва уларга оғишмай риоя этиши зарур бўлади. Тўртинчи тамойил. Аҳолининг демографик таркибини ҳисобга олинган ҳолда, кучли ижтимоий сиёсат юритиш. Бозор муносабатларини жорий этиш билан бир вақтда аҳолини, айниқса кам таъминланган оилаларни ва кексаларни ижтимоий ҳимоя қилиш борасида олдиндан таъсирчан чоралар кўрилиши керак бўлади. Бешинчи тамойил. Бозор иқтисодиётига объектив иқтисодий қонунларнинг талабларини тўлиқ ҳисобга олган ҳолда, тадрижий асосда, пухта ўйлаб, босқичма-босқич ўтиш. Ушбу тамойиллар Ўзбекистонни ўз истиқлол ва тараққиёт йўлининг асосини, ўтиш даври дастурининг негизини ташкил қилади. 2. Давлат мулкини хусусийлаштириш ва кўп тузилмали иқтисодиёт Юқорида таъкидлаб ўтилган тамойилларнинг мазмун–моҳиятидан келиб чиққан ҳолда, Республикамизда Давлат мулкини хусусийлаштириш жараёни босқичма-босқич йўсинда олиб борилмоқда ва бу иш билан ҳукумат раҳбарлигида Республика хусусийлаштириш ва демонополизация қўмиталари шуғулланиб келмоқда. Республикамизнинг тарихий, жуғрофий, ижтимоий, сиёсий ва бошқа ўзига хос хусусиятларидан келиб чиққан ҳолда, мамлакат иқтисодиётида у муайян тузилмалар фаолиятига объектив баҳо бериш, уларнинг мавжудлиги билан ҳисоблашиш ва ниҳоят, эркин бозор иқтисодиёти талабларидан келиб чиққан ҳолда, уларнинг бозор шароити талабларига жавоб берадиганларини сақлаб қолиш ва амалий жиҳатдан мазкур талабларга нисбатан яроқсизларининг барҳам топиш жараёни эса табиий эволюцион йўл орқали содир бўлишига имкон бериш муаммолари устида фаол иш олиб борилмоқда.

www.arxiv.uz 3. Мустақиллик йилларида иқтисодиётнинг одимлари Эркин бозор иқтисодиётига ўтиш орқали, жаҳон ҳамжамиятига қўшилган ҳолда, сиёсий ва иқтисодий фаолият юритиш сари қадам ташлар эканмиз, бизнинг асосий мақсадимиз жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ этишдан иборат бўлади. Мамлакатимиз аҳолиси ҳаётини ислоҳ қилиш ва янгилаш бўйича устувор вазифалар ва йўналишлардан бири иқтисодий соҳадаги муҳим вазифалардир. Авваламбор, мустақиллик йилларида, иқтисодиёт соҳасида мамлакатимиз эришган ютуқларга қисқача тўхталиб ўтадиган бўлсак, гарчи, ўтган йиллар мамлакатимиз учун осон кечмаган бўлса-да, аммо эришилган ютуқлар қувонарли даражададир. Жумладан, иқтисодиётнинг барқарор ўсиши таъминланмоқда. Макроиқтисодий ва молиявий барқарорлик анча мустаҳкамланди. Иқтисодиёт ва унинг айрим соҳаларидаги мутаносиблик эса кучайди. 2005 йилда деярли барча макроиқтисодий кўрсаткичлар бўйича прогноз ҳажми ва кўрсаткичларига эришилди. Ялпи Ички Маҳсулот (ЯИМ) 7,0% га ўсди. Саноат ишлаб чиқариш ҳажми 7,3 фоизга, жумладан, истеъмол моллари ишлаб чиқариш 17,7 фоизга ўсди. Инфляция даражаси 7,8 фоизни ташкил қилди. қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ишлаб чиқариш ҳажми 6,2 фоизга ошди. Давлат бюджети ЯИМга нисбатан кутилган 1,0% тақчиллик (дефицит) ўрнига 0,1% профицит билан бажарилди. Унинг даромад қисми прогноздан 39,0% зиёд бўлди. Иқтисодиётнинг ўсиш кўрсаткичи 2000 йилга нисбатан 30,1%, 1991 йилга нисбатан 28,2% ни ташкил этди. 2005 йилда иқтисодиётни ислоҳ қилишнинг энг муҳим йўналишлари қуйидаги масалалардан иборат бўлди: 1.Иқтисодиётни тизимли ва таркибий жиҳатдан изчил янгилаш. а)иқтисодиётда макроиқтисодий мутаносибликни таъминлаш;

www.arxiv.uz б)иқтисодий ўсишда етакчи ўрин тутиши лозим бўлган йўналишлар: 1)ишлаб чиқариш; 2)тармоқларни жадал ривожлантириш; 3)Республиканинг ўзига хос демографик хусусиятларини тўлиқ ҳисобга олиш; 4)бандлик; 5)аҳоли даромадини ошириш билан боғлиқ муаммолар; 6)бошқа ўта муҳим муаммолар. в)хом-ашё етиштиришга йўналтирилган бир ёқлама иқтисодиётдан халос бўлиш; г)том маънодаги иқтисодий мустақилликка эришиш. Саноатнинг ЯИМдаги улуши 2002 йилда 14,0% ни ташкил қилган бўлса, 2005 йилда 20,7% га етди. Хизмат кўрсатиш соҳаси жадал ривожланмоқда. Унинг ЯИМдаги улуши 38,5% га етди. Жумладан, коммуникация, транспорт ва алоқа тармоқлари бўйича хизмат кўрсатиш ҳажми кейинги 5 йилда 1,5; суғурта хизматлари ҳажми 5, аудиторлик хизмати кўрсатиш (пул билан ҳисоблаганда) 9 марта ўсди. Енгил саноат ҳам жадал суръатларда ривожланмоқда. Унинг ўсиш суръати (2004 йилга нис.) 12% га етди. Жумладан, тўқимачилик 17%, тикувчилик 24,5%, трикотаж маҳсулотлари ишлаб чиқариш 53% га ўсди. Жаҳон бозорига рақобатбардош тайёр енгил саноат маҳсулотларини экспорт қилиш ҳажми 11,5% га ўсди. Жумладан, тайёр маҳсулот ва хизматлар улуши 50,0% дан ошди. Ташқи савдода мустақиллик йиллари мобайнида энг юқори кўрсаткичга эришилди (ижобий сальдо 1,3 млрд. S ). Олтин-валюта захираси 1,3 баробарга ошди. Экспорт таркибида пахта толасининг ҳиссаси 2000 йилда 27,5%, 2005 йилда 19,5% ни ташкил этди. Импорт таркиби ўзгариб, техника ва ускуналар улуши 44,0% дан ошди. Марказлаштирилган ҳолда маблағ билан таъминлаш ҳажми қисқариб, корхоналар ва аҳолининг хусусий маблағ-қўйилмалари кескин ошиб бормоқда. Номарказ инвестиция манбалари улуши 76,6% га етди. Хорижий инвестициялар ва кредитлар ҳажми қарийб 1,5 мартага кўпайди. Янги иш ўринлари яратилмоқда, айниқса хотин-қизлар иш билан таъминланмоқда.

www.arxiv.uz 2.Иқтисодиётни либераллаштириш жараёнларини кенгайтириш ва чуқурлаштириш: 1)солиқ юкини камайтириш; 2)солиқ-бюджет сиёсатини либераллаштириш ва унификация қилиш; 3) солиққа тортиш тизимини соддалаштириш; 4)солиқ ва молия органлари масъулиятини ошириш. Юридик шахслар фойдасидан олинадиган солиқлар ставкаси 18 дан 15% га туширилди. Бу қарийб 40,0 млрд. сўмни корхоналар ихтиёрида қолдириш имконини берди. Ягона ижтимоий тўлов (единўй социальнўй налог) 31% гача қисқартирилди. Жисмоний шахсларни солиққа тортиш тизими ўзгартирилди. Мулк солиғи 3,5% га камайди. Тадбиркорлик соҳасида солиқ ва тўловлар бўйича 15,2% ўрнига жами 13% миқдоридаги ягона солиқ жорий этилди. Бу айниқса кичик корхоналар учун яхши бўлди. Натижада йилни иккинчи ярмида корхоналар 10,0 млрд. сўмлик маблағни тежадилар. Фискал чегирмалар 22,6% га қисқарди. Натижада корхона ихтиёрида қолдирилган 130,0 млрд. сўм - айланма маблағларни тўлдиришга йўналтирилди. Нақд пул олишдаги чекловлар бекор қилинди. Бу талабга банклар томонидан қатъий риоя этилиши, нақд пул тушумининг ўз вақтида ва тўлиқ топширилиши устидан назорат кучайтирилиши лозим. Тижорат банклари учун уларнинг марказий банкдаги ҳисоб рақамидан чекловсиз фойдаланиш имкони яратилди. Нақд ва нақд бўлмаган пул айланмаларини унификация қилиш бўйича чоралар кўрилди. Нақд пулсиз ҳисоб-китобнинг илғор шакли – пластик карточкалар сони 5 марта ошди. Ташқи савдони либераллаштириш, божхона тарифларини тартибга солишни янада такомиллаштириш, божхона тўловларини унификация қилиш, солиқ ва божхона маъмуриятчилиги билан боғлиқ жараёнларни соддалаштириш бўйича тадбирлар кўрилди. 3.Моддий ресурслар ва тайёр маҳсулотларни реализация қилиш ва улардан фойдаланиш тизимини либераллаштириш. 2001-2005 йилларда биржа савдосидаги айланма маблағлар 5,5 марта ошди. Улгуржи савдо айланмасининг учдан бир қисми (2000 йилда – 8,5% эди) биржа савдоси ҳиссасига тўғри келмоқда. Кичик бизнеснинг товар-

www.arxiv.uz моддий ресурсларга бўлган эҳтиёжини 70,0 % и биржа орқали қопланмоқда. 2005 йили Тошкентда илк бор халқаро пахта ярмаркаси ўтказилди. Унда 26 давлатдан 200 компанияга тегишли 340 нафар вакил қатнашди ва Хитой, Ҳиндистон, Россия, Жанубий Корея, Сингапур, Бангладеш, БА Амирлиги ва бошқа давлатлар билан 122 та шартнома тузилди. Ўзбекистон дунёда пахта толаси ишлаб чиқариш бўйича етакчи давлатлардан бири сифатида бозорда фаол роль ўйнаши мумкинлиги эътиборда тутилмоғи лозим. 4.Хусусий секторни кенгайтириш, кичик бизнес, фермер хўжаликлари ва тадбиркорликни жадал ривожлантириш. Бу борада туб бурилишга эришилди. 980 та давлат корхонасидан 902 таси хусусий мулкка айлантирилди. 2000-2005 йиллар давомида 4660 корхона ва объектлар хусусий мулкдорларга сотилди. Кейинги уч йилда 396 та корхона ва объект 43,2 млрд. сўм инвестиция киритиш мажбурияти билан «ноль»га тенг харид қийматида сотилди. Низом жамғармасида давлат улуши бўлган хўжалик субъектлари сони 2001 йилга нисбатан уч марта қисқарди. Нодавлат сектор улуши ЯИМда 76%, саноат маҳсулотларида 78%, қишлоқ хўжалиги ва чакана савдо оборотини деярли барча маҳсулотини ташкил қилди. Фуқароларнинг тўртдан уч қисми (77% и) шу соҳада хизмат қилмоқда. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни жадал ривожлантиришда туб бурилиш йили бўлди. Ўта муҳим масалалар: 1)бандлик; 2)аҳоли даромадини ошириш; 3)ҳуқуқий базани мустаҳкамлаш; 4)барқарор қулайлик, имтиёз ва кредитлар тизимини шакллантириш бўлди. Кичик бизнес объектлари 31,5 мингга ошди ва 310 мингтага етди. Кичик бизнесни ЯИМдаги улуши 38,2% ни ташкил қилди. Аҳолининг иқтисодиётда банд қисмини 65% и кичик бизнесда фаолият юритмоқда. Янги яратилаётган иш ўринларининг 85% и кичик бизнесга тўғри келади. қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини тубдан ислоҳ қилиш лозим. Биринчи галда қишлоқда фермер хўжаликларини жадал ривожлантириш зарур. Ҳозирги кунда бу

www.arxiv.uz соҳада бир миллион киши банд. Пахта хом ашёсининг 66% и, ғаллани 55% и фермер хўжаликлрида етиштирилди. 5.Давлат ва назорат тузилмаларининг корхоналар молиявий хўжалик фаолиятига аралашувини кескин қисқартириш, хўжалик субъектлари ҳамда тадбиркорликнинг иқтисодий эркинлиги ва ҳуқуқларини сезиларли даражада кенгайтириш. Бу соҳа бўйича ҳам салмоқли ишлар қилинди. 2001 йилга нисбатан текширувлар сони 2,5; статистик ҳисоботлар сони 2, ойлик ҳисоботлар сони 5 мартага камайди. Рухсат бериш билан боғлиқ 12 та процедура бекор қилинди. Ҳисобот маълумотларини ноқонуний талаб қилганлик учун жавобгарлик кучайтирилди. Солиқ ҳисоб-китоблариига оид ҳужжатлар сони 10 марта қисқарди. Назорат идораларининг текшириш натижалари бўйича барча қарорлари суд орқали амалга ошириладиган бўлди. Шундай бўлса-да, ҳали бюрократик бошқарув тизимини бартараф этиш, ислоҳотнинг ижтимоий аҳволга таъсири, Ялпи Ички Маҳсулот ва инвестициялар борасида кўпдан- кўп ишлар амалга оширилмоғи лозим.

www.arxiv.uz Фойдаланилган адабиётлар : 1.Антонов В.А. Мировая валютная система и международнўе расчетў . М.: ТЕИС, 2000. 2.Артемов Н.М. Валютнўе рўнки. М.: 2001. 3.Баринов Э.А. Валютно-кредитнўе отношения во внешней торговле. М.: Федератив. Книготорг. Комп., 1998. 4.Богусловский М.М. Иностраннўе инвестиции: правовое регулирование. М.: 1996. 5 . www.ziyonet.uz

Похожие

Узбекистон Республикаси мда, Узбекистон Республикаси ксох мда хужжатларидан фойдаланиш

Узбекистон ва жахон хамжамияти

Кадимги давр Узбекистон тангалари

Узбекистон республикаси архивларини бутлаш

Узбекистон ва жахон хамжамияти