Главная страница
Рефераты
История
Tarix o'qitishning og'zaki usullari
Tarix o'qitishning og'zaki usullari
Загружено в:
24.09.2022
Скачано:
0
Размер:
77.5 KB
Скачать
Похожие
Tarix o'qitishning ko'rsatmali usuli
Tarix o'qitish usullari sistemasi
Tarix falsafasi tushunchasi
Mustaqil О'zbekistonda tarix falsafasi
Tarix ta'limining amaliy usuli
![O`qitish uslublari tizimiga asos qilib olingan bilim manbalarida o`qituvchining jonli so`zi, nutqi asosiy rol o`ynaydi. O`qituvchining jonli nutqi o`quvchilarning ko`z o`ngida tarixiy o`tmish va hozirgi ijtimoiy hayotning yorqin manzarasini, xalq ommasining mehnati va qudratini, kishilarning yorqin obrazlarini gavdalantiradi. O`qituvchining jonli nutqi puxta bilim va malaka manbai bo`lishi bilan birga juda katta tarbiyalovchi kuchga ega. O`qituvchining nutqida mantiq, intonatsiya, urg`uning kuchi, dalillarining jonli va ishonarli bo`lishi o`quvchilarning ongiga, his tuyg`ulariga kuchli ta`sir ko`rsatadi. Ularni fikrlashga o`rgatadi, ma`lum xulosalarga olib keladi, tarixiy jarayonning qonuniyatlarini to`g`ri tushunishga yordam beradi. Nutq madaniyati: 1. Nutqning grammatik jihatdan to`g`riligi 2. So`z boyligi 3. Nutqning ifodaliligi va xis-tuyg`u bilan sug`orilganligi 4. Nutq texnikasi: - nutqning jarangdorligi, masofasi; - talaffuzning va jvjzning mayinligi; - ovoz kuchining to`g`ri tanlanishi; - nutq tezligining to`g`ri tanlanganligi; - nutqning talaffuz tarsi, so`zlarning aniq, ravshan aytilishi; - nutq gigienasiga rioya qilinishi va sh.k. 1 [15] O`qituvchining jonli nutqi o`quvchilarning bilim olishdagi boshqa manbalar, ko`rsatmali qurollar va matnlarning mazmunini tushunish, ular ustida mustaqil ishlashi va fikr yuritishiga ham yo`l ochib beradi. O`qituvchi dars jarayonida o`quv materialini og`zaki bayon qilib berish bilan chegaralanib qolmasdan, har xil ko`rsatmalar (qurollar, rasm suratlar, ilyustratsiya, xaritalar, ekran va boshqa texnika vositalari)dan ham foydalanadi. Ko`rsatmali qurollardan foydalanish ularni shunchaki ko`rsatish, oddiygina namoyish qilishdan 1 [15] Ishmuhammedov.R., Abduqodirov. A, Pardayev.A. Ta’limda innovatsion texnologiyalar.T.,2008. 148-149- betlar.](/data/documents/b74150fb-05cb-4e63-85a5-ffeab493f4b8/page-3.png)
![materiallarning o`ziga xos xususiyatlarini, tarixiy xodisalarning o`ziga xosligini o`quvchilarni o`rganilayotgan voqealarga tarixiy nuqtai nazardan qarashga o`rgatishning marakkabligidan kelib chiqadigan talablarni nazarda tutishi kerak. O`qituvchi bayonini puxta o`rganish va uni o`zlashtirilishi ustida rahbarlik qilishida: O`qituvchi tarixiy materialni og`zaki bayon qilish formalarini, ularning o`ziga xos xususiyatlarini qanchalik aniq tushunsa, ulardan shunchalik maqsadga muvofiq foydalana oladi. Tarix o`qitishning g`zaki usullari, ya`ni o`qitishda o`qituvchi jonli so`zining qanday usullarda o`quvchilarga yetkazish masalasini uslubchi olimlar turlicha talqin etadilar. Vazifa shundan iboratki, o`qituvchining bayoni o`zining xarakteri bilan bayon qilingan umumiy voqeaning ichki aloqalarini o`quvchilarning tushunib olishlariga yordamlashish. Buning uchun o`qituvchi iloji boricha materialni bayon qilish rejasiga muvofiq muntazam va izchil suratda so`zlab berishi, bir masalani tamomlab, unga yakun yasab keyingi masalaga o`tishda o`quvchilar oldiga tegishli savollarni qo`yib borish ham o`qituvchi bayoninnng tushunarli bo`lishiga yordam beradi. (Masalan, nima sabablarga ko`ra mo`gul bosqinchilari O`rta Osiyoda o`zlarining hukmronligini o`rnatishga muvaffaq bo`lsalarda, O`rta Osiyo xalqlarining kurashi to`xtab qolmadi, nima uchun ular O`rta Osiyo xalqlarining irodasini buka olmadi?). Tarix o`qitishning hamma pallalarida ham o`qituvchi darsni bayon qilib berishi va hatto uni doskaga yozib qo`yishi, materialni shu reja asosida bayon etishi lozim bo`ladi. Bu birinchidan, o`qituvchi bayonining muntazamligini ta`minlasa, ikkinchidan o`quvchilar olgan bilimning ham aniq, ishonchli va mustahkam bo`lishini, eng muhimi uning sistemali ravishda izchillik bilan yaxlit o`zlashtirishini ta`minlaydi. “…Bizga sobiq tuzumdan meros bo`lib qolgan maorif tizimining eng noma`qul tomoni shundan iborat ediki, unda o`quv jarayonida o`quvchi va talabalarning mustaqil va erkin fikrlashga yo`l qo`yilmas edi” 2 [16] . Tarix 2 [16] Kаrimоv. I. А. Yuksak ma’naviyat - engilmas kuch. T., 2008. 62-bet.](/data/documents/b74150fb-05cb-4e63-85a5-ffeab493f4b8/page-7.png)
![bilishi, ularning ilmiy-nazariy asoslarini bir biridan ajraladigan xususiyatlarni yaxshi tushunib, bilib ulardan foydalanishi lozim. O`qituvchining bayoni jonli nutqi jadvalda ko`rsatilganidek manolog yoki dialog formasida bo`lishi mumkin. Monolog qisqacha bayon, hikoya ta`riflash, xarakteristika, tushuntirish, muhokama, maktab ma`ruzasi va boshqa shu kabi formalarda, dialog ham ochiq yoki yopiq formada olib boriladi 3 [17] . Qisqacha bayonning hikoyadan farqi shundaki, unda biror tarixiy voqea haqida qisqa axborot berish bilan chegaralanadi. Hikoyada esa, tarixiy voqeaning to`liq kartinasi beriladi. Hikoya usulining asosiy didaktik vazifasi o`quvchilarda tarixiy voqea haqida aniq va ishonchli tasavvur yaratishdan iborat, hikoya o`zining mazmuni jihatdan aniq va ishonchli va ko`rsatmali bo`ladi. Hikoyaning aniq va ishonchli bo`lishi o`quvchilarning tarixiy xodisalar mohiyatini, xususiyatlarini tushunib olishlariga yordam beradi. Hikoya yorqin, eng tipik muhim tarixiy faktlar asosida tuziladi. Hikoya tarixiy materialni bilish usuli sifatida quyidagi hollarda: 1) ta`lim-tarbiya jihatidan muhim va ularni o`rganish o`quvchilar ongida chuqur va yorqin iz qoldiradigan yirik tarixiy voqealarni bayon qilishda; 2) o`quvchilar yangi tarixiy xodisalar haqida mazmunli va aniq tasavvur yaratish zarur bo`lgan paytda qo`llaniladi. Tarix o`qitish tajribasida hikoya voqea xodisalarni bayon qilish usuli sifatidagina emas, balki u murakkab tarixiy voqealarni tushuntirish, ularning mohiyatini qonuniyatlarini ijtimoiy munosabatlar xarakteristikasini ochib berishda, tarixiy tushunchalarni shakllantirish va o`quvchilarning aqliy faoliyatini faollashtirishda muhim usul bo`lib ham xizmat qiladi. Maktabning yuqori sinflarida o`quvchilarning umumiy saviyasini oshib borganligidan o`qituvchi bayonining mazmuni ham murakkablashib boradi. Hikoya o`qituvchi bayonining boshqa murakkab turlari (taxlil qilish. Haraktirestika berish, nazariy jihatdan umumlashtirish, ma`ruza formasi) bilan albatta birga qo`shib olib boriladi. 3 [17] G’afforov,Ya.,G’afforova.M.G. O’zbеkistоn xalqlari tarixini o’qitish usullari.T., 1996. 24-27-betlar.](/data/documents/b74150fb-05cb-4e63-85a5-ffeab493f4b8/page-9.png)
![4. Ma`ruzaning o`quvchilarga yetib borishi uchun o`qituvchi o`zining nutqi ustida ko`p ishlashi lozim. Uslubchi V.N. Bernadskiy tomonidan maktab ma`ruzasi oldiga qo`yilgan asosiy talablar bugungi kunda ham o`z ahamiyatini yuqotgan emas. Maktab taraqqiyotining hozirgi bosqichida, ta`limning yangi mazmuni amalga oshirilayotgan bugungi sharoitda o`qituvchining bayoni va maktab ma`ruzasi oldiga yuksak talablar qo`yilgan ta`lim tizimi tubdan isloh etildi. O`quv jarayonini samarali va natijali bo`lishini ta`minlaydigan interfaol uslublar ya`ni (inglizcha so`z bo`lib - “inter”- “O`zaro” va “akt”-“harakat qilmoq” ma`nosini anglatib) ularning turlari metodist olimlar tomonidan ishlab chiqilgan va o`qituvchilarga tavsiya etilgan 4 [18] . Bu talablar birinchi navbatda ma`ruzaning saviyasini, ta`sirchanligini oshirishdan, ishonarli va emotsional bo`lishini ta`minlashdan iboratdir. Shunday qilib, darsda tarixiy bilimlar o`qituvchining bayoni va suhbat yordamida o`zlashtiriladi. O`qituvchining bayoni qisqacha tavsiflash hikoya, ta`riflash xarakteristika tushuntirish, muhokama yuritish va maktab ma`ruzasi formalarini o`z ichiga oladi. O`quvchilarning bilish faoliyati va uni o`qituvchining boshqarish haqida so`z borganda ularning: 1) tayyor bilimlarni olish jarayonidagi faoliyati bilan; 2) o`quvchilarning mustaqil fikrlash faoliyati asosida bilimni o`zlashtirish jarayonidagi faoliyati nazarda tutiladi. Bu muhim masalaning mohiyatiga tushunib olish juda katta nazariy tajribasiga nazar tashlaydigan bo`lsak ko`p xollarda mazkur masalaning mohiyatiga yaxshi tushunmaslik xollari tarix o`qitish saviyasiga uning xayot bilan mamlakatimizda bozor iqtisodiyotiga o`tishi bilan bog`lab olib borilishi ma`lum darajada ijobiy ta`sir ko`rsatayotganligini tushunib olish qiyin emas. Ba`zi o`qituvchilar eng samarali manba darslik teksti va xujjatlar degan xulosaga keldilar. Darsda ana shu manbalarni o`rganish bilan mashg`ul bo`lib, 4 [18] Ishmuhammedov.R, Abduqodirov.A, Pardayev.A. Ta’limda innovatsion texnologiyalar.T.,2008. 23-75-betlar.](/data/documents/b74150fb-05cb-4e63-85a5-ffeab493f4b8/page-12.png)
![tanlashga o`rgatish, muammoni kelib chiqish sabablarini va muammoni echishdagi xatti-harakatlarni to`g`ri aniqlashga o`rgatish 5 [19] . Ko`rsatmalilik og`zaki uslubga og`zaki usul ko`rsatmali uslubga asoslanganidek, o`quvchilarning mustaqil fikrlash, amaliy faoliyatini ham o`qituvchining og`zaki va ko`rsatmali tasvirlariga suyanadi. O`quvchilarning o`quv amaliy faoliyati og`zaki va ko`rsatmali o`qitish usuli bilan bog`liq. 5 [19] Ishmuhammedov.R, Abduqodirov. A, Pardayev.A. Ta’limda innovatsion texnologiyalar.T.,2008. 38-39-betlar.](/data/documents/b74150fb-05cb-4e63-85a5-ffeab493f4b8/page-15.png)
