Oila va Nikoh (Ibtidoiy jamiyat tarixi) - История - Рефераты

Oila va Nikoh (Ibtidoiy jamiyat tarixi)

Загружено в:

05.09.2022

Скачано:

0

Размер:

17.9482421875 KB

Oila va Nikoh REJA: 1. Jamiyatning jins va yoshlar asosida tuzilishi. 2. Oila mulki. 3. Ma`naviy madaniyat.

Ibtidoiy jamoa tuzumi buzilishining shart-sharoitlari. Ibtidoiy jamoa tuzumi insoniyat jamiyati tarixining eng dastlabkisidir. Bu jamiyat bir joyda qotib qolgan narsa bo’lmay jamiyatning rivojlanishi natijasida mazkur jamiyat qator o’zgarishlar uchrab va inqirozga yuz tutdi, emirilib bordi. Ibtidoiy jamoa tuzumi buzilishi sababi oziq-ovqat va turli mahsulotlarni ortiqcha ishlab chiqarish bilan bog’liqdir. Bu hol odamni odam tomonidan zo’rlab ishlatish uchun zamin hozirladi. Qo’shimcha mahsulot ishlab chiqarish esa ishlabchiqarish kuchlari rivojlanishining oqibati bo’lib, ayniqsa xo’jalikning- dehqonchilik, chorvachilik, baliqchilik va boshqa asosiy tarmoqlarni o’saborishi bilan bevosita bog’liqdir. Etnografiyaga shu narsa aniqki, baliqchilik yuksak darajada rivoj topgan xo’jaliklardan ham ibtidoiy jamoa tuzumi emirila boshlagan. Balqchilik-oqchilik yuksak darajada rivoj topgan xo’jaliklarda ham ibtidoiy jamoa tuzumining buzilaboshlashi etnograflar tomonidan kuzatilgan. Qo’shimcha maxsulot ishlab chiqarish va ibtidoiy jamoa tuzumining emirila borishi dehqonchilik va chorvachilik bilan shug’ullanuvchi qabilalarda yaqqolroq ko’zga tashlanadi. Neolit revolyutsiyasi bu shart-sharoitlarning eng muximi bo’lib, xuddi shu davrda er yuzining ilg’or rayonlaridan termachilikdan dehqonchilikka, ovchilikdan esa chorvachilikka o’tilaboshlandi. eradan avvalgi VIII-VI ming yilliklarda Old Osiyo o’lkalarida sodir bo’lgan voqea-dehqonchilik va chorvachilikka o’tish ibtidoiy jamoa tuzumining barham topishi uchun kishilik oldida dastlabki yo’lni ochib berdi. Ishlab chiqarish kuchlarning rivojlanishi, binobarinYU dehqonchilik va

chorvachilikning vujudga kelishi natijasida xo’jalikning muqarrarligi kuchaydi, aholining soni ko’paydi, turmush darajasi ko’tarilib, sotsial strukturasi murakkablashdi, hamda ibtidoiy kishilarning psixologiyasida ham o’zgarish sodir bo’ldi. eng muhimi ishlab chiqarish kuchlarning ajralmas qismini tashkil etuvchi mehnat qurollari takomillashdi. Qo’shimcha maxsulot ishlab chiqarishning eng muhim shart- sharoitlaridan yana biri foydali ma`danlarini topish va undan foydalanishdir. engdi tsh asri o’rnini metall asri olib, metalldan xo’jalikda keng foydalanish madaniyatning bundan keyingi rivojlanishicha juda katta ta`sir ko’rsatadi. Odam dastlab qanday metalladan foydalangan degan masala ham olimlar orasida tortishuvga sabab bo’lib kelmoqda. Ko’pgina mutahassislarning fikricha odam tomonidan foydalanilgan birinchi ma`dan oltindir. Misrda er.avv. VI ming yillikka mansub neolit davri yodgorliklaridan oltindan yasalgan mayda buyumlar topilgan. Janubiy Amerikaga birinchi bo’lib bostirib kirgan portugaliyaliklar mahalliy aholi qo’lidagi qarmoqlar oltindan ekanligini ko’rganlar. Sof holda topiladigan misdan ham ancha erta foydalanilgan. Ibtidoiy kishilar tabiatda sof holda uchraydigan misdan oltin va kumushga nisbatana keng foydalanganlar. O’rta Osiyo, Old Osiyo, Sinoy Ural, SHimoliy Amerikaning yuqori ko’l rayonlarida boy mis konlari bo’lgan. Old Osiyo va O’rta Osiyodagi ibtidoiy qabilalar misdan foydalanganliklari ma`lum. Misr va Mesopotamiyada yashovchi qadimgi qabilalar sof holda uchraydigan meteo temiridan ham foydalanganlar.

SHuning uchun qadmgi shumeriklar temirni “osmon olovi” deb atashgan. SHubxasiz ibtidoiy odamlar metallni jritmay ularni “tosh bolg’a” va “tosh bolta”lar yordami bilan ishlab xilma xil qurollar yasaganlar, keyinchalik esa odamlar metallarni eritish ularni bir-biriga qo’shishni o’rganib, metallurgiya sanoatiga asos solganlar. Old Osiyo va Nil vodiysida mis jritish va qizdirilib ishlash er.avv. V-IV ming yillikda vujudga kelgan. O’rta Osiyo Xindiston va Xitoy miskarlikning eng qadimgi o’choqlaridan biri xisoblanadi. Afrikadagi ko’pgina qabilalarga ham mis ma`lum bo’lgan. Evropa mis eritish er.avv. III ming yillikdan paydo bo’lgan. Mis bo’sh bo’lganligi uchun undan pichoq, hanjar, bolta, bilakuzuk, marjon va boshqa ziynat yuumlari yasalgan. U katta, og’ir va kuchli mehnat qurollari yasash uchun yaroqsiz bo’lgan, shuning uchun ham mis ibtidoiy texnikaning asosini tashkil etgan toshni siqib chiqara olmadi. Ibtidoiy kishilar misni qalay bilan rux, bilan qo’rg’oshin va so’rma bilan qo’shib eritishdan bironza hosil qilishni o’rganib olganlar. Bronzadan esa jangovor qurol-yarog’lar, mehnat qurollari, idishlar va bezaklar yasalgan. Bu metall sifat jihatidan misdan afzal bo’lib undan yasalgan mehnat qurollari xo’jalikda keng qo’llanaboshlagan. SHu tariqa bronza asri boshlangan. Janubiy eron, Mesopotamiyada bronza asri er.avv. III ming yillikning o’z ichiga olgan. Haqiqiy metalla asri bronza (jez) va temir kashf etilgandan so’ng boshlandiki, shuning uchun ham metall asri bronza temir davrlariga bo’linadi.

Metallani kashf qilishi va undan foydalanish xo’jalikning hamma sohalarini, eng avvalo dehqonchilik va chorvachilik rivojlanishida juda katta rol’ o’ynadi. Ibtidoiy jehqonchilikning dastlabki davrlarida o’rmonni kesib tozalash tosh boltalar yordami bilan amalga oshirilb buning uchun juda katta kuch va ko’p vaqt sarf etilgan. S.A.Semenov mis boltalar yordamida o’rmonni kesib dehqonchilik maydonlari ochish ustida olib borgan tajribalar ajoyib natija berdi. Mis bolta yordamida ochilgan er uchun sarf qilingan mehnat tosh boltaga nisbatana uch marta qisqarganligi hisobga olingan. Bronza yoki temir boltalar esa er ochish ishlarini osonlashtirgan va tezlashtirgan. Temir bolta va temir belkurak bo’lmagan taqdirda bu ishni keng miqyosda bajarish mumkin bo’lmas edi, deb yozgan edi. F.Engel’s 153 . Endilikda mis, bronza va nihoyat temirdan dehqonchilik qurollari omoch dastlab ikki daryo oralig’i Misrda er.avva. IV Kritda I ming yillik o’rtalarida kashf etildi. Bronza va temir tishli ochoch dehqonchilikni rivojlanishi uchun katta ahamiyatga ega bo’ldi. Bronza davrida Misr, Ikki daryo oralig’i, Xitoy, SHimoliy Italiya, SHvetsariya, germaniya, Daniya, Pol’sha territoriyasida er xaydov qurollari keng ko’lamda qo’llanilgan. Lekin bronza bo’sh bo’lganligi tufayli, undan omoch tishi tayyorlash yaxshi natija bermagan va haydov qurollarining tishi yog’ochigicha qolabergan. Lekin temir vujudga kelishi bu sohada katta o’zgarishlar bo’lishiga sabab bo’lgan. Dastlabki, omochni tortish odamlar zimmasiga tushgan bo’lsa kerak, lekin keyinchalik esa hayvonlardan tortuvchi kuch sifatida

foydalanganlar. Bu hol motiga dehqonchiligidan erni haydab ekishga o’tishga olib keldi va haydov dehqonchiligi er yuzining katta qismiga tarqaldi. CHunki omoch asosidagi dehqonchilik o’zining ish unumi, xo’jalik natijasi bilan motiga asosidagi dehqonchilikdan juda yuqori turgan. CHunki u odamlarni ko’p miqdorda doimiy ovqat bilan ta`minladi. Ayniqsa sun`iy sug’orishga asoslangan qadimgi SHarq va O’rta Osiyoda haydov dehqonchiligi alohida ahamiyat kasb etdi. Temir tishli omoch orqasida ... miqyosida dehqonchilik ishi bilan, dalachilik ishi bilan shug’ullanish va shu bilan birga o’sha dvaqtdagi sharoitlar uchun amaliy jihatdan cheksiz ravishda turmush mablag’larini ko’paytirish mumkin bo’ldi. Haydov dehqonchiligiga o’tish bilan tortish kuchiga ega bo’lgan hayvonlarga talabning ortaborishi natijasida chorvachilikni yanada rivojlantirish zaruriyati tug’ildi. Endilikda dehqonchilik va chorvachilki muayyan territoriyanin o’zida yonma-yon rivojlanaboshladi. Bir tomondan omoch asosidagi dehqonchilikning rivojlanishi, ikkinchi tomondan esa uy hayvonlarini urchitib ko’paytirish natijasida chorvachilikni yuksakltirish va ulardan dehqonchilikda keng foydalanish oqibatida eraka va ayollaning xo’jalikdagi mavqei o’zgarabordi. Xo’jalikdagi asosiy ish-chorva mollariga qarshi, er xaydash uni parvarish qilish erkaklarning, uy xo’jaligi bilan shug’ullanish esa ayollarning vazifasi bo’lib qoldi. Texnika taraqqiyoti natijasida yangi-yangi ko’riklar ochilib dehqonchilik taraqqiy etabordi. Ikkinchi tomondan esa parvarishning yaxshilanishi natijasida chorva mollarini soni orta bordi. CHorva mollari sonning tobora ko’payaborishi

natijasida ekin maydonlari payxon qilinib dehqonchilikka zarar keltira boshladi. endilikda xo’jalikning bu ikki buzoq tarmog’i muayyan maydonga sig’ishmay qoldi. Butiva emas ular birbirlarining rivojlanishiga to’siqlik qila boshladi. F.Etnik ta`biri bilan aytganda oriylarda Xindistonda, Amudaryo va Sirdaryo, Don va Dnepr tekisliklariga cho’ponlik xayotiga olib keldi. Xo’jalikning bu soxasi uchun alohida sharoit eng avvalo, o’t, em-hashakka mo’l tabiiy yaylovlar zarur bo’lib qoldi. Dehqonchilik uchun esa avvalo suv va serhosil erlar talab etilar edi. SHunday vaziyat vujudga keldiki, Qadimgi dunyoning O’rta Osiyo, Hindiston, Xitoy YAqin SHarq Evropa va O’rta er dengizi atrofidagi ko’p o’lkalarda xo’jalikning bu ikki soxasi bir-birining rivojlanishiga to’sqinlik qila boshladi. Oqibat natijada chorvachilik dala dehqonchiligidan ajralib chiqib, xo’jalikning eng muhim, mustaqil sohasini tashkil etdi. CHorvachilik dehqonchilikdan ajralib chiqar ekan, chorvador qabilalar chorva uchun qulay bo’lgan keng dasht, tog’ old va tog’lik rayonlarga borib o’rnashaboshladilar, podalarni yaylov o’tloqlarda boqib, yarim ko’chmachilik va ko’chmanchilik hayotiga o’ta boshlaganlar. Bronza va ilk temir davriga kelib G’arbiy, Markaziy O’rta Osiyo, SHimoliy Qora dengiz bo’yi, Volga bo’yi, Orol bo’yi, Janubiy Sibir’, SHimoliy Afrika va Qadimgi SHarqning dasht, tog’ oldi hamda tog’lik rayonlarida yarim ko’chmanchi va ko’chmanchi chorvachilik keng tarqaldi. Dehqon chorvachilikdan chorvachilikni ajralib chiqish mehnat taqsimotining yagona shakli emas. Kishilik jamiyati tarixida mehnat

taqsimotining bundan boshqa shakillari ham ma`lumdir. etnografik ma`lumotlar shundan darak beradiki. Amerika, Okeaniyaning juda ko’p orollari, shimoliy va sharqiy yashagan chukcha evsik va boshqa qabilalarda mehnatning yirik ijtimoiy bo’lishini boshqacha shakliga ega bo’lgan. U erlarda dehqonlar bilan ovchilar, dehqonlar bilan baliqchilar, chorvadorlar bilan baliq oavlovchilar o’rtasida ijtimoiy mehnat taqsimoti sodir bo’lan. Ijtimoiy mehnat taqsimotining mazkur shakli muayyan territoriyada yashagan muayyan qabilalarning iqtisodiy turmushdan kelib chiqib, xo’jalikning turi bilan bevosita bog’liqdir. Birinchi yirik ijtimoiy mehnat taqsimoti ishlab chiqarish kuchlarining yanada rivojlanishiga ishlab chiqarishni ixtisoslashtirishga, doimiy ortiqcha mahsulot etishtirishga, mol ayriboshlashni tartibga solishga xususiy mulkni vujudga kelishga, qullikning paydo bo’lishi va nihoyat davlatning qaror topishiga shart-sharoit tayyorladi.

Adabiyotlar 1. Karimov.I. Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q. T.Sharq,1998 2. Alekseev.V.Istoriya pervobitnogo obshestvo.M,Nauka,1991 3. Asqarov A. O’zbekiston xalqlari tarixi. - T.;O’qituvchi,1993 4. Pidayev Sh.Sirli kushonlar saltanati.-T.; O’qituvchi.1995 5. Tokarev. S. Religiya narodov mira. - M.; Nauka.1989

Похожие

Ibtidoiy oila va nikoh

Ibtidoiy jamiyat tarixi

“Ibtidoiy jamiyat tarixi” fanining tarixshunosligi

“Ibtidoiy jamiyat tarixi” fanining predmeti

Ma`naviy madaniyat. Tillar va etnoslar (Ibtidoiy jamiyat tarixi)