logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. История
  4. “Muzey” tushunchasi

“Muzey” tushunchasi

Загружено в:

06.11.2022

Скачано:

0

Размер:

32.990234375 KB
Скачать
“Muzey” tushunchasi Reja: 1. Muzey tushunchasi. 2. IkoM faoliyati. 3. “O’zbekmuzey” jamg’armasi faoliyati. Bugungi kunda muzeylar madaniy merosni saqlash bo’yicha institut rolini bajarmoqdalar. Muzeylar o’zlarining ijtimoiy vazifalarini bajarish jarayonida millatlararo aloqalarni, turli xil madaniy urfodatlar va xalqlarga tayangan holda insoniyatning diniy va madaniy birligini saqlashga qodirdir. Muzey tushunchasi institut yoki muassasa, inson va uning atrofidagi moddiy va nomoddiy ashyolarni to’plash, o’rganish, ekspozitsiyaga qo’yish uchun loyihalashtirilgan maxsus makon. Asrlar davomida muzeylarning shakli va vazifalari sezilarli darajada o’zgargan 1 . Muzey tushunchasi, aniqrog’i, “museyon” insoniyatning madaniy kundalik hayotida ikki yarim ming yil avval paydo bo’lib, qadimgi yunonlar dastlab museyon deb muzalarni ulug’lash maqsadida qurilgan ibodatxonalarga aytishgan. Yunonlar madaniyatini o’zlashtirish orqali rimliklarning til so’z boyligiga “museyon” termini qo’shilib, lotin transkripsiyasida “museum” deb ifodalangan. Muzey deb rimliklarning zakovatli elita qismi majoziy ma’noda o’zlarining shahar tashqarisidagi dala hovlilarini atashgan. Dala hovlilarning puxtalik bilan o’ylangan me’moriy yechimi va undagi amaliy bezaklar, haykalli jihozlar, badiiy to’plamlar, bularning barchasi ma’budlar, qahramonlar, faylasuflar, donishmandlar va shoirlarning ikkinchi haqiqiy uyining tasavvurini hosil qilar edi. Bu yerda ijod q ilish, hayot haqida mushohada yuritish, falsafiy suhbatlar, adabiy mashg’ulotlar olib borish uchun yoqimli muhit hukmronlik qilar edi. shuni aytib o’tish kerakki, antik dunyoda “museyon” so’zi hech qachon buyumlar to’plamiga nisbatan qo’llanilmagan 2 . Muzey so’zi grekcha “mouseum” bo’lib, muzalarga bag’ishlangan degani. Boshqa ma’nosini esa “ruhlantiruvchi” deganidir. kurator va tashrifchi munosabatlari 2000 yillik tarixni o’z ichiga oladi. Tashrifchilar ma’daniy hordiq uchun muzeyga keladi. kurator esa tashrifchilar uchun hamma ishni ideal holatda tashkillashtiradi. 1 Muzeums 101. Mark Walhimer. Printed in the United States of America, 2015. 2 Kiersten F.Latham. Foundations of Museum studies: evolving system of knowledge. 2014. USA. Muzeylar o’ziga xos makondir. shuningdek, muzeylar haqiqat va ishonch tarannum etuvchi maskandir. Uning amaldagi qo’riqchilari hisoblangan kuratorlar muzey xavfsizligini ta’minlash uchun har xil sharoit yaratadi va uning yechimini topadi 3 . o’rta asrda bu so’z antik olamning an’analari, institutlari bilan birga unutiladi. Ikkinchi hayotni unga yangi ma’nolarga to’ldirib Uyg’onish davri taqdim etadi. Avval muzey deb antik yodgorliklar to’plami va san’at asarlariga, keyinchalik tabiat olamining namunalari va barcha noyob, narsalarga aytilgan bo’lsa, XVI asrning ikkinchi yarmiga kelib “muzey” termini nafaqat buyumlar to’plamiga, balki ular saqlanayotgan, ilmiy o’rganiladigan va namoyish etiladigan binoga nisbatan qo’llaniladi 4 . XX asrga kelib, insonlarni teng huquqli ilm olishi, aqlga sig’inish va bilimlarni targ’ib qilish kabi imkoniyatlarga urg’u berilishi muzeyni ham yangicha nuqtai nazardan talqin qilishga olib keldi. XX asr boshida yuz bergan inqilobiy voqealar jamiyat hayotining barcha sohalarida o’zgarish yasadi. Dastlab, muzeylar faqat “nozik didlilar” uchun bo’lsa, so’ngra aholining barcha qatlamlari uchun baravar ochiq bo’lib qoldi. 1946-yilda muzey olamida muhim ahamiyatga ega bo’lgan voqea yuz berdi. Amerika Muzeylari Assotsiatsiyasi prezidenti Chonsi Xemlin tashabbusi bilan Parijda asosan IkoM (International Council of Museums) nomi bilan mashhur bo’lgan Muzeylar Xalqaro Tashkiloti tuzildi. XX asr oxiriga kelib, IkoM imkoniyati chegaralangan odamlarga ko’proq e’tibor qarata boshladi. 1988-yilda Fransiyada Yunesko fondi bilan hamkorlikda «Muzey va nogironlar» mavzusida birinchi xalqaro konferensiya uyushtirildi. Unda imkoniyatlari chegaralangan tomoshabinlar uchun alohida muzeyda nogironlar aravachasida bemalol yurish uchun zallar, yuqori qavatlarga ko’tarilish uchun passajirlar lifti, maxsus tayyorlangan xodimlar turli nuqsonlari bor odamlarga, ya’ni karlar va eshitish qobiliyati past bo’lgan tomoshabinlarga 3 Muzeums 101. Mark Walhimer. Printed in the United States of America. 2015. 4 Kiersten F.Latham. Foundations of Museum studies: evolving system of knowledge. 2014. USA. belgilar va harakatlar orqali ekskursiyalar o’tishi, ko’rlar uchun predmetlarni his qilishni qo’llash hamda Brayl shriftida axborotni taqdim etish va shunga o’xshash qator qulayliklar yaratish ko’zda tutilgan. 1977-yilda Moskva shahrida o’tgan IkoM Bosh Assambleyasida Xalqaro muzeylar kunini nishonlash to’g’risida qaror qabul qilinadi. Qarorga muvofiq, 1977-yil 18-maydan buyon har yili Xalqaro muzeylar kuni nishonlanib, shu kuni butun jahonda muzey va galereyalarga kirish bepul bo’ladi 5 . Bayram tadbirlari bir kun yoki bir haftagacha davom etishi mumkin. Avvalambor, ularning nuqtayi nazari quyidagi mohiyatga mos bo’lishi kerak: “Muzeylar insonlar o’rtasida tinchlik va hamkorlik, madaniyatni boyitish va hamjihatlikning rivojlanishida eng muhim madaniy aloqa vositasidir”. Ushbu kunda barcha muzeylar bayramning bosh mavzusi bilan bog’liq tadbirlarni amalga oshiradilar. Xalqaro muzeylar kuni muzey xodimlarining doimiy tomoshabinlari bilan noana’naviy muhitda uchrashishlariga va yangi auditoriyani jalb qilish uchun ajoyib imkoniyatlarni yaratadi. Buning natijasida muzeylar jamiyat hayotida o’z o’rinlariga ega bo’ladilar. 1992-yilda ilk bor Xalqaro muzeylar kuniga “Muzeylar va atrof- muhit” nomli umumiy mavzu taklif etildi. 1997-yilda birinchi marta Xalqaro muzeylar kunida madaniy merosni noqonuniy aylanmasiga qarshi kurashishga bag’ishlangan rasmiy poster yaratildi 6 . 1997-yilda Madaniyat va sport ishlari vazirligi, Fanlar akademiyasi, Yunesko ishlari bo’yicha o’zbekiston Respublikasi Milliy komissiyasi hamda muzey xodimlarining hamkorlikda olib borgan faoliyatlari natijasida o’zbekiston muzeylar kengashi tuzildi va u 1997- yil 17-iyunda Yunesko tarkibida faoliyat yuritadigan Xalqaro muzeylar kengashining Ijroiya qo’mitasi tomonidan Xalqaro muzeylar hamjamiyatining teng huquqli a’zosiga aylandi. Muzeylarni qo’llab-quvvatlash Respublika “o’zbekmuzey” jamg’armasiga, o’zbekiston muzeylar kengashining Xalqaro muzeylar kengashi 5 Ключевые понятия музеологии / Сост. Andre Desvallees и Francois Mairesse. – ИКОМ России , 2012. – 105 с . 6 http://www.icom.museum/imd2012 IkoMga a’zo bo’lganligi hisobga olinib, o’zbekiston muzeylari jamoatchilik Kengashiga har taraflama yordam ko’rsatish vazifasi yuklatilgan 7 . Asosan, muzey jamiyatga xizmat qilishi va uning rivojlanishiga yordam berishi kerak, degan ma’no qabul qilingan. Xorijiy mutaxassislar fikricha, muzey – favqulodda ancha murakkab tushuncha bo’lib, unga tugal, munozarasiz va hammani qanoatlantiradigan ta’rifni berish qiyin. ko’pgina davlatlar qonunchilik yoki o’zlarining milliy tashkilotlari doirasida muzey tushunchasini o’rnatishgan. o’zbekiston Respublikasining “Muzeylar to’g’risida”gi Qonunida muzeyga quyidagicha ta’rif berilgan: “Muzey – muzey ashyolari va muzey kolleksiyalarini saqlash, o’rganish hamda ommaga namoyish etish uchun mulkdor tomonidan tashkil etilgan doimiy faoliyat yurituvchi notijorat madaniyat muassasasi” 8 . Bugungi kunda kengroq tan olingan professional muzey tushun- 8 chasi Muzeylar Xalqaro kengashi (IkoM)ning 2007-yilda qabul qilingan nizomiga binoan: “Muzey – bu inson va atrof-muhitning moddiy va nomoddiy dalillarini ta’lim va ma’naviy hordiq chiqarish maqsadlarida to’plash, saqlash, tadqiqot va targ’ibot qiluvchi hamda omma uchun ochiq bo’lgan, jamiyat va uning taraqqiyoti uchun doimiy asosda faoliyat yurituvchi notijorat muassasa”. Bundan 30 yil oldin tasdiqlangan ta’rifda esa: “Muzey – bu inson va atrof-muhitning moddiy dalillarini ta’lim va ma’naviy xordiq chiqarish maqsadlarida to’plash, saqlash, tadqiqot va targ’ibot qiluvchi hamda omma uchun ochiq bo’lgan, jamiyat va uning taraqqiyoti uchun doimiy asosda faoliyat yurituvchi notijorat muassasa” (IkoM, nizom, 1974) 9 . Ushbu muzeyga berilgan ikki ta’rif o’rtasida bir qarashda farqini anglash qiyin. 2007-yilda tasdiqlangan nizomdagi ta’rifga “nomoddiy meros” tushunchasi 7 O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998-yil 5-martda “Muzeylar faoliyatini qo‘llab- quvvatlash masalalari to‘g‘risida”gi Qarori. // Xalq so‘zi, 1998-yil 6-mart. 8 O‘zbekiston Respublikasining “Muzeylar to‘g‘risida”gi Qonuni, O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2008-y., 37-38-son, 8 -modda. 9 Ключевые понятия музеологии / Сост. Andre Desvallees и Francois Mairesse. – ИКОМ России , 2012. – 105 с . qo’shilgan. nomoddiy madaniy meros tushunchasi urf-odatlarni, o’ziga xoslikni ifodalash shakllari, bilimlar va ko’nikmalarni, shuningdek, ular bilan bog’liq jihozlar, predmetlar, artefaktlar va madaniy makonlarni aks ettiradi, ular esa, o’z navbatida, hamjamiyatlar, guruhlar, alohida holatlarda muayyan shaxs madaniy merosining bir qismi sifatida tan olinganligini anglatadi. Avloddan avlodga o’tib kelayotgan bunday nomoddiy madaniy meros doimo muayyan hamjamiyatlar va guruhlar tomonidan ularning atrof-muhitga, tabiatga va o’z tarixiga bog’liq holda yaratiladi va bu ularda o’ziga xoslikni, vorislik tuyg’usini shakllantiradi hamda shu bilan insoniyat ijodini va madaniy turli-tumanlikning hurmat qilinishiga ko’maklashadi 10 . Antik davr kolleksiya va kolleksionerlari 1. Insoniyat paydo bo’lganidan buyon hissiyotli, sokral ilg’or ahamiyatga ega buyumlarni yig’ishga bo’lgan qiziqish. kolleksiya yig’ish fenomenidan antik davrda keng foydalanish. Qadimgi davr kolleksiyalarining muzeylar uchun ahamiyati. 2. Qadimgi Yunonistonda “muzey” tushunchasining insoniyat madaniy faoliyatiga kiritilishi. “Museyon” – muzalarga joy yoki ehsongoh. Museyonlar vazifasining o’zgarishi haqida ma’lumot. Afina Akropolidagi mashhur pinakotekaning tashkil etilishi va faoliyati. 3. ellinizm davri kolleksiya va kolleksionerlari. ellinizatsiya jarayonining sharqiy o’rta Yer dengizida o’tkazilishi va Yunon madaniyatining kirib kelishi. Misrdagi Aleksandriya museyoni va kutubxonasi. Antik dunyoda ellin podsholari ilk kolleksionerlar sifatida. 4. Qadimgi Rimdagi xususiy va ommaviy to ’ plamlar . Rimliklarning harbiy yurishlari davrida madaniy yodgorliklarning yig’ilishi. Rim kolleksionerlari to’plamlari. shaxsiy kolleksionerlikning rivojlanishi natijasida noyob san’at asarlari bozorining vujudga kelishi va faoliyati. 10 Nomoddiy madaniy merosni muhofaza qilish bo‘yicha xalqaro konvensiya (15-oktyabr, 2003 yil). YUNESKO xalqaro me’yoriy hujjatlari./ O‘zbekcha nashrining ma’sul muharriri L.Saidova./ -T.: “Adolat”, 2004,298 b. 5. Rim ibodatxonalarining boy san’at asarlari, noyob buyumlari, relikviyalari bilan to’ldirilishi. eramizning birinchi asrida Rimdagi Mir forumi va Vespasian forumining boy badiiy kolleksiyalarining vujudga kelishi. oktaviyadagi Rimning eng mashhur badiiy to’plamlari va uning ahamiyati. Qadimgi Rimda muzey faoliyatining alohida elementlarining paydo bo’lishi. Ibodatxonalar, ommaviy qurilishlar va ularda saqlanadigan predmetlarning davlat tomonidan nazorat qilinishi. Antik davr jahon sivilizatsiyasida alohida o’rin tutadi. Yevropa madaniyati tarixida hamda jamiyatning rivojlanishida ilm-fan, adabiyot, san’atning hamma turlari rivojlanishini antik davrsiz tasavvur etib bo’lmaydi. Yunon va lotin tillari ilmiy-siyosiy terminlarda hozirgacha saqlanib qolgan. Demokratiya va respublika, fuqaro kabi tushunchalarning paydo bo’lishi antik davr bilan bog’liq. Yuqorida aytib o’tilganidek, “museyon” atamasini birinsi bo’lib yunonlar kiritgan va ilk museyonlar ham Yunonistonda paydo bo’lgan. Qadimgi Yunonistonda “museyon” atamasi bilan ma’budalar sha’niga e’zozlanadigan maskanlarni aytganlar. Bu maskanlar tabiatning eng go’zal joylarida, bog’u rog’lar ichida qurilgan. Museyonlarning asosiy vazifasi insonlar ibodatlarini amalga oshiradigan maskan bo’lgan. Yunon panteoni tarkibiga 9 ta muza kirgan. Museyonlarda falsafaga ham ahamiyat katta bo’lgan. eramizdan oldingi IV asrda tashkil etilgan Pifagor maktabi ham museyon deb atalgan. Museyonlarning keyingi rivojlanishida din va ilm fanning uyg’unlashib ketishini ko’ramiz. Museyon diniy atama bo’lishiga qaramasdan, bir vaqtning o’zida ilm-fan, adabiyot, san’atkorlar maskani hisoblangan. nodir buyumlar kolleksiyasi yer yuzida qadimgi antik Yunonistonda paydo bo’ldi. Diniy urf-odatlarga ko’ra, muvaffaqqiyatli janglardan keyin yoki bayramlarda ba’zan odamlar o’z havas- istaklari bilan but va sanamlarga sovg’a-salomlar olib kelishgan. Ushbu sovg’a- salomlar vaqt o’tishi bilan ko’payib, badiiy to’plamlarga aylangan va museyonlarning asosiy kolleksiyalarini tashkil etgan. Bunday sovg’alar ko’pincha san’at asarlari, ya’ni haykallar, suratlar, noyob buyumlar, oltin-kumush bezaklar, oltindan ishlangan ro’zg’or buyumlari, amaliy san’at namunalari bo’lgan. Bu nodir buyumlar ehrom kohinlarining nazorati ostida bo’lgan. Ular nafaqat asrash, balki ularni hisob-kitob qilish, ro’yxatga olish kabi ishlarni ham bajarishgan. kohinlar har bir eksponatning tashqi ko’rinishi, qanday materialdan ishlanganligi, og’irligi to’g’risidagi to’la ma’lumotlardan iborat ro’yxat tuzishgan 11 . Museyonda saqlanayotgan buyumlarni yo’qotish yoki yaroqsiz ahvolga keltirish aslo mumkin emas edi. Zero, ma’budlarga qilingan ehsonlar qiymati jihatidan bebaho hisoblangan va diniy tasavvurlarda mazkur buyumlarga ham muqaddaslik maqomi berishgan. Faqatgina zarur hollardagina ularning o’rni yoki joyi almashtirilib turilgan. Badiiy ahamiyatga ega bo’lmagan predmetlar maxsus yerto’lada saqlangan. ellinizm davriga kelib, san’at asarlarini kolleksiya qilish indi- vidual va maqsadli ko’rinish oldi. Ilk kolleksionerlar sifatida, odatda, ellinizm monarxlarini misol keltirishadi. Ushbu davrda kolleksiya sifatida qadimiy kitoblarni yig’ish judayam qadrlangan. Ilk kolleksionerlar qadimiy va noyob kitoblarni to’plash uchun o’z boyligini ayamagan. Misrda hukmronlik qigan ellinizm vakillari Ptolomeylar sulolasi vakillaridir. eramizning I asri oxirlarida Aleksandriya kutubxonasi fondida 700 mingdan ortiq papirus kitoblari mavjud edi. Misr hukmdorlari kutubxona fondini ko’paytirish uchun unchalik jon kuydirishmagan. Aleksandriya portiga kelgan har bir kema chuqur tintuvdan o’tkazilib, barcha yozuvli buyumlar, kitoblar hamda papirus qog’oziga tushirilgan hujjatlar olib qo’yilar va kutubxona fondiga topshirilar edi. Misr podsholarining kitoblarga bo’lgan muhabbatini bilgan savdogarlar o’z kemalarida ularning hurmatini qozonish maqsadida sovg’a-salomlar o’rnida ko’pincha turli kitoblar olib kelishardi. odatda kemalardan tortib olingan kitoblar va boshqa huj-jatlardan nusxalar ko’chirilib, ushbu nusxalar savdogarlarga qaytarib berilib, asl nusxalar esa kutubxona fondiga joylashtirilar edi. Ptolomey sulolasi vakillari Afina ko’chalarida Esxil, Sofokl va Evripidlarning qo’lyozmalarini sotib olish 11 Introduction to Museology – the European Approach.Verlag Dr. Christian Muller-Strten. 1998. 20 b. maqsadida kezishar ekan, mazkur qo’lyozmalar uchun bor boyliklarini sarflashdan toyishmagan. ko’pincha, ular qo’lyozmalarni tekinga yangi papirus qog’ozlariga ko’chirtirib, tarixiy ahamiyati katta bo’lgan haqiqiy qo’lyozmalarni o’zlari bilan olib ketishar edi. Attallarning pergam shohlari ham ishtiyoqi baland biblifil bo’lishgan. Ularning fondida 200 mingdan oshiq kitoblar mavjud bo’lib, ular, Ptolomeylardan farqli o’laroq, kitoblardan tashqari, turli haykallar va boshqa tasviriy san’at asarlarini ham o’z kolleksiyalari tarkibiga qo’shishgan. Ular haqiqiy san’at asarlari uchun bor boyligini tikishga tayyor san’at ixlosmandlari bo’lishgan. Rim tomonidan eramizdan oldingi 146-yilda Yunonistonning korinf shahri bosib olinishi natijasida o’lja sifatida olib kelingan san’at asarlari savdosi vaqtida Attal II Aristidning “Dionis” kartinasi uchun 600 ming dinor pul to’lashni taklif qilgani tarixiy solnomalarda qayd etib qoldirilgan. Rim qo’shini qo’mondoni Lutsio Mummio kartina uchun Attal II tomonidan taklif etilgan bu ulkan mablag’ unga sirli tuyuladi va kartinada o’zi tushunmaydigan qandaydir sir borligini taxmin qilib, uni sotish fikridan qaytadi va Attal II ning ko’ndirishga bo’lgan urinishlariga qaramasdan, kartinani sserera ibodatxonasiga tortiq qiladi. Attalidlar sulolasi vakillari o’z madaniy boyliklari uchun maxsus bino qurishmagan. Yillar davomida yig’ilgan turli haykallar, tasviriy san’at asarlari saroyda, jamoat joylarida va ibodatxonalarda saqlangan. haykallar kolleksiyasining bir qismi kutubxonada saqlanganligi, qazishma ishlari davomida Gomer, sapfo, Alkey va Gerodotlarning kutubxona binosi joylashgan hududdan topilganligi bilan izohlanadi. Qazishma ishlari davomida kutubxona binosidan uncha uzoq bo’lmagan hududda Afina ma’budining turli obrazlarda yaratilgan haykallar kolleksiyasi topilgan 12 . Qadimgi qo’lyozmalarda qoldirilgan esdaliklarni o’rgangan arxeolog olimlar Pergamda to’plangan Attalidlar sulolasi kolleksiyasida Kefisodot, Praksitel, Miron va boshqa klassik davr ustalarining asarlari o’rin olganligini aniqlashdi. shuningdek, Pergam hukmdorlari grek san’ati endigina oyoqqa 12 Introduction to Museology – the European Approach.Verlag Dr. Christian Muller-Strten. 1998, 21 b. turayotgan arxaika davrida yaratilgan san’at asarlarini yig’ishga ayniqsa o’zgacha ishtiyoq bilan yondoshishgan. Tarixiy qo’lyozmalarda yozilishicha, Attal II saroyi hovlisida Afina Akropolidagi mashhur haykallar namunalari saqlangan, eramizdan oldingi VI asrlarda Bupal tomonidan yaratilgan Xarit haykallari ham namoyish etilgan. Pergam kolleksiyasining eng tengsiz eksponati eramizdan oldingi V asrning birinchi choragida eginlik onat tomonidan yaratilgan Appolonning mis haykalidir. Tarixchi Pavsaniy tomonidan yozib qoldirilishicha, Appolon haykali o’z mahobati bilan san’at asarlari orasida eng buyuk xazina sifatida qadrlangan. Aynan shu shaharda Afinalik rassom Appolodor tomonidan (eramizdan oldingi V asrning so’nggi choragi) yaratilgan “Chaqmoqdan yengilgan Ayaks” kartinasi ham saqlanganligi, Attal II va uning boshqa sulola vakillari tomonidan san’at asarlarini to’plashdagi mahoratlari va mehnatlari samarasi ulkan bo’lganlidan dalolat beradi. Rassom Appolodor antik dunyoda tasviriy san’at asoschisi sifatida ko’rilib, u dunyo tasviriy san’atida ilk bora nur va soya o’yinini bo’yoqlar yordamida tasvirlay olgan buyuk rassom sifatida baholanadi. Attalidlar sulolasi kolleksiyasining rang-barangligi, ularning nafaqat xohish-istaklari, balki butun grek san’atining barcha namunalarini yig’ishga bo’lgan ishtiyoqlarini ham ko’rsatadi. Agarda biror bir asarning asl nusxasini qo’lga kiritishning iloji bo’lmasa, ular, hech bo’lmasa, shu asarning nusxasini ko’chirib olishga va o’z kolleksiyasiga qo’shishga harakat qilishgan va bunga yaqqol misol qilib fransuz arxeologlari tomonidan Delfada o’tkazilgan qazishma ishlari davomida topilgan ma’lumotlarda ko’rsatilishicha, Attal II eramizdan oldingi 141–140-yillarda uch nafar rassomni Polignot tomonidan Gomer asarlariga ishlangan suratlarni ko’chirish uchun yollab, ularning ish faoliyatini shaxsan o’zi kuzatuv ostiga olgan. Ptolomeylar va Attalidlar sulolasi vakillari o’z kolleksiyalarini boyitish yo’lida katta raqobat bilan kurashishgan. Ayrim tarixchilarning taxminlaricha, Ptolomeylarning kolleksiyasi kolleksionerlikning to’g’ri ma’nodagi talqinida emas, balki butun ellinistik olam madaniyatining gegemoniga aylanishga bo’lgan ishtiyoq sababli vujudga kelgan 13 . Aleksandriyada madaniyatning yuksalishida ikki asosiy institut– museyon va kutubxonalar yuqori o’rin tutgan. Bu muassasalarda yunon ko’chmanchilarining o’z yurtlari tarixi, madaniyati va san’atining o’z ahamiyatini yo’qotmasligi yo’lida ulkan tadqiqot ishlari o’tkazilgan. Aleksandriya museyonlari xuddi yunon museyonlari tartibida tashkil etilgan bo’lib, Aleksandr Makedonskiyning ustozi Aristotel tajribasi va tavsiyalari asosida vujudga kelgan. Qadimgi yunon madaniyati bilan aloqalarni attalidlar ham mustahkam ushlashgan. Aynan yunon uslubidagi museyonlar va kutubxonalar tashkil etilgan bo’lsa-da, o’zining mahobati va ahamiyati jihatidan ptolomeylar tashkil etgan madaniyat markazlaridan ustunligi bo’lmagan. ellinizm davrida kolleksionerlik faoliyati davlat siyosati daraja- siga ko’tarilgan va bu turdagi faoliyat bilan faqatgina hukmdor oila vakillari shug’ullanishgan. hali bu davrda shaxsiy kolleksionerlik vujudga kelmagan bo’lsa-da, aynan shu davrda qo’shni Rimda shaxsiy kolleksionerlikning ilk kurtaklari paydo bo’layotgan edi. ellin davlatlari bilan bir qatorda Rim davlati o’z salohiyatini kuchaytirib bordi. eramizdan oldingi III asrda Rim ham madaniy, ham iqtisodiy jihatdan boy bo’lgan yunon shaharlari, Janubiy Italiya hamda sitsiliyadagi shahar-davlatlarni birin-ketin bosib ola boshlaydi. eramizdan oldingi II asrga kelib, Rim qo’l ostiga Makedoniya, Bolqon yarim oroli mamlakatlari hamda Pergam podsholigi ham o’tadi. eramizdan oldingi 30-yilga kelib Rim qo’shinlari so’nggi ellin davlati hisoblanmish Misrga bostirib kelishadi. Mashhur Rim shoiri Goratsiyning mashhur “Asirga olingan Yunoniston g’olib Rimni o’ziga maftun etdi” degan satrlarida ayon bo’lgan haqiqat shunda ediki, Rim hukmdorlari madaniyat va san’atning qadriga faqatgina Yunonistonni bosib olgachgina, uning boy madaniyati bilan tanishgachgina yeta boshlashdi. o’ziga ishongan va maqtanchoq rimliklar o’zlari xohlab-xohlamay buyuk elladaning boy madaniyatiga mahliyo 13 Introduction to Museology – the European Approach.Verlag Dr. Christian Muller-Strten. 1998,. 23 b bo’lib qolishdi. Adabiyot, san’at, ilm-fan va ta’lim borasida Yunonistondan o’rnak olishdi. sekin-astalik bilan tasviriy san’at asarlari, haykallar, vazalar va boshqa san’at asarlarining nafaqat oddiy ahamiyati, balki badiiy qiymatga ham ega ekanligi, rimliklar ongiga singib bordi. Rimliklarning ilk o’ljasi bo’lgan Tarenta shahrini talagan rim askarlari ilk bora, odamlardan tilla va boshqa qimmatbaho metallardan yasalgan taqinchoqlar, pul hamda uy hayvonlari bilan bir qatorda, turli san’at asarlarini ham olib ketishdi. Ushbu o’ljalar ichida Rim zodagonlari uchun san’at asarlari qadrliroq tuyulganini ko’rgan harbiy sarkardalar endi har bir harbiy yurish chog’ida askarlarga avvalo, san’at asarlarini topishni va ularga ziyon-zahmat yetkazmasdan, Rimga olib kelishni buyurishadi. Rim tarixchisi Tit Liviyning yozishicha, eramizdan oldingi 212-yilda sirakuza shahriga bostirib kelgan Rim qo’shini sarkardasi Mark klavdiy Marsella san’at asarlariga boy sirakuza shahri ko’chalarini bezab turgan oddiy haykallarni ham o’lja sifatida olib ketishi sababli shahar yalang’och odam qiyofasiga kirib qolgan 14 . eramizdan oldingi II-I asrlar davomida yunon san’ati namunalari to’xtovsiz Rim tomon oqishda davom etdi. Rimliklar mazkur san’at asarlari bilan o’z saroylarini, uylarini, ibodatxonalari forumlarini bezatishgan. Faqatgina eramizdan oldingi II asrning ikkinchi yarmiga kelibgina, yig’ilgan kolleksiyalarni saqlash uchun maxsus binolar qurila boshlandi. Aynan mana shunday binolarning birinchisi Rim armiyasi qo’mondoni kvinssetsiliy Metell tomonidan o’zining Makedoniyani bosib olishi sharafiga (er.av 148-y.) qurilgan. Mazkur binoda Metellning barcha harbiy yurishlarida qo’lga kiritilgan san’at asarlari, turli kitoblar va haykallar saqlangan. Aynan shular qatorida haykaltarosh Lisipp tomonidan yasalgan 26 ta bronza haykaldan iborat Aleksandr Makedonskiyning Doro III ustidan eramizdan oldingi 334-yilda Granik daryosi bo’yida qozonilgan g’alabasiga bag’ishlab yaratgan asarlari ham o’rin olgan edi. 14 Introduction to Museology – the European Approach.Verlag Dr. Christian Muller-Strten. 1998,. 25 б . Harbiy yurishlar davomida yig’ilgan san’at asarlarining aksariyat qismi amaldorlar, zodagonlar va oddiy harbiylarning saroylari va uylaridan o’rin olganligi, shaxsiy kolleksionerlikning ilk kurtaklari sifatida baholanadi. Rimliklarning mazkur harakatlari qadimdan sehrli diyor deya ta’riflangan Yunoniston madaniyatining Rim madaniyatiga ulkan ta’sir o’tkazibgina qolmasdan, insonlarning dunyoqarashi, san’at va madaniyatga bo’lgan e’tiborini keskin o’zgartirdi. shuningdek, yunon madaniyatining ta’siri ayrim Rim ulamolarining qadimdan saqlanib kelayotgan an’analari buzilayotganligi sababli, qarshilikka ham uchradi. Rimda san’at faqatgina davlatni ulug’lash uchun vosita vazifasini bajarar, yaratilayotgan asarlar asosan hukmdorlarni sharaflash, ularning harbiy yutuqlarini ko’z-ko’z qilish va harbiy-vatanparvarlik g’oyalarini xalq ongiga singdirish uchungina yaratilar edi. harbiy yurishlar natijasida keltirilgan san’at asarlari ham keng jamoatchilik e’tiboriga namoyish etilardi va bu ham urushdagi g’alabalar nashidasi kabi tuyulib, oddiy xalqda vatanparvarlik g’ururining oshishiga xizmat qilardi. oddiy xalq ushbu san’at asarlarini qo’lga kiritish haqida o’ylamasdi. Chunki ushbu asarlar o’zga din va o’zga xudolarni madh etuvchi oddiy matoh, degan qarashlar vujudga kelgan edi. Ammo shunday bo’lsada, eramizdan oldingi I asrga kelib, kolleksionerlar safiga oddiy xalq vakillari ham qo’shila boshlashdi. Bu davrning eng katta kolleksionerlaridan biri korneliy sulla bo’lib, u butun ellada bo’ylab yurib, san’at asarlarini yig’ishdan toymagan. olimpiya tog’ini piyoda kezib, yo’lida uchragan barcha san’at asarlari va qimmatbaho buyumlarni ustalik bilan qo’lga kiritardi, u ko’pincha oddiy yunon dehqonlaridan “Bu ma’buda haykali menda saqlansa asrlar bo’yi butun saqlanadi, bu buyuk san’at asarini kelajak avlodga faqatgina men yetkaza olaman!” deya, ularni aldab-avrab, ba’zida esa g’irromlik va tadbirkorlik bilan asarlarga ega bo’lardi. Uning izdoshi Mark skavr eramizdan oldingi 59-yilda Peleponnes (hozirgi sikione) shahrida Rim davlati xazinasi uchun o’lpon o’rnida shahardagi barcha san’at asarlarini yig’ib topshirish shartini qo’yadi. Peleponnes aholisi noiloj ushbu shartga ko’nib, shahardagi jamiki san’at asarlarini uning qo’liga topshirishadi. Aldov, ustomonlik, shantaj, qo’rqitish, o’g’rilik va bosqinchilik yo’li bilan sitsiliyadagi eng katta kolleksionerga aylangan Gay Verres edi. sitseronning yozib qoldirishicha, eramizdan oldingi 70-yillarda Gay Verres butun Janubiy Italiyadagi xonadonlarni bittalab ko’zdan kechirgan va jamiki san’at asarlarini qo’lga kiritgan. U shu qadar ochko’z ediki, o’zi mehmon bo’lgan xonadondagi san’at asarlarini ham undirishga harakat qilar, mahalliy hukmdorlar bilan til biriktirgan holda, katta o’ljalarni osonlik bilan qo’lga kiritar edi. Messini shahrining eng obro’li odami hisoblanmish Gay Geyning uyidan aldov va shantaj yo’li bilan Miron, Praksitel va Polikletlarning asarlaridan iborat yirik kolleksiyani judayam past narx–6500 sestersiyga sotib oladi. U, shuningdek, sirakuzada mehmon bo’lib turgan suriya shahzodasi Antioxdan ustomonlik va aldov yo’li bilan qimmatbaho vazalar to’plami hamda qimmatbaho toshlar bilan bezatilgan Yupiter kapitoliyskiy ibodatxonasi uchun yaratilgan noyob shamdonni ham qo’lga kiritadi. Tindarida shahridagi Merkuriy haykalini har qanday yo’l bilan bo’lsa-da, egallab olish maqsadida shahar hokimini yalang’och holda yomg’ir ostida markaziy maydonga bog’lab qo’yishgacha boradi va shahar kengashi boshqa iloji yo’qligidan o’zlarining eng muqaddas ma’budi Merkuriy haykalini Verresga berishga majbur bo’ladi. U, hattoki, ko’ziga yaxshi ko’ringan tasvirlarni devorlardan ko’chirtirib olar, eng muqaddas deya qadrlanadigan ibodatxonalarni ham tintuv qilishdan toymasdi. sitseronning yozishicha, san’at asarlarini yig’ishga bo’lgan ishtiyoqini, Verresning o’zi – ehtiros, do’stlari va yaqinlari – aqldan ozish, oddiy xalq esa – qaroqchilik deb hisoblardi. Lekin, davlat hisobiga topshirilishi lozim bo’lgan boyliklarni o’zlashtirganligi uchun eramizdan oldingi 43-yilda uning ustidan bo’lib o’tgan sudda sitseronning nutqidan so’ng Verres quvg’inlikka rozi bo’ladi ammo shunda ham kolleksiyasining bir qismini o’zi bilan olib ketishga muvaffaq bo’ladi. shundan so’ng Triumvir Mark Antoniy buyrug’i bilan Verres o’ldiriladi 15 . Bu davrda san’at asarlarini kolleksiya qilish boylik va obro’ orttirish ishtiyoqi bilan chambarchas bog’liq bo’lgan bo’lsa-da, haqiqiy san’at asarlarining 15 I ntroduction to Museology – the European Approach.Verlag Dr. Christian Muller-Strten. 1998, 28 b. qadriga yetadigan hamda san’at asarlari uchun kuch va qudratini namoyish etish fikridan yiroq bo’lganlar ham bor edi. Bular qatorida avvalo, sitseron va uning yaqin do’sti Attika, davlat arbobi, shoir va qo’mondon Aziniy Pollion, senator va yozuvchi kichik Pliniylar bor edilar. kolleksionerlik bilan bir paytning o’zida badiiy asarlar bozori ham rivojlanib, dallollar va ekspertlar ham paydo bo’lishdi. eramizdan oldingi I asrga kelib, san’at asarlari savdosi kuchayadi. Auksionlar va yarmarkalar odatiy tusga kirib, ba’zan bir butun kolleksiyalar to’plami savdolari ham uyushtirib turilardi. san’at asarlari shaharlardagi bozorlarda ham sotilishi odat tusiga kirib, san’at ixlosmandlari yangi san’at asari topish ilinjida shaharmashahar, bozorma-bozor kezishni odat qilib olishgandi. Rimda boshlangan san’atga ixlosmandlik ikki uzoqni ko’zlangan natijani berdi. Birinchisi, san’at asarlaridan nusxa ko’chirish san’ati rivojlanishi natijasida noyob san’at asarlarining umri uzayishiga va bugungi kunimizgacha yetib kelishida katta ahamiyat kasb etdi. Ikkinchisi esa, nusxalar orasidan asl san’at asarlarini aniqlay oladigan ekspertlar, ya’ni san’atshunoslar paydo bo’ldi va ularning kasbiy ahamiyati yuksaldi. Ilk davrlarda san’atshunos ekspertlar vazifasida harbiy yurishlar oqibatida majburan Rimga keltirilgan yunonistonlik rassom va hunarmandlar bo’lishgan bo’lsa, keyinchalik katta boylik va obro’ umidida yunon usta va hunarmandlarining o’zlari Rimga oqib kela boshlashdi. o’zining Gay Verresni “san’at asarlari haqida” deb nomlangan ayblov nutqida sitseron ikki nafar yunon ekspertlari – aka-uka Tlepolem va Gieronlarni tilga olgan. Ular kichik osiyodagi kibir shahridan chiqqan rassomlar bo’lib, Gay Verres rahnamoligi ostida san’at asarlarini qidirib topish va qo’lga kiritish yo’lida judayam katta jonbozlik ko’rsatishgan. Xalq orasida hatto, “shu Tlepolem va Gieronga yoqmasinda iloyim!” degan ibora ham asrlar davomida mashhur bo’lib qolganligi, ularning qanchalik sinchkov ekspert bo’lishganligidan dalolat beradi. ekspert-san’atshunoslar obrazida ko’pincha nusxa ko’chiruvchilar ham paydo bo’lardi. Ular san’at asarlaridan nusxa ko’chirish uchun usta bo’lish maqsadida san’at asarlarini puxta o’rganishlariga to’g’ri kelardi va o’z-o’zidan an’at asarlari bobida bilimlari va tajribalari oshib borardi. Ushbu davr kolleksiyalarida san’at asarlaridan tashqari tabiatning g’aroyibotlari ham o’rin olgan edi. Jumladan, Buyuk Pompey sharqdan qora eben daraxti namunasini, Imperator Vespasian balzamli tosh, Mark skavr esa Iudeyadan noma’lum dengiz mahluqining skeletini olib kelgan edi. Ushbu skeletni Andromedaning skeleti deya e’lon qilinishi bilan unga bo’lgan qiziqish shu qadar ortib ketadiki, uni ko’rish uchun odamlar uzoq shaharlardan kelishar edi. Imperator Avgust (er.avv. 27–14-yillar) esa, san’at asarlaridan ko’ra, o’z saroyi va bog’larini kiprdan qazib olingan g’aroyib va bahaybat hayvonlar suyaklari bilan bezashni xush ko’rgan. Tarixchilarning taxminicha, ushbu suyaklar dinozavrlarga tegishli bo’lishi mumkin. Bundan tashqari, Avgustning kolleksiyasidan sharqdan keltirilgan oltin iplar bilan to’qilgan turli gilamlar, oltin, bronza va kumushdan yasalgan turli vazalarni topish mumkin edi 16 . eramizdan oldingi I asrga kelib, pinakotekalar villalarning muhim apartamentiga aylanib bordi. Villa sohiblari o’z ota-bobolari suratlari va ulardan qolgan nodir buyumlardan tashqari, o’zlari to’plagan kolleksiyalarini ham saqlashga odatlanishdi va kelgan mehmonlarni avvalo, o’z pinakotekasini tomosha qilishga taklif etish odat tusiga kirdi. Vitruviyning mashhur “Me’morchilik haqida” deb nomlangan traktatida yozilishicha (er.avv. I asr o’rtalarida), tasviriy san’at asarlarini tomosha qilish uchun ma’lum masofadan turib yoki ayrim san’at asarlarini esa yaqindan turib tomosha qilinishi lozim. shuning uchun tasviriy san’at asarlari namoyish etiladigan bino keng, yorug’ va baland shiftli bo’lishi hamda, bino shunday yoritilishi lozimki, quyosh nurlari san’at asarlariga to’g’ridan-to’g’ri tushmasligi ta’minlanishi kerek degan fikrni bildirgan. Vitruviy quyosh nurlari san’at asarlarida ishlatilgan bo’yoqlarning eng birinchi dushmani deb hisoblagani uchun ushbu xulosaga kelgan. 16 Introduction to Museology – the European Approach.Verlag Dr. Christian Muller-Strten. 1998. 29 b Vitruviyning tavsiyalariga amal qilgan orator Gortenziy o’z kolleksiyasidan o’rin olgan kidiyning “Argonavtlar” asari uchun Tuskulandagi villasida alohida pavilion qurdiradi. Tasviriy san’at asarlarini namoyish etishda tilla suvi yuritilgan ramkadan foydalanilib, kartina maxsus yasalgan moslamaga o’rnatilib, namoyishga qo’yilgan. sitseron esa o’z bog’ida maxsus me’morchilik g’oyasi asosida yunon faylasuflarining haykallaridan iborat “Faylasuflar bog’i”ni tashkil etgan. Biroq hamma kolleksionerlarda san’at asarlarini namoyish etishda intellektual yondoshuv kuzatilmagan. Davlat va jamoat arboblari hisoblanmish Lukulla, krassa, Pompey kabilarning kolleksiyalari betartib va mantiqan noto’g’ri tarzda namoyish etilishi, o’zlari kabi to’pori harbiylar nazdida ulkan madaniyat namoyishi hisoblanardi. Ayrim san’at ixlosmandlari esa ularning didsizligidan goho oshkora, goho pinhona kulishar edi. Imperator neron davriga kelib, davlat xazinasida to’plangan san’at asarlarini namoyish etish va ulardan zavqlanish uchun alohida saroy qurish tashabbusi chiqadi va eramizning 60-yillarida Rim markazida 100 gektar yer maydonini egallagan va o’z ichiga Fortuna ibodatxonasi, term, nimfey, uzumzorlar, bog’lar, hayvonot bog’ini olgan ulkan saroy qurilib, uning devorlari beton va g’ishtdan urilib, marmar bilan qoplanadi. Ichki devorlari mozaika, turli naqshlar va fil suyagidan qilingan plastinkalar bilan qoplanadi. saroyni bezash ishlarida oltindan juda ko’p foydalanilgani uchun, u “oltin saroy” nomini oladi. saroyga davlat xazinasidagi eng qimmatbaho va bebaho san’at asarlari joylashtiriladi. saroy bog’larida haykallar o’rnatilib, juda hashamdor tomoshagoh vujudga keladi. Ushbu saroy va imperator neron oddiy xalq orasida, ayniqsa, elladaliklar nazdida eng shafqatsiz va adolatsiz hukmdor deb ko’rilar va Rim imperatorlari ichida faqatgina nerongina xalq tomonidan yaxshi xotirotlar bilan eslanmasdi 17 . 69-yilda Rim taxtiga Flaviylar sulolasi kelishi bilan ‘‘oltin saroy’’ buzib tashlanadi. Uning o’rniga yangi “Avgustlar saroyi” deb nomlangan saroy, 17 Introduction to Museology – the European Approach.Verlag Dr. Christian Muller-Strten. 1998, 30 b. amfiteatr, Mira ibodatxonasi, Tit va Trayan termlari quriladi. Ammo neron yaratgan bog’lar Uyg’onish davriga qadar saqlanib qolinadi. Imperator Adrian tomonidan qurilgan, maydoni 120 gektardan oshiq bo’lgan, Rim shahri tashqarisida, Tibur daryosi bo’yida qurilgan villa o’zining beqiyosligi va hashamatliligi bilan ajralib turgan. shahar shovqinidan uzoqda bo’lgan ushbu yerda imperator qabullar uyi, kutubxona va teatr binolari quriladi. Uzumzor va boshqa mevali-manzarali daraxtlardan iborat bog’-rog’lar bunyod etiladi. Villada Platon va Aristotel akademiyalari bebaho kitoblari, Aleksandriya yaqinidagi muqaddas serapis shahridan keltirilgan san’at asarlari, erexteyon yaratgan haykallar, Fidiya va Polikletlar haykallari namoyish etilgan edi. Imperator Adrian bor mahorati va mehri bilan san’at asarlarini namoyish uchun shunday joylashtirgan ediki, ushbu villa kichik elladani eslatar edi. Bu davrda qurilgan barcha ibodatxonalar, termlar, forumlar va saroylarning ustunlar bilan o’ralgan galereyali qismi muhim apartamentga aylanib, galereyaning asosiy vazifasi–san’at asarlarini oddiy xalqqa namoyish etish edi. Ammo oddiy xalq ushbu galereyalarni teatr tomoshasi chog’ida yomg’ir yog’ib qolga-nida pana joy sifatida ko’proq qadrlar edi. eramizdan oldingi 27–23-yillarda imperator Avgust tomonidan Metella galereyasi qayta qurilib, o’z singlisi oktaviya nomi bilan atala boshlandi. Ushbu galereyada, shuningdek, kutubxona, maktab, faylasuflar yig’ilib suhbat quradigan dargoh ham mavjud edi. Bu yerda Rimning eng bebaho san’at asarlari yig’ilgan bo’lib, o’zining muhtashamligi va badiiy qiymati jihatidan o’z zamonasining eng obro’li galereyasi hisoblangan. Bu yerda Venera va kupidon haykallari, Fespiy va Antifil tasviriy san’at asarlari namoyish etilgan. Shuningdek, bu maskanda san’at asarlarini restavratsiya qilish ustaxonasi ham tashkil etilgan bo’lib, ustaxonada Gay Asiniy Pollion sa’y-harakatlari bilan bir qancha san’at asarlari restavratsiya qilingan. san’at asarlarini galereyalardan tashqari ibodatxonalarda ham tomosha qilish mumkin edi. Masalan, Baxt ibodatxonasida Rim sarkardasi Lutsiy Mummiy tomonidan yig’ilgan kolleksiya namoyish etilgan bo’lib, bebaho san’at asarlari orasida Praksitel yaratgan san’at asarlari, jumladan, “Fespiadlar” va “Tespiadlar” haykallar to’plami ham namoyish etilgan edi. 18 eramizdan oldingi I asrda Rimning eng boy kolleksiyalaridan biri kapitoliy oldida qurilgan yangi ibodatxonada joylashtirilgan edi. Ushbu kolleksiyadan o’rin olgan haykallar, tasviriy san’at namunalari va boshqa nodir buyumlar ichida, shu jumladan, mashhur afinalik rassom nikiyning “Liber ota”, “Dionis” asarini, Zevskidning “Bog’langan Marsiy” asarlarini hamda noyob ma’bud haykallarini uchratish mumkin edi. Yunonistonlik er.avv. IV-III asrlarda yashab ijod etgan mashhur haykaltaroshlar – evfranor, Briaksid, stennid, Piston va nike-ratlar tomonidan yaratilgan yunon xudolarining betakror haykallari mazkur kolleksiyaning bebaho javohirlari sifatida baholangan. Dastabki davrda san’at asarlarining saqlanishiga javobgar shaxlar –ssenzor va edil, ya’ni zamonaviy til bilan aytganda, omborchi va hisobchilar bo’lgan. Ular san’at asarlarning hisobi, saqlanish texnikasi va xavfsizligiga javobgar bo’lishgan. Bunda ssenzorlar san’at asarlarining turi, qiymati va saqlanish o’rnini belgilab, ularning hisobini olib borishgan bo’lishsa, edillar san’at asarlarining xavfsizligini, galereya yoki ibodatxona binosining umumiy ahvolini va barcha xodimlarning o’z vazifalarini qanday bajaryotganliklarini nazorat qilishgan. keyinchalik, Rim imperatori devonida maxsus lavozim -kuratorlik lavozimi joriy qilinadi. kuratorlar imperiyaning butun madaniy boyligini, ularning saqlanishi va foydalanilishini nazorat qiluvchi amaldor bo’lib, ssenzor va edillar unga bevosita bo’ysunuvchi xodimlarga aylanishdi. Xulosa qilib aytganda, antik davrda kolleksiyalar to’plash va kolleksionerlik faoliyatiga ilk tamal toshi qo’yilib, Yevropa va jahon madaniyatida yangi sahifa ochdi. Antik davr kolleksionerlarining jonbozligi natijasida insonlar haqiqiy san’at asarlarining qiymati va qadriga yetishni, san’at asarlaridan madaniy va ma’naviy zavq olishni o’rganishdi. san’atdan estetik qarashlari yuksalishi natijasida butun Rim imperiyasi xalqi jahon miqyosida keng 18 Introduction to Museology – the European Approach.Verlag Dr. Christian Muller-Strten. 1998, 30 b. fikrli va dunyoqarashi o’zga bo’lgan ulkan sivilizatsiya – yangi madaniyat yarata oldi. Foydalanilgan adabiyotlar 1 . Илалов И . Музееведение . – Т .: Мусиқа , 2006. 2. Юренева Т.Ю. Музееведение. – Москва: Академпроект, 2003. 3. kuryazova D.T. o’zbekistonda muzey ishi tarixi. — T.: san’at, 2010. 4. Столяров Б.А. Музейная педагогика. История, теория, практика. – М.: Высшая школа, 2004. 5. Юренева Т.Ю. Музееведение. – М.: Академпроект, 2003. Xorijiy adabiyotlar 1. Mark Walhimer. Muzeums 101. Printed in the United states of America. 2015. 2. Bulding national Museums in europe 1750-2010. Linkoping. sweden. 2011. 3. Paul Getty Trust. The first treatise on Museums. Samuel quicheberg’s lnscriptiones 1565. Los Angeles. California. 2013. 4. Verlag Dr. Christian Muller-straten Munich. Introduction to Muzeology - the european Approach. Munich. 1998.

Похожие

Muzey ekspozitsiyasi
Davlat muzey fondi. Muzey ashyolarini o`rganish
Muzey tuplamlarini saklash
Muzey ko`rgazmasi
Tarixiy Muzey binolari