Mustaqillik yillarida O`zbekistondagi ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot - История - Рефераты

Mustaqillik yillarida O`zbekistondagi ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot

Загружено в:

25.02.2024

Скачано:

0

Размер:

92.5 KB

Mustaqillik yillarida O`zbekistondagi ijtimoiy- iqtisodiy taraqqiyot Reja: 1. Taraqqiyotning ―O`zbek modeli. Iqtisodiy islohotlar. 2. Xususiylashtirish. Ko`p ukladli iqtisodiyot. Tadbirkorlikning rivojlanishi. 3. Iqtisodiyotda yuz bergan tarkibiy o`zgarishlar, bozor infratuzilmasining shakllanishi. 4. Agrar islohotlar .

Taraqqiyotning “O`zbek modeli”. Iqtisodiy islohotlar. Tarixdan ma’lumki, o`z mamlakati milliy manfaatlarini hisobga olmay, Vatan taraqqiyoti va xalq farovonligini ta’minlash mumkin emas. Turli xorijiy mamlakatlar taraqqiyot modeliga ko`r-ko`rona tayanib, ish tutgan MDH doirasidagi ayrim mamlakatlarda islohotlarda depsinish hollari, tashqi qarzga botish, jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi sharoitida ochilib, o`zining zaif tomonlarini ko`rsatdi. Dunyoda XX asrning boshlarida mamlakatlar iqtisodiy rivojlanishining Amerika va Yevropa modellari, Ikkinchi jahon urushidan keyin esa o`ziga xos Germaniya va Yaponiya modellari shakllandi. Keyinchalik o`zini to`liq oqlagan Janubiy Koreya, Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlarida taraqqiyot modellari yuzaga keldi. Shuningdek, mustaqillikka erishgan Osiyo va Afrika mamlakatlarida ko`proq boshqa modellardan andoza olingan yo`llar tanlandi. Lekin ushbu davlatlar tajribasi biron bir davlatning rivojlanish yo`lini to`g`ridan- to`g`ri qabul qilib bo`lmasligini amalda isbotladi. Yuqorida ko`rib chiqilgan bozor iqtisodiyotiga o`tishning turli modellari barcha mamlakatlarni bitta manzilga - erkin bozor iqtisodiyoti tizimiga olib keladi. Ammo, bozor munosabatlari shakllanishining ijtimoiy-iqtisodiy, tarixiy, milliy va xalqaro sharoiti har xil bo`lganligi tufayli, unga o`tishning milliy xususiyatlari ham mavjud bo`ladi. Shu nuqtai nazardan biror mamlakatning taraqqiyot yo`lini yoki taraqqiyot modelini borligicha qabul qilib bo`lmaydi. Fransiyada chop etiladigan «Liberason» gazetasi muxbirining «Turkiya modeli» xususida bergan savoliga O`zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti Islom Karimov quyidagicha javob bergan edi: «Turkiya bozor munosabatlari yo`liga o`tib erishgan tub o`zgarishlari bilan ham hurmatga loyiqdir. Biroq, mustaqil O`zbekiston Turkiya yo`lidan ko`r-ko`rona nusxa ko`chirmoqchi emas. Odamzod birovning bo`yiga qarab o`ziga to`n bichmaydi». Joriy yilning 8 sentabrida O`zbekiston Respublikasining Prezidenti Shavkat Miromonovich Mirziyoyev Oliy Majlis Qonunchilik palatasi va Senatining qo`shma majlisidagi nutqida xaqli ravishda ta’kidlaganidek: «Zamonaviy O`zbekistonning tarixi - bu mamlakatimizning haqiqiy mustaqillikka erishish yo`lida Islom Abdug`aniyevich Karimov rahnamoligida olib borilgan o`ta

murakkab va og`ir kurashlar tarixidir». Chorak asr mobaynida umrboqiy modelga aylanib ulgurgan, jamiyatimizni isloh etish, demokratlashtirish va liberallashtirish, mamlakatimizni modernizatsiya qilish hamda tub tarkibiy o`zgarishlarni amalga oshirish bo`yicha puxta o`ylangan, dunyoda «o`zbek modeli» nomi bilan tan olingan taraqqiyot strategiyasini amalga oshirish orqali O`zbekiston zamonaviy jadal va barqaror rivojlanib borayotgan davlatga aylandi. Shunday qilib, O`zbekistonning o`ziga xos taraqqiyot yo`li nazariy va amaliy jihatdan belgilab olindi. Amaliy islohotlar jarayonida, xususan XXI asr arafasi va uning dastlabki yillarida mamlakatimizning rivojlanish strategiyasi, islohotlarni chuqurlashtirish va jamiyatni yangilash borasidagi faoliyatimizni jadallashtirish maqsadida bu tamoyillar Oliy Majlisning XIV sessiyasida (1999-yil 14- aprel) quyidagi oltita ustuvor yo`nalish bilan to`ldirildi: 1. Mamlakat siyosiy, iqtisodiy hayotini, davlat va jamiyat qurilishini yanada erkinlashtirish. 2. Jamiyat ma’naviyatini yanada yuksaltirish. 3. Kadrlar masalasi 4. Xalq turmush darajasining izchil va barqaror o`sishi, aholini yanada kuchli ijtimoiy himoya qilish. 5. Iqtisodiyotda tarkibiy o`zgarishlarni ta’minlash. 6. Jamiyatdagi barqarorlik tinchlik, millatlar va fuqarolararo totuvlikni sarhadlarimiz daxlsizligini, malakatimiz yaxlitligini ta’minlash. Yangi iqtisodiy munosbatlarga o`tish tamoyillari asosida g`oyat mas’uliyatli va murakkab vazifa-iqtisodiy islohotlar strategiyasi ishlab chiqildi. Iqtisodiy strategiyaning boshlang`ich nuqtasi ijtimoiy-iqtisodiy o`zgarishlarning pirovard maqsadini belgilab olishdan iboratdir. Bu vazifa markazlashtirilgan, ma’muriy buyruqbozlikka asoslangan iqtisodiyotdan bozor munosabatlariga, bir sifat holatidan ikkinchi sifat holatiga o`tishdan iboratdir. Bozor islohotlarini amalga oshirish dasturiga ko`ra ustuvor vazifalar bosqichma-bosqich hal qilinadi.

Birinchi bosqichda totalitar tuzumdan hozirgi zamon bozor munosabatlariga o`tish davridagi bir-biriga bog`liq ikki vazifani bir vaqtda hal qilishga to`g`ri keldi: ma’muriy buyruqbozlik tizimining og`ir oqibatlarini tugatib, iqtisodni barqarorlashtirish va bozor munosabatlarining negizini shakllantirish. Bu bosqich jarayonida iqtisodiy islohotning asosiy yo`nalishlari O`zbekistonning Birinchi Pezidenti tomonidan belgilab berildi: -o`tish jarayonining huquqiy asoslarini shakllantirish, islohotlarning qonuniy- huquqiy bazasini mustahkamlash va rivojlantirish; -qishloq xo`jaligida mulkchilikning yangi shakllarini vujudga keltirish; -ishlab chiqarishning pasayib borishiga barham berish. Dastlabki vaqtning o`zida iqtisodiy munosabatlarning huquqiy negizini barpo etadigan 100 ga yaqin asosiy qonun xujjatlari qabul qilingan bo`lib, ularni mazmun-mohiyati jihatidan quyidagi yo`nalishlarga bo`lish mukin: 1. Mulkchilik munosabatlari va ko`p ukladli iqtisodiyotni shakllantiruvchi qonunlar. Bu yo`nalish doirasida mulchilik to`g`risida, mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish to`g`risida, yer to`g`risida, ijara to`g`risida, davlat uy-joy fondini xususiylashtirish to`g`risida va boshqa qonunlar qabul qilindi. 2. Xo`jalik yuritishni tartibga soluvchi qonunlar, ya’ni xususiylashtirish, mulkchilik, tadbirkorlik, korxonalar, fermer xo`jaligi, dehqon xo`jaligi, shirkat xo`jaligi to`g`risida qonunlar qabul qilindi. Bozor infratuzilmasini yaratuvchi va uning faoliyatini tartibga solib turuvchi banklar va bank faoliyati, pul tizimi, tadbirkorlik, sug`urta, birjalar va birja faoliyati to`g`risida, qimmatli qog`ozlar va fond birjasi to`g`risida va boshqa qonunlar qabul qilindi. Korxona bilan davlat o`rtasidagi, korxonalar o`rtasidagi munosbatlarni tartibga soluvchi, soliq kodeksi, bojxona kodeksi, monopolistik faoliyatni cheklash, korxonalarning bankrot bo`lishi haqidagi qonunlar qabul qilindi. O`zbekistonning tashqi iqtisodiy faoliyatini belgilab beruvchi huquqiy normalar yaratildi. Tashqi iqtisodiy faoliyat to`g`risida qabul qilingan qonunlar,

xalqaro pakt va bitimlar, ularning O`zbekiston tomonidan belgilanishi mamlakatimiz tashqi aloqalarining rivojlanishi tarixida yangi sahifa ochdi. O`zbek modelining hayotga izchil tatbiq etilishi yurtimizning iqtisodiy va ijtimoiy qiyofasini tubdan o`zgartirib yubordi. Bugun O`zbekiston iqtisodiyoti izchil, barqaror va jadal o`sayotgan jahondagi juda kam sonli mamlakatlar safidan mustahkam o`rin oldi. Ijtimoiy, madaniy sohalarda erishilayotgan ulkan yutuqlar nufuzli xalqaro tashkilot va ekspertlar tomonidan keng e’tirof etilib, yuksak baholanmoqda. Berlindagi Xalqaro iqtisodiyot akademiyasi direktori, professor Xans Yoaxim Knaupe bu xususda shunday fikr bildiradi: «O`zbekistonning g`oyat mukammal, to`g`ri va aniq ishlab chiqilgan Inqirozga qarshi choralar dasturi bo`hron sharoitida iqtisodiy islohotlarni qamrab olish barobarida, kelgusida — inqirozdan keyingi davrda ham taraqqiyot sari eltuvchi muhim ustuvor yo`nalishlarni, chora- tadbirlarni aks ettirgan. Unda belgilangan vazifalar ko`pgina mamlakatlar uchun istiqbolli dastur sifatida xizmat qilishi shubhasiz». Haqiqatan ham, mamlakatimizda YAIM ishlab chiqarishning o`sish sur’atlari global moliyaviy-iqtisodiy inqiroz davrida ham 8 foizdan yuqori bo`lgani jahon ahlida, jumladan, xalqaro ekspertlar, mashhur iqtisodchilarda ham katta hayrat va havas uyg`otmoqda. Jumladan, Xalqaro valyuta jamg`armasining mamlakatimizga kelgan missiyalari bayonotida O`zbe kiston izchil o`sishga erishgani va global moliyaviy inqirozga qarshi muvaffaqiyatli choralar ko`rayotgani qayd etildi, shuningdek, o`rta muddatli istiqbolda iqtisodiy o`sishning yuqori sur’atlari saqlanib qolishi haqida ijobiy prognoz bildirildi. Bu davlatimiz rahbarining O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2012 yilda mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2013 yilga mo`ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo`nalishlariga bag`ishlangan majlisidagi ma’ruzasida ham alohida ta’kidlandi. Jahonda umume’tirof etilgan rivojlanishning «o`zbek modeli» jahon iqtisodiyotida yuz berayotgan inqirozli holatlarga qaramay, 2012 yilda mamlakatimiz iqtisodiyotini o`stirishning yuqori sur’atlari barqarorligi va makroiqtisodiy muvozanatni to`la

ta’minladi. Xususan, o`tgan yilda mamlakatimiz YAIMning o`sishi 8,2 foizni, sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi o`sishi 7,7 foizni, qishloq xo`jaligi mahsulotlari yetishtirish hajmi o`sishi 7,0 foizni tashkil etdi. Davlat budjeti YAIMga nisbatan 0,4 foiz miqdorida profitsit bilan ijro etildi. Inflyatsiya darajasi belgilangan prognoz ko`rsatkichidan oshmadi. Taraqqiyotning o`zbek modeli yuksak zamonaviy texnika va texnologiyaning mavjudligi, ishlab chiqarishning industrial tavsifi, rivojlanishda axborot texnologiyalarining o`rni va ahamiyatining yuqoriligi, xizmat ko`rsatish sohasining muttasil o`sib borishi, iqtisodiy o`sishning intensiv yo`li ustuvorligi, iqtisodiyotning ochiqligi, davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish, raqobat muhitini yaratish, erkin tadbirkorlikka keng yo`l ochish orqali bozor munosabatlarini chuqurlashtirish, iqtisodiyotning ijtimoiy yo`naltirilganligi, xalq farovonligining izchil yuksalishi, milliy iqtisodiyotning global iqtisodiyot bilan integratsiyalashuvining kuchayishi tendensiyalari bilan tavsiflanmoqda. Taraqqiyotning o`zbek modeli qotib qolgan statik tushuncha emas, albatta. Uning xarakteri va shakl-shamoyilini belgilaydigan asosiy tamoyillar saqlanib qolgan holda doimo yangi vazifa va qoidalar bilan bo-yitilib, takomillashtirilib borilmoqda. Zero, hayot barcha tartib-qoidalarga o`z tuzatishlarini kiritib boraveradi. Jamiyat hayotining barcha jabhalarini modernizatsiyalash, ishlab chiqarishning tarkibiy tuzilishini diversifikatsiyalash, innovatsion texnologiyani izchil rivojlantirish, sanoat mahsulotlari yetkazib berishni yanada kengroq mahalliylashtirish — «o`zbekcha taraqqiyot» ning mantiqiy davomidir. Yuqorida qayd etilgan Vazirlar Mahkamasi majlisidagi davlatimiz rahbari ma’ruzasida O`zbekistonni joriy yilda rivojlantirishning 6 ta eng muhim ustuvor yo`nalishi orasida iqtisodiyot va uning yetakchi tarmoqlarini modernizatsiya qilish, texnik hamda texnologik yangilashni jadallashtirish, ishlab chiqarishni diversifikatsiya qilish markaziy o`ringa qo`yildi. Shu maqsadda 370 dan ortiq strategik loyihani ko`zda tutadigan investitsiya dasturi ishlab chiqilgan. Barcha investitsiyalarning to`rtdan uch qismi ichki manbalar hisobidan moliyalashtirilib, ular yangi quvvatlarni yaratish, rekonstruksiya va modernizatsiya qilishga

yo`naltirilmoqda. Bularning hammasi oxir-oqibatda milliy iqtisodiyotimiz rivojlanishini sifat jihatdan yangi bosqichga ko`tarish, o`zbek modelining hayotbaxsh kuchini butun dunyoga yana bir bor namoyish etish imkonini beradi . Xususiylashtirish. Ko`p ukladli iqtisodiyot. Tadbirkorlikning rivojlanishi . Bozor munosabatlariga o`tishning asosiy shartlaridan biri mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirishni amalga oshirishdir. Shu boisdan O`zbekistonda mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish, mulkdorlar tabaqasini iqtisodiy islohotlarda birinchi o`rinda turdi. O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida iqtisodiyot xilma-xil mulk shakllaridan iborat bo`lishi, har bir shaxs mulkdor bo`lishga haqli ekanligi, iqtisodiy faoliyat, tadbirkorlik va mehnat qilish erkinligi, barcha mulk shakllarining teng huquqli ekanligi belgilab qo`yilgan. Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasida ishlab chiqilishi alohida qayd etilgan hujjatlardan biri ―Xususiylashtirish to`g`risidagi qonun loyihasidir. Avvalo shuni ta’kidlash kerakki, ―Davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish to`g`risidagi amaldagi qonun 1991 yilda qabul qilingan bo`lib, u respublikamizda iqtisodiy islohotlar amalga oshirilishining boshlanishiga ko`mak bergan hamda xususiylashtirish bo`yicha normativ-huquqiy bazaning yaratilishida muhim ahamiyat kasb etgan hujjat sanaladi. 1991-2009 yillar mobaynida xususiylashtirishning huquqiy va institutsional asoslari ko`p marotaba o`zgartirildi43. Masalan, O`zbekiston Respublikasining 1991 yil 19 noyabrdagi "Davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish to`g`risida"gi Qonuni, Uzbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Vazirlar Mahkamasining ―Toshkent shahrida davlat uy-joy fondini xususiylashtirishni jadallashtirishning ko`shimcha chora-tadbirlari to`g`risidagi Qarori, O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining ―O`zbekiston Respublikasida davlat uy- joy fondini xususiylashtirishni davom ettirish to`g`risidagi Qarori, O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1995 yildagi ―O`zbekiston Respublikasida xususiylashtirish jarayonlarini chuqurlashtirish chora-tadbirlari to`g`risidagi Qarori

xususiylashtirishni ochiq shakldagi aksiyadorlik jamiyati qurish, korxonalar aksiyasini chiqarish, auksion savdosi orqali davlat mulkini shaxslarga sotish, qimmatbaho qog`ozlarni chiqarish va xususiylashtrishni yoppasiga olib borish uchun sharoit yaratish yo`li bilan amalga oshirishga qaratilgan edi. Davlat mulkini xususiylashtirishning dastlabki bosqichlari O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1994 yil 21 yanvardagi ―Iqtisodiy islohotlarni yanada chuqurlashtirish, xususiy mulk manfaatlarini himoya qilish va tadbirkorlikni rivojlantirishning chora-tadbirlari to`g`risidagi Qarori, O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1996 yil 27 dekabrdagi ―Xususiylashtirish va tadbirkorlikni qo`llab-quvvatlash jarayonlarini yanada rivojlantirish to`g`risidagi Qarori, O`zbekiston Respublikasi Prezidentining ―Hududlarda aholini tadbirkorlikka keng jalb qilish va oilaviy tadbirkorlikni rivojlantirishga doir qo`shimcha chora-tadbirlar to`g`risidagi Qarori, O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 1998 yil 9 apreldagi ―Xususiy tadbirkorlik, kichik biznesni rivojlantirishni yanada rag`batlantirish chora-tadbirlari to`g`risidagi Farmoni, O`zbekiston Respublikasining 2000 yil 25 maydagi ―Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to`g`risidagi Qonunlari asosida olib borildi. Respublikada kichik va xususiy tadbirkorlikni shakllantirish va rivojlantirishni ta’minlovchi zaruriy huquqiy asos yaratildi. Birinchi Prezident farmonlarida xususiy tadbirkorlikdan soliq olish, unga moliyaviy yordam ko`rsatish borasida imtiyozlar berish, imtiyozli kreditlar ajratish, moddiy texnika va xom ashyo resurslari bilan ta’minlash borasida ko`maklashish nazarda tutilgan. Xususiylashtirishning yangi mexanizmlari amaliyotga tatbiq etila borishi bilan mazkur qonunning qoidalarini aniqlashtirib beruvchi bir qator normativ huquqiy hujjatlarni ishlab chiqish zarurati paydo bo`ldi45. Hozirgi paytda davlat mulkini xususiylashtirishning turli tartib-taomillari va masalalarini tartibga soluvchi 80 dan ziyod normativ-huquqiy hujjatning ko`pchiligida amaldagi qonunda mavjud bo`lmagan yangi normalar bor. Ikkinchi bosqichda Birinchi Prezident I.A.Karimovning ―O`zbekiston islohotlarni chuqurlashtirish yo`lida asarida qo`yilgan masalalar, xususan,

xususiylashtirish va raqobatchilik muhitini shakllantirish jarayonlarini chuqurlashtirish, makroiqtisodiy barqarorlikka erishish, milliy valyutani mustahkamlash, iqtisodiyot tarkibiy strukturasini tubdan o`zgartirish chora- tadbirlari amalga oshirildi. 2000 yilda xususiylashtirish davlat dasturi bo`yicha ko`zda tutilgan 167 obyekt o`rniga 374 obyekt xususiylashtirildi. Ularning negizida 152 ta hissadorlik jamiyati, 103 ta xususiy korxona tashkil etildi. Shu yili davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirishdan 14,3 milliard so`m mablag` tushdi. Bu 1999 yilgi ko`rsatkichdan 1,6 barobar ko`pdir. 2004-2008 yillar davomida 3904 ta davlat obyekti xususiylashtirilib, buning natijasida tushgan mablag`larning jami 471,1 mlrd so`mni tashkil etgan46. Umuman olganda 2000-2010 yillarda bozor munosabatlarini shakllantirishda tub o`zgarishlar yuz berdi. Hozirgi paytda 87,4 foiz mulk nodavlat, 12,6 foizi davlat mulki ko`rinishida ish yuritmoqda. Respublikada jami 60 mingga yaqin korxonadan 50,5 mingga yaqini xususiylashtirilgan korxonalardir. Mulkning tarkibi jihatidan 19,5 mingga yaqini davlat, 105 mingga yaqini xususiy, 3,4 mingdan ortiq chet el investorlari ishtirokida, shundan 442 qo`shma korxona, 3,3 mingga yaqin aksionerlik jamiyati, 1,2 mingga yaqin jamoa va 34 mingdan ortiq boshqa korxonalardir. Iqtisodiy islohotlarning borishida o`rta va kichik biznesni rivojlantirishga alohida ahamiyat berilmoqda. 2012 yilga kelib 180 mingdan ortiq o`rta va kichik biznes subyektlari va 200 mingga yaqin yakka tartibdagi tadbirkorlar faoliyati yo`lga qo`yildi. 2011 yilning to`qqiz oyida mamlakatimiz yalpi ichki mahsulotining o`sish sur’ati 8,2 %, sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi 7% va qishloq xo`jaligi mahsulotlari yetishtirish hajmi esa 6,8% ga ko`paygani shundan dalolat beradi. «Bu haqda gapirganda, avvalambor, soha rivoji uchun mustahkam qonunchilik va huquqiy baza shakllantirilgani va muntazam takomillashtirib borilayotgani, biznes uchun imtiyoz va preferensiyalar berish, ishlab chiqarishni texnik va texnologik qayta jihozlash hamda modernizatsiya qilish masalalarida davlat tomonidan tizimli ravishda yordam ko`rsatilayotganini ta’kidlash lozim». Mazkur sohani davlat tomonidan tartibga solish, jumladan,

uning yalpi ichki mahsulot ishlab chiqarish va bandlikni ta’minlashdagi ulushini oshirish, texnologik tarkibiy tuzilishini takomillashtirish, kredit resurslariga bo`lgan ehtiyojini qondirish va qulay ishbilarmonlik muhitini yaratish kabi yo`nalishlarda tizimli chora-tadbirlar amalga oshirildi. Shu kabi muhim islohotlar natijasida 2015 yil yakuniga ko`rakichik biznes va xususiy tadbirkorlikning ulushi yalpi ichki mahsulotda 56,5 foiz, sanoat mahsulotlari hajmida 40,6 foiz, qishloq xo`jaligi mahsulotlari hajmida 98,4 foiz, asosiy kapitalga kiritilgan investitsiyalar hajmida 35,8 foizga yetdi. Ish bilan band jami aholining 77,9 foizi mazkur tarmoqda mehnat qilmoqda. 2000-2016 yillarda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning YAIMdagi ulushi 31,0 foizdan 56,9 foizga o`sib, 25,9 foiz birlikka ortgan. Ushbu ko`rsatkichni rivojlangan mamlakatlar bilan taqqoslaydigan bo`lsak, kichik biznesning YAIMdagi ulushi Fransiyada 62 foizni, Italiyada 60 foizni, Yaponiyada 55 foizni, Germaniyada 54 foizni, Buyuk Britaniyada 53 foizni, AQShda 52 foizni, Qozog`istonda 25,6 foizni, Rossiyada 20,0 foizni tashkil etadi. Bundan tashqari oilaviy tadbirkorlik turi ham keng rivojlanmoqda. O`zbekistonda biznesning oilaviy tadbirkorlik shakliga taalluqli ayrim masalalar dastlab umumiy holda O`zbekiston Respublikasining 2000 yil 25 maydagi «Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to`g`risida» gi Qonuni hamda O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2009 yil 29 iyuldagi 216-son qaroriga ilova - «Oilaviy tadbirkorlikni hamda hunarmandchilik faoliyatini amalga oshirish tartibi to`g`risida Nizom» da o`z ifodasini topgan edi. 2012 yil 26 aprelda O`zbekiston Respublikasining «Oilaviy tadbirkorlik to`g`risida» gi Qonuni51ni, 2018 yilda O`zbekiston Respublikasi Prezidentining «Har bir oila-tadbirkor» dasturini amalga oshirish to`g`risidagi Qarori qabul qilinishi mamlakatda oilaviy tadbirkorlikning huquqiy asosini belgilab berdi. Ushbu qarorga ko`ra Quyidagilar Dasturning asosiy yo`nalishlari etib belgilangan: - tadbirkorlik bilan shug`ullanish istagida bo`lgan aholining tadbirkorlik tashabbuslarini har tomonlama qo`llab-quvvatlash, ularga imtiyozli kreditlar

ajratish hamda tadbirkorlik faoliyatini tashkil etish va amalga oshirishning har bir bosqichida mutasaddi idoralar tomonidan tizimli amaliy yordam ko`rsatilishini ta’minlash; - tadbirkorlik va daromad keltiradigan mehnat faoliyati bilan shug`ullanmagan aholiga tadbirkorlik ko`nikmalarini o`rgatish va tegishli faoliyat turini tashkil qilishga amaliy yordam ko`rsatish; - - tadbirkorlik subyektlari faoliyatini kengaytirishga amaliy yordam berish orqali qo`shimcha ish o`rinlari yaratish; - kasanachilik va kichik hajmda ishlab chiqaruvchi subyektlarni (mikrofirmalarni) tashkil etish uchun moliyaviy yordam berish orqali aholiga qo`shimcha daromad ishlab topish imkoniyatini yaratish; - qishloq va mahallalarning ixtisoslashuvini (hunarmandchilik, tikuvchilik, qishloq xo`jaligi mahsulotlarining ayrim turlarini yetishtirish, ixcham issiqxonalar tashkil qilish va boshqalar) hisobga olgan holda mazkur sohada ijobiy natijalarga erishgan ishbilarmonlik tajribasiga ega tadbirkorlarni mahallalarda yangi biznes faoliyati bilan shug`ullanishni boshlagan oilalarga biriktirish — mini-klasterlar tashkil etish; - - joylarda oilaviy tadbirkorlikka ko`rsatiladigan xizmatlar ko`lamini tubdan kengaytirish, tadbirkor oilalarning ishlab chiqargan mahsulotlari savdosini tashkil qiluvchi bozor infratuzilmasi obyektlari, xizmat ko`rsatish va servis shoxobchalarini barpo etish; - qishloq va mahallalarda bo`sh turgan yer maydonlarini yangi tashkil etilayotgan oilaviy tadbirkorlik subyektlariga berish orqali aholi uchun qo`shimcha ish o`rinlari va daromad manbalarini yaratish; - vaqtinchalik moliya-xo`jalik faoliyatini amalga oshirmayotgan hamda davlat ro`yxatidan o`tmasdan faoliyat yuritayotgan tadbirkorlarni aniqlab, ular faoliyatini tiklash va qonuniylashtirish yuzasidan aniq chora-tadbirlarni amalga oshirish52ni nazarda tutadi. Yana ta’kidlash joizki, O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 14 maydagi ―Tadbirkorlik faoliyatini qo`llab-quvvatlash va himoya

qilish tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to`g`risidagi Farmoni tadbirkorlik faoliyatini zamon talablari asosida rivojlantirishda katta ahamiyatga ega bo`ldi. Ushbu normativ xujjatda ta’kidlanishicha, ―2019 yilning I choragi yakunlari bo`yicha loyihalarni amalga oshirishga 16,4 trln so`m hajmda kreditlar ajratildi, iqtisodiyotda investitsiyalarni o`zlashtirish hajmlari 1,3 baravarga, yangidan tashkil etilgan tadbirkorlik subyektlari soni 2,3 baravarga o`sdi. 2020 yil 8 yanvarda Vazirlar Mahkamasining ―Respublika hududlarida tadbirkorlikning rivojlanganlik darajasiga baho berish tizimini joriy etish chora-tadbirlari to`g`risidagi Qarorining qabul qilinishi Respublikamizda tadbirkorlik faoliyatini yanada rivojlantirilishiga xizmat qildi. Ushbu qarorga ko`ra Respublika hududlarida tadbirkorlikning rivojlanganlik darajasini baholash tartibi to`g`risida nizom tasdiqlandi. Endi tadbirkorlikning rivojlanganlik darajasiga baho berish bo`yicha ma’lumotlarning o`z vaqtida taqdim etilishi va haqqoniyligi uchun manfaatdor vazirliklar, idoralar va boshqa tashkilotlar rahbarlari shaxsan javobgar ekanligi belgilab qo`yildi. Adliya vazirligi Iqtisodiyot va sanoat vazirligi bilan birgalikda: bir oy muddatda hududlarda tadbirkorlikning rivojlanganlik darajasini baholash bo`yicha tadbirkorlik subyektlari o`rtasida o`tkaziladigan so`rovnoma shakllarini hamda o`tkazish muddatlarini ishlab chiqadi va tasdiqlaydi; - 2020 yil 1 martga qadar hududlarning tadbirkorlikning rivojlanganlik darajasi ko`rsatkichlarini hisoblash va baholash bo`yicha ―BUSINESS INDICATOR avtomatlashtirilgan onlayn axborot tizimi ishlab chiqilishini va ishga tushirilishini ta’minlaydi; - baholash natijalari bo`yicha tegishli hududlarda tadbirkorlikni rivojlantirishga qaratilgan chora-tadbirlarni belgilash yuzasidan Qoraqalpog`iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklariga takliflar berib boradi; Nizomga asosan baholash yakunlari bo`yicha tegishli hududdagi nazarda tutilgan tashkilotlarning rahbar va boshqaruv xodimlarini, shuningdek,

Qoraqalpog`iston Respublikasi Vazirlar Kengashi raisining, viloyatlar, Toshkent shahar, tuman (shahar)lar hokimlarining iqtisodiyot va tadbirkorlik masalalari bo`yicha birinchi o`rinbosarlarini namunali ko`rsatkichga ega bo`lganda - rag`batlantirish hamda qoniqarsiz ko`rsatkichga ega bo`lganda - intizomiy javobgarlikka tortish yuzasidan har yarim yillik yakunlari bo`yicha 15 avgustga kadar, yil yakunlari bo`yicha 15 martga qadar Vazirlar Mahkamasiga takliflar kiritib boradi. Bu kabi chora-tadbirlarning amalga oshirilayotgani mamlakatda tadbirkor va ishbilarmonlarga, ayniqsa, kichik biznes vakillariga erkin va samarali ish yuritish, iqtisodiyotimiz rivojiga munosib hissa qo`shishda yangi imkoniyatlar yaratmoqda. Iqtisodiyotda yuz bergan tarkibiy o`zgarishlar, bozor infratuzilmasining shakllanishi. Sobiq SSSRning tarqatib yuborilishi bilan respublikalar o`rtasidagi iqtisodiy aloqalar uzildi, oqibatda O`zbekistonning bir qancha sanoat korxonalari to`xtab qoldi va mahsulot ishlab chiqarish kamaydi. Endilikda iqtisodning tarkibiy tuzilishini yangidan qurish kerak edi. Jahon bozorida raqobatga bardosh bera oladigan va aholining iste’mol talablarini qondiradigan mahsulot ishlab chiqarishni tashkil qilish zarur bo`ldi. Bozor infratuzilmasi - bu bozor aloqalarini o`rnatish va ularning bir maromda amal qilishga xizmat ko`rsatuvchi muassasalar tizimidir. Unga ombor xo`jaligi, transport, aloqa xizmatlari ko`rsatuvchi korxonalar, tovar va xizmatlar muomalasiga xizmat qiluvchi muassasalar (birjalar, auksionlar, savdo uylari, savdo-sotiq idoralari va agentliklari kabilar), moliya-kredit munosabatlariga xizmat qiluvchi muassasalar (bank turidagi muassasalar, kreditlash idoralari, sug`urta va moliya kompaniyalari, soliq idoralari) va ijtimoiy sohaga xizmat ko`rsatuvchi muassasalar (uy-joy va kommunal xizmat idoralari, aholini ishga joylashtirish firmalari) kiradi. Axborot xizmati idoralari ham bozor infratuzilmasining alohida bo`g`inini tashkil qilib, ularga ma’lumotlarni to`plash, umumlashtirish va sotish bilan shug`ullanuvchi kompaniya va firmalar kiradi.

O`zbekiston iqtisodiyotida tarkibiy o`zgarishlarni amalga oshirish yo`lida respublikada g`oyat yirik qurilishlar amalga oshirildi va mamlakatning yoqilg`i mustaqilligiga erishishga alohida e’tibor qaratildi. O`zbekiston hududida 2 trillion kubometrga yaqin gaz zahiralari, 160 dan ortiq neft koni mavjud. Biroq mamlakat neft mahsulotlari ishlab chiqarish bo`yicha qaram bo`lgan. Xususan XX asrning 90-yillari boshlarida chetdan 6 million tonnaga yaqin neft mahsulotlari keltirilar, 600 ming tonna paxta tolasi Rossiya va boshqa malakatlarga neft mahsulotlari uchun berilardi. Shu boisdan malakatimizda neft mustaqilligi uchun kurash boshlandi. Mamlakatimizning yoqilg`i mustaqilligiga erishish siyosati izchillik bilan amalga oshirildi. Istiqlolga erishgan O`zbekiston tarixda ilk bor 1995 yilda neft mustaqilligiga erishdi. Mamlakat endilikda neft mahsulotlariga bo`lgan o`z ichki ehtiyojlarini to`la qondiribgina qolmay, katta salohiyatga ega bo`lgan istiqbolli va ishonchli eksportyor sifatida jahon bozoriga yul oldi. 1992 yilda ―O`zbekneftgaz konserni tashkil etilgan bo`lsa, 1998 yilda ―O`zbekneftgaz neft va gaz sanoati milliy korporatsiyasini "O`zbekneftgaz" milliy xolding kompaniyasiga aylantirildi. Natijada tabiiy gaz ishlab chiqarish sur’ati o`sdi. Tabiiy gaz ishlab chiqarish 1990 yilgi 40,8 mlrd. kubometrdan 1998 yil salkam 54 mlrd. Kubometrga kupaydi. 1998 yilda "O`zbekneftgaz" milliy xolding kompaniyasining mustaqillik yillarida amalga oshirgan eng yaxshi loyihalaridan biri SHo`rtangazkimyo majmuasi 2001 yilda ishga tushirildi. 2002 yil 15 avgustda birinchi poliyetilen olindi. Majmua qurilishida AQShning "ABB Lummus Global", "Honeywell", Germaniyaning "Fisher", "Ermafa", Kanadaning "Nova Chemicals", Italiyaning "Renco", "ABB Soimi", Yaponiyaning "Mitsui", "Nisho Ivai", Fransiyaning "Upedex", Rossiyaning "Soyuzvneshtrans", VNIIGaz firma va kompaniyalari faol qatnashdi. Shuningdek, AQSH ning "Eksimbank", "Cheyz Manxetten Bank", Fransiyaning "Pariba", Germaniyaning "Kommersbank", Yaponiyaning "Eksimbank", "Germes" sug`urta agentligi o`z investitsiyalari bilan ishtirok etdi.

Loyiha quvvatiga ko`ra, majmua bir yilda 4,2 mlrd. m³gazni qayta ishlaydi, 125 ming t poliyetilen granulalari, 137 ming t suyultirilgan gaz, 103 ming tonna gaz kondensati, 4 ming t donador oltingugurt, shuningdek, 4,2 mlrd. m³tovar gaz (yoqilgʻi) ishlab chiqaradi. 2004 yilda 100 ming t poliyetilen, 85 ming t suyultirilgan gaz, 88 ming tonna gaz kondensati, 2,6 mlrd. m 3 tovar gaz, 100 tonna oltingugurt ishlab chiqarildi. Majmua mahsulotining 60% dan ortig`i xorij — Ukraina, Rossiya, Qozog`iston, Boltiqbo`yi, Polsha, Vengriya, Avstriya, Gretsiya, Turkiya, Eron, Pokiston, Xitoy va boshqa mamlakatlarga eksport qilinadi. Aholini tabiiy gaz bilan ta’minlash yuzasidan katta yutuqlarga erishildi. 1995- 2000 yillarda tarmoqqa 1,5 mlrd AQSH dollari miqdorida xorij sarmoyasi jalb etildi. Natijada respublikamizning Ustyurt, Buxoro-Xiva, janubi-g`arbiy Hisor, Surxondaryo, Farg`ona mintaqalarida gaz, neft va gaz kondensati qazib oluvchi 92 ta korxona kengaytirildi, yangi texnik uskunalar bilan jihozlandi. Xususan, mustaqillik arafasida shahar aholisining 43 foizi, qishloqlarda esa 17 foiz aholi tabiiy gaz bilan ta’minlangan bo`lsa, bu ko`rsatkich 1997 yili 64 va 48 foizni tashkil qildi. Mamlakatni iqtisodiy-ijtimoiy rivojlantirish dasturini amalga oshirish uchun ishonchli energetik bazasi yaratilgan. Respublika sanoati barqaror, jadal va mos ravishda rivojlanishini, qayta o`zgartirishlar strukturasini chuqurlashtirish, soha komplekslari va sanoat korxonalarini modernizatsiyalash, ishlab chiqarishni texnik va texnologik yangilash asosida uning asosiy sohalarini diversifikatsiyalashga, hamda eksport salohiyati, samaradorligi, raqobatbardoshligini oshirishga yo`naltirilgan asosiy vazifalar 2011-2015 yillarda respublika sanoatini rivojlantirishning muhim yo`nalishlarida belgilab berilgan, O`zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidentining 15 dekabr 2010 yildagi «2011-2015 yillarda O`zbekiston Respublikasi sanoatini rivojlantirishning ustuvor yo`nalishlari to`g`rida»gi PQ-1442 son Qarori qabul qilingan u bugungi kunda «O`zbekneftgaz» MXK neft-gaz sohasining barcha faoliyat yo`nalishlarini ta’minlaydigan uch pog`onali xolding kompaniyasiga aylantirildi. Ushbu jarayonning mantiqiy davomi sifatida O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 30 iyundagi «Neft-gaz sohasining boshqaruv tizimini

takomillashtirish chora-tadbirlari to`g`risida» gi Qarori bilan ― O`zbekneftgaz aksiyadorlik jamiyati faoliyati takomillashtirildi. Uglevodorod xomashyosini qazib olishni ko`paytirishning 2021 yilgacha bo`lgan dasturi va uni amalga oshirish mexanizmlari tasdiqlandi. 2019 yilda 63 milliard kub metr tabiiy gaz, 3 million tonna neft va kondensat qazib olishni ta’minlash uchun 255 ta yangi quduq va 26 ta yangi texnologik obyektni qurish ishlarini yakunlash, 76 ta quduqni kapital ta’mirdan chiqarish vaziflari qo`yildi. ―O`zbekneftgaz AJ tomonidan 2 milliard 756 million dollarlik 24 ta investitsiya loyihasi amalga oshirilishi rejalashtirildi. Bu mablag`lar Jizzax neftni qayta ishlash zavodini bunyod etish va zamonaviy texnologiyalar bilan ta’minlash, Qandim gazni qayta ishlash kompleksining 2-navbati va Qandim konlar guruhini jihozlash, SHo`rtan gaz-kimyo majmuasida sintetik suyuq yoq ilg`i ishlab chiqarish, Surxondaryodagi ―Mustaqillikning 25 yilligi konida qidiruv ishlarini olib borish va texnik-iqtisodiy asoslarini ishlab chiqish kabi loyihalarga yo`naltirildi. Hozirgi kunda respublika energetika tizimi 37 issiqlik gidravlik elektrostansiyalardan iborat bo`lib, ularning umumiy quvvati 11 million kilovattni tashkil etadi. U yiliga 55 milliard kilovatt-soatgacha energiya ishlab chiqarish imkoniyatiga ega. Yirik issiqlik elektrostansiyalari, jumladan, quvvati 3 million kilovatt-soat Sirdaryo GRESi, quvvati 2,1 million kilovatt yangi Angren, quvvati 1,86 million qilovatt Toshkent, quvvati 1,25 million kilovatt Navoiy GRESlari respublikamizning asosiy elektroenergetika manbai hisoblanadi. Issiqlik elektrostansiyalaridan tashqari, nisbatan arzon va ekologik toza elektr energiyasini yetkazib beruvchi gidroelektrostansiyalar, jumladan, Chorvok, Xo`jakent, Farg`ona, G`azalkent va boshqa bir qancha elektrostansiyalar ishlab turibdi. O`zbekiston energotizimining Markaziy Osiyo Birlashgan energotizimidagi ulushi 40 foizni tashkil etadi. Respublikamiz elektr tarmoqlari orqali elektr energiyasi Qozog`iston, Qirg`iziston, Tojikiston va Turkmanistonga uzatilmoqda.

«O`zbekenergo» davlat aksiyadorlik kompaniyasi mustaqillik yillarida issiqlik va gidravlik elektr stansiyalarini ta’mirlash va ular tarkibida yangi bloklar barpo etish ishlarini amalga oshirdi. Sirdaryo, Yangi Angren, Toshkent, Navoiy GRES lari energetika bloklarida texnologik jarayonlarni boshqarishning avtomatlashtirilgan tizimlari ishga tushirildi. O`zbekiston istiqloli mashinasozlik sanoatini, ayniqsa uning muhim tarmog`i avtomobilsozlikning rivojlanishiga bog`liq. 1992-yil 24-avgustda Toshkentda Janubiy Koreyaning «DAYEWOO MOTORS» korporasiyasi va O`zbekistonning «Avtoqishxo`jmash» davlat konserni o`rtasida Andijon viloyatining Asaka shahrida yiliga 180 ming avtomobil ishlab chiqaradigan «O`zDAYEWOO avto» qo`shma korxonasini qurish to`g`risida shartnoma imzolandi. 1996 yilning mart- iyul oylarida «O`zDAYEWOO» avtokorxonasi «NEXIA», «TIKO», «DAMAS» yengil avtomashinalarini chiqara boshladi. 1999 yilning 1 iyuniga qadar, uch yil davomida 87 mingdan ko`prok «NEXIA», 51 mingdan ko`prok «TIKO», 40 mingdan ortiq «DAMAS» avtomashinalar ishlab chiqarildi. 1993 yilda GFRdagi «MERSEDES BENZ AG» korporatsiyasi bilan Xorazmda yuk avtomashinasini chiqarish uchun shartnoma tuzildi. 1994 yili «Do`stlik» avtomobil zavodida dastlabki 350 «MERSEDES BENZ AG» yuk avtomobili ishlab chiqildi. 1995 yili «O`zavtosanoat» uyushmasi bilan Turkiyaning mashhur «KOCHOLDING» kompaniyasi o`rtasida tuzilgan shartnoma asosida Samarqandning Suishyona mavzesida qad ko`targan avtobus zavodi 1999 yil mart oyida o`zining mahsulotini bera boshladi. 1999 yil mart oyida «SAM KOCAVTO» qo`shma korxonasi ishga tushirildi. O`sha yili foydalanishga qulay, ixcham 163 ta va 302 ta yuk avtombili, 2000 yilda esa 483 ta avtobus va 102 ta yuk avtombili ishlab chiqarildi. Respublika aholisi uchun ―OTAYO L rusumli avtobuslar asosiy transport vositasiga aylandi. Istiqlol yillarida iqtisodiyotda amalga oshirilgan tarkibiy o`zgarishlar quyidagi jahonshumul ahamiyatga ega bo`lgan natijalarga olib keldi: - yonilg`i-energetika resurslariga bo`lgan ehtiyojini O`zbekiston o`zini-o`zi ta’minlaydigan bo`ldi;

- g`alla mustaqilligiga erishildi; - ishlab chiqarishda sanoat mahsulotlari hissasi oshgan; - sanoatda yuksak texnologiyaga asoslangan istiqbolli tarmoqlarning hissasi oshdi. Natijada O`zbekistonda makroiqtisodiy barqarorlik davom etdi. Hatto, 1998 yili ichki yalpi mahsulot ishlab chiqarish hajmi 4,4 foiz, shu jumladan, sanoat ishlab chiqarishi 5,8 foizga ortdi. Iste’mol mollarini ishlab chiqarish 7,2 foiz kupaydi. Avvalgi yillardagi kabi qat’i moliya-kredit siyosati amalga oshirildi. Natijada inflyatsiya darajasining pasayishiga olib keldi. 1991-2010 yillar mobaynida YAIMda sanoat ulushi 2,2 barobar, ya’ni 11%dan 24%ga o`sdi; tovar va xizmatlar eksport hajmi 2000- 2010 yillar davomida 4,1 barobarga o`sishi ta’minlanibgina qolmay, 1991 yilda eksport tarkibining qariyib 90%ni xom-ashyo mahsulotlari tashkil etgan bo`lsa, hozirgi kunda qariyib 70% ni tayyor mahsulotlar tashkil etishiga erishildi. Iqtisodiyotda pozitiv o`zgarish kuzatilmoqda. To`g`ridan-to`g`ri xorijiy investitsiyalar 4,2 mlrd dollarni tashkil etib, 2018 yilga nisbatan 3,1 milliard dollarga yoki 3,7 barobar o`sdi. Investitsiyalarning YAIMdagi ulushi 37%ga yetdi. Iqtisodiy o`sish 5,6%ni tashkil etdi, sanoat mahsuloti ishlab chiqarish hajmi 6,6%ga, eksport 28%ga ko`paydi, oltin-valyuta zaxiralarimiz 2,2 mlrd dollarga ortib, 28,6 mlrd dollarga yetdi. Bizga xos bo`lgan mashhur tamoyillar doirasida kechayetgan taraqqiyot o`z samarasini ko`rsatishi bilan barobar, mamlakatimiz modernizatsiyasi borasida amalga oshirilayotgan islohotlar borasida keng miqyosda ilmiy izlanishlar va amaliy ishlar davom etib bormoqda. Agrar islohotlar. Mustaqillikning dastlabki yillarida qishloqni ustun darajada rivojlanishini ta’minlamasdan, qishloq xo`jaligini sifat jihatidan yangi asoslarda kayta tiklamasdan turib mamlakatda iqtisodiy islohotlar samaradorligiga erishib bo`lmas, mamlakat aholisining ko`pchiligini tashkil kiluvchi qishloq mehnatkashlari

turmushini yanada to`kinroq qilish vazifasini bajarib bo`lmasdi». Ayni chog`da mamlakat iqtisodiyotida qishloq xo`jaligi salmog`i yuqori edi. Shuning uchun iqtisodiy islohotlarning hal qiluvchi bo`g`ini sifatida qishloq xo`jaligida islohot o`tkazish, uni jadal rivojlantirishga alohida e’tibor berildi. Bunga sabab O`zbekiston aholisining 64 foizdan ko`ppog`ini qishloqda yashashi, ya’ni ichki mahsulotning 24 foizdan ko`prog`i agrar sektorga to`g`ri kelishi va qishloqda istiqomat qilganlarning 37 foizga yaqini qishloq xo`jaligi bilan bandligida edi. Mustaqillikning dastlabki qadamlaridan boshlab qabul qilingan me’yoriy xujjatlarda, xususan «Yer to`g`risida»gi (20 iyun 1990 yil) va boshqa qonunlarda, Prezident farmonlarida qishloq xo`jaligidagi tub islohotlarning huquqiy asoslari yaratildi62. Agrar siyosatda yangicha yondashuvning amalga oshirilishi natijasida qishloq xo`jaligidagi yuzaga kelgan tanazzulni ma’lum ma’noda to`xtalib turish imkonini berdi. 1992 yil 224 ta davlat xo`jaligi iqtisodiy ahvoli nochor bo`lganligi uchun jamoa xo`jaliklariga, ularning mulki esa jamoa mulkiga aylantirildi. 1993 yildan boshlab jamoa hamda davlat mulkiga asoslangan xo`jaliklarning mulki shirkat mulkiga aylantirildi. 1998 yildan boshlab zararga ishlayotgan jamoa va shirkat xo`jaliklari mustaqil fermer xo`jaliklariga mustaqil fermer xo`jaliklariga tanlov asosida aylantirildi. Bugungi kunda davr talabidan kelib chiqib, ―Fermer xo`jaligi to`g`risidagi Qonunga qo`shimcha va o`zgartishlar kiritilmoqda. Mazkur loyihada ko`p tarmoqli fermer xo`jaligining huquqiy maqomi belgilanmoqda. Unga ko`ra, ko`p tarmoqli fermer xo`jaligi - qishloq xo`jaligi mahsulotlarini yetishtirish bilan bog`liq bo`lgan faoliyati bilan birgalikda qishloq xo`jaligi mahsulotlarini qayta ishlash, saqlash va sotish, sanoat ishlab chiqarishi, ishlar bajarish, xizmatlar ko`rsatish va qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa faoliyat bilan shug`ullanuvchi fermer xo`jaligidir. Ekin ekiladigan maydonlarda tarkibiy o`zgarishlar qilinib, xo`jaliklar har qanday ekin ekish sohasida mustaqil bo`ldilar. Sug`oriladigan yerlarda g`alla ekish kengaydi. Umumiy ekin maydonlarida donli ekinlar salmog`i 1991-yilda 18,8% ni tashkil etgan bo`lsa, 1998-yilda 36% ga o`sdi, natijada g`alla yetishtirish sezilarli

darajada oshdi. Don ekinlari uchun ajratilgan maydonlar 1990 yildan 1998 yilgacha bo`lgan davr mobaynida asosan paxta ekinlari maydonini qisqartirish hisobiga 1,7 barobar oshdi. Don ishlab chiqarish ikki barobardan ko`proq oshib, 4,15 mln. tonnani tashkil qildi. Agar 1991 yilda 1,9 mln tonna don, shu jumladan 600 ming tonna bug`doy yetishtirilgan bo`lsa, 2002-yilda 5,4 mln tonnaga yaqin don, shu jumladan 5,0 mln tonnadan ortiq bug`doy, 2007-yilda 6,25 mln tonna g`alla yetishtirildi. Sug`oriladigan yerlarda o`rtacha hosildorlik gektariga 48,0 sentnerni tashkil etdi. Andijon viloyatida esa rekord natijaga erishildi - har gektardan 75 sentnerdan ortiq xirmon ko`tarildi. Bu sohada islohotlarning yangi bosqichi sifatida O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 9 oktabrdagi ―Fermer, dehqon xo`jaliklari va tomorqa yer egalarining huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish, qishloq xo`jaligi ekin maydonlaridan samarali foydalanish tizimini tubdan takomillashtirish chora- tadbirlari to`g`risidagi PF-5199-son Farmoni qabul qilindi. Farmonga asosan, endilikda fermer xo`jaliklari faoliyatida tubdan o`zgarish, ya’ni fermer xo`jaliklarida bosqichma-bosqich ko`p tamoqli faoliyat yo`lga qo`yish ishlari amalga oshiriladi. Unga ko`ra, faqatgina qishloq xo`jaligi mahsuloti ishlab chiqarish bilan shug`ullangan fermer-tadbirkorlarimiz bozor talablaridan kelib chiqib o`zlarida qo`shimcha yo`nalishlarni joriy qiladi. Ushbu talabga javob bermaydigan, ko`p tarmoqli faoliyatni yo`lga qo`ymagan subyektlar 2022 yilning 1 yanvaridan boshlab yangilik va yangilanishga intiluvchan, yangi g`oyalar asosida ish yuritishga qobiliyatli, tadbrkorlik qilish, nafaqat o`zining, balki butun xalqimiz dasturxonini to`kin bo`lishiga hissa qo`shishga tayyor bo`lgan shaxslar, ayniqsa yoshlarga joylarini bo`shatib beradilar. Shuningdek, O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 10 oktabrdagi ―Fermer, dehqon xo`jaliklari va tomorqa yer egalari faoliyatini yanada rivojlantirish bo`yicha tashkiliy chora-tadbirlar to`g`risidagi PQ-3318-son qarori bilan O`zbekiston fermer, dehqon xo`jaliklari va tomorqa yer egalari kengashi tashkil etilib, uning asosiy vazifalari va faoliyat yo`nalishlaridan biri etib ko`p tarmoqli fermer xo`jaliklarini rivojlantirishga va har tomonlama qo`llab-quvvatlashga ko`maklashish, ular uchun qulay ishbilarmonlik

muhitini yaratishda bevosita ishtirok etishi belgilab qo`yildi. Mazkur Farmon va qarorlarda belgilangan vazifalardan kelib chiqib, hozirda ishchi guruhi tomonidan chorvachilik, parrandachilik, asalarichilik, baliqchilik, bog`dorchilik-uzumchilik, sabzavot polizchilik va qishloq xo`jaligining boshqa muhim yo`nalishlarini yanada rivojlantirish, fermer xo`jaliklarining bu boradagi faoliyatini muvofiqlashtirish va uning samaradorligini oshirishga qaratilgan O`zbekiston Respublikasi Prezidentining tegishli qarorlari loyihalari hamda har bir yo`nalish bo`yicha alohida yer uchastkasini uzoq muddatli ijaraga olish bo`yicha namunaviy shartnoma loyihalari ishlab chiqilmoqda. O`zbekiston ulkan qishloq xo`jalik resurslariga ega mamlakat uning asosiy qishloq xo`jalik ekinlaridan yana biri paxta hisoblanadi. 2011 yillarda butun Markaziy Osiyo mamlakatlari 2 million tonna paxta tolasi yetishtirgan bo`lsa, birgina O`zbekiston 1 million 400 ming tonna paxta tolasi yetishtirgan. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 27.12.2018 y. PQ-4087-son "Paxta xomashyosini yetishtirishda tomchilatib sug`orish texnologiyalaridan keng foydalanish uchun qulay shart-sharoitlar yaratishga oid kechiktirib bo`lmaydigan chora-tadbirlar to`g`risida"gi Qarori, O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining ― Ingichka tolali paxta yetishtirishni samarali tashkil qilish, yangi navlarni ko`paytirish va rag`batlantirish mexanizmini joriy etish to`g`risidagi Qarori asosida O`zbekiston Respublikasi Innovatsion rivojlanish vazirligi, Fanlar akademiyasi, Qishloq xo`jaligi vazirli-gi huzuridagi Qishloq xo`jaligi va oziq- ovqat ta’minoti ilmiy-ishlab chiqarish markazi ingichka tolali g`o`za navlari genetikasi, seleksiyasi, urug`chiligi va yetishtirish agrotexnologiyalarini va ingichka tolali paxta xomashyosini tozalash uskunalarini takomillashtirish bo`yicha davlat ilmiy dasturlari grant loyihalarini ishlab chiqishga hamda paxtachilikni rivojlantirishning yangi innovatsion ilmiy yechimini topishga alohida ahamiyat qaratilmoqda. Respublika sabzavot, meva, uzum yetishtirish bo`yicha ham salmokli o`ringa ega. 2012 yilda O`zbekistonda yiliga 5 million tonnaga yaqin meva sabzavot yetishtirilgan bo`lsa, 2019 yilga kelib 1,5-2 milliard dollar miqdorida meva-

sabzavot mahsulotlari eksport qilinmoqda. Lekin ushbu sohada yiliga 10-15 milliard dollar mahsulot eksport qilish imkoniyati mavjud. Mahsulot tayyorlash va eksport qilishda ―O`zagroeksport aksiyadorlik jamiyati, birjalar, agrofirmalar va ulgurji kompaniyalar katta rol o`ynamoqda. 2005 yilda Respublikada pilla yetishtirish hajmi 60 ming tonnani, 2010 yilda 70 ming tonnani tashkil qilgan. 2019 yil 31 iyul kuni Pillachilik tarmog`ida chuqur qayta ishlashni rivojlantirish bo`yicha qo`shimcha chora-tadbirlar to`g`risidagi Prezident qarori qabul qilinishi pillachilikni rivojlantirishda yangi bosqichni boshlab berdi. Ushbu qarorga ko`ra 2022 yil 1 avgustgacha pillachilik korxonalariga 8 turdagi mahsulotlarni AQSH, Yevropa Ittifoqi davlatlari va Turkiyaga eksport qilishda havo va temir yo`llari transportida tashish xarajatlarining 50 foizgacha miqdorini davlat budjetidan kompensatsiya qilish uchun subsidiya berish, lizing asosida qishloq xo`jaligi texnikasini xarid qilish, mineral o`g`itlar va boshqa material resurslarini yetkazib berish bo`yicha fermer xo`jaliklari uchun nazarda tutilgan shartlar va tartibni pillachilik korxonalariga ham tatbiq etish, 2020 yil 1 yanvardan tut daraxtlarini g`ayriqonuniy kesganlik, shikastlaganlik yoki yo`q qilganlik uchun undirilgan jarimaning 50 foizi huquqbuzarlik sodir bo`lgan hududda yangi tut ko`chatlari ekish uchun yo`naltirish masalalari nazarda tutilgan. Bundan tashqari O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 6 sentabr kuni 2020-2030 yillarda qishloq xo`jaligini rivojlantirishning ustuvor yo`nalishlariga bag`ishlangan yig`ilish o`tkazdi. Ushbu yig`ilishda qishloq xo`jaligi yerlarining aniq hisobini yuritish, ulardan foydalanishni takomillashtirish muhimligi qayd etildi. Shundan kelib chiqib, ―Davergeodezkadastr qo`mitasiga 2021 yil oxiriga qadar respublikaning barcha hududlarida yerni hisobga olish ishlarini yakunlash, yer hisobini yuritish bo`yicha yagona elektron bazani yaratish, sohaning eksport salohiyatini oshirish va qo`shimcha qiymatga ega mahsulotlar ishlab chiqarish hajmini ko`paytirish masalalariga alohida ahamiyat qaratilib, bu boradagi jahon tajribasi tahlil qilindi.

Shunday qilib, iqtisodiyot tarkibidagi tub o`zgarishlar, yangi korxonlarning bunyod etilishi sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish sohasida samarali natijalar berdi.

Adabiyotlar: 1. Каримов И.А. Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиѐт йўли // Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиѐсат, мафкура. 1-жилд. Тошкент: Ўзбекистон, 1996. 2. Каримов И.А. Озод ва обод ватан, эркин ва фаровон ҳаѐт пировард мақсадимиз. Тошкент: Ўзбекистон, 1998. 3. Ислом Каримовнинг референдум куни сайлов участкасида берган интервьюсидан. 2002 йил 27 январь. Ўзбекистон Республикаси Президенти Матбуот хизмати жорий архиви, 2002 йил учун хужжатлар тўплами. 4. И.А. Каримов. Ўзбекистон мустақилликка эришиш остонасида. - Тошкент: «Ўзбекистон», 2011. 5. Мирзиѐев Ш.М. Эркин ва фаровон, демократик Ўзбекистон давлатини биргаликда барпо этамиз. -Тошкент: Ўзбекистон, 2016. 6. Мирзиѐев Ш.М. Танқидий таҳлил, қатъий тартиб интизом ва шахсий жавобгарлик –ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак. - Тошкент: Ўзбекистон, 2017. 7. Mирзиѐев Ш.М. Қонун устуворлиги ва инсон манфаатларини таъминлаш юрт тараққиѐти ва халқ фаровонлигининг гарови. - Тошкент: Ўзбекистон, 2017.

Похожие

Mustaqillik yillarida O’zbekistonning iqtisodiy, ma’naviy-madaniy taraqqiyoti

Mustaqillik yillarida O’zbekistonda tarix fani

Mustaqillik yillarida amalga oshirilgan islohatlar

Mustaqillik yillarida fan va madaniyatning rivojlanishi

Mustaqilllik yillarida O'zbekistonning iqtisodiy taraqqiyoti