Мустакиллик йилларда Узбекистоннинг иктисодий тараккиёти - История - Рефераты

Мустакиллик йилларда Узбекистоннинг иктисодий тараккиёти

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

92.5 KB

www.arxiv.uz Мустақиллик йилларда ўзбекистоннинг иқтисодий тараққиёти Режа: 1. Ўзбекистон Республикасида бозор муносабатларининг шаклланиши, унинг йўналишлари, босқичлари ва хусусиятлари. 2. Иқтисодиётда юз берган таркибий ўзгаришлар, бозор инфратузилмасининг шаклланиши. 3. Қишлоқ хўжалигида ислоҳотлар, унинг вазифалари ва йўналишлари. Молия банк тизими.

www.arxiv.uz Мамлакатимизда бозор муносабатлари қадим замонларидан бошлаб аста – секин шаклланиб келган. Маърузада қуйидаги саволларга жавоб беришни лозим топдик. - Ўзбекистон нима учун бозор иқтисодиётига ўтиш йўлини танлади? - Ўзбекистон бозор иқтисодиётига ўтишда танланган ўзига хос йўли нималарга таянади? - Нима учун иқтисодиёт сиёсатга нисбатан устувор бўлиши керак? - Давлат бош ислоҳотчи деганда нимани тушунасиз? 16 мавзудаги билимларнинг эганлланганлик даржасини аниқлаш учун таянч тушунчалари: “Ўзбекистон модели”; иқтисодий ислоҳотлар; “устивор йўналишлари” мулк; хусусийлаштириш; отратегия; бозор инфратуқилмаси; чуқур таркиби ўзгаришлар; инвестиция; аграр ислоҳотлар; деҳқон – фермер хўжаликлари; макроиқтисодиётни барқарорлаштириш; солиқ сиёсати; миллий валюта – сўм; кучли ижтимоий сиёсат. 1савол. Давлат мустақиллигининг қўлга киритилиши Ўзбекистонда бозор муносабатларига ўтиш учун қулай шароит ва кенг имкониятлар яратди. Бизнинг диёримизда бозор муносабатлари янгилик эмас. Минг йиллар давомида аждодларимиз хунармандлар ишлаб чиқарган ажойиб маҳсулотларни, табиий бойликларини дунёнинг тўрт томонига чиқариб савдогарлик қилган, мол алмашишган. Ўзбекистоннинг бой имкониятлари, геополитик шароитидан фойдаланиб ўзимизнинг ижтимоий – иқтисодий тараққий йўлимизнинг белгилаш дастлабки кунларнинг энг муҳим вазифаси бўлиб қолди. Ўзбекистон танлаган ислоҳот йўли ижтимоий йўналтирган бозор иқтисодини шакллантиришга қаратилди.

www.arxiv.uz Бозор муносабатларига асосланган демократик жамият қуришининг асосий йўналишлари Президент И.А.Каримов томонидан ишлаб чиқилиб дунёдаги ривожланган мамлакатларнинг йирик мутахассислари, давлат арбоблари томонидан тан олинди ва ўзининг хаётийлигини намойиш этмоқда. Бу тамойилларнинг асосий мазмуни қуйидагилардан иборат: - иқтисод сиёсатдан устун туриб мафкуравий тазйиқларсиз, ўзига хос ички қонунларга мувофиқ ривожланмоғи керак; - давлат бош ислоҳотчи ўрнида бўлиб, у ислоҳотларнинг устувор йўналишларини белгилаб бериши ва уларни изчиллик билан амалга ошириши лозим; - бозор муносабатларига ўтиш қонун устиворлигини талаб қилади. Бутун халқ томонидан қабул қилинган Конституция ва қонунларга амал қилиши шарт; - бозор муносабатларига ўтиш қонун устиворлигини талаб қилади. Бутун халқ томонидан қабул қилинган Конституцяи ва қонунларга амал қилиш шарт; - бозор муносабатларини жорий этиш билан бир вақтда аҳолини ҳимояқилишнинг кучли ижтимоий сиёсатини ўтказиш; Ижтимоий ислоҳотларининг ривожланиб бориши ва йўналишини белгилаб берувчи тамойиллардан бири бозор иқтисодиётига ўтиш эволюцион йўл билан, босқичма – босқич амалга оширилиши зарур. Янги иқтисодий муносабатларга ўтиш тамойиллари асосида ғоят масъулиятли ва мураккаб вазифа – иқтисодий ислоҳотлар стратегияси ишлаб чиқилди: Иқтисодий стратегияни бошланғич нуқтаси ижтимоий – иқтисодий ўзгаришларнинг пировард мақсадини белгилаб олишдан иборат. Бу вазифа марказлаштирилган, маъмурий буйруқбозликка асосланган иқтисодиётдан бозор муносабатларига, бир сифат ҳолатидан иккинчи сифат ҳолатига ўтишдан иборатдир. Бозор муносабати бу жиҳатдан классик капиталистик ва социалистик иқтисодий тизимдан фарқ қилади. Бозор ислоҳотларини амалга ошириш дастурига кўра устувор вазифалар босқичма – босқич ҳал қилинди.

www.arxiv.uz Биринчи босқичда тоталитар тизимидан ҳозирги замон бозор муносабатларига ўтиш давридаги бир – бирига боғлиқ икки вазифани бир вақтда ҳал қилишга тўғри келади: маъмурий буйруқбозлик тизимининг оғир оқибатларни тугатиб, иқтисодни барқарорлаштириш ва бозор муносабатларининг негизини шакллантириш. Бу босқич жараёнида иқтисодий ислоҳотнинг ғоят муҳим йўналишлари Ўзбекистон Президенти томонидан белгилаб берди: - ўтмиш жараёнининг хуқуқий асосларини шакллантириш, ислоҳотларнинг қонуний – хуқуқий базасини мустаҳкамлаш ва ривожлантириш; - қишлоқ хўжалигида мулкчиликнинг янги шаклларини вужудга келтириш; - ишлаб чиқаришнинг пасайиб боришига барҳам бериш. Иқтисодий ислоҳотларини ҳуқуқий асословчи қонун – қоидалар юридик ташкилотлар ва етук олимлар томонидан тайёрланди ва жаҳоннинг йирик мутахассислари томонидан қувватланиб тан олинди. Дастлабки вақтнинг ўзида иқтисодий муносабатларининг хуқуқий негизини барпо эатадиган 100 га яқин асосий кун хужжатлари қабул қилинган. Иқтисодий ислоҳот, тадбиркорлик ва чет эл инвестициялари бўйича Президент ҳузурида махсус Идоралараро кенгаш тузилди. Бозор муносабатларига ўтишнинг асосий шартларидан бири мулкни давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш амалга оширилди. Бу билан давлат монополияси тугатилиб, маъмурий буйруқбозлик тизими бузилди ва бозор иқтисодиётига асос солинди, хусусий мулкдорларнинг кенг қатлами шакллантирилди ва хорижий сармоядан фойдаланиб, ишлаб чиқариш самардорлигини ошириш орқали аҳолининг турмуш даражаси яхшилана бошлади. Мулкни хусусийлаштириш ва кўп укладли иқтичсодни шакллантириш Ўзбекистонда ўзига хос йўл билан биринчи босқичда 1992 – 1993 йиллари амалга оширилди.

www.arxiv.uz Бу даврда асосан маиший хизмат ва савдо корхоналари, транспорт ва қурилишнинг кичик корхоналари, давлат саноат ва масулот қайта ишлаш корхоналари мулк шаклини ўзгартирди. Булар мулкнинг ижара, жамоа ва акциядорлик шаклига айлантирилди. Уй – жойлар кенг миқйсда хусусийлаштириб аҳолининг айрим қисмига текин, бошқа қисмига эса нархда хусусий мулк этиб берилди. Дастлабки даврнинг ўзида қишлоқ хўжалигида 770 колхоз ва давлат хўжаликлари хусусийлаштириб жамоа ва ижра хўжаликларига айлантирилди. Лекин қишлоқда бу жараён секин ва қийинчиликлар билан амалга оширилди. Аграр соҳадаги бюрократик бошқарув тизимининг ҳар хил тўсиқлари қишлоқда ислоҳотларнинг боришига халақит қилди. Мулкни давлат тасарруфидан чиқариш жараёнининг биринчи босқинчидан энг муҳим хулоса мулкдорлар синфининг шакллана бошлагани бўлди. 2 савол. Давлат мулкини хусусийлаштиришнинг иккинчи босқичи Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1994 йил 21 январдаги “Иқтисодий ислоҳотларни янада чуқурлаштириш, хусусий мулк манфаатларини ҳимоя қилиш ва тадбиркорликни ривожлантиришнинг чора – тадбирлари тўғрисида”ги қарори асосида олиб борилди. Бу даврда очиқ шаклдаги акциядорлик жамият қуриш, корхоналар акциясини чиқариш, аукцион (ким ошди) савдоси орқали давлат мулкини шахсларга сотиш, қимматбаҳо қоғозларни чиқариш ва хусусийлаштиришни ёппасига олиб бориш учун шароит яратиш ишлари амалга оширилди. Алоқа транспорт, геологоразведка, ёқилғи – энергетика комплекслари хусусийлаштирилмади. Айрим соҳаларда – кимё, олтин қазиш, пахта тозалаш, тоғ – кон саноатида – 51 % акция давлат ихтиёрида бўлди. 1994 йил охиригача 54.000 корхона мулк шаклини ўзгартирди. Хусусан, 34% - хусусий, 48% - акциядорлик, 16% - жамоа, 1% ижара хўжалигига айланди. Натижада Республикада нодавлат секторнинг иқтисодиётдаги улуши ортиб борди. Мазкур сектор 1995 йили саноат маҳсулотнинг 44 фоизи,

www.arxiv.uz қишлоқ хўжалиги маҳсулотининг 97 фойизини ишлаб чиқарди. Барча капитал маблағнингш 44 фойизи ана шу нодавлат секторига тўғри келди. Бутун мамлакат 32.000 кичик корхона 18.000 деҳқон (фермер) хўжалиги мавжуд бўлди. Хусусий тадбиркорлик субъектлари 300.000 тани ташкил қилди. Буларнинг кўпчилигини қишлоқ хўжалик тадбиркорлиги ташкил қилади. Мамлакатда икки йўл билан мулкдорлар синфи шакллана бошлади. Биринчидан, кичик корхоналар ва хусусий тадбиркорликни кенг ривожлантириш йўли билан, иккинчидан, пул маблағларини омонат кассалари ёки банкларга қўйиш, қимматбаҳо қоғозларга айлантириш йўли билан. Собиқ СССР нинг тарқатиб юборилиши билан республикалар ва шаҳарлар ўртасидаги иқтисодий алоқалар узилди, оқибатда Ўзбекистоннинг бир қанча саноат корхоналарида маҳсулот ишлаб чиқариш камайди, иқтисоднинг кўпгина муҳим соҳаларини қайта қуриш ёки янгидан қуриш керак истеъмол талабларини қондирадиган маҳсулот ишлаб чиқаришни ташкил қилиш зарур эди. “Барқарорлаштириш сиёсати, - дейди Президент И.А.Каримов, - энг аввало, бу макроиқтисодиётда мувозанатни сақлаш, ишлаб чиқаришнинг кескин даражада пасайишига ва оммавий ишсизликка йўл қаймасликдир”. Бозор муносабатларига ўтиш даврида иқтисоднинг устувор, катта истиболга эга бўлган тармоқларини ҳар томнлама рағбатлантириб, шу орқали бутун иқтисодиёт таркибан қайта қилинди. Иқтисодий ўсиш иқтисодиётнинг барча соҳаларида ишлаб чиқариш ҳажми ошгани билан ифодаланади. Бу кўрсаткич 1990 йил билан қиёсланганда саноатда 106,5, қишлоқхўжалигида 105,8, қурилишда 102,6 савдода 112,7, аҳолига пуллик хизмат кўрсатиш соҳаси 121,3 фойизни ташкил этди. Халқ истеъмол молларини ишлаб чиқариш бир йилда 112 фойизга кўпайди. Бўндай ўсишга, энг аввало, иқтисодиётда ўзлаштирган капитал маблағ ҳажмининг ошгани (17 фойиз), замонавий технология билан

www.arxiv.uz жиҳозланган янги саноат объектлари қурилиши ва ишга туширилган туфайли эришилди. Мустақиллик давридаги Ўзбекистоннинг иқтисодий ўсишини Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлигидаги мамлакатлар иқтисодий аҳволи билан таққосланса фақат Ўзбекистонгина 90 – йиллар бошидаги даражадан ошиб бир теккис ривожланмоқда. Бу ҳолатни жаҳоннинг кўп йирик ривожланган мамлакатларининг давлат раҳбарлари, таниқли мутахассилари тан олмоқда. 1998 йил айрим ривожланган мамлакатлардаги молиявий кризис, жаҳон бозорида Ўзбекистоннинг муҳим экспорт маҳсулотлари – пахта толаси, рангли металларнинг нархини тушиб кетиши малакатимизнинг иқтисодий ва молиявий аҳволига таъсир қилмай қолмади. Шунга қарамасдан Ўзбекистонда макроиқтисодий барқарорлик давом этди. Хусусан, 1998 йили ички ялпи маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажми 4,4 фойиз, шу жумладан, саноат ишлаб чиқариши 5,8 фоизга ортди. Истеъмол молларини ишлаб чиқариш 7,2 фойиз кўпайди. Аввалги йиллардаги каби қатъий молия – кредит сиёсати амалга оширилди. Натижада инфляция даражасининг пасайишга олиб келди. Эндиликда мамлакатимизнинг ёқилғи мустақиллигига эришиш сиёсати изчиллик билан амалга оширилди. Истиқлолга эришган Ўзбекистон тарихда илк бор 1995 йилда нефт мустақиллигига эришди. Мамлакат эндиликда неъфт маҳсулотларига бўлган ўз ички эҳтиёжларини тўа қондирибгинав қолмай, катта салоҳиятга эга бўлган истиқболли ва ишончли экспортёр сифатида жаҳон бозорига йўл олди. Ўзбекистонда неъфт ва газ конденсатини ишлаб чиқариш 1990 йили 2,8 млн тоннани ташкил қилган бўлса, 1997 йил бу кўрсаткич 7,9 млн тоннага етди ва четга неъфт маҳсулотларини сотиш қобилиятига эга бўлди. Жумладан, 1997 йили 250 минг тонна бензин, 600 минг тонна неъфт ёқилгиси, 450 минг тонна мазут, 100 минг тонна авиация керосини экспорт қилинди. Табиий газ ишлаб чиқариш 1990 йилги 40,8 млрд кубометрдан, 1998 йил салкам 54 млрд кубометрга кўпайди. Аҳолини табиий газ билан таъминлаш юзасидан катта ютуқларга кўпайди. Аҳолини табиий газ билан

www.arxiv.uz таъминлаш юзасидан катта ютуқларга эришилди. Хусан, мустақиллик арафасида шаҳар аҳолисининг 43 фойизи, қишлоқларда эса 17 фойизи аҳоли табиий газ билан таъминланган бўлса, бу кўрсаткич 1997 йили 64 ва 48 фойизни ташкил қилди. Ўзбекистоннинг жаҳондаги кўплаб мамлакатлар билан ташқи иқтисодий алоқалари кенгайиб мустаҳкамланиб бормоқда. Эндиликда жаҳондаги энг йирик конлардан ҳисобланган Қизилқум нинг олтин ва уран бойликлари мамлактимиз тараққиётига хизмат қилмоқда. Собиқ СССР нинг парчаланиб кетиши оқибатида Россия корхоналари ҳамда Ўзбекистон уран ва олтин қазиб олиш саноати ўртасидаги кооператив алоқаларнинг узилиши натижасида ҳарбий саноат комплекнинг Навоий вилоятидаги 50 минг нафар инженер ва малакали ишчилари икки ўртада қолди. Ўзбекистон Президенти йирик, иқтисодчи мутахассис И.А.Каримов вазиятни ҳар томнлама ўйлагани ҳолда Навоий тьоғ – металлургия комбинатини тиклаш ва ривожлантириш ишларини давлат зиммасига ўтказди. Комбинатни қайта қуриш мақсадида хориждан олинган қарздан тушгван фойдаларни беш йил давомида корхона ихтиёрида қолдирилди. Хорижий давлат корхоналари билан битим тузиш, қарз олиш, инвестициялардан фойдаланишда комбинатга тўла мустақиллик берилди. Ҳисоб – китоблар, катта жамоанинг меҳнати ўз натижаларини берди. Беш йилдан кейин Мурунтовдан тонналаб олинган олтинлар давлатни валюта заҳирасини тўлдирди. Арзон ва сифатли уран олиш ҳам йўлга қўйилди. Американинг Колорадо штатидаги “Нъюмонт” фирмаси билан мурунтовда қўшма корхона қурилиши билан ишлар яна қизиб кетди. “Зарафшон - Ньюмонт” қўшма корхонасига фирма томонидан ажратилган 200 млн доллар инвестиция ёрдамида оддий шароитда ярим асрлик ишлар икки йилда ўз натижаларини берди. Навоий тоғ металлургия комбинати олтин рудасини қазиб олишдан то заргарлик безакларини тайёрлайдиган жаҳонда тўла циклда ишлайдиган ягона корхонага айланди.

www.arxiv.uz Ўзбекистоннинг истиқлоли машинасозлик саноатини, айниқса унинг муҳим тармоғи – автомобилсозликнинг ривожланишига боғлиқ. 1992 йилнинг август ойида жанубий Корес Республикаси билан Ўқбекистон ўртасида тузилган битим асосида “УзДЭУ авто” қўшма корхонаси ташкил этилди ва Асака шаҳрида енгил автомашиналар ишлаб чиқаришга киришилди. 1993 йилда ГФР даги “Мерседес Бенц АГ” корпорацияси билан Хоразмда юк автомашинасини чиқариш учун шартнома тузилди. 1994 йили “Дўстлик” автомобиль заводида дастлабки 350 “Мерседес Бенц” юк автомобили ишлаб чиқилди. 1996 йилнинг март – июл ойларида “УзДЭУ” автокорхонаси “ТИКО”, “НЕКСИЯ” енгил автомашиналарини чиқар бошлади. Эндиликда “ДЭУ” корхонаси билан шартномага кўра бу машиналарнинг янги моделларини ишлаб чиқариш режалаштирилди. 1995 йили “Ўзавтосаноат” уюшмаси билан Туркиянинг машҳур “Кочхолдинг” компанияси ўртасида тузилган шартнома асосида самарқанднинг Сўғдиёна мавзесида қад кўтарган автобус заводи 1999 йил март ойида ўзининг маҳсулотини бера бошлади. Янги корхонанинг очилиши маросимида икки давлат Прездентлари И.А.Каримов ва С.Демирел қатнашдилар. 3 савол. Иқтисодий ислоҳотларнинг ҳал қилувчи бўғини сифатида қишлоқ хўжалигида туб ислоҳот ўтказиш, уни жадал ривожлантиришга алоҳида берилди. Қишлоқ хўжалигида ислоҳотларни амалга оширишда энг устувор масала сифатида ерга мулкчилик масаласи ҳал қилинди. Ўзбекистон Республикасида суориладиган ерларнинг камлиги ҳисобга олиб, ер хусусий мулк қилиб сотилиши мумкин эмаслиги, балки уни узоқ муддатли ижара шартлари билан топшириш мумкинлиги ҳуқуқий ҳужжатларда қайд этилди. “Ер тўғрисида”ги Қонун қишлоқ хўжалигида иқтисодий муносабатларининг қандай ташкил этиш шартлари кўрсатилиб берилди. Қишлоқ хўжалигида кўп укладли иқтисод вужудга келди. 1997 йили шахсий томорқа хўжалиги – 3 млн гектарни ташкил қилди. Томорқа хўжалигининг экин майдони 1989 йили 257 минг гектар бўлса, 1997 йил – 599, 7 минг гектарга кўпайди. 1996 йили

www.arxiv.uz шахсий ёрдамчи хўжаликларда 640 минг т гўшт, 2,968 минг т сут, 1,711 минг т сабзавот, 321 минг т мева, 307,8 минг т плиз, 338,1 минг т картошка, 729 млн дона тухум етиштирилди. Ғаллакорлар Ўзбекистоннинг ғалла мустақиллигига катта ҳисса қўшмоқда. Улар 1996 йили давлатга 2 млн 100 минг тонна ғалла топширган бўлсалар, 1998 йили 4,6 млн тонна ғалла ҳосили етиштирди. Бундан 3,5 млн тоннаси буғдой эди. ғаллакорларнинг ютуқлари ўз – ўзидан бўлгани йўқ. Пахта майдонларини қисқартириш эвазига дон экинларининг майдони кенгайтирилиб 1,5 млн гектарага етказилиб пахта майдонлари билан тенглаштирилди. Ғаллачиликнинг техника базаси мустаҳкамланди. 8159 та “Нива”, “Дон”, “Сибиряк” комбайнлар билан бир қаторда американинг “Кейс” фирмасидан келтирилган 637 комбайн ғалла ўрим – йиғимида қатнашди. Ўзбекистон Республикаси Олий мажлиснинг 1 чақириқ 10 сессияси (декабр, 1997 йил) аграр ва иқтисодий муносабатларни тубдан ўзгартириш юзасидан қатор қонунлар қабул қилди. “Ер кодекси”, “Қишлоқ хўжалиги кооперативи (ширкат хўжалиги) тўғрисида”, “Деҳқон хўжалиги тўғрисида”, “Ер кадастри тўғрисида”ги қонунлар қишлоқ хўжалигининг ҳуқуқий асосларини мустаҳкамлади. Ўзбекистон тараққиётидаги ўзига хос йўлнинг асосий тамойилларидан бири кафолатланган ижтимоий сиёсатни амалга оширишдан иборатдир. Унинг моҳияти жамиятда кам таъминланган, боқувчиси йўқ, кўп болали оилаларни, ногиронлар ва қариялар ижтимоий ҳимоя қилиш, жамият аъзоларининг ўта бойлар ва камбағалларга табақаланиб кетишни олдини олишга қаратилган. Шу мақсадда мустақилликнинг дастлабки йилларида аҳоли турмуш даражасини барқарорлаштиришга қаратилган зарурий чора – тадбирларнинг дастурини ишлаб чиқилди ва ҳаётга тадбиқ этилмоқда. Бу тадбирларни амалга ошириш учун давлат бюджетидан ажратилган маблағлар ҳажми йилдан – йилга ортиб бормоқда. Хусусан, 1999 йил давлат бюджетини

www.arxiv.uz шакллантиришда объектив сабабларга кўра юз берган айрим қийинчиликларга қарамасдан, маъмурий ва бошқарув органлари тизимида ўтказиладиган қисқартиришлар ҳисобига ижтимоий соҳаларга ажратиладиган маблағларинг камайишига йўл қўйилмади. 1998 йил охиридаги ҳисобига кўра мамлакатда 3 млн 252 мингдан ортиқ киши пенсия ва нафақалар олди ва бу мақсад учун 75 млрд 541 сўм миқдорида маблағ ажратилди. Шундан фақат икки ёшгача боласи бор оналарга 10 млрд 448 сўм нафақа берилди. Кам таъминланган аҳоли қатламлари нафақа ва моддий ёрамдан ташқари турли хил имтиёзлардан кенг фойланади. Жумладан, жамоат транспортида текин ёки арзон ҳақ тўлаб юриш, турар жой ва коммунал хизматлари учун хақ тўлашда, дори – дармонлар ва энг зарур озиқ – овқат маҳсулотларини белгиланган меъёрда бепул ёки арзон нархда олиш ва бошқа бир қанча енгилликлар берилган. Булардан ташқари мустақиллиук йилларида ўрта махсус ва олий ўқув юртларининг профессор – ўқитувчиларига, тиббий ходимларга электр энергия, газ ва коммунал хизматларидан фойдаланишда қатор имтиёзлар берилди. Бозор муносабатларига ўтиш муносабати билан аҳоли даромаднинг моҳияти янгиланмоқда. Уларнинг манбалари ўзгармоқда. Маош билан ўлчанган иш ҳақидан ташқари тадбиркорлик даромади, акциядорлик дивиденди, мцулкдан келган даромад, томорқа масҳсулотларини сотишдан олинадиган тушум шаклларида бозор даромадлари пайдо бўлди. Аҳоли даромадларининг бозорга боғлиқ манбаларининг йилдан – йилга ўсиб бориши муносабати билан иш ҳақининг салмоғи пасайиб бормоқда. Масалан, 1992 йили иш ҳақи аҳоли даромаднинг 57% ни ташкил қилса, 1995 йилда эса 44,2% ни ташкил қилди. 1997 йили аҳоли барча даромадларининг қарийиб чорак қисми тадбиркорлик фаолиятидан тушди. Мустақилликнинг дастлабки кучларидан бошлаб бозор муносабатларига мос пул – кредит тизими шакллантирилди. 1991 – 1996 йиллар давомида Ўзбекистон Республикаси ҳукумати Миллий банк ва Молия тизими юзасидан

www.arxiv.uz бир қанча қарорлар қабул қилди. 1995 йил декабрда Олий Мажлиснинг навбатидаги сессияси Марказий банк ва банклар тўғрисида Қонунлар катта аҳамиятга эга бўлди. Марказий банкдан ташқари Тошкент шаҳри ва вилоятларида 30 та акциядор – тижорат, ширкат ва хусусий банклар фаолият кўрсатмоқда (1995). Уларнинг ҳар қайсисида филиаллар мавжуд. Масалан, “Пахта банк” да 184, “Ўзтадбиркор” банкда 254 ва ҳ.филиаллар хизмат қилмоқда. 1994 йилнинг 1 июлда бошлаб иқтисодий мустақилликнинг зарурий шарти тариқасида Ўзбекистон Республикасининг пул бирлиги – сўм муомалаг киритилди. Миллий валютанинг муомалаг киритилиши иқтисодиётни барқарорлаштириш, корхоналар ва тармоқлар молиявий аҳволини мустаҳкамлаш, аҳоли вамамлакат истеъмол бозорини муҳофаза қилишда катта ўрин тутди. Мустақил Ўзбекистон хазинасини тўлдирувчи, иқтисодий ислоҳотларни муваффақиятли ўтказишнинг асосий манбаи солиқдир. Шунинг учун солиқ тизимини такомиллаштиришга дастлабки бошлаб катта эътибор берилди. Вазирлар Маҳкамасининг 1991 йил 12 августдаги “Ўзбекистон Республикасида Давлат Солиқ органлари ҳақида”ги Қарори асосида давлат солиқ тизими шакллана бошлади. Солиқ тўловчилар сони йилдан – йилга кўпайиб бормоқда. Агар 1994 йилда 91 мингдан ортиқ солиқ тўловчи юридик шахс рўйхатдан ўтган бўлса, 1997 йили уларнинг сони 148 мингтага етди. Хуллас, иқтисодий ислоҳотларнинг ютуқлари мамлакатда иқтисодий барқарорликни таъминламоқда.

www.arxiv.uz Адабиётлар 1. И.А,Каримов Ўзбекистон – бозор муносабатларига ўтишнинг ўзига хос . Т., “Ўзбекистон” 1993 й. 2. И.А.Каримов Ўзбекистон иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш йўлида. 1. И.А.Каримов Ўзбекистоннинг сиёсий – ижтимоий ва иқтисодий истиқлолининг тамойиллари. “Ўзбекистон овози”, 25 феврал 1995й. 2. И.А.Каримов Мулкдорлар синфининг шаклланиши – ислоҳотлар муваффақиятининг бош мезонлари “Халқ сўзи”, 8 феврал 1997. 3. И.А.Каримов Ўзбекистон XXI аср бўсағасида. Т. “Ўзбекистон”, 1997,188 – 211 бб. 4. И.А.Каримов Қишлоқ хўжалиги тараққиёти – ҳаёт манбаи. “Иқтисод - ҳисобот”, Н2, 1998. 5. И.А.Каримов Халқ фаровонлиги – фаолиятимиз мезони. “Ўзбекистон овози”, 25 июл, 1998. 6. Иқтисодий ислоҳотларни янада чуқурлаштириш, хусусий мулк манфаатларини ҳимоя қилиш ва тадбиркорликни ривожлантириш чора – тадбирлари тўғрисида. “алқ сўзи”, 22 январ, 1994й. 7. Ўзбекистон Республикаси, Энциклопедия Т. , “Ўзбекистон”, 1997 й 8. Чет эл инвестициялари тўғрисида Ўзбекистон Республикаси қонуни. “Халқ сўзи”, 20 май, 1998 й. 9. А.Ўлмасов, Ш.жабборов. Даромаднинг янги манбалари: у ўзи нима? “Халқ сўзи”, 21 – 22 апрел, 1998й.

Похожие

Мустакиллик йилларида Узбекистоннинг иктисодий, маънавий, маданий тараккиёти

Узбекистоннинг маънавий, маданий тараккиёти

1946 – 1985 йилларда Узбекистоннинг ижтимоий – иктисодий ва сиёсий хаёти. Ютуклар ва муамолар

80-йилларда Италия

Мустамлакачилик карамлик шароитида маьнавиятга муносабат ва унинг окибатлари