Иккинчи жаҳон урушидан кейинги даврда АҚШ - История - Рефераты

Иккинчи жаҳон урушидан кейинги даврда АҚШ

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

94.5 KB

Иккинчи жаҳон урушидан кейинги даврда АҚШ Режа: 1. АҚШда урушдан кейинги аҳвол. “Адолатли йўл”. 2. Ижтимоий-сиёсий ҳаётда ўнг-консерватив бурилиш. 3. Ташқи сиёсий курсдаги урушдан кейинги ўзгаришлар. 4. Республикачилар ғалабаси. Д.Эйзенхауэр сиёсати. 5. Ж.Кеннеди. Демократларнинг қайтиши.

АҚШда урушдан кейинги аҳвол. “Адолатли йўл”. Бошқа мамлакатларга нисбатан АҚШ Иккинчи жаҳон урушида энг кам нисбий ва моддий талофат кўрди; 300 минг одам ҳалок бўлди ва бедарак йўқолди. Бундан ташқари Америка иқтисодиётининг жадал ўсишининг омилига айланди. Масалан уруш йилларида АҚШ саноатининг қуввати икки баравар экспорт ҳажми эса беш бараварга кўпайди. АҚШ урушдан энг қудратли иқтисодий ва ҳарбий сиёсий илғор манюкетга айланди. 1948 йилда капиталистик дунё ишлаб чиқаришида АҚШ кўлами 54,6% ни, унинг олтин захиралари эса дунё захираларининг 53,3% ни ташкил этди. Уруш сўнгида АҚШ капиталистик дунёдаги энг кўп сонли ва қудратли армияга эга эди. 1949 йилгача у атом қуроли монополиясига эгалик қилар ва ундан фойдаланарди. Шунинг учун, АҚШнинг ўзини “эркин дунё” манфаатлари ҳимоячиси деб эълон қилиши ажабланарли эмас. Бу мамлакатлар барча капиталистик мамлакатларни қамраб оларди. Урушдан кейинги даврда иқтисодий ва ижтимоий соҳаларда президент Ф.Д.Рузвельтнинг “янги курс (йўл)” дастури доирасида бошланган ислоҳотлар давом эттирилди. 1944-1946 йилларда ҳарбий ҳаракатлар тугагандан сўнг демобилизация қилинишлари керак бўлган ҳарбийлар ҳамда аҳолининг қашшоқ қатлами аҳволини яхшилашга йўналтирилган бир қатор қонунлар қабул қилинди. Бу қонунларга, жумладан, уруш қатнашчилари учун катта имтиёзлар беришни кўзда тутувчи “солдать биль”, ишсизликни қисқартиришга қаратилган бандлик тўғрисидаги қонун, нафақа ва тўловларни ошириш акти кирарди. 1945 йил апрелида Ф.Д.Рузвельт ўлимидан сўнг АҚШ президенти бўлган Г.Труменнинг ўз сиёсатини “адолатли йўл” деб атагани тасодифий эмас эди.

Ижтимоий-сиёсий ҳаётда ўнг-консерватив бурилиш. Шу билан бирга, урушдан кейинги аҳвол аҳоли кенг қатламлари кайфияти сўл томонга оғиши билан характерланувчи кўпчилик Европа мамлакатларидан фарқли ўлароқ, АҚШда ўнг ва консерватив кучлар чиқиши кузатилди. Бу хусусан, 30-йилларда қабул қилинган ижтимоий қонунларни қайта кўриб чиқишга уринишларда ўз ифодасини топди. Америкалик қонун чиқарувчилари позицияларидаги энг ёрқин ўзгаришлар 1947 йилда моҳиятан ишчиларга қарши бўлган Тафт-Харли (АҚШ конгрессидаги бу қонун ташаббускорлари номига кўра шундай номланган) қонунининг қабул қилиниши бўлиб, унинг асосий мақсади касаба уюшмалари фаолиятини чеклаш ва назоратга олишдан иборат эди. Бу қонун, жумадан, давлат хизматчилари уюштирган ва барча сиёсий йўналишга эга норозиликларни бойкот ва тикетларни таъқиқлаб қўярди. Ҳукумат норозилик намойишлари ва стачка (иш ташлаш)ларни 80 кун давомида тўхтатиб қўйиш ҳуқуқига эга бўлди. Ишчилар ҳаракатини назорат қилишнинг янада кучайтиришга қаратилган бу йўналиш 1959 йилда қабул қилинган ва меҳнат вазирлигининг касаба уюшмалари ички ишлари, хусусан уларнинг молиялари ва касаба уюшмаси олий раҳбариятини танлаш механизми устидан назорат ўрнатишни кўзда тутувчи Лэндрем Гриффин қонунини қабул қилиш билан давом эттирилди. Шуни ўзи билан меҳнат муносабатларининг давлат томонидан тартибга солиниши тизими янада қатъийлаштирилди. Ўнг томонга бурилишнинг яққол намоён бўлишининг кўринишларидан бири жамоатчилик фикридаги антисовет ва антикоммунистик кайфиятларнинг кучайиши эди. 1947 йилда давлат хизматчиларини “яроқлиликка текшириш” номли ишлар бошланиб кетди. Бу ишлар аслида коммутум ва СССРга хайрихохликда шубҳа қилинган барча бошқача фикрловчи ва ишончсиз шахслардан давлат аппаратини тозалаш компаниясига айланиб кетди. 1949 йил январда ўнг доиралар

ташаббуси билан кенг сонли АҚШ коммунистик партиясига қарши суд жараёни бошлаб юборди. Партия яроқсизликда ва ҳатто сал бўлмаса Совет Иттифоқи фойдасига жосуслик қилиш деб айбланди. 9 ой давлм этган бу жараён натижасида коммунистик партия Миллий қўмитасининг ўн бир нафар аъзоси ва турли муддат билан қамоқ жазосига маҳкум қилинди. Аммо энг мукаммал (тугалланган) ва кескин шаклда ўнг консерватив бурилиш 1950-1953 йилларда маккартизмда намоён бўлди. Сенатор Ж.Маккорти раҳбарлигида ўнг доиралар томонидан кенг миқёсдаги антикоммунистик ва антисовет компанияси шундай номланди. Ҳақли равишда “алвастилар ови” деб аталган бу компания, гўёки Совет Иттифоқи бошчилигида дунёвий коммунизм томонидан АҚШга қарши тил бириктириш олдида ваҳима тушишини сингдиришга қаратилган эди. Коммунистлар ва уларнинг тарафдорлари ҳукумат олий доираларига йўл олганликлари ҳақида уқтириларди. Ислоҳотчи президент Ф.Д.Рузвельтнинг ҳукмронлик даври “сотқинликнинг йигирма йили” деб номланди. Олий мақомдаги мансабдор шахслар, ижодий зиёлилар намояндалари, таниқли олимлар ва жамоат арбоблари бадном этилар эди. Уларнинг баъзиларига қарши суд жараёнлари амалга оширилди. Маккарти давлат департаменти, Пентагондаги “коммунистлари” излаб топарди. ва Эйзенхауэр маъмуриятини Хитой билан савдо-иқтисодий муносабатларни сақлаётган Англияга иқтисодий ёрдам беришда очиқчаси айблов билан чиқди. Бузғунчи “унсурлар” ва иммигрант (муҳожир)лар тўғрисида қонунлар ҳам қабул қилинди. Хусусан, 195 йилда АҚШ конгресси коммунистларни назорат қилиш тўғрисида қонун қабул қилди. Бу қонунда коммунистик партия аъзоларини ҳар йили “хорижий агент” сифатида адлия вазирлигида рўйхат олишни кўзда тутган эди. Аммо ҳукмрон доиралар, ўзларининг АҚШга қарши тил бириктиришига қарши айбловларида ҳеч қандай чегара билмайдиган

жўшқин сенатор ва унинг тарафдорларининг фаолияти мамлакат обрўсига путур етказиши мумкинлигига тобора яхшироқ ишонч ҳосил қилишаётган эди. 1954 йилда АҚШ сенати Маккарти олий қонун чиқарувчи органни айблашда ҳамда “коммунизмга қарши кураш”га ажратилган давлат маблағларини ноқонуний сарфлашда айблаб жавобгарликка тортишга мажбур бўлди. Шу йилнинг 2 декабрида эса сенат овозларининг мутлоқ кўпчилиги билан сенаторни айблади ва бундан кейин у сиёсий саҳнани жуда тез тарк этди. Ташқи сиёсий курсдаги урушдан кейинги ўзгаришлар. Ҳукмрон доиралар мавқеидаги ўнг томонга бурилиш хусусан ташқи сиёсат соҳасида яққол кўзга ташланди. Урушни тугаши арафасидаёқ антигитлер коалицияси бўйича иттифоқчилар ўртасидаги келишмовчиликлар тобора ўсаётган даражада ўзини намоён қиларди. Уруш тугаши билан бу қарама-қаршиликлар ҳммага ойдин бўлиб қолди. Бу қарама-қаршиликларнинг кескинлашуви аввал коалициянинг амалда парчаланишига, кейин “совуқ уруш”нинг бошланишига олиб келди. Бу масалада ташаббус АҚШ томонда эди. “Совуқ уруш” ва унинг натижасида юзага келган “куч нуқтаи назаридан” сиёсати “уруш ёқасида тенглаштириш”, “умумдунёвий ўзаро кураш” ва бошқалар каби ташқи сиёсий доктриналар халқаро тенгликнинг ошишига ва янги жаҳон уруши хавфининг кучайишига олиб келди. “Совуқ уруш” сиёсати доирасида Трумэн маъмурияти бир қатор ташқи сиёсий қадам ва ташаббусларни қабул қилди. Улар таркибида Трумэн доктринаси ва Маршалл режаси ҳам бор эди. Бош мақсади “коммунизмни ушлаб туриш” ёки соддароқ қилиб айтганда СССРга қарши туриш бўлган Трумэн доктринаси сўл кучларнинг ғалаба қилишлари ва СССРнинг таъсирини кучайишига йўл қўймаслик учун Греция ва Туркияга ёрдам беришни кўзда тутарди. Ж.Маршал режаси (унинг муаллифи-ўша пайтдаги давлат котиби номига қўйилган) АҚШ иттифоқчи-мамлакатларига уруш пайтида ишдан

чиққан иқтисодиётни қайта тиклаш кенг қамровли дастурдан иборат эди. Бу дастурнинг тўрт йиллик (1948-1952) амал қилиш даврида АҚШ жуда катта бўлган 12,5 млярд долларни сарфлади. Америкаликлар Европа мамлакатларида ишдан чиққан иқтисодиётни тиклашга қаратилган кескин чоралар кўрилмаса бу мамлакатларда ижтимоий ёки бошқа ҳодисаларнинг хавфи борлиги тўғрисида мутлақо ҳақ эдилар ва Европада вазият барқарор бўлишидан манфаатдор эдилар. 1949 йилда АҚШ ташаббуси билан Ғарбнинг саноати ривожланган мамлакатлари ҳарбий-сиёсий иттифоқи-Шимолий Атлантика Шартномаси Ташкилоти (НАТО) ташкил қилинди. Аввалига блок 12 мамлакатни ўз ичига оларди, кейинчалик яна уч мамлакат унинг аъзоларига айланишди. 1982 йилда эса Испаниянинг қўшилиши билан унинг аъзолари сони 16 тага етди. 1950 йилда америкаликлар Жанубий Кореялик Ли Син Моннинг қўғирчоқ режимини қўллаб фуқаролар урушига аралашдилар. 1951 йилда Японияга “ўзаро хавфсизлик” тўғрисидаги шартномани зўрлаб қабул қилдириб, АҚШ раҳбарияти япон ерида ўз қўшинларининг катта қисмининг сақлаб қолинишига муваффақ бўлдилар. Республикачилар ғалабаси. Д.Эйзенхауэр сиёсати. 1952 йилда президент сайловларида 1932 йилдан бери оппозицияда бўлган республикачилар партияси машҳур генерал Д. Эйзенхауэр раҳбарлигида ғалаба қозонди. У иккинчи жаҳон уруши даврида Европадаги АҚШ қўшинларига раҳбарлик қилар ва Иттифоқчилар қўшининг Франция соҳилига киритилиши операциясига раҳбарлик қиларди. Уруш тугаши билан Эйзенхауэр АҚШ қуролли кучлари штаб бошлиқлари қўмитаси раиси 1947 йилда эса Колумбия Университети президентига (ректорига) айланди. 1951 йилда генерал Европада Ғарбий Европа мамлакатлари-НАТО аъзоларининг қуруқликдаги, денгиздаги ва ҳарбий ҳаво кучларига раҳбарлик қилди. 1952 йилга келиб у мамлакатнинг машҳур ва обрўли кишисига айланди.

Эйзенхаурэр ғалабасига, бошқалардан кўра, шу нарса ҳам туртки бўлдики, у кенг жамоатчилик орасида 5 та Корея жангчини тугатишга ваъда берганди. Бу уруш Америка халқига катта талофатлар етказди. Эйзенхауэрнинг ўзи мемуарларида таъкидлаганидек, бу уруш иккита жаҳон урушлари ва граждан уруши ҳисобга олинмаса, АҚШ тарихидаги энг қонли уруш бўлди. АҚШ Кореяда 398 минг ўлганлар, яраланган ва асирлрни, иттифоқчилари эса 29 минг кишини (Жанубий Кореядан ташқари) йўқотди. Шунинг учун Эйзенхауэр ўз уринишларини Корея урушини тўхтатишга қаратди. Умуман, республикачилар маъмуриятининг ташқи сиёсати Совет иттифоқига нисбатан “куч нуқтаи назаридан” сиёсат олиб боришни давом эттирилиши билан характерланарди. Аммо Эйзенхаурэр қўшма Штатларнинг шундай арбобларидан бири эдики, Америка ҳамма нарсага қодир эмас ва унга ҳамма нарса не дозволено. Бу нарса айниқса, 1957 йил октябрь ойида Совет Иттифоқида дунёдаги биринчи сунъий йўлдош учирилишидан кейин янада яққолроқ намоён бўлди. Бу СССР ядро қуролларини АҚШнинг ҳаётий муҳим марказларига етказиш воситаларига эга бўлганлигини билдирар эди. Бундан буён АҚШ рақибнинг тўғри ҳамласига неуязвимий эмас эканлиги аён бўлиб қолди. Шунинг учун Эйзенхауэр Совет Иттифоқи билан ҳамкорлик қилиш заруриятини тушунар, фан, санъат ва маданият соҳаларида совет-америка алоқаларини ривожлантиришни муҳим деб ҳисобларди. Эйзенхауэрнинг яна бир хизмати шундан иборат эдики, у қуролланишни янада оширишини ёқлаб чиқувчи ҳарбий саноат комплексининг ўта тиришқоқ намояндаларини тўхтатиб қоларди. У, агар бундай шахсларга бошқарувсиз ҳокимият берилса, АҚШ партизан давлатга айланиб қолишига ишонарди. Оқ Уйга келгандан кейин Эйзенхауэр бошқа сайловолди ваъдаларини, айниқса, ички сиёсат масалаларига оид ваъдаларни бажаришга шошилмас эди. Бунда шуни ҳисобга олиш керакки, республикачиларнинг сайловолди дастурида янги курсни тартибга солиш,

давлатнинг бошқарувчилик ролини қисқартириш, эркин рақобат ва эркин бозор тамойилларини тиклаш асосий ўрин тутарди. Аммо, сиёсат бобида реалист бўлган Эйзенхауэр Америка капитализми аллақачон корпаратив шаклга эга бўлгани ва давлатнинг иқтисодиёт ва ижтимоий соҳада қисқартириш эмас, балки фақат ошириш мумкинлигини тушунарди. Шунинг учун ички сиёсатда, айниқса , ижтимоий соҳада унинг маъмурияти ўзларидан олдин ҳукмронлик қилган демократлар сиёсатини кичик тузатишлар билан давом эттираётган эди. Ж.Кеннеди. Демократларнинг қайтиши. АҚШнинг урушдан кейинги тарихида 1960 йилдаги президент сайловларида демократлар партияси номзоди Массагусетслик 48 ёшли сенатор Ж.Кеннедининг ғалабаси муҳим босқични ташкил этди. В.Вильсон ва Ф.Рузвельтлар анъанасини давом эттириб, Кеннеди “янги сарҳадлар” номли ислоҳотлар дастурини олиб чиқди. Ўз йўналиши ва сиёсий дунёқарашига кўра у Ф.Рузвельтга жуда яқин эди ва ҳам давлат ичида ҳам халқаро саҳнада вазиятга тўғри реалистик баҳо берилиши билан фарқ қиларди. Жуда бадавлат оиладан чиққан ҳамда интелектуал ва сиёсий элита намояндаси бўлган Кеннеди аҳолининг кенг қатламлари аҳволини яхшилаш ва уларнинг бозор иқтисодиёти ва сиёсий демократия идеаллари курашчиларига айлантириш учун давлат сиёсатини доимо такомиллаштириб бориш зарурлигини яхши тушунарди. Кеннеди ҳукумати иқтисодиётни барқарорлаштириш ва ижтимоий ёрдам бўйича дастурларини кенгайтиришга қаратилган бир қатор чораларни қабул қилди ва амалга оширди. Жумладан, у алоҳида соҳалар, масалан, электра техника ва пўлат қуйиш соҳалари нархни кўтаришни таъқиқлади. қашшоқ минтақалар (энг аввало кўмир қазиб олувчи минтақалар)га ёрлам бериш, ишчиларни янги касбларга ўқитиш ва малакаларини ошириш, вояга етганлар орасида саводсизликни тугатиш бўйича дастурлар ишлаб чиқилган эди. Кеннеди маъмуриятининг энг муҳим ютуғи шундан иборат

эдики, республикачиларнинг ҳукмронлиги давридаёқ (1957 ва 1960 йй) қабул қилинган мактаб ва мансабдор шахсларни сайлашда ирқий камситишни таъқиқловчи қарор ва қонунларни ривожлантирган ҳолда жамоат жойлари ва ишга қабул қилиш пайтида ирқий камситишга қарши йўналтирилган янги қонун лойиҳасини конгрессга тақдим этди. Кеннедига ташқи сиёсат масалаларини ҳал қилишда ҳам ғайри одатий ёндашув хос эди. Унинг даврида “тинчлик корпуси” ташкил қилинди. Бу ташкилот қолоқ мамлакатларда иқтисодиёт, таълим, соғлиқни сақлаш ва бошқа соҳаларда ишлашга истак билдирган кўнгиллилардан иборат бўлган 10 йилга мўлжалланган ва кенг оммавийлаштирилган “Тараққиёт йўлида бирлашув” номли дастурга муҳим эътибор қаратилди. Бу иккала дастурларнинг асосий мақсади АҚШнинг халқаро миқёсдаги таъсирини кучайтиришдан иборат эди. АҚШ пайтда айнан Кеннидининг ҳукмронлик даврида, 1959 йилдаги инқилобдан сўнг АҚШнинг таъсир доирасидан чиққан Куба ҳузурида совет Роне топарининг жойлашишидан кейин юзага келган 1962 йилдаги Куба ракета инқирози рўй берди. Инқироз шу даражада кескинлашдики урушдан кейинги даврда биринчи марта дунёни термаядро уруш ёқасига олиб келди. Аммо, Ж.Кеннеди ва ўша пайтдаги совет раҳбари Н.С.Хрушев жуда чигил ва дунё тақдири учун 5 та хавфли бўлган бу вазиятдан ҳар иккала томонга мақбул келишувга келишга муваффақ бўлишди. 1963 йилда Кеннеди маъмурияти атмосфера, сув ости ва коинотда ядро синовларини таъқиқлаш тўғрисида Москва шартномасини имзолашди. Шуниси, эътиборлики, ўша йили Кеннеди ядро остида иккита қудратли мамлакатлар ўртасидаги уруш бемаъни эканлиги ва бу урушда ғолиблар бўла олмаслигини тан олди. 1963 йил 22 ноябрда ўзининг мамлакат бўйлаб сайловолди саёҳати пайтида Даллас шаҳрида (Техас штати) Кеннеди ёлланган қотил (ёки қотиллар) томонидан ўлдирилди. Бу фожеали воқеа нафақат Американинг

ўзи балки бутун дунёдаги замондошларини ларзага солди. Лекин, аср жинояти деб номланган бу қотиллик ҳозиргача очилмаганича қолмоқда ва эҳтимол Америка тарихидаги жумбоқлардан бири бўлиб абадий қолади. АҚШ президенти лавозимига 1964 йилда ишончли ғалабага эришган вице- президент Л.Джожон айбланди. Кеннеди йўлини давом эттириб, Жожон “Буюк жамият” дастурини эълон қилди ва унинг доирасида бир қатор ислоҳотлар комплекси ишлаб чиқилди ва амалга оширилди. Масалан, 1963, 1965 ва 1968 йилларда негрларнинг таълим соҳасида ва ишга қабул қилишда ирқий камситишнинг энг тарқалган шаклларини тугатишга қаратилган фуқаролик ҳуқуқлари тўғрисидаги янги қонунлар қабул қилинди. “Буюк жамият” доирасида, шунингдек, қашшоқликка қарши кураш дастури ҳам амалга оширилди. Аҳолининг камбағал қатламига ижтимоий ёрдам кўрсатиш кўлами сезиларли даражада оширилди. Аммо Вьетнамдаги урушнинг тобора кенгайиб бориши шароитида Жожон маъмурияти бир қатор энг кўп харажатли ижтимоий дастурларни қисқартириш ёки бутунлай тўхтатишга мажбур бўлди. 1964 йил бошланган бу уруш, 1965 йилда тобора кенг ёйилмоқда эди. Чегараланмаган қудрат ярим армиянинг қатнашишига қарамасдан америкаликлар Вьетнам халқи устидан ғалаба қозонишмади. Балки, улар ўзларииннг шармандаларча мағлубиятларини танолишга мажбур бўлишди. 60-йилларда фуқаролик ҳуқуқлари учун курашларининг ўсиши. ХХ асрнинг 60-йиллари АҚШда кенг норозилик ҳаракатлари билан характерланди. Шу нуқтаи назардан, 1955 йилдаёқ мамлакатдаги иккита энг йирик касаба уюшмалари - Америка Меҳнат Федерацияси (АМФ) ва ишлаб чиқариш касаба уюшмалари конгрессининг (ИЧКУК) ўз сафида 15-16 млн аъзога эга бўлган ягона умуммиллий ташкилотга бирлашуви муҳим аҳамият касб этади. Айниқса, рангли аҳолининг ижтимоий ва сиёсий ҳаётнинг турли соҳаларида (маиший, таълим, ишга қабул қилиш ва б.) ирқий камситишнинг сақланиб қолишидан кейин қўзғатилган негрлар ҳаракати

тўлқини энг муҳим воқеа бўлди. Бу чиқишлар давомида ёш негр руҳонийси Мартин Лютер Кинг катта шуҳрат қозонди. 1960 йилда “зўрлашларсиз ҳаракатлар” бошлангандан сўнг негрлар ҳаракати янги босқичга ўтди. Бу ҳаракатнинг асосий мўлжалларидан бири ирқий сегрегация, яъни негрлар ва оқ танлиларни мамлакатларда ажратиб ўқитиш, негрларни фақат оқларга мўлжалланган жамоат жойларига яқинлаштирмаслик ва бошқалар эди. Ўз ҳуқуқлари учун кураш воситалари сифатида негрлар оммавий марш ва юришлар, намойишларни ташкил қилишар, оқларга “мўлжалланган” кафе, ресторан ва бошқа жамоат жойларига боришарди. Айнан шу чиқишлар мамлакат раҳбарларини негрларнинг фуқаролик ҳуқуқлари тўғрисида бир қатор қонунлар қабул қилишга мажбур қилишди. 60-йиллар ўрталарида негрлар ҳаракатида шундай гуруҳлар ажралиб чиқишдики, ўз ҳуқуқлари учун куч ишлатиш йўли билан курашишга чақирувчи шиорлар билан чиқишарди. Бу нарса, хусусан, 1965 йилда Лос- Анжелесда бўлган тўқнашувларда намоён бўлди. Тўқнашувлар кўлами ҳақида шу факт гувоҳлик берадики, қатнашувчиларни тинчлантириш учун 10 минг нафар Миллий гвардиячи ва полициячи сафарбар этилди. Асосий мақсади “капиталистик тузумни қулатиш учун қуролланган ирқий уруш”дан иборат “қора юзлар” ташкилоти юзага келди. Аммо Американинг ирқпараст доиралари ҳам қўл қовуштириб ўтиришмаган эди. 1968 йил 6 апрелда улар ёллаган қотил дастидан Мартин Лютер Кинг ҳалок бўлди. Уни дафн этиш маросимида 150 000 киши қатнашди ва қора танли аҳолига нисбатан зўравонликка қарши сиёсий намойишга айланиб кетди. Ўша даврда, 1964 йилда Беркли шаҳрида бўлган ёшлар ва талабаларнинг чиқишларидан бошланиб кетган талабалар ҳаракати оммавий характерга эга бўлди. Бу ҳаракат дастурларида ижтимоий адолатсизлик, қашшоқлик, ирқий камситиш, , Вьетнамдаги уруш ва бошқалар асосий ўрин эгалларди. Турли минтақалар ва мамлакат университет марказларида

талабаларнинг чиқиши ва фаолиятини тартибга солишни ўз олдиларига мақсад қилиб қўйган турли талабалар ташкилоти юзага кела бошлади. Улар орасида “талабалар ва демкоартик жамият” уюшмаси сезиларли роль ўйнади. Бу ҳаракатнинг асосий таркибини “янги сўллар” ташкил этарди. Уларнинг бундай номланишига сабаб шу эдики, улар ижтимоий адолат ва тинчлик, ирқий камситишни тугатиш, миллий, конфессуал ва бошқа кичик жамоалар ҳуқуқларини ҳурмат қилиш , таълим тизимини мукаммалаштириш ва бошқалар қурилган янги ижтимоий-сиёсий тузумни барпо этишга чақирувчи сўл кайфиятдаги шиорлар билан чиқишарди. Аммо, марксизм ғояларига асосланиб, ўзгаришларнинг асосий ҳаракатлантирувчи кучи сифатида ишчилар синфини эътироф этувчи анъанавий сўллардан фарқли ўлароқ, улар бундай куч сифатида зиёлилар ва талабаларни эътироф этишарди. Вьетнамдаги урушга қарши ҳаракатлар кенг кўламга эга бўлди. Бутун мамлакат бўйлаб марш ва намойишлар, армияга чақирилишдан бош тортишлар ва чақирув қоғоз (карточка)ларини ёқиш авжига чиқди. Бу ҳараатнинг энг яққол намоён бўлиши АҚШнинг ҳарбий маҳкамаси- Пентагоннинг қамал қилиниши бўлиб унда 300 мингтача одам қатнашди. Бу ҳаракатнинг муваффақиятдан шу факт далолат берадики, 1968 йилда Жожон АҚШ, Вьетнам Демократик Республикаси раҳбарияти билан тинчлик музокалари олиб боришга рози эканлигини эълон қилди. Бундан ташқари Жожон 1968 йилдаги президент сайловларига ўз номзодини қўймаслигини маълум қилди. Мамлакат ғалаёнларнинг кескинлашуви ҳақида яна бир факт гувоҳлик беради: 1968 йил август ойида сайловолди чиқиш пайтида Кингдан кейин Ж.Кеннедининг укаси - мамлакатдаги машҳур сиёсат арбоби, президентликка номзод Р.Кеннеди ҳам ўлдирилди. Натижада президент сайловларида демократлар партиясидан Г.Хэмфри номзоди кўрсатилди. Вьетнам уруши ва тўпланиб қолган ижтимоий муаммоларнинг юки демократлар учун оғирлик қилди ва

сайловда арзимас устунлик билан республикачилар партияси номзоди Р.Никсон ғалаба қозонди.

Адабиётлар : 1. Новейшая история стран Европ ы и Америки XX век. Частъ 2 (1945-2000) М., 2001. 2. З.Р.Нуриддинов “Ғарб мамлакатларининг энг янги тарихи” (1939-1971). Т., 1976 й. 3. Г.Ҳидоятов, Х. Ғ уломов. Всемирная история стран Западной Европы и Америки. (1946-1995). Т. , 1999 й. 4. Новая и новейщая история. 1990 й. № 5. 5. Криговуз И.М. Крушение “реального социализма” в Европ е и судьбы освобод н вшихся народов. М. , 2001. 6. Мосририр. Осень-93. Хроника противостаяния. М., 1995.

Похожие

Иккинчи жаҳон урушидан кейинги йилларда европа ва Америка мамлакатлари

ССЖИ урушдан кейинги даврда

АҚШ 1970-1990 йилларда

Янги даврда Франциянинг ривожланиши

Дунёнинг этник манзараси ва этнослар классификацияси