Буюк Ипак йўли. Шаклланиши, ривожланиши, тармоқлари ва аҳамияти - История - Рефераты

Буюк Ипак йўли. Шаклланиши, ривожланиши, тармоқлари ва аҳамияти

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

48 KB

www.arxiv.uz Режа: 1.Ипак ва ипакчилик тарихидан 2.Буюк ипак йўлининг пайдо бўлиши ва ривожланиши 3 Буюк ипак йўлининг тармоқлари 4. Буюк ипак йўлининг Ўрта Осиё халқлари тарихида тутган ўрни.

www.arxiv.uz Қадимги халқларнинг турли томонлама ривожланишида савдо ва транзит йўлларнинг аҳамияти ниҳоятда каттадир. Мил. авв. ИИИ минг йилликка келиб, Ўрта Осиёнинг кўпгина ҳудудлари қадимги аҳоли томонидан ўзлаштириб бўлинган эди. Чўл ва дашт ҳудудлардаги кўчманчи чорвадор аҳоли воҳалардаги ўтроқ аҳоли билан ўзаро алоқаларни бронза даврига келиб янада ривожлантирадилар. Тарихий адабиётлардан маълум бўлишича, Буюк ипак йўли ташкил топмасдан анча илгариёқ Қадимги Шарқ ва Ўрта Осиё ҳудудларида ўзаро алмашинув йўллари мавжуд эди. Бронза давридаги (мил. авв. ИИИ—ИИ минг йилликлар) ана шундай йўллардан бири «Ложувард йўли» деб аталиб, унинг бир тармоҚи Бадахшон, Бақтрия ва МарҚиёна ҳудудларини Хоразм, СўҚд, Марказий ҚозоҚистон ва Урал билан боҚлаган. Яна бир тармоҚи эса, Бақтрия ва МарҚиёнани Месопотамия билан боҚлаган. Бу йўл Помир тоҚларидан бошланиб, Эрон, Олд Осиё, Миср орқали ўтган. Бадахшон Ложувардининг Ўинд водийси, Месопотамия ва Мисрдан топилиши бу қимматбаҳо тошнинг Қадимги Шарқда ниҳоятда қадрланганлигидан далолат беради. Қадимги йўллардан яна бири, Эрон аҳмонийларининг йўли бўлиб, бу йўлнинг бир тармоҚи мил. авв. ВИ—ИВ асрларда кичик Осиё шаҳарларини ҳамда Ўрта Ер денгизи бўйидаги Эфес, Сарди шаҳарларини Эроннинг марказларидан бири Суза билан боҚлаган бўлса, яна бир тармоҚи ЭронғБақтрия орқали СўҚдиёна, Тошкент воҳаси ва ҚозоҚистон ҳудудларидан ўтиб Олтойгача борган. Тарихий адабиётларда бу йўл «шоҳ йўли» деб аталади. Мил. авв. 138 йилда Хитой императори УғДи Чжан Цянни Ўрта Осиё ерларига жўнатади. Элчи Чжан Цян (мил. авв. 138ғ126 йилларда) Хитойнинг хуннларга қарши кураши учун иттифоқчи излаб келган эди. Мил. авв. ИИғИ асрларга келиб, Чжан Цян юрган йўлларда Хитойни Ўрта ва ўарбий Осиё билан боҚлайиган карвон йўли пайдо бўлади. Бу йўл Буюк ипак йўли деб аталиб, умумий узунлиги 12 000 км дан иборат эди. Илк ўрта асрларга келиб, Ипак йўлининг янада ривожланганлигини кузатиш мумкин. Ўз даврида ниҳоятда катта аҳамиятга эга бўлган бу йўлнинг дастлабки тармоҚи

www.arxiv.uz Хитойдаги Сиань шаҳридан бошланиб, Шарқий Туркистон, Ўрта Осиё, Эрон, Месопотамия орқали Ўрта Ер денгизигача чўзилган. Буюк ипак йўлининг тармоқлари Хитойнинг Аноси шаҳрига келиб, Ипак йўли бир неча тармоқларга бўлиниб кетган. Хусусан бир тармоқ АносиғХамиғҚошҚар орқали Қўқонга, ундан эса Тошкентга ўтган. Бу ердан Жиззах ва Самарқанд орқали Бухорога келган йўл Урганч орқали Гурьевга, у ердан Оқсарой орқали Қора денгиз бўйларига чиққан. Яна бир тармоқ эса Дунхуан орқали Хўтанга, ундан Лохурга ўтиб кетган. Ундан ташқари Бухорога келиб, бу тармоқ иккига бўлинган. Жанубий йўналиш БухороғҚаршиғТермиз орқали Нишопурга ўтган ва Ўирот орқали Ўиндистонга ўтиб кетган. Нишопурдаги тармоқлардан бири ТеҳронғҚазвинғЎамадонғБоҚдодғПалмира йўналиши бўйлаб Ўрта Ер денгизи бўйидаги Тир шаҳригача чўзилган. Умуман олганда Ипак йўлининг жанубий тармоҚи Ўзган орқали Ўшга ўтиб, Қува — МарҚилонғҚўқон орқали Хўжанд, Самарқанд, Бухорога ўтган. Шимолий йўналиши эса, Хазар хоқонлиги ва БулҚор давлати орқали Киев Руси ва Европа мамлакатларига бориб, бу тармоқ ВИ асрдан бошлаб ривожлана бошлаган. Ипак йўлининг асосий карвон йўлларидан ташқари ички савдо йўллари ҳам мавжуд эди. Буюк ипак йўлининг аҳамияти Ўрта Осиё ҳудудларида антик даврдан бошлаб, ривожланиш жараёнлари Буюк ипак йўли билан узвий боҚлиқдир. Хусусан, мил. авв. ИИ асрдан бошлаб Хитой ва Ўрта Осиё тарихийғмаданий вилоятлари билан савдо ва маданий алоқалар ривожланиб борди. ФарҚона, СўҚд ва Бақтрияга ипакчилик кириб келди. Карвон йўли ривожланиб борган сари савдоғсотиқ ва маданий алоқалар ривожланиб борди. Кушонлар ва эфталитлар даврига келиб (ИғВИ асрлар), Ўрта Осиё орқали ўтувчи Ипак йўли тармоқлари назоратини маҳаллий сўҚдий аҳоли қўлга оладилар. Қўшни давлатлар ҳам Ипак йўлидан

www.arxiv.uz манфаатдор бўлганлиги сабабли илк ўрта асрларда Эрон ва Византия ҳукмдорлари сўҚдийлар билан қонли курашлар олиб бордилар. Милоднинг бошларида қадимги дунёнинг илҚор маданиятли давлатлари асосан тўрттага: Рим, Парфия, Хитой ва Кушон давлатларига бўлинар эди. ўарбда Британ оролларидан шарқда Тинч океани соҳилларигача чўзилган бу забардаст салтанатлар инсоният тарихида биринчи бўлиб «Буюк ипак йўли» деб номланувчи йўл билан боҚландилар. Ипак йўли ривожланиб борган сари подшоларнинг ўзаро элчилар юборишлари, бирғбирларига ҳар хил совҚалар инъом этишлари анъанага айланди. Савдоғсотиқ мисли кўрилмаган даражада ривожланиб борди. Шунингдек, Шарқ билан ўарб маданиятининг бирғбирига таъсири кучайди. Давлатлар ривожланишидаги кўплаб маданий ўхшашликлар ҳам шу туфайли юзага келди. Буюк ипак йўли бўйлаб кўплаб карвонсаройлар, шаҳарлар барпо этилди. Бу йўлдан бораётган савдогарлар кўпинча йўлнинг охиригача бормас эдилар. Ўрта Осиё вилоятлари бу йўлнинг ўртасида жойлашганлиги сабабли савдогарлар Хоразм, Самарқанд, Термиз ва бошқа ҳудудларда ўз молларини сотиб, маҳаллий маҳсулотларни харид қилар эдилар. Ўрта асрлар Ўрта Осиё бозорларида четдан келтирилган кўплаб маҳсулотлар мавжуд эдики, ҳозирги кунда ипак йўли устидаги кўҳна шаҳарлар ва манзилгоҳлардаги археологик қазишмалар натижасида топилаётган топилмалар фикримизнинг далилидир. Мил. авв. ИИ асрда пайдо бўлиб, милоднинг ХВИ асрига қадар фаолият кўрсатган Буюк ипак йўли шу давр ичида Шарқ ва ўарб халқларининг кенг миқёсидаги ўзаро маданий ва иқтисодий алоқалари тарихида катта аҳамиятга эга бўлди. Бу йўл орқали алоқалар қилган қадимги халқларнинг ўзаро ҳамкорлик, алмашинув ва маданиятларининг бойиб бориши, тинчлик ва тараққиёт учун асос бўлиб хизмат қилди. Ўзбекистон ҳудудлари бу йўлнинг чорраҳасида жойлашган бўлиб, бу ерга турли мамлакатлардан савдогарлар, ҳунармандлар, олимлар ва меъморлар ташриф буюрганлар. ЮНЕСКО томонидан «Буюк ипак йўлиғмулоқот йўли» дастурининг ишлаб чиқилиши Евросиёдаги 30 дан ортиқ етакчи давлатларнинг 2000 йилга қадар

www.arxiv.uz илмийғмаданий фаолияти учун йўналиш бўлди. Республикамиз ҳудудларида ҳам илмий экспедициялар ташкил этилди. Бунинг натижасида кўпгина тарихийғмаданий обидалар ўрганилди, қадимги йўллар ва йўналишлар аниқланди, миллий ва маънавий бойлигимиз ҳамда анъаналаримиз ўрганилди. Жуда кўпчилик тадқиқотчилар иштирок этаётган «Буюк ипак йўлиғмулоқот йўли» дастурининг асосий вазифаси Шарқ ва ўарб халқлари ўртасида иқтисодий ва маданий алоқалар ўрнатган ҳамда ривожлантирган бу йўлни халқларнинг биродарлик, ўзаро ҳамкорлик ва самимий мулоқот йўлига айлантиришдан иборатдир

www.arxiv.uz Адабиётлар : 1. Каримов И.А. Ўзбекистон ўз истиқлол ва тараққиёт йўли. Т., 1992. 2. Каримов И.А. Ўзбекистон иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш йўлида. Т., 1995. 3. Каримов И.А. Ўзбекистон ХХИ аср бўсаҚасида... Т., 1998. 4. Каримов И.А. Ўтмишсиз келажак, ҳамкорликсиз тараққиёт бўлмайди. ЮНЕСКО ижроия кенгашида сўзлаган нутқи. «Халқ сўзи» газетаси, 1996 й. 25 апрел. 5. Каримов И.А. Ўзбекистон ХХИ асрга интилмоқда. Т., «Ўзбекистон», 1999. 6. Жўраев Н. ва бошқалар... Ўзбекистон тарихи. Т., 1998. 7. Касўмов А., Васькин И. Основнўе направления внешней политики Республики Узбекистан. Т., 1994. 8. www.e-tarix.uz

Похожие

Ўзбек давлатчилигининг шаклланиши ва дастлабки тараққиёт босқичлари. Буюк Ипак йўли

Хон йўли

Мовароуннахрда ислом хукуки асосий институтларининг шаклланиши ва ривожланиши (VIII-XIII асрлар)

Энг буюк жасорат

Буюк географик кашфиётлар