1948 йилдаги Берлин инқирози ва Германиянинг парчаланиши - История - Рефераты

1948 йилдаги Берлин инқирози ва Германиянинг парчаланиши

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

90.5 KB

1948 йилдаги Берлин инқирози ва Германиянинг парчаланиши Режа: 1. 1948 йилдаги Берлин инқирози ва Германиянинг парчаланиши 2. ГФР ва ГДР 50-70 йилларда 3. ГФРнинг конституциявий тузуми.

1948 йилдаги Берлин инқирози ва Германиянинг парчаланиши 1947 йилнинг бошидаёқ Германиянинг тараққиёт йўллари тўғрисидаги иттифоқчилар ўртасидаги сиёсий музокора бошиберк кўчага кириб қолгани яққол бўлиб қолган эди. ТИВКнинг Москвадаги 1947 йил март-апрелида бўлиб ўтган сессиясида Совет делегацияси тайёр маҳсулотни репарация (товон) ҳисобига ундиришни яна талаб қила бошлади. Унинг рақиблари товон-ундиришни бас қилиш ва немисларга иқтисодий тизимни тиклашга имкон беришни талаб қилишди. баҳс-мунозара бирор аниқ натижага олиб келмади. Барча Германия ерлари вакилларининг тиклаш чора- тадбирларининг ягона стратегиясини ишлаб чиқишга қаратилган йиғилишини ўтказишга бўлган уринишлар ҳам зое кетди. ТИВКнинг навбатдаги 1947 йил декабрида Лондонда бўлиб ўтган сессияси ҳам мутлақо натижаси бўлди. Унда ҳаттоки кейинги сессияни қачон ва қаерда ўтказиш келишиб олинмади. Германия масаласининг кескинлашиши СССРнинг товон ундиришига қаттиқ туриб олишидан ташқари АҚШнинг ташқи сиёсати ўзгариши билан ҳам боғлиқ эди. “Трумэн доктринаси”нинг қабул қилиниши ва иккала “буюк давлатлар” ўртасида очиқчасига қарама-қаршилик бошланиши энг аввало европа мамлакатлари тақдирига таъсир кўрсатди. АҚШ Европага ҳарбий блок стратегияси нуқтаи назаридан қарай бошлади. Бу йўналишдаги илк қадам “Европанинг тикланиши ва ривожланиши” (Маршалл режаси) дастурининг ишлаб чиқилиши бўлди. 1947 йилнинг июнида қабул қилинган ва 1947 йил июлида Париж конференциясида кўрилган бу хужжат 1948 йил апрелда АҚШда қонун кучга кирди. аввалига на Германия (бутунлай), на унинг ғарбий минтақалари иқтисодий ёрдам дастури қатнашишчи сифатида қаралмади. Вазият 1948 йилда ўзгарди. 1948 йил январида Бизония вазирлар мажлисида бу ерларда иқтисодий ислоҳотни тайёрлаш бўйича бир қатор чора-тадбирларни амалга ошириш тўғрисида қарор қабул қилинди. Олий суд ва Марказий Банк ташкил қилинди. Иқтисодий кенгаш ва директоратга бирлаштирилган

марказий бошқармаларнинг вазифалари кенгайтирилди. Франция ҳукумати билан келишувга эришилди. Товон тўловлар эвазига Францияга Саар вилоятининг гаровга берилишидан сўнг Франция ўз оккупацион зонасининг АҚШ ва Англия оккупацион зонасига қўшиб олинишига рози бўлди. 1948 йил февралида Тризония ташкил этилди. Саар вилояти эга 1955 йилдаги референдум натижаларига кўра 1957 йилда ГФР таркибига киритилишига қадар Франция ихтиёрида қолди. 1948 йилнинг февраль-июнь ойларида Германия масаласи бўйича Лондон конференцияси бўлиб ўтдики, унда илк бор совет делегацияси иштирок этмади, аммо Бельгия, Голландия ва Люксембург вакиллари қатнашган эдилар. Конференция янги Германия давлатининг конституциясини ишлаб чиқиш учун таъсис йиғилишини чақиришга қарор қилди. Ўша даврда АҚШ маъмурияти Маршалл режасини Германиянинг ғарбий оккупацион зоналарига жорий этиш тўғрисида қарор қабул қилди. Бу масалага оид шартномада таъкидланишича Ғарбий Германия иқтисодиётининг тикланиши индивидуал эркинлик, эркин идоралар, “соғлом иқтисодий муҳит”, мустаҳкам хорижий алоқалар ва молиявий барқарорликни таъминлаш тамойилларига асосланган Европа ривожланиш режасининг асосий қисми эди. Иқтисодий ислоҳот устидан АҚШнинг махсус органларининг назорат қилиши, немис бозорида божхона чеклашларини бекор қилиш, монополияга барҳам бериш сиёсатини давом эттириш таъминланди. Маршалл режаси амалга оширила бошлаганининг биринчи йилидаёқ Ғарбий Германия АҚШдан 2,422 млрд доллар (бу кўрсаткич Франция ва Буюк Британия биргаликда олган маблағига тенг бўлиб, Италия олган маблағдан қарийб 3,5 баравар кўп) маблағ олди. Аммо Германияда ишлаб чиқарилган маҳсулотнинг бир қисми қарз ҳисобига АҚШга жўнатила бошлаганлиги сабабли, оқибатда Германия ҳисобига АҚШ ёрдамида энг катта қисми эмас балки, 10%и (6,7 млрд.доллар) тўғри келди.

Германияда иқтисодий ислоҳотни амалга оширишнинг асосий муаммоси “қаттиқ валюта”ни яратиш, гиперинфляциянинг ҳалокатли оқибатларини бартараф этишдан иборат бўлди. Иқтисодий кенгашда 1947 йилдан бери марказлашган режавий хўжалик ва монетор сиёсат тарафдорлари ўртасидаги қизғин баҳс-мунозаралар давом этмоқда эди. Людвиг Эрхард раҳбарлигидаги бир гуруҳ мутахассислар қадрсизланган пулнинг катта ҳажмидан қутулишга қаратилган молиявий ислоҳот лойиҳасини тайёрлади. Эрхардни ўзининг фикрича бундай ислоҳотни амалга ошириш ишлаб чиқаришни фаол рағбатлантириш ва истеъмолчиларнинг энг ночор қатламини ҳимоя қилиш, истеъмолчи бозорини барқарорлаштириш ва истеъмолчи ва ишлаб чиқаришни йўналтиришга қаратилган бир қатор қўшимча чора-тадбирлар билан бирга йўлга қўйилиши керак эди. Аввалига АҚШнинг ушбу ислоҳотни барча 1948 йилга келиб 4 та оккупация зоналарининг ҳаммасида ўтказиш ҳақиқатдан узоқ эди ва кўзда тутилган ишлар фақат Тризония доирасида тайёрлана бошланди. Ғарбий зоналарда пул ислоҳоти 1948 йил 20 июнда бошланди. Алмашишнинг расмий нисбати 10 рейхсмаркага 1 янги немис маркаси қилиб белгиланди (бундан ташқари ҳар бир фуқаро 1:1 курс бўйича 40 маркани алмаштира олиши мумкин эди. Аввалига алмаштирилган пулнинг фақатгина 5%ини қўлга олиш мумкин эди. Даромадларнинг қонунийлиги аниқлангач солиқ ҳукумати томонидан яна 20%, кейинчалик, 10% бериларди. қолган 65% бекор қилинарди. Алмашинув курсининг сўнги квотасига кўра 6,5, немис маркасига 100 рейхсмарка тўғри келди. Пенсия (нафақа), ойлик маош, ижтимоий ёрдамлар 1:1 нисбатда қайта ҳисобланди. Давлатнинг барча олдинги қарзлари бекор қилинди. Шундай қилиб, катта пул ҳажми қисқартирилди. “Ишончли пуллар”нинг пайдо бўлиши “қора бозор”га барҳам берди ва бартер айирбошлашлар тизимини издан чиқарди. Ислоҳот бошланишидан икки кун ўтгач марказлашган режалаштиришни бекор қилувчи ва нархларни эркинлаштирувчи қонун

хужжатлари кучга киритилди. Аммо шу билан бир вақтда транспорт ва почта хизмати, асосий озиқ-овқат маҳсулотлари, уй-жой нархлари устидан чекловчи назорат сақлаб қолинди. Ҳақиқий ишлаб чиқариш ИЗДЕРЖКАси ва “ҳаққоний даромад”ни ҳисобга олувчи “мақбул нархлар” рўйхатлари мунтазам нашр этиларди. Аҳолини энг зарур моллар билан арзон нархларда таъминлашга қаратилган махсус “ҳар бир киши учун” дастури қабул қилинган эди. Эрхард монополиянинг энг ашаддий шаклларига йўл қўймаслик сиёсатини сақлаб қолиш, “давлат тадбиркорлиги” (жамият учун зарур бўлган хизмат кўрсатиш ва ишлаб чиқаришда, транспорт, энергетика, ахборот инфратузилмасини ривожлантиришда давлатнинг бевосита аралашуви) тизимини ривожлантиришни талаб қилишда давом этди. Бундай иқтисодий механизмни Эрхард жамият ва шахс манфаатларини бирдай қондирувчи “социал бозор хўжалиги” деб баҳолади. 1948 йилдаги муваффақиятли иқтисодий ислоҳот Германияда сиёсий вазиятнинг кескинлашуви билан бирга ўтди. Ғарбий зоналарда пулларни алмаштиришга тайёргарлик кетаётганлиги тўғрисидаги маълумотларга қарамасдан (Ғарб губернаторлари кўзда тутилган ислоҳот тўғрисида совет томонига ислоҳот амалга оширила бошлашидан икки кун қолганда хабар беришганди, аммо оператив маълумотлар бутун тайёргарлик жараёнини кузатишга имкон берарди) ГСҲМ Шарқий Германияда истеъмол бозорини издан чиқарувчи катта ҳажмдаги қийматини йўқотган эски маркаларининг пайдо бўлишини олдини олишга қаратилган ҳеч қандай чора кўрмади. Албатта, 1946 йил 30 июнда ёпилган зоналараро чегара бунга тўсқинлик қилиши мумкин эди, аммо тўртта секторга бўлинган Берлин бундан мустасно эди. 24 июнда Совет қўшинлари Ғарбий Берлинни қуршаб олиб уни ғарбий зоналардан узиб қўйишди. Бу ҳаракат кўпроқ сиёсий характерга эга эди. Шундай қилиб, Ғарбдан катта пул ҳажми оқиб келиши хавфи бартараф қилинди. Ғарбий Берлиннинг муҳосара қилиниши эса Ғарб

мамлакатларига тазйиқ ўтказиш воситаси эди. Аммо ҳаракат кутилганидан тескари натижага олиб келди. Ғарбий Берлин аҳолисини қутқариш учун АҚШ ҳаво кўпригини барпо этди. Кейинги 324 кун давомида ҳар бир неча дақиқада транспорт самолётлари Тенпельхоу аэродромининг қўниш полосасига қўниб турарди. Ҳар куни шаҳарга 13000 тонна озиқ-овқат келиб турардики, бу олдинги ойлардаги маҳсулотларга нисбатан 3 марта кўп эди. Жавоб чораси сифатида Ғарб томони совет зонасига маҳсулот киритишга нисбатан эмбарго жорий қилишди. Кескин музокоралардан сўнг 1948 йил 30 августда Берлинда ғарбий маркани бекор қилиш тўғрисида икки томонлама келишувга келинди. Аммо уни амалга ошириш техник сабабларга кўра узоқ чўзилди ва Ғарбий Германия давлатчилиги расмийлаша боргани сайин амри маҳол бўлиб қолди. Берлин муаммоси энг қизғин паллага кирганда 1948 йил 15-22 июлда Рюдесхаймда Ғарбий ерларнинг вазир-президентлари йиғилиши бўлиб, унда Берлин обер-бургомистри Эрнст-Рейтер тезда Ғарбий Германия давлати - “ядро”ни тузиб унга Ғарбий Берлинни қўшишга даъват этди. Йиғилиш қатнашчилари 1948 йил 1 сентябрда таъсис мажлисини чақириш тўғрисидаги қарорни тасдиқлашди. Аммо кейинчалик, айирмачилик тўғрисидаги баҳс-мунозаралардан қутулиш учун “таъсис мажлиси” ва “конституция” атамалари олиб ташланди. Ер ландтаглари вакиллари таркибидан парламент кенгаши тузилдики у Германия бирлашишига қадар вақтинча конституция вазифасини бажарувчи Асосий қонунни ишлаб чиқиш ваколатига эга бўлди. 1949 йил апрелда Парламент кенгашига учта ҳукмрон давлат томонидан ишлаб чиқилган ва АҚШ, Буюк Британия, Франциянинг Ғарбий Германия ташқи сиёсати, ташқи савдоси ва хориждаги маблағлари устидан назорат қилишини ва уларнинг конституциявий назоратини мустаҳкамловчи “Оккупацион статут” топширилди. 1949 йил 8 майда парламент кенгаши 12 майда ҳарбий губернаторлар томонидан

маъқулланган (тасодифан ўша кунда Берлин “муҳосараси” ва ғарбий “контрмуҳосара”ни тўхтатиш тўғрисидаги иттифоқчилар шартномаси кучга кирганди) Германия Федератив Республикасининг асосий қонунини ва бу кун ГФР ташкил этилган кун бўлди. 20 июнда Германияда ҳарбий губернаторлар институтининг Бош комиссарлар институтига айлантирилиши ғарбий Германияни чекланган суверенитет билан таъминлади. Бир вақтда Шарқий Германия давлатчилиги ҳам шакллана борди. 1947 йилдаёқ совет зонасида Немис Халқ Конгресси (НХК) фаолият кўрсата бошлаган эди. Унинг 1947 йил декабрида бўлиб ўтган биринчи сессияси давомида ягона Германия учун кенг оммавий ҳаракатни шакллантириш масаласи қўйилган эди. 1948 йилдаги иккинчи НХК барча немис ерларида Германиянинг ягоналиги тўғрисидаги референдум ўтказиш ташаббуси билан чиқди. Аммо бир вақтда Немис Халқ Кенгаши ҳам ташкил қилиндики у шарқий Германия давлати конституцияси лойиҳасини тузиш ваколатига эга бўлди. Бу лойиҳа ГЯСП вакиллари томонидан ишлаб чиқилди ва 1949 йил 19 мартдаги НХК йиғилишида қабул қилинди. 1949 йилнинг 29-30 майида бўлиб ўтган учинчи НХК Германия Демократик Республикаси конституциясини тасдиқлади ва демократик Германия партиялараро миллий фронтини етакчи сиёсий куч деб эълон қилди. 1949 йил 7 октябрида муваққат халқ палатаси ташкил қилинди ва бу кун ГДР ташкил этилган кун бўлди. Германиянинг парчаланиши якунланди. 1949 йил май-июнида Парижда бўлиб ўтган ТИВК бу жараёнга тўсқинлик қилмади. Германия муаммоси урушдан кейинги давр тарихидаги энг мураккаб масалалардан бирига айланди.

ГФР ва ГДР 50-70 йилларда ГФРнинг конституциявий тузуми. Ниҳоятда мураккаб вазиятга қарамасдан Ғарбий Германиянинг етакчи сиёсий кучлари қисқа муддатда мамлакатнинг мўътадил ва самарали ривожланиши учун асоси бўла оладиган конституциявий лойиҳани яратишга муваффақ бўлишди. ХДИ, ХИИ, ЭДП ва ГСДП конституциявий- ҳуқуқий қурилиш соҳасида ягона тамойилларга эга эдилар. Янги немис конституцион онги давлатни на жамият тараққиётига ҳукмронлик қилувчи ва уни йўналтирувчи куч ва на инсонни сиёсий ва ижтимоиё тазйиқдан ҳимоя қилувчи “тунги соқчи” сифатида ҳам кўришга қарши эди. Конституциявий доктринанинг асоси эркинлик ва ижтимоий жавобгарлик ғоялари инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва индивидуализмни чеклаш, миллатни умумий ижобий мақсадлар ва манфаатларга эга ҳақиқий ижтимоий организм деб эътироф этиш, фуқаролик жамиятини бошқаришда давлат ролининг ошганлиги ва шу билан биргаликда унинг синфий ёки ирқий ҳукмронлик воситаси эмаслигини эътироф этиш ташкил қиларди. Конституциявий назорат доираси ижтимоий муносабатларнинг асосий ва муҳим турлари-иқтисодий, ижтимоий, маданий, ташқи сиёсий муносабатларни қамраб олди. Ҳар бир индивиднинг тўлақонли ривожланиши учун шароит яратиш заруратини эътироф этган немис конституционализми инсон ва жамиятнинг ҳуқуқ ва бурчларининг ажралмаслигига таянарди. У давлатни эркинлик, адолат, бирдамлик каби таянч қадриятлар асосида тузилган ҳамжамият деб эътироф қиларди. ГФРнинг Асосий қонуни демократик ва социал федератив давлат тузишни эълон қилди. Асосий қонун ижодкорлари конституцион қурилишнинг асосий мақсади немис халқининг бутун дунёда тинчлик учун хизмат қилиши, унинг тенг ҳуқуқли аъзо сифатида бирлашган Европага кириши ва “Худо ва одамлар олдидаги мажбуриятининг бажариши” деб эътироф этишди. Конституциянинг биринчи бўлимида инсон ҳуқуқлари, жумладан, яшашга ва шахсий дахлсизликка, эътиқод ва виждон эркинлиги

сайловларда қатнашиш ва иттифоқларга бирлашиши, ҳаракатланиш ва касб танлаш, адолат соҳасидаги дахлсиз ҳуқуқлар мустаҳкамланган эди. Давлат махсус жавобгар бўлган соҳалар никоҳ ва оила ҳамда мактаб таълим тизими деб белгиланди. Асосий қонун умумий фаравонлик тушунчасини киритди ва мулк институти учун унинг нуфузини белгилади. (“Мулкка эгалик қилиш жавобгарликни келтириб чиқаради: унга эгалик қилиш умумий фаравонликка хизмат қилишдир”). Конституцион тузумни қулатишга қаратилган ҳар қандай уринишга қарши курашиш-немис халқининг махсус жамоавий ҳуқуқи деб белгиланди. Германия Федератив Республикаси 9 та ерни бирлаштирди (Ғарбий Берлин мухториятни сақлаб қолди, аммо Ғарбий Германия парламентида ўз вакилларига эга эди; Саар вилояти 1957 йилда 10-чи ер бўлди).Федерациянинг ҳар бир субъектига ўз конституцияси, вакиллик ва бошқарув органлари, қонунчилигига эга бўлиш ҳуқуқи берилди. Федерация ва ерларнинг ваколатлари аниқ белгилаб қўйилган эди. Асосий қонун Федерациянинг сўзсиз қонунлари амал қилувчи ва “рақобат қилувчи қонунчилик” доираларини аниқ ажратиб берди. Федератив қонунлар доирасига ташқи сиёсат, мудофаа, фуқаролик институти, ҳаракат эркинлиги, молия, божхона ва савдо ҳуқуқлари кирди. Ерлар бу соҳаларда фақат конституция кўрсатмасига кўра ўз қонунларига эга бўлишлари мумкин эди. Ер сиёсатининг конституцияга мос келмаслигини олдини олиш учун Федерация экзекуция (мажбурлаш) ҳуқуқига эга бўлди. Рақобат қилувчи қонунчилик соҳаларида (фуқаролик, жиноят, процессуал ҳуқуқлари, суд амалиёти ва адвакатура иттифоқ ва бирлашмалар тузиш ҳуқуқи ва ҳ.к.)ерлар афзалликка эга бўлишди. Федерация бу соҳаларда фақатгина умумий манфаатларни ҳимоя қилиш, мамлакатнинг ҳуқуқий ва иқтисодий ягоналигини сақлаб қолиш учунгина ўз қонунларини қабул қилиши мумкин. Бунинг учун федерация “чекловчи кўрсатмалар”ни нашр этади ва ерлар қонунчилиги бу кўрсатмалар асосида ишлаб чиқилади. Субсидия

тамойилига асосланган фдерализмнинг бу кўриниши Германияда “кооператив” федерализм деб номланди. ГФРда ҳукумат марказий органларининг тузилиши конституциявий тузумнинг стратегик мақсади-демократик ва социал давлатни шакллантиришни акс эттирди. Демократия халқ суверенитети тамойилини кучайтириш, ҳокимиятни тақсимлаш тизими, умумий сайлов ҳуқуқи ва референдум амалиётини жорий қилиш орқали таъминланди. Конституция адолат (одил судлов) соҳаси, конституцион адлия, судлар корпусининг ҳуқуқий мавқеини чуқур (батафсил) назорат қиларди. қуролли кучларнинг ҳуқуқий базасини яратиш, “мудофаа ҳолати”ни белгилаш, фавқулодда ҳолатлар қонунчилигини шакллантиришга махсус бўлимлар бағишланди. Социал мамлакатни яратиш эса нафақат кенг кўламдаги фуқаролик ҳуқуқларини мустаҳкамлаш, балки сиёсий фаолликни таъминлаш, давлат жавобгарлигини, унинг немис халқи умумий манфаатларини ҳимоя қилиши, ижтимоий тараққиёт динамикасини таъминлашни талаб қилди. Бунинг таъсирида ҳокимиятни тақсимлаш тамойили немис конституциявий тузумида ўзига хос хусусиятга эга бўлди. Марказий ҳокимият тузилмаси канцлер раҳбарлигида парламент, президент ва федерал ҳукуматдан иборат бўлди. Парламент олий ҳокимият органи бўлиб, конституцияга кўра бир палатали дейилади. Аммо парламент тизимига иккита орган-фуқаролар томонидан сайланувчи Бундестаг (Федерал съезд) ва ерлар ҳукуматлари томонидан тайинланувчи Бундестаг (Федерал кенгаш) киради. Расман парламент қисми бўлмаган Бундестаг амалда Юқори палата вазифасини бажара бошлади. Унинг таркибига 4 йилга ер ҳукуматлари таркибидан сайланувчи 69 киши кирди. Бундесрат қонун чиқарувчилик жараёнида муҳокама қилиш ва назорат қилиш функцияларига эга бўлди, аммо унинг ветоси Бундестагнинг кўпчилик аъзолари томонидан рад этилиши мумкин. Бундестагнинг афзалликка эга бўлиши фақатгина қуйи палата немис халқининг бевосита вакиллик органи бўлганлиги билан шарҳланарди. Бундестагнинг 496 та аъзоси 4 йил

муддатга тўғридан-тўғри аралаш тарздаги умумий сайловларда (ярми бир мандатли округларда нисбий кўпчиликнинг афзаллиги асосийда, ярми - кўп мандатли ер округларида партия рўйхатлари ва пропорционал тизим асосида) сайланар эди. қонун чиқаришдан ташқари Бундестагнинг нуфузли мавқеи унинг президент ва канцлерни сайлашдаги роли билан аниқланади. Асосий қонунга кўра республика президенти Бундестаг аъзолари ва тенг сондаги ер ландтаглари томонидан сайланган депутатлардан иборат махсус орган- Федерал мажлис томонидан сайланади. Президент фақатгина вакиллик ва ташкилотчилик ваколатларига (вето ҳуқуқисиз) эга бўлди. Канцлер сайлови ва Бундестаг ихтиёрида бўлиб, канцлерга ишончсизлик билдириш ҳам (бу ҳукуматнинг истеъфога чиқишига олиб келади) Бундестаг ихтиёридадир. бу ҳуқуқнинг чекланиши фақатгина “конструктив ишончсизлик овози” амалиёти бўлдики, унга кўра, Бундестаг янги номзодни тасдиқлагандагина канцлер истеъфога чиқиши мумкин. Конституцияга кўра федерал канцлер бутун ижро этувчи ҳокимиятга жумладан, ҳукумат таркибини тайишлан ва қонун чиқарувчилик ташаббуси билан чиқиш ҳуқуқига эга. Канцлер Бундестагда муҳим қонун лойиҳалари муҳокамасида ўзига ишонч вотуми (овози) масаласини қўйиши ва ишончсизлик билдирилган вазиятда президент орқали парламентни тарқатиб юбориш имкониятига эга. Канцлер сайлов тартибига кўра парламентдаги кўпчилик вакилидир (ва, албатта, энг йирик партия раҳбари ҳамдир) ва кенг ҳокимият ваколатларига эга. Шу сабабли ГФР давлат модели канцлер республикаси номини олди. Унинг мақбуллиги социал давлатнинг ҳаёти учун зарур бўлган қудратли сиёсий марказ билан белгиланади.

Адабиётлар : 1. Новейшая история стран Европ ы и Америки XX век. Частъ 2 (1945-2000) М., 2001. 2. З.Р.Нуриддинов “Ғарб мамлакатларининг энг янги тарихи” (1939-1971). Т., 1976 й. 3. Г.Ҳидоятов, Х. Ғ уломов. Всемирная история стран Западной Европы и Америки. (1946-1995). Т. , 1999 й. 4. Новая и новейщая история. 1990 й. № 5. 5. Криговуз И.М. Крушение “реального социализма” в Европ е и судьбы освобод н вшихся народов. М. , 2001. 6. Мосририр. Осень-93. Хроника противостаяния. М., 1995.

Похожие

Социал либерал давр

ГФР К.Аденауэрнинг канцлерлиги даврида

Германия

Германия 1945-2005 йилларда

Г. Коль ва немис неоконсерватизми ва Германиянинг бирлашиши