1918-1945 yillarida Sovet Sosialistik jumxuriyatlar ittifoqi - История - Рефераты

1918-1945 yillarida Sovet Sosialistik jumxuriyatlar ittifoqi

Загружено в:

26.09.2022

Скачано:

0

Размер:

68.5 KB

1918-1945 yillarida Sovet Sosialistik jumxuriyatlar ittifoqi Reja: 1. SSJI 1918-1924 yillarda 2. Iqdtisodiy inqiroz yillarida SSJI 3. Gitler Germannyasi bilan tuzilgan (1939 yilgi) bitim. 4. II jahon urushi arafasida SSJI. 5. II jahon urushi va Ulug` Vatan urushining boshlanishi. 6. Urushi yakunlari va okibatlari,

Tuzish tug`risidagi taklifga Sovet hokimiyatini tugatish maksadida intervinsiya boshlash bilan javob berdilar. Germaniya Rossiya bilan sulx tuzib, uzining xarbiy va oziq ovqat soxasidagi axvolini yengillashtirib olish umidida sulx muzokaralari olib borishga rozi buldi. Lekin sulx muzokaralari olib borish niqobi ostida German imperialistlari Sovet respublikasiga xujum qilishga tayorlangan edilar. Sovet xukumati sulx muzokalarini boshlash tug`risida bir necha bor qilgan taklifga Antanta hukumatlaridan javob olmaganidan keyin Germaniya bilan bir ё qlama muzokaralar boshlashga majbur edi. Sulx masalasi yosh Sovet davlati uchun xayot-mamot masalasi edi. Muzokaralar 15 noyabrda boshlandi, 2 dekabrda Sovet Rossiyasi bilan Germaniya blokidagi mamlakatlar o`rtasida yarash biti tuzildi. Bir xaftadan keyin Brest-Litorskda sulx shartnomasi tuzish tug`risida muzokaralar boshlandi. Sovet delegasiyasi muzokaralarni sulx tug`risidagi Dekret asosida olib borishni ya`ni anneksiyasiz va konteribusiyasiz sulx tuzishni taklif qildi. Bu taklif quyidagi konkret punktlardan iborat edi; 1) urush vaqtida bosib olingan territoriyalarni zurlik bilan qushib olishga yul quymaslik va u yerlardan okkupasiya qilib turgan qushinlarni qisqa muddat ichida olib chiqib ketish. 2) urush vaqtida siyosiy mustaqillikdan maxrum bulgan xalqlarning siyosiy mustaqilligini tiklash. 3) urushayotgan mamlakatlarning birortasi ham boshqa mamlakatlarga xarbiy kontribusiya yoki xarbiy xarajatlar deb atalgan xarajatlarni tulashga majbur emas va xokazo. Nemis delegasiyasi bu prinspga rasman guyo rozi bulgan bulsada, ammo Antanta mamlakatlari ham shu shartlar asosida sulx shartnomasi imzolashga rozi bulsagina biz rozi bulamiz, deb pisanda qildi. Bu pisanda Germaniyaning anneksiyasiz va kontribusiyasiz sulx shartnomasi tuzishga rozi ekanligini yukka chiqarishi ochiq -oydin kurinib turar edi. 1918 yil 9 yanvarda un kunlik tanaffusdan keyin sulx konferensiyasi ishni Yana davom ettirdi. Tanaffus kunlarida Sovet xukumati Rossiyaning sobiq

ittifoqchilarini muzokaraga jalb qilishga Yana bir karra urunib kurdi. Sovet delegasiyasiga Troskiy boshchilik qildi. Germaniya Delegasiyasi Rossiya ittifoqchilari sulx muzokalarida ishtirok etishdan bosh tortganligini baxona qilib, anneksiyasiz va kontribusiyasiz sulx tuzish prinspni rad etdi. U Rossiya bilan Germaniya o`rtasida yangi chegara belgilashni taklif qildi, ushanda Polsha, Litva, Estoniyaning, Latviya, Belarussiya, Ukraining bir qismi, Monzund orollari va Riga kultigi Germaniyaga utar, bu esa Germaniyaga Fin va Botnik kurfazlariga olib boradigan dengiz yullarini konrol qilib turish imkonini berar va Petrogradni xavf ostida qoldirar edi. Bu anneksionistik sulx bulib, German imperializmi buni Sovet davlatiga majburan qabul qildirmokchi edi. 3 martda Brest – Litovskda sulx shartnomasi imzolandi buning shartlari mamlakat uchun juda og`ir va mushkul edi. Latviya, Litva, Estoniya, Polsha, Ukraina, Belarussiyaning bir qismi, Ardagan, Kars, Batum Sovet Rossiyasidan ajratib olindi. Sovet hukumati Ukrainani nemis imperialistlariga berib quygan markaziy Rada bilan shartnoma tuzishi hamda armiya va flotni demoblizasiya qilish kerak edi. 1918 yil avgustida Germaniya Brest shartnomasiga qushimcha Rossiyani iqtisodiy masalalar yuzasidan tuzilgan shartnomani imzolashga majbur etdi, bu shartnomaga kura Germaniyaga 6 milyard marka kontribusiya tulanishi kerak edi. Sosial iqtisodiy va siyosiy tuzumni qandayligidan qat`iy nazar barcha davlatlar bilan tinch-totuv yashash prinspini e`lon qilgan va bu prinspga sodiq bo`lib qolgan. Sovet hukumati tinchlikni mustaxkamlash uchun hama mamlakatlar bilan normal iqtisodiy diplomatik munosabatlarni urnatish uchun qattiq kurash olib bordi. 1920 – 1921 yillarda Sovet mamlakati bilan Estoniya, Latviya, Litva, Finlandiya, Polsha, Mangoliya urtasida diplomatik munosabatlar o`rnatildi. Sovet davlati 1921 yil mart oyida Angliya bilan savdo bitimi tuzdi bu bitim Angliyaning Sovet hukimatini e`tirob qilganini bildiradi. Bundan keyin 1921—1922 yillarda Germaniya Norvegiya Avstriya Daniya Chexoslavakiya Italiya bilan savdo bitimlari imzolandi. Shu bilan birga bu davlatlar RSFSR ning vakolatxonalarini Rossiya davlatining birdan-bir konuniy vakolatxonasi deb e`tirof etib ularga diplomatik xuquq va imtiyozlar berdilar. Urushdan keyin chuqur iqtisodiy tanglik

ichida qolgan kapitalistik mamlakatlar Sovet hukumati bilan savdo munosabatlarini o`rnatishga majbur bo`lib qolgan eidilar. 1921 yilning oktabrida Sovet xukumatining eng yirik kapetalistik mamlakatlarga murojaat qilib uzaro davolarni muxokama kilish va sulx shartnomasni uzul – kesil tuzib chiqish uchun xalqaro iqtisodiy konferensiya chaqrishini taklif etdi. 1921 yilning yanvar oyining boshida Antantaning Oliy kengashi bu konferensiyani chaqirishga qaror qildi. Sovet hukumatiga yuborilgan taklifnomada «Janob Lenin konferensiyada albatta ishtirok etsin» degan istak bildirilgan edi. 1922 yilning aprel, may oylarida Italiyaning Genuya shaxrida Yevropa davlatlaring moliyaviy – iqtisodiy konferensiyasi buldi. Konferensiyada barcha Sovet respublikalari nomidan borgan RSFSR delegasiyasi ham qatnashdi. RSFSR delegasiya Yevropani iqtisodiy jixatdan tiklash programmasini ilgari surdi, umumiy qurolsizlanish, xomashyolarni va naqd oltin zapasni qaytadan taqsimlash, xarbiy qarzlarni bekor qilish va xokazolar xaqida taklif kiritdi. Ammo Angliya, Fransiya va boshka mamlakatlarning delegasiyalari uning takliflarini muxokama qilishdan bosh tortdilar, konferensiya natijasi tugadi. Venuya konferensiyasi vaqtida kurort shaxarchasi Rapalloda 1922 yil 6 aprelda RSFSR bilan Germaniya o`rtasida diplomatik va iqtisodiy munosabatlarni tiklash, urush xarajatlarini tulatishdan ikala tomonning voz kechishi haqida shartnoma tuzildi. Germaniya nemis grajdaninlarining Sovet hokimiyati tomonida nasionalizasiya qilingan mulklari uchun xaq davo qilmaydigan bo`ldi. Bu narsa Sovet diplomatsiyasining jiddiy muvafaqiyati edi, yirik kapitalistik davlatlarning Sovet Rossiyasiga Karshi qaratilgan birlashgan frontiga bu shartnoma bilan raxna solingan edi. 1922 yil iyun-iyul oylarida Genuya konferensiyasining davomi Gaga konferensiyasi bulib utdi. Bu konferensiya ham natijasi tugadi. Imperialistlarning bu konferensiyalardan Sovet xalqini asoratga solish uchun foydalanish yo`lidagi urunishlari barbod buldi. Imperialistlar Sovet davlatining manfaatlariga ziyon yetkazish, uning tinch hujalik qurilishini barbod etish uchun xar bir imkoniyatdan foydalanib qolishga xarakat kildi. AKShning xukmron doiralari Sovet

mamlakatiga nisbatan eng dushmanlik pozisiyasida turdi. Ular mamlakatimizni kamal xolatda tutishni, diplomatik jixatdan yakkalab quyishni davom ettirishga, mamlakatimizga qarshi yana intivensiya uyushtirishga intildi. Sovet xukumati AKSH bilan mamlakat o`rtasidagi munosabatlarni tartibga solishga xarakat qildi. 1921 yil 2 martda butun Rossiya markazish ijroya komitetining raisi M.I.Kalenin Amerika kongressiga va AKShning yangi prezidenti Gardenga telegramma yuborib Sovet xukumatining AKSH bilan dustona munosabatlar o`rnatishga tayyorligini bildirdi. Shu maqsad bilan ikala mamlakat o`rtasidagi xamma masalalarni shu jumladan savdo munosabatlarini yangidan boshlash masalasi ham xal qilish uchun AKShdan maxsus delegasiya yuborish istagi borligi ma`lum qilindi. Ammo AKSH xukumati Rossiyada burjua tuzimi asoslari va xususiy mulkchilik tiklanmaguncha Rossiya bilan xech qanday munosabat o`rnatmasligini aytib bu istakni rad qildi. Uzoq sharq masalalari yuzasidan Vashingtonda chaqirilgan tuqqiz davlat konferensiyasida Sovet mamlakatlarining manfaatlariga ham bevosita daxldor bulgan bir qancha masalalar muxokama qilinishiga qaramay, AKSH xukmron doiralari Sovet mamlakatini bu konferensiyada qatnashtirmadi va shu bilan Sovet davlatiga dushmanligini ochiq kursatdi. Konferensiya AKShning tashabbusi bilan 1921 yil oxirlari va 1922 yil boshlarida bo`lib utdi. Sovet xukumati bu kamsitish siyosatiga qarshi qat`iy norozilik bildirdi va «Vashington konferensiyasi qarorlari Sovet hukumatining ishtirokisiz qabul qilinganligi sababli Vashington konferensiyasi xech qanday qarorini Sovet hukumati tan olmaydi» deb ogoxlantirdi. 1922 yilning noyabri va 1923 yilning iyulida bo`lib o`tgan Lozanna konferensiyasida Kora dengizdagi bugozlar xaqida qabul qilingan konvensiya ochiqdan ochik sovetlarga qarshi ruxda bo`lib, unda barcha mamlakatlarning savdo va xarbiy kemalari tinchlik vaqtida ham, urush vaqtida ham Kora dengizdagi bug`ozlarga bemalol kiraverishi ko`zda tutilgan edi. Bu imperialistlarning uz xarbiy kemalari uchun Sovet soxillariga yul ochib berishi demak edi. Sovet

hukumati bugozlar xaqidagi konvensiyani tuzishda qatnashishdan amalda chetlashtirib quyilgan edi. 1923 yilning baxorida Sovet mamlakatiga qarshi ochiqdan ochiq yangi intervensiya xavfi tug`ildi. 1923 yil 8 amrtda Angliya konservatorlar xo`kumatining tashqi ishlar ministri Lord Kerzon Sovet xo`kumatiga nota topshirdi. Kerzon guyo Sovet ho`kumati tomonidan yaqin sharqqa Angliyaga qarshi olib borilayotgan propagandani to`xtatishni, Sovet vakillarini tezlik bilan Afg`oniston va Erondan chaqirib olishni, Sovet teritoriyasi suvlarida g`ayri qonuniy ravishda baliq ovlab yurgani sababli tutib qolingan ingliz praulerlari uchun konpensasiya to`lashni va hokazolarni talab qildi. Kerzon agar Sovet ho`kumati notada bayon etilgan talablarni un kun ichida qabul qilmasa Angliya u bilan savdo munosabatlarini uzadi deb duq qildi. Kerzonning notasida ko`zlangan maqsad yaqin va o`rta sharq mamlkatlarida SSSRning obruyini to`qish, bu mamlakatlarda Angliyaning maxfiyini mustaxkamlash xamda Sovet mamlakatini yakkalab quyish va shu bilan birga unga qarshi yangi urush boshlab yuborishni osonlashtirish edi. Bu notaning chet ellarda e`lon qilinishi kapitalistik mamalakatlarga Sovetlarga qarshi xarakatni kuchaytirdi. 1923 yil mayda Lozannada Rimdagi Sovet vakili V.V.Varovskiy o`ldirildi. Sovet ho`kumati qattiq, lekin tinchlik sevar pozisiyasida turdi, Sovet xalqi esa Kerzonning agressiv notasiga cheksiz g`azab, nafrat va norozilik bilan javob berdi. Angliyaning uzida va boshqa ko`pgina kapitilistik mamalakatlarda Angliya hukumatining siyosatiga qarshi kuchli norozilik namoyishlari buldi. Bularning hammasi Angliya ho`kumatining uz ultimatumini qaytarib olishga majbur etdi. Sovet xalqi 1933 yildan boshlib ikkinchi besh yillikning ulugvor planini bajarishga kirishdi. Tinchlikni saqlash imperialistlarning yangi jahon urushini boshlab yuborish yulidagi rejalarini barbod etish sosialistik kurilish planlarining bajarilishi uchun eng muxim shart edi. Shu yillarda Sovet ittifoqi tashqi siyosatining asosiy vazifasi ham xuddi shundan iborat edi. Kapitalistik dunyoda 1929 yilda boshlangan chuqur iqtisodiy krizis 1933 yilda bir kadar jonlanish bilan almashildi, lekin bu jonlanish xujalik yuksalishiga utolmadi,

aksincha, 1937 yilda kapitalistik mamlakatlar, avvalo AKSH yangi iqtisodiy krizis pallasiga kirdi. Buning natijasida imperializmning barcha ziddiyatlari nixoyatda keskinlashdi va bo`lib olingan dunyoni kayta taksimlash uchun yangi jahon urushi xavfi g`oyat kuchaydi. Shu yillrda imperialistik urushning 2 ta asosiy uchog`i: uzoq sharqda – imperialistik Yaponiya va Yevropada fashistlar Germaniyasi vujudga keldi. 1933 yil Germaniya imperialistlari hokimiyatni Gitler boshliq fashistlar partiyasi qo`liga topshirdi. Fashistlar ishchilar sinfining revalyusion tashkilotlarini tor - mor etib burjua demokratik erkinliklarni tugatib, ashaddiy terroristik dektatura o`rnatib yangi imperialistik urushga tayyorgarlikni avj oldirib yubordilar. Gitler uzining asosiy maqsadi Sovet yerlarini bosib olish va SSSRning xalqlarini asoratga solish ekanligini ochiqdan ochiq e`lon qildi. Germaniya yangi urushga tayyorgarlikda uz qulini bo`shatib olish uchun 1933 yil oktabrda millatlar ittifoqidan chiqdi. 1935 yil martida u Versal sulx shartnomasini bir tomonlama buzib uning xarbiy masalalarga oid moddalridan voz kechdi va xarbiy majburiyat jori etdi. Germaniya zur berib qurollandi uning ekanomikasi militarlashdi. 1936 yil 6 mart oyida Germaniya uz qushinlarini demilitarizasiya qilingan Reyn oblastiga kiritdi. Fashistlar Italiyasi ham agressiya yo`liga kirdi. 1935 yilda u Efiopiani bosib oldi. 1936-37 yillarda Germaniya Italiya va Yaponiya xarbiy ittifoq tuzdilar uni «Antikominteri fakti» degan nom bilan niqoblandi. Yangi jahon urushi xavfi uchayib bordi. 1936 yilning iyulida Germaniya va Italiya birgalikda Ispaniya respublikasiga qarshi general Franko isyonini, shunday keyin Respublikada Ispaniyaga qarshi xarbiy intenvensiya uyushtirdilar. Angliya, Fransiya va AKSH hukumatlari «aralashmaslik» deb ataluvchi siyosat o`tkazdilarki, bu siyosat aslida fashistlar Germaniyasi bilan miletaristik Yaponiyani SSSRga qarshi urushga rag`bartlantirardi. SSSR kuchi va qudratining usishi uning xalqaro obro`si oshishiga olib keldi. Bu narsa Sovet ittifoqi bilan bir qatorda kapitalistik mamlakatlar: Ispaniya, Chexoslavakiya, Ruminiya, Vengriya, Bolgariya,

Kolumbiya, Belgiya, Luksemburg o`rtasida diplomatik munosabatlar tiklanganida uz ifodasini topdi. Boshqa burjuaziya mamlakatlardan keyin 1933 yil 16 noyabrda AKSH xo`kumati SSSR bilan diplomatik munosabatlar o`rnatdi. Bu SSSR tashqi siyosatning katta yutugi edi. 1934 yil sentabrda 30 mamlakat Sovet ittifoqiga murojat qilib millatlar ittifoqiga kirishga taklif etganliklari SSSRning xalqaro maydonda juda katta samoqqa ega bo`lganligidan dalolat berar edi. Bu mamlakat Sovet ittifoqining bu tashkilotga kirishini millatlar ittifqining xalqaro munosabatlardagi obro`si va rolini mustaxkamlash yo`lida g`uyilgan juda muhim qadam deb bildilar. Sovet hukumati taklifni qabul qildi. U millatlar ittifoqi tinchlik vositasi sifatida muayyan rol uynay oladi deb umid qildi, bu uning ustiga eng ogressiv davlatlar Yaponiya va Germaniya 1933 yilda millatlar ittifoqidan chiqqan edi. Sovet xukumati millatlar ittifoqidan tinchlik uchun kurash yulida keng foydalandi. SSSR tashqi ishlar xalq komissari, keksa bolshevik M.M.Litvinov millatlar ittifoqi asambliyasining minbarida bir necha marta so`zga chiqib fashist agressorlarini va ularning malaylarini nafrat bilan fosh qildi, tinchlik va xavfsizlik g`oyalarini, agressorga kolliktiv bo`lib zarba berish g`oyasini qizgin propaganda qildi. Sovet hukumati 1933 yilda qurolsizlanish buyicha xalqaro konferensiyada agressorni ta`riflash xaqidagi deklarasiyasini taklif qildi. Agressorni ta`riflanishi agressiyani biror yul bilan oqlash imkoniyatini istesno qilar edideklarsiya loyixasi qabul qilinmagan bulsa ham, SSSR agressorni ta`riflash xakidagi faktlarni 10

Foydalangan adabiyotlar: 1. Rozanov A.M. «Novaya i noveyhaya istoriya stran Azii i Afriki» M. 1987. Str.103 2. Yuryev M.F. «Noveyshaya istoriya» M. 1984. Str.47 3. Nuriddinov Z.D. «Eng yangi tarix» Toshkent 1963. Bet 7 — 37 4. Hidoyatov G.A. «Jahon mamlakatlari eng yangi tarixi II jaxon urushidan hozirgi davrgacha» Toshkent 1999. Betlar 103-140 5. Vsemirnaya istoriya 12 - tomax, 9 - tom. 6. Cherno`sheva O.YE. «problemo` noveyhey istorii» M. «Nauka» 1988. Str.43 7. Jurnal noveyhey istorii do nashix vremen. M.1984. MGU. 8. Xidoyatov A.G. «Eng yangi tarix» Toshkent «O`qituvchi» 1999. 143- bet 9. Mauseyenko A. «Velikaya pobeda» M. 1985. 1S). «Istoriya vtoraya mirovaya voyna» M. 1989. 10. www.ziyonet.uz

Похожие

Turkiya 1918-1945 yillarda

Italiya 1918 - 1945 yillarda

Polsha 1918-1945 yillarda

Hindiston 1918-1945 yillarda

AQSH 1918-1945 yillarda