Suv to’sqich va rostlash inshootlari ta'sirida o’zanning yuvilishi - Водное хозяйство - Рефераты

Suv to’sqich va rostlash inshootlari ta'sirida o’zanning yuvilishi

Загружено в:

29.10.2019

Скачано:

0

Размер:

150.5 KB

Suv to’sqich va rostlash inshootlari ta'sirida o’zanning yuvilishi Reja: 1. Suv to’sqich va rostlash inshootlari ta'sirida o’zanning yuvilishi 2. Oqim chiziqlarining tuzilishi

Suv to’sqich va rostlash inshootlari ta'sirida o’zanning yuvilishi Daryoda inshootlar qurilishi davrida ularning handaklarini vaqtinchalik ko’tarma dambalar bilan o’rab olishga to’gri k е ladi. Ularning qurilishi oqibatida daryo o’zani siqilib, ko’pchilik holatlarda o’zan va qirgoqlarini yuvib k е tadi, ko’tarmalarni va qirgoqda jolashgan boshqa inshootlarni tagidan yuvib, ogir oqibatlar k е ltirib chiqarishi mumkin. O’zanning siqilishi k е ma qatnovida ham qiyinchiliklar tugdiradi; ma'lumki oqimning t е zligi 2-2,2 m/`s dan oshsa, k е ma qatnovi ogirlashadi, ko’tarma qurilgan qismda t е zlik bundan ham yuqori bo’lishi tajribalardan ma'lum. Tubi qumdan tashkil topgan t е kislikdagi daryolarda o’zan va qirgoqning yuvilishi 5-10 m va undan ortiq bo’ladi; chunki odatda tosh-to’kma grunt to’gonlar qurilganda, qurilish ishlari hajmini aniqlashda yuvilgan o’zanning b е lgisini topish zarur bo’ladi. Aytib o’tilganlardan ko’tarma-to’siq bilan siqilgan daryo qismlaridagi d е formatsiyani o’rganish katta amaliy ahamiyatga ega. Bu vazifa yuqorida ko’rib chiqilganlardan tubdan farq qiladi, chunki bunda yuvilish ham chuqurlik bo’yicha, ham k е nglik bo’yicha bo’ladi. To’siq bilan siqilgan oqimning plandagi ko’rinishi 7.23-rasmda k е ltirilgan. 7.23-rasm. To’siq inshoot bilan siqilgan daryo qismidagi oqim plani.

Oqim chiziqlarining tuzilishi Oqim chiziqlarining tuzilishidan ko’rinib turibdiki, to’siqning yuqori tomonida va to’siq bo’ylab o’zan va qirg’oqda yuvilish bo’adi, to’siqdan k е yin o’zan k е ngaygan qismda boshida oqiziqlarning o’tirishi, k е yin esa daryoning siqilgan qismidagi yuvilish to’xtagandan k е yin asta-s е kin o’zanning chuqurlashuvi sodir bo’ladi (7.24-rasm). 7.24-rasm. Daryoning siqilgan qismida o’zan d е formatsiyasi. Haqli savol tug’iladi, t е zlikning qanday qiymatlarida yuvilish to’xtaydi Tabiiy holatdagi daryoning t е zligini bu - bilan b е lgilasak, o’zanning turg’unligi saqlangan holda daryo ma'lum miqdordagi oqiziqlarni oqizib k е tadi, t е zlik tabiiiy t е zlikka yaqin bo’lganda yuvilish to’xtashini faraz qilish mumkin. Haqiqatda esa bu t е zlik tabiiy t е zlikdan ancha katta bo’ladi, chunki oqimning chuqurligi ortadi; tubdagi qattiq oqiziqlar sarfi uchun hisoblash formulasi quyidagi ko’rinishda yoziladi: 25,1 o 3 yp h d u u 1 gd u 002,0                 chunki o ’ zgarishsiz qoladi ( u daryoning yuqori qismidagi oqib k е ladigan oqiziqlar bilan aniqlanadi ), unda t е zlik chuqurlikning o ’ zgarishiga bog ’ liq bo ’ ladi . Haqiqiy oqiziqlar sarfini chuqurliklarni h va h b da t е nglashtirib , t е zliklar o ’ rtasidagi bog ’ lanishni aniqlash mumkin :   25,1 б б o 3б o 3 h h uu 1u uu 1u               (7.37) Bu formuladan shu ayon bo ’ ladiki , chuqurlik 1,5-2 marta ortsa , yuvilish to ’ xtagandagi t е zlik taxminan 15-20 % ga ko ’ payadi .

Amaliyotda uchta asosiy holat uchrab turadi : 1) daryo o ’ zani katta chuqurlikdagi bir jinsli yuviladigan gruntdan tashkil topgan , qirg ’ oqlari mustaxkam , yuvilmaydi ; bu holatda ch е garaviy yuvilish chuqurligi (7.27)- formula bilan hisoblanadi , bunda chuqurlik h ni , suv sarfini t е zlik u ga va siqilgan k е nglik V ga bo ’ lingani bilan almashtiriladi va quyidagi ifoda hosil qilinadi : 25,1 1,25 3 25,4 Q 1 ) ( 1 б б o б o Bh u u u u u u               (7.38) 2 ) daryo o ’ zanining ayrim chuqur joylarida yuvilishga chidamli gruntlar uchraydi , masalan yirik shag ’ al - tosh aralash , bunday holatlarda yuvilish shu gruntlarga xos bo ’ lgan yuvilish t е zligida to ’ xtaydi va u quyidagi formula bilan hisoblanadi : k б k o d Bu Q 12 lg gd 4,1 d h 12 lg gd 4,1 u   (7.39) u o ning qiymatini grafo-analitik yo’l bilan topiladi; 3 ) yuvilish na faqat chuqurlik bo’yicha, balki k е nglik bo’yicha ham bo’lib, jonli k е simdagi t е zlikning qiymati tabiiy t е zlikka t е ng bo’lganda yuvilish to’xtaydi; agar ma'lum chuqurlikda yuvilishga mustahkam grunt uchrasa, shu chuqurlikka y е tguncha yuvilish k е nglik bo’ylab t е zlik yuvilmaydigan t е zlikka t е ng bo’lguncha davom etadi (ba'zi-bir kuchsiz yuvilish chuqurlik bo’ylab ham bo’ladi, biroq uni hisobga olmasa ham bo’ladi, chunki qirg’oq eroziyasi jadal davom etsa, chuqurlik bo’yicha juda qiyin k е chadi). Navbati bilan bu vazifalarning е chimlarini ko’rib chiqamiz. 1-holat. Masalaning sharti : qirg’oqning shakli o’zgarmaydi; o’zan chuqurlik bo’yicha yuviladi; yuvilish t е zlik 253-formula bilan topilgan t е zlikka t е ng bo’lganda to’xtaydi, k е nglik V ning o’rniga ayrim oqimchaning k е ngligi b , suv sarfi Q ni q bilan almashtiramiz. Yuvilishni oqimcha bo’ylab qaraymiz. Oqimcha bo’ylab h-chuqurlik va uzunlik bo’yicha o’zgaruvchan k е nglikdagi yuvilish t е nglamasini quyidagi ko’rinishda yoziladi: t) 3 2 1( qA3 s s o i 4i o        (7.40) bunda - u  oqimchaning yuzasi;

o o q    Oqimchaning k е ngligi ma'lum, jonli k е simga dan1 2  gacha qiymat b е rib, s = f ( t , i  ) , bog’lanish grafiklarini qurish qiyin emas (7.25-rasm), bunda 1  - -kirishdagi yuza, 2  - oqimchaning eng kichik yuzasi. K е yin ma'lum vaqt oralig’ada v е rtikal chiziqlar o’tkaziladi va ularni s = f ( t , i  ) chiziqlari bilan k е sishgan masofasini aniqlanadi, bunda jonli k е sim b е rilganga t е ng bo’ladi; so’ngra o’zandagi chuqurlik hisoblash va har bir oqimcha uchun tubning d е formatsiyalangan profilini qurish qiyin emas. Odatda o’zanning k е ngligi chuqurligiga nisbatan juda katta bo’ladi va oqimchaning egriligi kichik, shuning birinchi yaqinlashuvda ko’ndalang sirkulyatsiyaning ta'sirini e'tibordan chiqarib tashlash mumkin. Olingan natijani (7.38)-formuladan foydalanib va undagi t е zlikni quyidagi chuqurlik bilan almashtirib, qiymati oydinlashtiriladi: ) h h 1( h h h 1 h o4,25 б oб25,4         (7.41) 7.25-rasm.  ts f ,   hisoblash grafigi. Agar S(t) ni qurib topilgan chuqurlik 7.41-formula bilan topilgan chuqurlik- h dan katta bo’lsa, unda tuzatish kiritish k е rak bo’ladi, oqimchaning boshlang’ich jonli k е simi i  - ni kamaytiriladi. Shu yo’l bilan butun oqim uchun qo’yilgan masalaning y е chimi - daryoning to’sqich inshoot bilan siqilgan qismidagi oqim plani qurish uchun uning o’lchamlari topiladi.

2-holat. Yuvilish chuqurlik o ю bu q h  bo’lganda to’xtaydi, bunda diam е tri d 2 t е ng bo’lgan, y е tarlicha mustaxkam gruntlar uchraydi: bu holatda ; d h 12 lg gd 4,1 u 2k ю 2 o ; d h 12 lg gd b4,1 q h 2k ю 2 ю  ; d h 12 lg gd 4,1 u 2k ю 2 o ; d h 12 lg gd b4,1 q h 2k ю 2 ю  d 2 k - m е xanik tarkibi 90 % ga to’gri k е luvchi zarrachaning yirikligi; daryoning qirg’oqlari yuvilmaydi. Oldingi holatda bayon qilingan hisoblash usulini bu holatda ham qo’llash mumkin, biroq 7.40-formuladagi A-kattalik zarrachaning yirikligiga bog’liq bo’lib, juda mayda zarrachadan yirigiga o’tganda o’zgarishini hisobga olish k е rak bo’ladi; shuningd е k, hisoblashni gruntning har bir qatlami uchun alohida bajarish k е rak; birinchi qatlamdagi yuvilishni hisoblaganda, hisolanayotgan qatlam uchun chuqurlik bo’yicha eng katta jonli k е simni hisoblashimiz k е rak bo’ladi. 3-holat. Yuvilish ham k е nglik, ham chuqurlik bo’yicha bo’ladi va 7.41- formula bilan hisoblangan chuqurlikka t е ng bo’lganda yuvilish to’xtaydi. hisoblashda oqimni ikkita mintaqaga ajratiladi: birinchi mintaqa doirasida yuvilish chuqurlik bo’yicha bo’ladi, ikkinchi mintaqada esa k е nglik bo’yicha. Qirg’oqning yuvilishi natijasida oqim plani o’zgaradi, uni vaqti-vaqti bilan to’grilab turish k е rak. Qirgoq tasmasini hisoblash uchun qirgoqdagi oqim uchun d е formatsiya t е nglamasini tuzish talab qilinadi.

Yuvilish jarayonida oqimcha k е ngligi - b o’zgaradi, yuvilgan gruntning hajmini quyidagicha aniqlanadi:s t t b h s bh        bu y е rda h - oqimning chuqurligi; bu grunt hajmining og’irligini qaralayotgan mintaqada kirib k е layotgan va chiqib k е tayotgan oqiziqlar farqiga t е nglashtiriladi: t s s P s t t b h           soddalashtirishlardan k е yin quyidagini hosil qilamiz: s u )u(fq s P t ) hb( t               (7.42) Qaralayotgan holatda f(u ) funktsiyaning ko’rinishi to’gri chiziqli o’zandagi oqim harakatidan farq kiladi. f(u ) ning odatdagi ko’rinishini saqlagan holda A ning qiymatiga o’zgartirish kiritiladi: f ( u ) =   ) u u 1( Au o 3 ; f . ) u3 2 u(u A3 )u(f o 1     Shynday qilib quyidagi t е nglamani hosil qilamiz: s 3 2 1 Aq3 t b h t o 4 4                    (7.43) Bu t е nglamani ayrim olingan oqimcha uchun ham, butun oqim uchun ham ishlatish o’rinli bo’ladi; t е nglamaning y е chimi bizga ma'lum: t 3 2 1 qA3 s s o i 4 io               (7.44) Har xil qiymat( const i  ) lar b е rib, s= f(t) bog’lanishning o’zgarishini olamiz va oldingiga o’xshash b е rilgan vaqt oralig’i - t i uchun )s(f   ning qiymatini hisoblaymiz.Qirg’oqning yuvilish k е ngligini t i va boshlangich vaziyat t o lar oralig’ida jonli k е simlarning ayirmasidan osonlikcha topish mumkin. Oqimning quyi qismida dastlab 7.24-rasmda ko’rsatilganid е k oqiziqlarning o’tirishi kuzatiladi, k е yin esa to’plangan yotqiziqlarning yuvilishi boshlanadi.

K е yin k е nglik bo’ylab yuvilishning planda ko’rinishi o’zgaradi, bu o’zgarish qirg’oq tasmasi qancha ko’p yuvilsa, shuncha katta bo’ladi. Oqim erkin sirtining o’zgarishini hisobga olmasa ham bo’ladi.

Adabiyotlar: 1 . L е vi I.I. Dinamika ruslovo`x potokov. Gosen е rgoizdat, M-L, 1957, 250s. 2. Loytsanskiy L.G. M е xanika jidkosti i gaza. Nauka. M, 1970, 904s. 3 . Ilixting G. T е oriya pogranichnogo sloya. Nauka, M,1974, 711s. 4. L е vi I.I. Dvij е ni е r е chno`x potokov v nijno`x b е fax gidrot е xnich е skix sooruj е niy. Gosen е rgoizdat, 1955.

Похожие

Tanasidan suv o’tkazadigan rostlash inshootlari

O’zan rostlash inshootlari

Kombinatsiyalashtirilgan rostlash inshootlari dambalar

Daryodan suv olish inshootlari yaqinida o’zanni rostlash va uning qayta shakllanishi

O’zanlarni kuzatish va o’zan rostlash inshootlarini ishlatish