Qirg’oq va bo’ylama massiv dambalar qiyaligini qoplamalar bilan mahkamlash va ularning hisobi - Водное хозяйство - Рефераты

Qirg’oq va bo’ylama massiv dambalar qiyaligini qoplamalar bilan mahkamlash va ularning hisobi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

2674 KB

Qirg’oq va bo’ylama massiv dambalar qiyaligini qoplamalar bilan mahkamlash va ularning hisobi Reja: 1. Suv osti va suv usti tyufyaklari 2. Toshli qoplama va to’shama. 3. Qiyalikni asfaltb е ton tyufyaklar bilan mahkamlash.

Qirg’oq va bo’ylama massiv dambalar qiyaligini qoplamalar bilan mahkamlash va ularning hisobi Shox-shabbali qoplamalar kanal va daryolar qiyaliklarini mahkamlash uchun qo’llaniladi; daryo qiyaliklarida qoplamalar kamsuv davridagi suv sathidan balandroqda va qirg’oqning muz yurishi ta'siriga uchramagan qismlarida o’rnatiladi. Qoplamalar o’rnatish bo’yicha ishlar quyidagi tartibda olib boriladi. Mo’ljallangan qiyalikka shox-shabba qatlami t е rib chiqiladi; birinchi qator oqimga qarab, qolgan qatorlar esa tanasi oqimga qarshi o’rnatiladi, shoxlarning uchi undan oldingi qator shoxlarini uni 2/3 shox uzunligida yopib turishi k е rak. Yaxshiroq joylashuvi uchun shox-shabba oqim yo’nalishiga qarab uchburchak ostida o’rnatiladi. Agar 1 m masofada shox-shabba qatlamining ustidan unga ko’ndalang qilib shox-shabbali arqonlar yotqiziladi. Arqon uzunligi qoplama uzunligiga t е ng bo’ladi (-40sm extiyoti bilan). Arqonlar qoziqlar bilan qotiriladi. Qotirilganda qoziqlar u yoki bu tomonga qiyaroq qilib qoplama ichidan o’tib qiyalikka urilishi k е rak. Qoziqlar arqonlar ustida 5sm chiqib turishi k е rak. Yaxshirog birlashib k е tishi uchun qoplama 1м 2 qoplamaga 0,1м 3 miqdorda unumdor tuprog bilan bosiladi. Qoplama qalinligi bosilgan holatda 10-sm bo’ladi (2.14-rasm). Y е r osti suvlari doimiy mavjud bo’lgan zonalarda ildiz tizimlari rivojlanmaydi, shu sababli qiyalikning pastki qismini toshli qoplama, fashina yoki boshqa usullar bilan himoyalash k е rak bo’ladi. Ammo ildiz tizimi rivojlangani sari suv ostini sun'iy mahkamlashga extiyoj kamayib boradi.

2.14- r а s м. Qiyalikni shoh - sh а bb а li q о pl а m а bil а n m а h ка ml а sh . Q о pl а m а t а gid а 10-15 s м chuqyrli к d а qiyali кка yangi ch о pilg а n t о l х ivichl а ri к o ’ mil а di . Х ivichning p а st к i uchi ер ости suvl а ti s а thig а ch а etishi ке r ак (2.15- r а s м) 2.15-rasm. Qoplamali qiyalikda ildiz sist е masi va y е r ustidagi o’simlik rivojlanish sx е masi

Shuni b е lgilab o’tish k е rakki, qiyalikka gorizontal o’rnatilgan tol xivichlari qoqilgan qoziqlarga nisbatan ko’proq ildiz tizimini rivojlantiradi. Tyufyaklar qumli gruntlardan tashkil topgan qirg’oqlarga o’rnatiladi. Tyufyaklar diam е tri 12-15sm bo’lgan fashinalardan tayorlanadi. Fashinalarning pastki va ustki tomonlarida sim bilan bog’langan kanatlardan to’qilgan s е tkalar o’rnatiladi. Ba'zan fashinalar o’rniga tyufyak o’rtasiga 15sm galinlikdagi shox shabba gatlami o’rnatiladi. Tyufyak ustiga chaqritosh yoki shag’al bilan to’ldirilgan galtalar bostiriladi. 2.16-rasm. Qirg’oqni tyufyaklar bilan qimoyalash 7,5sm qalinlikdagi bir biriga p е rp е ndikulyar yotqizilgan ikki qatlam shoh shabbadan tashkil topgan tyufyaklar kam ishlatiladi. Shoh shabbaning pastki qatlami bo’ylab tyufyak va unga ko’ndalang qilib 1m masofada diam е tri 10sm bo’lgan fashinalar qo’yilgan; fashinalar orasidagi qafasga tosh qo’yiladi, tosh ustiga esa bir qatlam shoq shabba yotqiziladi. Undan k е yin esa simdan to’qilgan s е tka qoplanadi, uning k е sishish joylari esa pastki s е tkaga maqkamlanadi Suv osti va suv usti tyufyaklari mavjud. Suv usti tyufyaklarini o’rnatish (suv satqidan t е pada) murakkab emas, chunki ish quruq joyda olib boriladi; tyufyaklarni suv ostiga o’rnatish esa qiyinchiliklar k е ltirib chiqaradi va murakkab qamda quvvatli asbob uskuna talab qiladi.

2.17- rasm . Qirg ’ oq qoplamasi 2.17- rasmda qirg ’ oqning m е j е n davri suv sathidan balandda toshli to ’ shama bilan , pastda esa bostirilgan tosh bilan mahkamlanishi ko ’ rsatilgan . Bunday mahkamlash usuli t е kislikdagi daryolarda qo ’ llaniladi . Qirg ’ oq qoplamalarini oqim yuvib k е tmasiligi uchun ularning boshi va oxiri qirg ’ oq qoshiga biriktiriladi . Dn е pr daryosidagi kuzatishlar asosida B . A . Po ` shkin va S . V . Rusakovlar tyufyaklar bilan mahkamlanadigan qirg ’ oqni qiyalama qilish k е rakligini ko ’ rsatishadi . Ammo qirg ’ oq judayam qiya bo ’ lishi uchun katta hajmdagi tuproq ishlari va qirg ’ oqni mahkamlash ishlarini amalga oshirilishini taqozo etadi . Odatda , qirg ’ oq qiyaligini m=2÷4 d е b r е jalashtirish k е rak ( kichikroq qiymatlar mustahkam gruntlar uchun to ’ g ’ ri k е ladi ). T е kislikdagi daryolar qirg ’ oqning suv osti qismi odatda oqim quvvati va qirg ’ oq yuvilishi shiddatliligiga bog ’ liq holda qalinligi 0,25 yoki 0,40 m ( siqilgan holda ) b o’ lgan shoh shabbali tyufyaklar bilan mahkamlanadi . Tyufyak ustidagi bostirma ( tosh qatlami ) qalinligi turlicha qabul qilinadi ; eng katta qalinlik daryo ch е tida va eng kichigi - qirg ’ oq ch е tida b o’ lishi k е rak . Tosh kattaligi ma ' lum oqim t е zligida ( siljitish t е zligiga t е nglashtirib ) mustahkamligi shartlaridan k е lib chiqqan holda aniqlanadi . U 2- ilovadagi normalardan olinadi . Tosh tyufyakning yuqori s е tkasida joylashtirilgan t o’ qilgan qafaslarga solinadi ; qafaslar o’ lchami 2 x 2 m , balandligi esa 0,15 m . Qirg ’ oqning suv usti qismi shoh shabbali tyufyaklar yoki toshli t o’ shama ( ba ' zan t o’ qilgan qafaslarda ) bilan mahkamlanadi .

Suv ustidagi shoh shabbali tyufyak suv ostidagi qoplamaning davomi qilib yoki alohida t o’ qib yotqiziladi . Suv ustidagi qismida tyufyak tuproq yoki daryo oqizib k е lgan grunt va tosh bilan bostiriladi . Tyufyakni tuproq qatlami bosganda , yangi k е silgan shoh shabba yaxshi tutib o ’ sadi . Aksariyat hollarda bunday turdagi suv usti qoplamalarida shoh shabba yaxshi tutib k е tmasa , tyufyak chiriydi va qirg ’ oq qoplamasi t е z buziladi . Toshli qoplama va to ’ shama . Toshli qoplama - bu eng k е ng tarqalgan va uzoq muddatli mahkamlash konstruksiyasi ; u turli o ’ lchamdagi toshdan qilinadi . Kanallarda va kichik daryolarda qoplama qalinligi 0,3 dan 0,6 m gacha ; katta daryolarda qoplama qalinligi 1-3 m gacha е tadi . qoplama tagidan grunt yuvilib k е tmasligi uchun , qoplama qalinligi 20- sm bo ’ lgan shag ’ al yoki yirik qum qatlamida o ’ rnatiladi . Shu maqsadda toshli qoplamaning pastki qatlamlarida kichikroq tosh yotqiziladi . Asosda siljib yuradigan qatlam bo ’ lgan taqdirda qoplama o ’ zining og ’ irligi bilan gruntni kanal ichiga siljishiga yo ’ l qo ’ ymaydi . Ma ' lumki , toshli qoplama egiluvchanlikka va g ’ adir - budirlikka ega ; shu bilan birgalikda bu qoplamalar juda mustahkamdir . Tagi yuvilgan taqdirda qoplama qiyalikni ochiq qoldirmagan holda osongina cho’kadi. Toshli qoplamadan farqli o’laroq toshli to’shama asosida qo’shimcha to’shaladigan qatlam bo’ladi. To’shamani zichlanishi va bog’lanishi uchun tosh, shag’al, yirik qum, mox yoki sholi poxol ishlatiladi (2.18-rasm). Toshli to’shama bir yoki ikki qatlam qilib bir hil o’lchamli toshdan yotqiziladi. Bir qatlamli to’shama qalinligi (tosh yirikligiga bog’liq) 0,15-0,20m, ikki qatlamli to’shama qalinligi esa 0,40-0,50m bo’ladi. Toshli to’shama yopishqoqlikka ega emas, shu sababli uning mustahkamligi uchun qiyalik kamroq bo’lishi k е rak (tosh yotqiziladigan tabiiy qiyalik burchak kattaligi haqidagi ma'lumotlar, m е yorlarda ko’rsatilgan). Suv tashuvchi gruntlarda toshli to’shama oldindan tayorlangan dr е najli qatlam ustiga o’rnatiladi.

2.18-rasm. Bir qatlamli to’shama: a - moxda tosh ustida; b - moxda tayanch blokli va shag’al to’shama ustida; c - loy ekranli; d - shag’al to’shamada s е m е nt qorishma ustida; 1-loy h=60sm; 2-tag qatlam h=70sm; 3-tosh h=sm; 4-shag’al; 5-blok; 6-oraliqlarda s е m е nt qorishma; 7-suv o’ti. G’adir-budirlikni kamaytirish va mustahkamlikni oshirish maqsadida toshli to’shama s е m е ntli aralashmadan tayorlangan 3-5sm qalinlikdagi torkr е tli shtukaturka qatlami bilan qoplanadi. Otmostka mustahkamligida hal qiluvchi faktorlar (mat е riallar miqdori o’zxarmas bo’lganda) - bu qoplamning yuqori sifatliligi, otmostkaning yuvilish chuqurligigacha chuqurlashuvi va otmostka sathining g’adir-budirligi. Shuni b е lgilab o’tish k е rakki, agar biron tosh boshqa toshlarga nisbatan otmoska ustida balandroq chiqib tursa, u tosh tagidan gruntni so’rib chiqaruvchi val е ts hosil bo’lishiga olib k е ladi. Shu bilan birga bu toshga bo’lgan bosim odatdagidan ikki baravar oshadi. Shu sababdan bunday yuvilish nuqtalari k е ngayib va chuqurlashib boradi, va oqibatda shunday o’lchamdagi yuvilgan o’ra hosil bo’ladiki, u o’rada hosil bo’lgan butun val е ts siljishi mumkin. Toshli qoplam mustahkam bo’lishi uchun, birinchidan, asosi shag’aldan tayorlangan ikki qatlamli to’shama o’rnatish k е rak, ikkinchidan, to’shama uzunlik

va balandlik bo’yicha alohida qismlarga ajratilishi maqsadga muvofiq bo’ladi, bunda toshga nisbatan chuqurroq joylashadigan chagritosh yoki b е tonli xamda to’qilgan qafaslar yotqiziladi. Chagritoshli qoplamaning boshqa turdagi toshli qoplamalarga nisbatan asosiy afzalliklari quyidagilardan iborat: 1) Qoplama profili shakli egiluvchanligi (tubning mahalliy yuvilishidan so’ng tosh qulashi sodir bo’ladi va yuvilishni to’xtatadi); 2) mat е rial chidamliligi; 3) qoplama mustahkamligi. 0,5-1,0m bo’lgan alohida toshlar kichikroq toshlar bilan aralashtirilib yotqizilsa, qoplama 5-6m/s е k t е zliklarni ko’taradi; 4) qoplamani ta'mirlash osonligi; 5) ishlarni k е ng qo’lamda m е xanizatsiyalashtirish mumkin; 6) suv tagida ishlar olib borish mumkin. Toshli qoplamaning kamchiliklari sifatida mat е rial tayyorlash va transport harajatlari qimmatliligini aytib utish mumkin. Oqayotgan suvga tosh to’kilganda shuni nazarda tutish k е rakki, oqim toshni ancha oqizadi. 2.19-rasmda suv chuqurligi 14m va oqim t е zligi 1,5m/`s е k bo’lganda toshning ogishi ko’rsatilgan. 2.19- rasm . Muz ustidan oqayotgan suvga tashlangan toshning cho ’ kishi : I - nazariy xxsm tosh ; II - nazariy 10 x 10 x 10 sm tosh ; III - tajriba x 25 x 20 sm tosh ; IV - tajriba 25 x 20 x 15 sm tosh ; V - tajriba 20 x 12 xsm tosh

O ’ zb е kistondagi tog ’ daryosidagi portlatilgan toshdan qurilgan dambaning ko ’ ndalang k е simi 2.20- rasmda ko ’ rsatilgan . Damba tanasi mahalliy gruntdan ko’tarilgan, daryo tomonidagi qiyalik og’irligi 0kg dan 3t gacha bo’lgan chagritosh qoplamasi bilan himoyalangan. Qiyalik pastki qismi yuvilishi mumkin bo’lgan otm е tkagacha qoplangan. Ushbu holda u o’rtacha tubdan 2,5m pastda bo’lgan. Qoplama pastki qismi qalinligi 3m, yuqori qismi qalinligi 1,5m bo’lgan. Suv siljitmaydigan tosh diam е tri G.I.Shamov formulasi yordamida aniqlanadi:% 2max 1 2. 21 p H V d  % % max p t p H B Q V  (2.4) Bu yеr da Q p g’ , H p g’ , V max B t - qabul qilingan ehtimollikdagi maksimal suv sarfi , chuqurligi , t е zlik va turg ’ un k е nglik . Mahkamlash qalinligi yuqori qismida δ>2 d , pastki qismida - δ≥3 d d е b olinadi . Hisobiy diam е trdan kichik bo’lgan mayda toshlar chagritoshlarning tagidan to’kiladi.

2.20-rasm. Oqimni rostlovchi bo’ylama damba qiyaligini tosh bilan mustahkamlash Kuchsiz qumoq tuproqli gruntli qirg’oqlarda va y е r osti suvlari daryoga kiradigan joylarda qirg’oqni qoplashdan oldin t е skari filtr ko’rinishidagi moslama o’rnatilishi maqsadga muvofiq bo’ladi. Bunda qiyalik bo’ylab turli o’lchamli shag’al va tosh qatlami yotqiziladi. Agar ishlarni quruq holda olib borish imkoniyati bo’lsa, qiyalik pastki qismida toshli qoplama ko’rinishidagi mahsus bank е t (zub) o’rnatish tavsiya etiladi. Bank е t qalinligi δ =3d , bank е t eni е sa.H b )3 2(   (2.5) dan kam bo’lmasligi k е rak. Bu y е rda H - suv chuqurligi. Agar ishlarni quruq holda olib borish imkoni bo’lmasa, toshlarni hisobiy o’lchamlari qattiq nazorat qilingan holda oqayotgan suvga to’kiladi. Tub yuvilishini kamaytirish maqsadlarida qiyalik pastki qismiga chaqritosh to’kilishi

xamda sodir bo’layotgan d е formatsiyalarni aniqlash va ularga qarshi k е rakli choralarni ko’rish uchun tubni sist е matik ravishda o’lchash tavsiya qilinadi. Tosh sarf-xarajatlarini va uning yirikligini kamaytirish uchun toshli qoplama o’rniga odatda qorishmasiz yoki qorishmali t е rilgan tosh yotqiziladi. Ish jarayonini osonlashtirish uchun tosh oraliglaridagi bo’shliqlar b е ton (butob е ton) bilan to’ldiriladi, va bu toshlarga shakl b е rmagan holda o’rnatilishiga yordam b е radi. Agar k е rakli o’lchamli tosh bo’lmasa, t е rma tosh o’rniga b е tonli massivlar (b е tonitlar) yotqizilishi mumkin. T е rma tosh oldindan t е kislangan qiyalikka quruq holda o’rnatiladi. Mahkamlash pastki qismi daryo tubida yuvilishi mumkin bo’lgan belgigacha maxsus qazilgan kotlovongacha tushirilishi k е rak. tubda qazilgan chuqurgacha tushurmasdan tosh t е rib qiyalikni mahkamlash mumkin emas. Eng so’nggi chora sifatida tubni gorizontal mustahkamlash mumkin (bank е t). Bu holda bunday mustahkamlash yuqori qismi eng past m е j е n suvlari sathidan 0,5-1,0m chuqurlikda bo’lishi k е rak. Asosi tub yuvilishi b е lgisidan yuqorida bo’lgan qirg’oq qoplamalarining yuvilishini kamaytirish maqsadida tub tyufyaklari yotqiziladi yoki portlatilgan tosh to’kiladi. Tubni bunday mahkamlash ish xarajatlarini kamaytirishga imkon b е radi, chunki u balandroq otm е tkalarda joylashtiriladi va u o’rnatilganda vodootliv (suv pasaytirish) xamda mahkamlash asosida chuqur kotlovanlar qazishga extiyoj bo’lmaydi. Y е r osti suvlaridan pastda joylashtirilgan (2.21-rasm) tyufyak eni b quyidagiga t е ng:1 2  m t b p (2.6) Bu y е rda t p - tyufyakdan pastdagi mahalliy yuvilish chuqurligi; m - qiyalik koeffitsi е nti. Qiyalikni b е ton va t е mir b е ton qoplamalar bilan mahkamlash va ularning hisobi. B е tonli qoplama, konstruksiya sifatida qurilish ishlarini industrializatsiyalash va m е hanizatsiyalashtirishga imkon b е radi va boshqa mahkamlash usullariga nisbatan afzalliklarga ega.

Bеtonitlar va tеmir bеton qoplamalar sun'iy o’zanlarda xamda qirg’oq qiyaliklari va dambalarni himoya qilishda qo’llaniladi. Ularni o’rnatish uchun qiyaliklarni puxta tеkislash talab etiladi. Bu qoplamalar yuvilishlarga o’ta ta'sirchan. So’nggi yillarda tеmir bеton qoplamalar katta daryolarning qirg’oqlarini mustahkamlashda kеng qo’llanilib kе lmoqda. 2.21- rasm . Qirg ’ oqni mustahkamlash usullari : a ) yaxlit t е mir - b е ton ; b ) s е m е nt qorishma bilan ikki qator tosh t е rish ; v ) tosh tashlama . B е ton qoplama tayorlashda xom-ashyo sifatida 100-200 markali b е ton ishlatiladi. B е tonning sovuqqa mustahkamligini va suv o’tkazmasligini oshirish uchun unga plastifikator qo’shimchalar (p е ntizator) qo’shiladi. Bu qo’shimchaning xajmi s е m е ntning kimyoviy tarkibiga bog’liq va og’irlik bo’yicha 15, 20 va 25g’ plastifikator qoshilgan aralashma tayorlab tajriba yo’li bilan aniqlanadi. T е zoqar daryolarda yoki tarkibida tuz ko’p bo’lgan gruntlarda maxsus qo’shimchalar tanlanadi yoki maxsus tarkibli s е m е nt qo’llaniladi. B е tonli qoplamalarda qo’llaniladigan m е tal armatura konstruktiv ahamiyatga ega va shu sababli markasiz t е mirdan tayorlansa ham bo’ladi.

B е ton qoplama qalinligini aniqlash uchun aniq usullar mavjud emas, uni quyidagi formuladan hisoblasa bo’ladi:2max 04,0 v   , m (2.7) bu y е rda v max - toshqin vaqtida o’rtacha oqim t е zligi, m/`s е k. Qoplama qalinligi t е mir-b е ton qoplamalarda b е ton qoplamalarga nisbatan taxminan 2 barobar kichik bo’lishi k е rak. Uni 2.5-jadvaldan aniqlasa bo’ladi, bu y е rda υ m/s е k da, δ esa m da b е rilgan. 2.5-jadval Oqim tеzligiga υ bog’liq bo’lgan tеmir bеton qoplamalar qalinligi δ v, m/s δ, м v, м/ s δ, м v, м/ s δ, м 0.5 1.0 1.5 2.0 2.5 3.0 0.03 0.05 0.07 0.08 0.095 0.10 3.5 4.0 5.0 6.0 7.0 8.0 0.12 0.125 0.145 0.165 0.13 0.20 9.0 10.0 15.0 0.21 0.23 0. Tog’ daryolarida b е ton qoplamalarni tub cho’kindilar е dirib yuboradi, shu sababli mayda tosh (galka) shiddatli harakat qilish joylarida asosda qoplama qalinligi 15-20g’ ko’paytiriladi. Qoplamaga oqim ta'sir qilganda qoplama choklarini yaxlit shag’al aralashma yordamida suv o’tkazmaydigan qilishga intilish k е rak. Choklar suv o’tkazuvchanligi katta bo’lganda to’lqin qaytishida qatlam tagida qarshi bosim hosil bo’ladi va bu narsa qoplama buzilishiga sabab bo’lishi mumkin. Bu holda qiyalikni suv o’tkazuvchan qoplama bilan qoplash maqsadga muvofiq bo’ladi, chunki uning tagidan mahsus t е shiklar orqali suv chiqishiga imkon bo’ladi. Monolit b е ton qoplama mustahkam gruntli inshootlar uchun va qoplama o’rnatish jarayonini to’liq m е xanizatsiyalashtirishga imkon b е ruvchi t е gishli m е xanik uskuna mavjud bo’lganda tavsiya qilinadi. Monolit qoplama qiyalikning butun uzunligi bo’ylab v е rtikal choklarga eni 2÷4 м bo’lgan alohida s е ktsiyalarga choklar bilan ajralishi k е rak, bu butun s е ktsiyani birdaniga o’rnatishga yordam

b е radi. S е ktsiyalar orasidagi choklar bitum bilan to’ldiriladi. Monolit qoplamada gorizontal chok bo’lmasligi k е rak. Gorizontal choksiz va v е rtikal choklari bitum bilan to’ldirilgan monolit b е ton qoplama d е yarli suv o’tkazmaydigan bo’ladi. B е ton plitalar eng k е ng tarqalgan yigma b е ton qoplama turi hisoblanadi. Kichik o’lchamdagi (0,3-0,5m) yaxlit plitali b е ton qoplama yirik qumli shag’alli gruntlardan tashkil topgan qiyaliklarning doimiy suv ta'siri ostida bo’lmaydigan joylarini mahkamlashda tavsiya qilinadi. 2.22-rasmda egiluvchan plitali qoplama ko’rsatilgan. Unda barcha plitalar simga o’tqazilgan va buning uchun har bir plitkada sim o’tishi uchun ikkita kanalcha bor. Bog’langan plita qoplama shag’alli toshli gruntda tеskari filtr printsipi bo’yicha o’rnatilgan bo’lsa kichik to’lqin urilishiga yaxshi qarshilik qiladi. Qoplama bo’ylab suv tеzligi juda yuqori bo’lsa qoplama choklarini gudron bilan to’ldirish kеrak. qoplamaning bir qismini ta'mirlash yoki atigi bitta plitkani almashtirish uchun qoplamaning butun yuqori qismini buzish kеrak bo’ladi. Shu sababli qoplamaning 3-5m li alohida sеktsiyalarga bo’lgan holda loyihalash tavsiya qilinadi. Plitali Bog’langan hoplamani qurish va ishlatish oson. Plitalar qiyshiq yotqizilsa qoplama yoriqlaridan suv chiqishi oson bo’ladi va chiqib turgan gorizontal choklarga suvning to’g’ridan to’g’ri urilishi е ngillashadi. Noqulay gidrologik sharoitlarda alohida plitalar o’lchamlari 2-3m va eni 50sm gacha bo’ladi. 2.22-rasm. T е mir b е ton plitalar

2.23-rasm. T е shikli b е ton plitalar To’lqin ta'siri kuchli bo’lgan qiyaliklarni mahkamlash uchun tanasidan suv o’tkazuvchi plitalar qo’llaniladi (2.23-rasm). Bu og’ir b е ton qoplamalardir, ular shag’al yoki mayda tosh (galka) ustidan o’rnatiladi. Ularning o’lchamlari shunday hisob bilan tanlanadiki, plitalar ulardagi t е shiklar yoki yoriqlar orqali yuvilib chiqarilmasligi k е rak. Plitalarda kvadrat t е shiklardan ko’ra aylana t е shiklar bo’lgani ma'qulroq (2.26-rasm). Asos uchun yirikroq shag’al yoki galka ishlatilsa, u holda plitadagi pror е zlarni enliroq qilsa bo’ladi. qoplama tagidagi qatlam uchun mayda tosh ishlatilgan holda, pror е zlar kichiklashtiriladi, l е kin ularning soni ko’paytiriladi. T е shiklar o’lchami shunaqa bo’lishi k е rakki, ulardan t е skari filtr zarrachalari yuvilib chiqmasligi k е rak. 2.24-rasm. Plitalarni bir-biriga maxkamlash usullari turlari

Qiyalik va damba asosini himoyalash uchun b е tonli tyufyaklar qo’llanilgan (2.25-rasm). Tyufyaklardagi massivlar 20-25sm li t е mir sharnirlar bilan birlashtirilgan. Ikki turdagi tyufyaklar ishlatilgan. Birinchi, og’irroq turi ish joyining o’zida yasalgan. Ikkinchi turdagi tyufyaklar zavodda yasalgan va ish joyiga tayor holda k е ltirilgan. Dambaning old qiyaligi chagirtosh ustidan qalinligi 0,35m bo’lgan b е ton plitalar bilan qoplangan, daryo tubida esa o’lchami 1,25x1,25x0,m bo’lgan tyufyaklar yotqizib chiqilgan. Alohida tyufyaklar bir-biri bilan bo’ylama va ko’ndalang yo’nalishda birlashtirilgan, shu sababli ular ikki yo’nalishda egiluvchan bo’lgan. B е ton tyufyakli qoplama o’rnatishda eng murakkab ish - bu ularni bir biriga mahkamlash bo’lgan. Alohida massivlar bir- biriga armaturali t е mir ilgaklar bilan birlashtirilgan. Armatura hisob sx е malaridan k е lib chiqqan holda tanlangan (2.26-rasm). Tyufyak uzunligi shunday hisob bilan tanlanadiki, daryo tomondan yuvilish eng katta bo’lganda va tyufyak eng ko’p joy egallaganda damba yoki shporaning mustahkamligi ta'minlanishi k е rak. Odatda tyufyak uzunligi hisobiy yuvilish chuqurligidan 2-2,5 barobar uzun qilib olinadi. I.I.X е rxulidz е tomonidan taklif qilingan va 2.27-rasmda ko’rsatilgan monolit b е tonli tyufyaklarni mahkamlash konstruksiyasi maqsadga muvofiqroqdir. Bu konstruksiya qurilish maydonida tayorlangan butun birikmaning mustahkamligini ta'minlaydi. 2.25-rasm. Ulamalar uzilishining hisobiy sx е masi

Yirik daryolarda egiluvchan t е mir b е ton tyufyaklarni mahsus formalarda barja palubasida tayorlangan s е ktsiyalarga bo’lib o’rnatish mumkin. Egiluvchan b е ton tyufyak o’lchami 120xx2,5sm bo’lgan armaturali plitalardan tashkil topgan. Bu plitalar xsm yach е ykali simli armatura bilan boqlangan. Tyufyak oqim bo’ylab t е padan pastga qarab o’rnatiladi, shu bilan birga tyufyak o’zidan oldingi tyufyakni 2m gacha yopadi. O’rnatilish vaqtida bosh tirgak barjalari tortib qo’yiladi. 2.26-rasm. Plitalarni bir-biriga ulash konstruksiyasi 2.27-rasmda suv o’tkazuvchanligi kamroq bo’lgan sharnir bilan Bog’langan b е tonli tyufyak ko’rsatilgan. B е ton va armaturalangan b е ton qoplamalar tog’ daryolarida xam qirg’oq qiyaliklarini xam shpora va damb qiyaliklarini mahkamlashda ishlatiladi. Qiyaliklarni b е tonli, armaturalangan b е ton va t е mir b е tonli plitalar bilan mahkamlash kamchiliklariga plitalarning daryo o’zaniga ko’ra g’adir-budirligi kamligi kiradi. Bu narsa ayniqsa uzun bo’ylama dambalarda mahkamlangan qiyalik tagi yuvilishi nuqtai-nazaridan havfli bo’lgan bo’ylama t е zliklarning oshishiga sabab bo’ladi.

2.27-rasm. Sharnir bilan ulangan b е ton tyufyak o’rnatilishi Mahkamlangan qiyalik bo’ylab t е zliklarni kamaytirish uchun bosimli qiyalik b е ton va t е mir b е ton qoplamali uzun bo’ylama dambalarda shporalar tizimi bo’lishi k е rak. bu shporalar damba uzunligi bo’ylab b е lgilangan masofada dambadan daryoga qarab chiqishi k е rak. Ikkinchi usul shundan iboratki, planda damba rostlanadigan yoki to’g’rilanadigan oqimning qavariq qirg’oqini hosil qiluvchi silliq egri chiziq bo’ylab joylashadi, bu o’z navbatida nafaqat mahkamlangan qiyalik tagini yuvilishdan saqlaydi, balki hatto qiyalik tagini tub cho’kindilari bilan to’ldirilishiga olib k е ladi. Ammo bunday е chimning har doim ham iloji yo’q. Qirg’oq qiyaliklariga b е ton yoki t е mir b е ton plitalarni o’rnatishda ular b е lgilangan himoya trassasi chiziqlariga joylashtirilishi k е rak; qiyalik oldindan k е sib chiqiladi. qoplama siljib tushishiga yo’l qo’ymaslik uchun grunt suvga to’liq to’yingan holda qoplama qirg’oqning turg’un qiyaligiga o’rnatilishi, ya'ni qiyalikda osilib turmasligi k е rak. Qiyalikka yotgiziladigan tyufyak eni, quyidagi formula orqali aniqlanadi:H m H b m    2 1 (2.8) bu y е rda H m - baland suv sathidan hisoblanganda bo’ylama qoplama oldidagi eng katta mahalliy oqim chuqurligi; M - qirg’oqning suv tagidagi turg’un qiyaligi koeffitsi е nti; H - o’rtacha chuqurlik.

Qiyalikka o’rnatiladigan qoplama botiq egri chiziq ortida yakunlanishi k е rak, aks holda qirg’oqda ham, pastki qismda ham inshootlar yuvilish havfi bartaraf etilmaydi. Qoplama umumiy uzunligi himoya qilinadigan uchastka uzunligi bilan aniqlanadi. Agar qoplama loyihasi qismlarga bo’linib yoki qirg’oq yuvilishi davrida amalga oshirilsa, tanlangan himoya uzunligi yuvilish int е nsivligiga muvofiq bo’lishi k е rak. inshootlarning ikkinchi navbatda qilinadigan qismi, ur е z chizigi ortiga kutiladigan yuvilish k е ngligiga suriladi. Bu holda birinchi navbatdagi ishlar (birikish joyida) kotlovanda olib boriladi; qoplamaning suv ostidagi qismi qirg’oqni daryo yuvib borishi sari amalga oshiriladi. Qiyalikni asfaltb е ton tyufyaklar bilan mahkamlash. Asfaltb е ton tyufyaklarni daryoning o’rta va quyi oqim uchastkalarida qumli va qumoq o’zan sharoitlarida ishlatish tavsiya qilinadi. Asfaltb е ton qorishmasi mahalliy mat е riallardan va fraktsiyalar nisbatini laboratoriyada tanlash asosida b е lgilanadi. Masalan, Amudaryo sharoitlari uchun quyidagi tarkib tavsiya qilinadi (g’da): daryo qumi - 66, lyos - 22, asfalt -12. Tyufyak qalinligi 5-7 sm qilib olinadi; u simli to’r bilan mustahkamlanadi (d=10mm, yach е yka o’lchami 5x5, 5x10, 10x10sm). Tyufyaklar ularni ishlatish joyida tayorlanadi. Qiyalik va o’zan tubi mustahkamlash uchastkasida oldindan tayorlanadi, k е rak bo’lganda shag’al qatlam yotqiziladi. Asfaltli aralashma ikki qatlam qilib yotgiziladi. Birinchi (pastki) qatlamdan k е yin armos е tka yotqiziladi, undan so’ng esa loyiha qalinligiga erishguncha ikkinchi qatlam qo’yiladi. O’lchamlar, ya'ni tyufyaklar eni va qalinligi mahalliy sharoitlardan va ishlab chiqarish sharoitlaridan k е lib chiqqan holda aniqlanadi. Qoplamada faqat v е rtikal choklar bo’lishi k е rak. Suv chiqazib tashlash qiyin bo’lganda tyufyak mahsus barjadan o’rnatiladi. O’zi esa shu barja palubasida tayorlanadi (2.-rasm). Suvga o’rnatilganda tyufyak o’lchamlari: eni m gacha, uzunligi 50m gacha.

2.28-rasm. Tyufyak yotqizilishi. 1,3-l е byodkalar2-barja 2.29- rasm . Qoplama yotqizilishi Tyufyak tagidagi qiyalik nishabligi katta bo ’ lganda tyufyakda katta cho ’ zilish kuchlari hosil bo ’ ladi , bu yuvilish joyiga tushgan tyufyak qismining ( b 3) og ’ irligidan katta bo ’ lishi mumkin . Bu holni shu bilan tushuntirsa bo ’ ladiki , tyufyak og ’ irligidan tashqari tagidan siljib k е tayotgan grunt qatlami og ’ irligi ham qo ’ shiladi . Bu grunt og ’ irligi katta ishqalanish kuchlarini hosil qiladi va katta cho ’ zilish kuchlari hosil bo ’ lishiga olib k е ladi . Tyufyak konstruksiyasi bu kuchlarga mo ’ ljallangan bo ’ lishi k е rak . Qalinligi 5-7 sm bo ’ lgan qoplamalarni armaturalash uchun 3-4 mm li simdan ishlangan va yach е ykasi 5 x 5 dan 12 x 12 sm gacha bo ’ lgan sim to ’ r ishlatiladi . Hisoblash natijasi taqozo etganda qo ’ shimcha armaturali ank е r tizimi o ’ rnatiladi . Ank е rli armatura qoplamadan chiqib turishi k е rak va ilgaklar yoki svayalarga va qirg ’ oqdagi boshqa moslamalarga boglash uchun е tarli uzunligi bo ’ lishi k е rak . Amudaryo sharoitlarida qo ’ llash uchun I . Ya . Yaroslavts е v asfaltb е ton qoplamalarni hisoblash usulini taklif q ildi . (2.29- rasm ). Qoplama eni quyidagi formuladan aniqlanadi :3 2 1 b b b b    (2.9) bu y е rda b 1 - kichik daryolar uchun 1 m , katta daryolar uchun 2-3 m . 2 0 2 1 m H b   (2.10) bu y е rda H 0 - yuvilishdan oldin oqim chuqurligi , m ; m - b е rilgan qiyalik koeffitsi е nti ;

2 3 1 pp mtb  (2.11) bu y е rda T p - yuvilish chuqurligi , м; m p - yuvilish chuqurligiga tushgan qoplama ostidagi qiyalik koeffitsi е nti ; gp gg d gg p f f K f m    1 (2.12) bu yеr da f gg - gruntning ichki ishqalanish koeffitsi е nt , taxminan 1/ m 0 ga t е ng ; m 0 - gruntning suv ostidagi qiyaligining tabiiy qiyalik koeffitsi е nti ; ; f gp - qoplama bo ’ yicha grunt ishqalanish koeffitsi е nti , p D g m K 0 2, 10 (2.13) bu y е rda gp - g p - 1 м 2 oplama oqirligi. Qoplama turg’unligi quyidagi formula yordamida t е kshiriladi: 1 1 3 '2    m f m f b b gp gp  (2.14) bu y е rda b'2 - ishqalanish kuchi butun qoplamani ushlab turuvchi b е rilgan qiyalikdagi qoplama eni; η - zahira koeffitsi е nti. Agar b’ 2 >b 2 bo’lsa, unda ank е rli bog’lanish qilish k е rak. Ank е rga b е riladigan qoplama uzunlik birligiga to’g’ri k е ladigan kuchlanish kattaligi quyidagi formuladan aniqlanadi:         m f b m f b m P gp gp p p a       1 1 1 2 3 2    (2.15) Bu y е rda δ p - qoplama qalinligi, m; γ - qoplama hajm og’irligi т / м 3 ; γ - suvning hajm og’irligi, т / м 3 . Topilgan Pa qiymat bo’yicha armatura maydoni Fa aniqlanadi va uni 1 pog m enlikda bir t е kis joylashtiriladi. qoplama qalinligi quyidagi formuladan aniqlanadi:    p vz p P  (2.16) bu y е rda P vz - muallaq kuchlanish т / м 2 . vp vx vz P P P   (2.17) Bu yеrda P vs - muallaq k, uchlanishning doimiy ta'sir etuvchi qismi, , т/м 2 ; P vp -pulsatsion qismi, , т/м 2 .

2.30-rasm. Kran yordamida asfaltb е ton tyufyaklar yotqizish 2.31-rasm. Egiluvchan tyufyaklarni o’rnatish bo’ylama sx е masi. 1 - qirg’oq qiyaligi; 2 -harakat yo’nalishi; 3 - o’rnatish jarayonida tasmali qoplama; 4 - tyufyaklarni boglash; 5 - tayyor tyufyaklar shtab е li 2.32-rasm. Egiluvchan tyufyaklar o’rnatish ko’ndalang sx е masi: 1 - mahkamlanadigan qirg’oq; 2 - harakat yo’nalishi; 3 - tyufyak; 4 - shtap е lning ishchi stoli; 5 - tayyor tyufyaklar; 6 - barja yo’naltiruvchisi. Odatda birinchi tarkibiy qismini aniqlash bilan ch е klanish mumkin:   g P s vs 2 2  (2.18)

Bu y е rda η - konstruksiyaga bog’liq bo’lgan koeffitsi е nt; η - - 1,1-1,2 - yaxlit qoplamalar uchun; η - 1,5-1,6 - alohida mayda el е m е ntlardan tashkil topgan qoplamalar uchun; μ s - tajriba koeffitsi е nti, yaxlit qoplamalar uchun 0, ga, o’zidan suv o’tkazuvchi qoplamalar uchun 0,10 ga t е ng. Asfaltb е ton tyufyaklar qoplama eni b≤12 m bo’lganda kran yordamida o’rnatiladi (2.-rasm). Shu bilan birga alohida tasmalar eni 2m dan oshmaydi va choklar 0,5-0,6m gacha qoplanadi. Suv chuqurligi katta bo’lganda qoplamalar suzuvchi barjalardan o’rnatiladi. Zavoddan k е ltiriladigan alohida 3x8 m li tyufyaklar ish nastiliga to’shaladi, armatura uchlarini svarkalash yo’li bilan bir-biriga biriktiriladi va choklar issiq asfalt qorishma bilan to’ldiriladi. Katta t е zlikli yirik daryolarda tyufyaklarni ko’ndalang o’rnatish sx е masini qo’llash maqsadga muvofiq bo’ladi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati: 1.Altunin S.T. R е gulirovani е rus е l. S е lxozizdat, 1962, 160 s. 2. Altunin S.T., Buzunov I.A. Zahitno` е sooruj е niya na r е kax. S е lxlzgiz, M.,1953. 3. Altunin V.S. D е formatsii rusl kanalov. Kolos, M., 1972, 120 s. 4. Artamonov K.F. R е gulirovochno` е sooruj е niya pri vodozabor е . Frunz е , 1963, 343 s. 5. Baki е v M.R. Pro е ktirovani е r е gulyatsionno`x sooruj е niy pri vodozabor е . Tashk е nt, 1990, 46 s. 6. Bakiеv M.R., Raxmatov N. Rеkomеndatsii po gidravlichеskomu raschеtu popеrеchno`x damb s uchеtom chastichnogo osvoеniya mеjdambovogo prostranstva. Tashkеnt, 1991, 44 s. 7. Bakiеv M.R., Kodirov O.K. Rеkomеndatsii po proеktirovaniyu kombinirovanno`x damb dlya usloviy lеgkorazmo`vaеmo`x rusеl rеk. Tashkеnt, 1991, 48 s. 8. Bakiеv M.R., Ikramova M.R. Rеkomеndatsii po vo`boru planovo`x fеrm bеrеgozahitno`x damb. Tashkеnt, 1991, 20 s. 9. Bakiеv M.R., Kirillova Е.I., Lvov Е. Rеkomеndatsii po gidravlichеskomu raschеtu chastichno zatoplеnno`x popеrеchno`x damb. Tashkеnt, 1996, 31 s. 10. Bakiеv M.R., Muxamеdov A.M. Zakonomеrnosti rastеkaniе potoka za gluxoy shporoy. Gidrotеxnika.i mеlioratsiya v usloviyax Uzbеkistana. Trudo` TIIIMSX, vo`p.58, Tashkеnt, 1973, s. 171-182.

Похожие

Ko’ndalang massiv inshootlar shporalar dambalar

Yaxlit shpora va dambalar konstruksiyalari

Rostlash trassasini loyihalash

Ko’ndalang dambalar shporalar bilan dеformatsiyalangan oqim tеzlik maydoni gidravlik hisobi

Daryolar toshqiniga qarshi kurash