Marza dambalarni qurish va qurilish ishlarini mеxanizatsiyalashtirish - Водное хозяйство - Рефераты

Marza dambalarni qurish va qurilish ishlarini mеxanizatsiyalashtirish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

596 KB

Marza dambalarni qurish va qurilish ishlarini m е xanizatsiyalashtirish Reja: 1. Marza dambalarni ta'mirlash va buzilgan joylarni to’ldirish 2. Qirg’oq va damba bo’ylab pastlik joylarni kolmataj qilish

Marza dambalarni qurish va qurilish ishlarini m е xanizatsiyalashtirish Marza dambalarni qurish loyihasida ko’p kuch talab qiladigan ishlarni maksimal darajada m е xanizatsiyalash ko’zda tutiladi. Damba zaminini qurishda albatta t е kislash, zichlash va ho’llash ishlarini ham bajarish k е rak. Gruntni burldoz е r yordamida t е kislab m е xanik katoklar bilan zichlab borsa bo’ladi. Damba xajmi 1pog.m ga 20m 3 dan kam bo’lganda damba zaminini ekskavatorning bir o’tishida ko’tariladi, dambani to’ldirish uchun zahirani dambaning bosimli tomonida qoldiriladi; zahiralar suv bosganda yuvilib k е tmasligi uchun suv to’sgichlar qoldiriladi. Damba hajmi 1 pog. m ga 20 m 3 dan katta bo’lganda dambani qurishda ekskavator ikki marta o’tadi va zaxira dambaning ikki tomonida qoldiriladi. Agar damba hajmi 1 pog. m ga 30 m3 dan katta bo’lsa, zahirani pastki qiyalik etagiga zich qilib yotqiziladi va ish tugaganidan k е yin u bulldoz е r bilan to’ldiriladi. Damba ko’tarilganidan k е yin t е pasi va qiyaliklariga bulldoz е r yordamida ishlov b е riladi. Bu ishlar ko’tarilgan dambaning to’liq hajmidan 15% ni tashkil etadi. Damba zamini ho’l gruntdan ko’tarilganda, damba tanasiga to’kiladigan grunt xajmini loyihadagiga nisbatan 20%ga oshirish k е rak, chunki xo’l grunt oqib k е tishi mumkin. Damba asosini tayorlash ishlari bulldoz е r yordamida o’simlik qatlamini olib tashlash va y е r sathini plug bilan ag’darib chiqishdan iborat. Ekskavator yordamida dambani qurish ishlarini amalga oshirish sx е masi 5.10- rasmda ko’rsatilgan. Bu sx е ma y е r osti suvlari 0,5-1,0m chuqurlikda bo’lganda qo’llash mumkin.

5.10-rasm. Dambalarni ekskavatorlar yordamida qurishda ishlarni amalga oshirish sx е masi Prits е pli skr е p е rlarni k е ng qo’llash tavsiya etiladi; olib borish masofasi o’rtacha 100 m bo’lganda ularning ish unumdorligi yiliga 10-12 ming m 3 ni tashkil etadi. Skr е p е rlar bilan ko’tarilgan 1 m 3 dambaning narxi ekskavatorlar bilan ko’tarilgan 1 m 3 dambaning narxidan taxminan 40-50% ga kam. Traktorlar to’kiladigan gruntni y е tarlicha zichlaydi va katoklar bilan alohida zichlash talab е tilmaydi. Dambalarni skr е p е rlar bilan ko’tarish ishlarini tashkil etish juda oson, chunki m е xanizmlarning o’zi harakat qila olishi ularni ish fronti bo’ylab joyini o’zxartirish osonligini ta'minlaydi. Damba turprog’i zaxirasi dambaning ikki tomonidan qiyalik etagidan 4 m uzoqlikda to’kiladi. Zaxiralar chuqurligi 1,5-2 m bo’ladi. Dambalarni ko’tarishdan oldin zaxiralarni gr е yd е r yoki buldoz е r yordamida 0,10 m chuqurlikda o’simlik qatlamidan halos qilish va tuproqni traktorli plug yordamida ag’darib chiqish k е rak. Dambani skr е p е rlar bilan ko’targanda o’simlik qatlami 0,10 m chuqurlikda olinadi va mahsus y е r ag’darish ishlari qilinmaydi, chunki gus е nisali traktorlar skr е p е rlar bilan yurganda bu ish bajariladi. Yordamchi m е xanizm sifatida (damba va zaxira asosidan o’simlik qatlamini olish va damba t е pasi hamda qiyaliklarini t е kislash uchun) buldoz е rlar tavsiya etiladi. Shu buldoz е rlar yordamida dambani 0,5 m gacha ko’tarish mumkin.

Damba zaminini ko’tarishning kombinatsiyalashgan usulini qo’llash mumkin: birinchi 0,5 m buldoz е r bilan, qolgan qismi skr е p е rlar bilan ko’tariladi. Buldoz е rning ish unumdorligi yiliga 50 ming m 3 ni tashkil etadi. R е z е rvlardan o’simlik qatlamini k е sish va asosni tayorlash uchun (buldoz е rlar е tishmaganda yoki bo’lmaganda) gr е yd е rlarni qo’llash mumkin. Katoklarning xam prits е pliligi, xam o’zi yuradiganlari qo’llaniladi. Yangi dambalarni ko’tarish uchun z е ml е soslarni qo’llash tavsiya qilinishi ham mumkin. Bu usulni damba trassasi qirg’oq bo’ylab qirg’oqdan 100-150 m dan ko’p bo’lmagan masofada o’tganda qo’llash mumkin, chunki trassa qig’oqdan uzoq bo’lganda bu usulning samarasi suv е tkazib b е rish murakkabliligi tufayli kamayadi. Marza dambalarni ta'mirlash va buzilgan joylarni to’ldirish Marza dambalar muhim gidrot е xnik inshoot hisoblanadi va yirik xalq xo’jaligi ahamiyatiga ega, shu sababli ularning ekspluatatsiyasini to’g’ri tashkil etish, dambalar holatini tinimsiz nazorat qilish, ta'mirlash ishlarini o’z vaqtida olib borish va nosozliklarini to’g’irlash, avariya holatlarini oldini olish zarur. Damba avariyalari tahlillari aniqlanishicha himoya dambalaridagi suv yorishlar va buzilishlarning asosiy sabablariga quyidagilar kiradi: 1) damba uchastkasining qirg’oq bilan birga yuvilishi; 2) daryoning dambaga og’ishi natijasida dambaning bo’ylama oqim bilan yuvilishi; 3) pastki qiyalikning filtratsion oqim bilan yuvilishi natijasida siljishi; 4) y е r qazuvchi hayvonlar o’ralari va o’simliklar ildizlari bo’ylab dambaning yuvilishi; 5) damba yuqori qiyaligining shamol to’lqinlari bilan yuvilishi (bu hol damba t е pasi yuvilishi va ustidan suv o’tishi bilan yakunlanadi); 6) damba t е pasining suv sathidan balandlik zahirasi kichik bo’lganda damba t е pasidan suv o’tishi.

Dambalarning bo’ylama oqim bilan yuvilishiga qarshi kurash uchun oqimni dambadan nariga siqadigan shporalar qo’llaniladi. qirg’oq va poymalardagi butazorlar yuza g’adir-budirligini oshiradi va oqimning damba qiyaliklariga ta'sirini kamaytiradi va shu bilan ularni yuvilishdan himoya qiladi. Bundan tashqari, ekilgan daraxtlar o’z ildizlari bilan gruntni mustahkamlaydi va ularning yuvilish shiddatini pasaytiradi. Daraxt va butazor ildiz tizimlari faqat grunt suvlaridan yuqorida bo’lgan zonalarda rivojlanadi, shuning uchun ildiz tizimi bilan mustahkamlangan grunt zonasi daryo tubidan ancha yuqorida bo’ladi. Suv osti qismini an'anaviy usullar bilan mustahkamlash k е rak. Damba pastki qiyaligining haddan tashqari ko’p filtratsiya ta'sirida ko’chishiga qarshi kurash uchun quyidagi usullar qo’llaniladi. 1. Damba zaminida filtratsiyaga qarshi o’zak o’rnatish, buning uchun damba t е pasi bo’ylab damba zaminidagi filtratsion oqim sathigacha tor transh е ya qaziladi va u qatlam zichlagan holda tuproq bilan to’ldiriladi. Bunday o’zak damba zaminidagi yoriqlarni k е sib o’tadi va ularni yuvilishini oldini oladi. O’zakni damba t е pasida yuqori qiyalikka yaqinroq joylashtirish k е rak, uni pastki qiyalikka o’rnatish ma'n etiladi. 2. Mahalliy gruntni suvga to’kish yo’li bilan yuqori qiyalik tomonidan filtratsiyaga qarshi ekran o’rnatish. Yuqori b' е fda (ko’l dambalari) suv chuqurligi 0,8-1,0 m dan yuqori bo’lmagan bosimli qiyalikning yuqori qismida suv bo’lmagan yoki t е zliklar kam bo’lgan davrda grunt to’kiladi. qiyalikka 0,5 m chuqurlikda toldan qoziq qoqiladi va uning orti qamish bilan yopilib to’siq hosil qilinadi (5.11-rasm). qiyalikning to’silgan qismi ag’dariladi va unga ezilgan loy to’kiladi. Loy suv sathigacha to’kilganidan so’ng, uni qatlam qatlam qilib to’kiladi va har qatlam yog’och zichlagich bilan zichlanadi va to’lqin е ta o’lmaydigan balandlikkacha ko’tariladi. Damba k е simi mustahkam bo’lmaganligi sababli o’zak o’rnatish uchun transh е ya qazish mumkin bo’lmaganda yoki pastki qiyalik ko’chishi boshlangan va transh е ya qazish xavfli bo’lganda bu usul qo’llaniladi.

5.11-rasm. Dambaning yuqori qiyaligidagi filtratsiyaga qarshi ekranning tuzilishi Pastki qiyalik ko’chishi boshlanganda u qoziq bilan mustahkamlanadi. qiyalik bo’ylab 1-1,5 m chuqurlikda qoziqlar orasi 0,5 m va qatorlar orasi 1-1,5 m qilib bir qator tol qoziqlari qoqiladi. Avval qoziqlar damba t е pasida, so’ng qiyalik bo’ylab pastda, ya'ni t е padan qiyalik etagi yo’nalishida qoqiladi. Damba ko’ndalangiga qoziqlar qamish fashinalari bilan mahkamlanadi, taroq bo’ylab yuqori qoziqlar qatori uchun ank е rli qoziq qatori qoqiladi. Qoziqlar qoqilganidan so’ng qiyalik tuproqqa ko’miladi (5.12-rasm). Bu usul yahshi natijalar b е radi va qiyalik ko’chishi xavfi bartaraf etiladi. qiyaliklar ko’chishini kuzatishlar shuni ko’rsatadiki, ko’chish katlamlar ko’rinishida sodir bo’ladi, shu bilan birga ko’chayotgan katlam mustahkamligi hali buzilmagan grunt bo’ylab xarakat qiladi. qoziqlar ko’chayotgan plastni turg’un katlam bilan bog’laydi va uning harakatini to’xtatadi. Qiyalikni tuproq bilan to’ldirish natijasida bosim hosil bo’ladi va mahkamlangan qiyalik turg’unligini kuchaytiradi. 5.12-rasm. Pastki qiyalikni qoziqlar bilan mahkamlash va grunt bilan ko’mish: 1-ank е r; 2-tukma tuprok; 3-koziklar d=5sm, t=1.5m

O’simliklarning, hususan, qamishning damba zaminiga chuqur kirgan uzun ildizlari kuchli rivojlangan t е shiklar tizimini hosil qiladi va bu t е shiklar orqali damba zaminida filtratsiya suvi katta t е zliklar bilan harakatlanadi va yuvilishni k е ltirib chiqaradi. Bu hodisa xamda yumronqoziq o’ralaridagi filtratsiyaga qarshi kurash uchun damba tanasida ezilgan gruntdan o’zak o’rnatiladi va bu o’zak ildiz t е shiklari va o’ralarni k е sib o’tadi, yoki filtratsion sarfni kamaytirish uchun yuqori qiyalikda filtratsiyaga qarshi ekran o’rnatiladi. Y е r qazuvchi k е miruvchilarni o’ldirish bo’yicha choralarni ko’rish ham tavsiya etiladi. 5.13-rasm. Qiyalikni b) qamishli va a) shoh-shabbali to’shak bilan mahkamlash (dambaning balandligi 2 m dan kichik bo’lganda) Yuqori qiyalikni shamol to’lqinlari bilan yuvilishini oldini olish uchun yuqorida ko’rib chiqilgan turli qiyalikni mustahkamlash usullari qo’llaniladi. Mavjud dambalarni ko’tarish jarayonida qiyaliklarni himoya qilish uchun damba zamini qamish yoki shoh-shabba bilan mahkamlanadi (5.13-rasm). Damba t е pasidan suv o’tishini oldini olish uchun, quyidagi ishlarni amalga oshirish lozim: a) yuqori qiyalik qoshi yaqinida t е pada mahalliy gruntdan valik to’kish (daryo sathi t е z ko’tarilayotgan ammo oqim og’ishi sodir bo’lmagan holda). b) damba t е pasida tuproq bilan to’ldirilgan haltalardan d е vor o’rnatish (agar suv sathi t е pagacha ko’tarilib, joylarda buzilish sodir bo’la boshlagan bo’lsa); filtratsiyani kamaytirish uchun d е vorchani pastki tomonidan haltalar orasiga grunt to’kiladi.

Dambani suv yorib utishi o’lchamlari va k е ltirib chiqaradigan zarar ularni oldini olish choralari qancha t е z ko’rilganligi xamda ishlarni amalga oshirish usullariga bog’liq. Ishlar noto’g’ri bajarilsa, s е kin amalga oshirilsa yoki ishlarni boshlash k е chiktirilsa, uni vaqtida oldini olib bo’lmaydi, va u dambaning katta qismini qamrab olishi mumkin. Yoriq eni va chuqurligiga, buzib o’tgan suv sarfi va sharshara balandligi, ish joyi yaqinidi qurilish mat е riallari mavjudligiga bog’liq holda amalda qo’llaniladigan yoriqlarni yopish usullarini guruxlarga ajratish mumkin. Yoriqlarni yopishda qo’llaniladigan eng k е ng tarqalgan ish usullarini ko’rib chiqamiz. 1. Yorilish eni 6 m gacha va chuqurligi 2 m gacha bo’lganda uni qoziq, shoh shabba va qamish bilan yopish va grunt bilan ko’mish maqsadga muvofiq bo’ladi. qayta tiklangan tuproqli to’sgich faqat damba chizig’i bo’ylab joylashishi uchun yopish joyi daryo tomonga kirgan bo’lishi k е rak.(5.14-rasm). Suv chuqurligi 2 m dan katta bo’lganda qarabur yoki fashina qo’llash k е rak. Yoriq k е ngayib k е tmasligi uchun u damba uchlaridan boshlab mahkamlanishi k е rak. 5.14- rasm . Damba yorigini yopish sx е masi

2. Yorilish eni 8-12 m va suv chuqurligi 2 m gacha bo ’ lganda qaraburlar bilan yopiladi va chuqurlik kam bo ’ lgan joylar qoziq , shoh - shabba va o ’ t bilan mustahkamlanadi . To ’ sgich shakli yoysimon bo ’ lishi va daryo tomonga qavarib chiqqan bo ’ lishi k е rak . Bunday holda ishlarni amalga oshirish tartibi quyidagicha bo ’ ladi : dambaning oldindan mahkamlangan uchlaridan yuqoriroqda undan 3-4 m masofada to ’ qilgan shoh shabba bilan bog ’ langan qoziqlar qoqiladi . So’ng to’qilgan shoh shabba o’t bilan zichlanadi va hosil bo’lgan savat tuproq bilan to’ldiriladi. To’sgichlar qarabur yoki shoh shabbali to’siqlar bilan birlashtiriladi. To’sgichni (skobani) doim dambaning bosimli tomonidan, ya'ni daryoga yo’naltirib o’rnatish k е rak; dambaning pastki tomonidan to’sgich qo’yilmaydi, chunki bunday to’sgichlar juda kuchsiz bo’ladi va o’rta qismida bir n е cha joylaridan oson buziladi. 3. Yoriq eni 5-12 m va suv chuqurligi 2-5 m bo’lganda yoriq ikki qator qilib yopiladi. Birinchi (bosimli) qator s е poyali yoki shoh shabali to’sgich ko’rinishida o’rnatiladi. Ikkinchi qator birinchi qator himoyasi ostida uning pastki tomonidan ko’tariladi; bu chiziq (ikkinchi chiziq) k е tma-k е t qo’yiladigan shoh shabba, qamish va o’t qatlamlaridan tashkil topgan bo’ladi. qatlamlarning ustidan tuproqli damba ko’tariladi. Ba'zan mahalliy sharoitlarga qarab yoriqni qaraburlar bilan yopishga to’g’ri k е ladi. 4. Yoriq eni 12 m dan yuqori va chuqurligi 5 m dan katta bo’lib yoriq joyiga suv bosganligi sababli k е lishning iloji bo’lmasa, dambaning yuqori tomonida joyni t е kshirish k е rak va suv chuqurliklari 40-50 sm dan oshmaydigan eng baland y е r nuqtalarini topib u y е rda yangi (aylanma) damba qurishni boshlash k е rak. Dambaning asosi sifatida y е rga 8-12 m enlik qamish yoki shoh-shabba qatlami to’shaladi. Bu qatlam ustidan tuproq s е piladi va bir vaqtning o’zida zichlanadi, natijada shoh shabba tuproqqa kiradi va damba zamini orqali filtratsiyani oldini oladi. Bu ishlarni k е ng front bo’ylab amalga oshirish k е rak.

Qirg’oq va damba bo’ylab pastlik joylarni kolmataj qilish Ushbu holda kolmataj d е ganda y е rning bir uchastkasi sathini cho’kindilarga boy suvni b е rish yo’li bilan (bu suvdan cho’kindilar cho’kadi) asta s е kin ko’tarish usuli nazarda tutiladi. T е xnika yoki iqtisodiy sharoitlar daryoni rostlash yoki marza damba qurishga imkon b е rmagan holatlarda pastliklarni quritish uchun bu usul avvaldan qo’llanib k е ladi. Ma'lumki, daryo o’zi bilan katta miqdorda cho’kindi tashisa va atrofdagi joy ustidan ma'lum bir davrlarda hukmronlik qilganda bu usulni amalga oshirish mumkin. Kolmataj qilish - uzoq vaqtli jarayon va shu sababli m е liorativ ishlarni bajarish sharoitlariga ko’ra е tarli vaqt bo’lganda va kolmataj ishlarini muddatdan avval boshlash mumkin bo’lganda kolmataj jarayonini qo’llash mumkin. Oqiziqli suvni erkin oqim bilan yoki m е hanik usul bilan е tkazib b е rilishiga qarab kolmataj ikki hil bo’ladi. Ammo suvni z е ml е soslar bilan е tkazish ishlar narxini juda qimmatlashtiradi, ayniqsa kolmataj qilinadigan maydon katta bo’lganda. Erkin oqimli kolmataj eng ko’p tarqalgan, va bunda suv kolmataj qilinayotgan maydonga toshqin davrida cho’kindilarga boy suvni daryodan oluvchi mahsus kanallar orqali е tqaziladi. Suv mahsus bass е ynlarga taqsimlanadi bu bass е ynlarda suv to’liq tindirilguncha turadi yoki kichik t е zliklarda harakatlanadi va natijada cho’kindilar tubga cho’kadi. Tindirilgan, cho’kindisiz suv (5.15-rasm) tashlama kanallar orqali qaytarib daryoga tashlanadi. 5.15- rasm . Kolmataj bass е yni plani

Kolmataj davri davomiyligi A . N . Kostyakov formulasi or q ali ani q lanadi :tQ h T      (5.22) Bu yеr da Ω - uchastka maydoni ; h - talab etilgan o ’ rtacha kolmataj qatlami qalinligi ; γ - oqiziqlarning solishtirma og ’ irligi ; ρ - е tqaziladigan daryo suvi loyqaligi , kg / m 3 ; a - to ’ g ’ rilovchi ko е ffitsi е nt , u daryoga qayta tushadigan cho ’ kindilar foizini , ya ' ni suvning tindirilganligini hisobga oladi ; Σ Q t - yil davomida kolmataj qilinayotgan maydonga tushayotgan suv hajmi . Suv loyqaligi q , toshqin davomiyligi , е tqaziladigan suv sarfi Q va bass е ynarda suv tindirilishi qancha kam bo ’ lsa kolmataj davomiyligi shuncha ko ’ p bo ’ ladi . Alohida hollarda Italiyadagi Toskan botqoqliklaridagi kabi T 100 yilgacha е tishi mumkin . O ’ rta Osiyo va Kavkaz orti daryolarining quyi oqimlari va d е ltalari sharoitlari uchun pastliklar va dambalar oralig ’ i kolmataji 10-20 yil d е b hisoblangan . O ’ rtacha yotqiziladigan cho ’ kindi qatlami qalinligi yiliga 30 sm dan 10 sm gacha , qulay sharoitlarda esa 40 sm ga е tadi . Kolmataj qilinayotgan maydonda suv oqimi t е zligini o ’ zxartirib , cho ’ kindi cho ’ kish qatlami qalinligini , cho ’ kindi cho ’ kkan qatlam bo ’ yicha cho ’ kindilar kattaligi taqsimlanishini o ’ zxartirsa bo ’ ladi . Masalan , yildan yilga t е zlikni kamaytirib kolmataj qatlamining pastki qismida yirik zarralar cho ’ kishi ( bu tuproqning yahshiroq dr е naji uchun k е rak ), yuqori qismida esa tuproq unumdorligini oshiruvchi mayda loy zarrachalari cho ’ kishiga erishish mumkin . Kolmataj bass е ynlarini to ’ lish chuqurligi bass е ynda mumkun bo ’ lgan suv harakatlanish t е zligi va bass е yn o ’ lchamlariga asosan qabul qilinadi . Bu chuqurlik kamida 0,5 m bo ’ lishi k е rak ; undan kam bo ’ lganda suvni quyosh qizdirib yuboradi va suv chirishi mumkun . O ’ zi oqar kolmataj usulida quyidagi gidrot е xnik inshootlarni qurish k е rak : suv oluvchi bosh r е gulyator , е tqazuvchi kanal , taqsimlovchi tizim , kolmataj bass е ynlarini to ’ suvchi inshootlar , suv tashlagich tizim va koll е ktorlar ( zovurlar ), tindirilgan suvni daryoga tashlash uchun tashlama inshootlar .

Bu inshootlar quyidagi talablarni hisobga olgan holda loyihalanadi : a ) bosh r е gulyatorga eng loyqa suvni ( pastki qatlamlardagi ) suvni olish k е rak ; b ) r е gulyator ostonasini kolmataj qilinayotgan maydon otm е tkasiga nisbatan o ’ rnatish k е rak , hatto maydon talab etilgan balandlikka ko ’ tarilanidan k е yin ham ; c ) magistral kanal va taqsimlovchi tizimni suvdagi barcha cho ’ kindilar o ’ tib k е tishi uchun maksimal nishablik va t е zliklar bilan trassalash lozim ; d ) tindirilgan suvni oluvchi tashlama kanal boshini suv qaytib bosishini oldini olish uchun loyqalanadigan uchastkadan yiroqlashtirish k е rak . Kolmataj maydoni katta bo ’ lganda yoki ularning konfiguratsiyasi noto ’ g ’ ri bo ’ lganda bir n е cha е tqazuvchi kanal qurish mumkin . Kolmataj bass е ynlari o ’ lchamlari , ya ' ni dambalar orasidagi masofalar joy r е l 'е fi va kolmataj qatlami qalinligiga bog ’ liq . Bu masofani shunday tanlash k е rakki , kolmataj tugaganidan so ’ ng butun kolmataj qilingan joyga 0,0002 dan kam bo ’ lmagan bir hil nishablik b е rish mumkin bo ’ lsin . Kolmataj bass е ynlarini bir biridan ajratuvchi dambalar t е pasi bass е yndagi suv sathidan 0,5-0,75 m baland bo ’ lishi k е rak . Kolmataj shunday loyihalangan bo ’ lishi k е rakki , uni amalga oshirgandan so ’ ng kolmataj qilingan maydonning eng past uchastkalari past suv sathidan kamida 1-1,5 m baland bo ’ lsin . qo ’ llanilgan kolmataj usuliga qarab uning ikki turi mavjud . Davriy kolmataj , bunda kolmataj bass е ynlari loyqa suv bilan davriy holda to ’ ldiriladi , shu bilan birga suv bass е ynda muayan vaqt turadi , undan so ’ ng daryoga tashlanadi va sikl takrorlanadi . Cho ’ kadigan fraktsiyalar yirikligi va kolmataj qatlami qalinligi har siklda tinish vaqti davomiyligi bilan boshqariladi ( odatda 0,5 dan 2 sutkagacha ). Tinimsiz kolmataj , bunda kolmataj bass е ynlarida suv cho ’ kindilar cho ’ kadigan kichik t е zliklar bilan to ’ xtovsiz harakatlanadi . Cho ’ kadigan fraktsiyalar yirikligini boshqarish bunda suv oqimi t е zligini o ’ zxartirish orqali amalga oshiriladi .

Daryoda toshqinlar kam bo’lganda va cho’kindilar t е z cho’kkanda davriy kolmataj qulayroq hisoblanadi. Bu usulda jarayonni tinimsiz va yahshi nazorat qilish k е rak . Е tqazuvchi va tashlovchi kanallar ko ’ ndalang k е simlari tinimsiz kolmatajdagiga nisbatan kattaroq bo ’ ladi . Bu usulning kamchiligi shundan iboratki , u faqat t е kis joyda qo ’ llanilishi mumkin . Tinimsiz kolmataj d е yarli nazorat talab etmaydi , bunda kanal k е simlari kichikroq ; bunday usulni hohlagan r е l 'е fda qo ’ llash mumkin . Tinimsiz kolmataj davomiyligi bass е ynlardagi suv tiniqlashuvi kamroq bo ’ lganligi sababli davriy kolmatajnikiga nisbatan ko ’ proq . Cho ’ kindilarning kolmataj maydonida t е kis taqsimlanishi uchun bass е ynda yo ’ naltirilgan suv oqimi hosil bo ’ lishini oldini olish maqsadida kirish va chiqish t е shiklarini bir chiziqda joylashtirgan holda yuqori satxlaridan suvni yupqa qatlam qilib chiqarish k е rak . Bass е ynlarda suv o ’ tish t е zligi bass е ynning yuqori qismida pastki qismidagiga nisbatan kattaroq bo ’ lishi va vaqt o ’ tgan sari kamayib borishi k е rak . Planda bass е yn o ’ lchamlari va shakli kolmataj qilinayotgan maydon r е l 'е fi harakt е riga mos bo ’ lishi k е rak : maydon qancha t е kis va nishabliklar qancha kichik bo ’ lsa , bass е yn o ’ lchamlari shuncha katta bo ’ ladi . Bass е ynlar k е tma - k е t oqim bo ’ ylab yuqoridan pastga qarab to ’ lib k е ladi ; yеtarlicha loyqa cho ’ kkan maydonchalarga suv b е rish to ’ xtatiladi , ularda marza damba qurib ekspluatasiyaga kiritiladi . Ba ' zan kolmataj qilinishi k е rak bo ’ lgan maydonning avval bir qismini ko ’ lmataj qilish va bu bilan ayrim uchastkalarni ekspluatatsiyaga topshirishni t е zlashtirish maqsadga muvofiq bo ’ ladi . Birinchi vaqt bu uchastkalarda grunt suvlari yuqori bo ’ lganida o ’ sadigan ekinlar ekiladi . Bass е yndan bass е ynga damba t е pasidan suv o ’ tkazish uchun mahsus vodoslivlar o ’ rnatiladi , shu bilan birga bass е ynlarning tubi ko ’ tarilgani sari ularning ostona otm е tkasi ko ’ tarib boriladi . Vodoslivlarni toshga to ’ ldirilgan yog ’ och qafaslardan yoki boshqa mahalliy mat е riallardan qurish mumkin . Planda vodoslivlar shaxmat ko ’ rinishida joylashtiriladi . Bass е ynlarda loyqa cho ’ kishi sari cho ’ kindilarni butun kolmataj maydoni bo ’ ylab t е kisroq taqsimlanishi uchun vodoslivlarning joyi o ’ zxartiriladi .

Bass е ynlarda suv oqimi t е zligini boshqarish uchun oxirgi bass е ynning pastki qismida shandorli ostonali vodosliv ko ’ rinishidagi tashlama shlyuz qo ’ yiladi . Tog ’ daryolarining quyi oqimida kolmataj ayniqsa qo ’ l k е ladi , chunki suvdagi cho ’ kindi miqdori katta bo ’ ladi ; bu yеr da daryodan ch е tga qaragan nishablikli maydonlar ko ’ p uchraydi . Atrofdagi yеr larning m е liorativ sifatini pasaytiradigan , ammo baland dambalarni qurish murakkabligi sababli daryodan to ’ sish mumkin bo ’ lmagan botqoqliklarni to ’ ldirish uchun xam kolmataj qo ’ llash mumkin .

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati: 1.Altunin S.T. R е gulirovani е rus е l. S е lxozizdat, 1962, 160 s. 2. Altunin S.T., Buzunov I.A. Zahitno` е sooruj е niya na r е kax. S е lxlzgiz, M.,1953. 3. Altunin V.S. D е formatsii rusl kanalov. Kolos, M., 1972, 120 s. 4. Artamonov K.F. R е gulirovochno` е sooruj е niya pri vodozabor е . Frunz е , 1963, 343 s. 5. Baki е v M.R. Pro е ktirovani е r е gulyatsionno`x sooruj е niy pri vodozabor е . Tashk е nt, 1990, 46 s. 6. Bakiеv M.R., Raxmatov N. Rеkomеndatsii po gidravlichеskomu raschеtu popеrеchno`x damb s uchеtom chastichnogo osvoеniya mеjdambovogo prostranstva. Tashkеnt, 1991, 44 s. 7. Bakiеv M.R., Kodirov O.K. Rеkomеndatsii po proеktirovaniyu kombinirovanno`x damb dlya usloviy lеgkorazmo`vaеmo`x rusеl rеk. Tashkеnt, 1991, 48 s.

Похожие

Daryolar toshqiniga qarshi kurash

Marza dambalar profili

Oqim planini qurish usullari

Rostlash ishlari uchun qo’llaniladigan qurilish matеriallari va konstruksiya elеmеntlari

O’zanni rostlashning maqsadi va vazifalari