Жамиятнинг сиёсий тизими - Социология - Рефераты

Жамиятнинг сиёсий тизими

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

56 KB

Жамиятнинг сиёсий тизими Режа: 1. Сиёсий тизим тушунчаси. 2. Сиёсий тизимнинг асосий вазифалари ва типологияси. 3. Мустақиллик шароитида Ўзбекистонда сиёсий тизимни тубдан ислоҳ қилиниши.

Сиёсий тизим тушунчаси. Сиёсий тизим - у ёки бу жамият сиёсий тизимининг сиёсий, ижтимоий, ҳуқуқий, мафкуравий, маънавий-маданий тартиб қоидаларига, тарихий анъаналарига ва аҳлоқ нормаларига бўйсунишига сиёсий муассасалар, сиёсий ҳаёт, сиёсий жараёнлар у ёки бу жамият сиёсий ташкил этилиши - уюштирилишининг ақидалари мужассамланган яхлит ва тартибга солинган мажмуидир. Сиёсий тизим сиёсий хокимиятни жамият миқиёсида ташкил этиш- уюштиришни, жамият билан давлат хокимияти барча ислоҳотларнинг ўзаро алоқадорлик муносабатларини, сиёсий жараёнлар оқимини ташкил этувчи сиёсий хокимиятнинг муассасалашувини, сиёсий фаолиятнинг ҳолати, сиёсий ижодкорликнинг даражасини, фуқароларнинг сиёсий муносабатларига киришуви шарт-шароитларини, сиёсий йўналган ёки муассасавий уюшган муносабатлар табиатини қамраб олади. Жамиятнинг бошқа - иқтисодий, ижтимоий, мафкуравий, маънавий-аҳлоқий, ҳуқуқий таркибий қисмлари билан сиёсий система ўзаро муносабатларга киришиб, улар ўзвий боғланганлик ва алоқадорлик ҳолатларида амал қилади. Сиёсий тизим сиёсий хокимият билан алоқадор бўлган элементларини бунда бирлаштиради. Сиёсий тизим жамиятнинг мақсад ва вазифаларини аниқлаш, жамият тизимидаги элементларни бирлаштириш ва мавжуд имкониятларни амалга оширишга сафарбар қилувчи механизмдир. Сиёсий тизим ўзида жамиятнинг иқтисодий, ижтимоий ва миллий тузилмаларини, демографик жараёнла, аҳолининг маданият даражаси, ижтимоий онг ҳолати, маънавий- маърифий ҳолатини акс эттиради. Сиёсий тизим – жамиятда ва хокимият, бошқарувини, энг аввало давлат хокимияти ва давлат бошқарувини шакллантириш ва амалда рўёбга чиқариш билан боғлиқ муносабатлар, ҳаракатлар, ташкилотлар тизимидир. Сиёсий тизим ўзига хос хусусиятларга эга бўлиб, улар биринчидан , сиёсий тизим доирасида қабул қилинадиган қарорларининг бутун жамият ва унинг кичик тизимлари учун мажбурийлигида, иккинчидан , унинг жамиятнинг ижтимоий- иқтисодий структураси билан чамбарчас боғланганлигида, учинчидан , унинг нисбий мустақиллигида, яъни, унда таркибий тузилишлар, роллар, функцияларнинг махсус қурилмаси мавжудлигида намоён бўлади. Сиёсий тизимда икки асосий томон: ҳуқуқий ва социологик томон ажралиб туради. Ҳуқуқий томон сиёсий тизимни амалдаги ижтимоий муассасалар ва ташкилотлар йигиндиси сифатида тушунишдан келиб чиқади. Социологик жиҳат эса, сиёсий тизимни ўзгарувчан қурилма, ижтимоий муҳит ва ижтимоий тизимнинг ўзи берадиган ўзгарувчан ички турткилар, сиёсий хатти – ҳаракатни ва бошқа ҳаракатларни шакллантирувчи сиёсий ечимлар сифатида қараб чиқади. Жамият сиёсий тизими – бу давлатни бошқариш дастаги бўлиб, у орқали маълум бир синф, ижтимоий гуруҳ, қатлам, миллатнинг манфаатларини рўёбга чиқариш мақсадида сиёсий хокимият амалга оширилади. 4.2. Сиёсий тизимнинг асосий вазифалари ва типологияси.

Сиёсий тизимда унинг тўртта асосий таркибий қисмини ажратиб кўрсатиш мумкин. Булар: сиёсий ташкилотлар, сиёсий муносабатлар, сиёсий маданият, сиёсий тартибот. Шулар орасида муҳим аҳамиятга эга бўлган сиёсий ташкилотлар уч турдаги ташкилотларга бўлинади: 1. Асосий сиёсий ташкилотлар. 2. Асосий бўлмаган сиёсий ташкилотлар. 3. Сиёсий бўлмаган ташкилотлар. Асосий сиёсий ташкилотлар: тўғридан-тўғри ёш бевосита сиёсий хокимиятни амалга оширадилар. Хокимият учун кураш – улар фаолиятининг асосини ташкил қилади. Ҳақиқий сиёсий ташкилотларга давлат ва сиёсий партиялар киради. Асосий бўлмаган сиёсий ташкилотларнинг фаолияти сиёсий хокимиятни амалга ошириш бўлсада, аммо бу уларнинг амал қилишининг бир томони ҳисобланади. Асосий бўлмаган сиёсий ташкилотларга касаба уюшмалари, ёшлар ташкилотлари, кооператив ташкилотлар, меҳнат жамоалари ҳамда аҳолининг турли қатламларининг манфаатларини ҳимоя қилувчи турли уюшмалар киради. Сиёсий бўлмаган ташкилотлар сиёсий хокимиятни амалга оширишда қатнашмайдилар. Уларга аҳоли турли қатламлари манфаатлари ва мақсадларини ифодаловчи турли ташкилотлар киради. Масалан, ўт ўчирувчилар жамияти, ДОСААФ, овчилар жамияти ва ҳ.к. Сиёсий ташкилотлар билан бир қаторда сиёсий тизим таркибига сиёсий муносабатлар киради. Улар хилма-хил ижтимоий муносабатларни ташкил этади ва сиёсий хокимиятини амалга ошириш жараёнида вужудга келади. Сиёсий муносабатлар уч гуруҳга бўлинади. 1-гуруҳ. Синфлар, миллатлар ва давлатлар ўртасидаги муносабатлар. 2-гуруҳ. Жамиятда амал қилаётган сиёсий ташкилотларнинг бир томонини ташкил этувчи муносабатлар. 3-гуруҳ. Сиёсий ташкилотлар ва муассасалар ўртасида қарор топган муносабатлар. Сиёсий тизимнинг яна бошқа бир бўлаги сиёсий қарашлар ва қоидалар ҳисобланади. Улар орқали маълум сиёсий манфаатлар ва сиёсий замин ифодаланади. Сиёсий ҳаёт одоб - аҳлоқ қоидалари билан ҳам тартибга солинади. Сиёсий маданият ҳам сиёсий тизимнинг энг муҳим элементи ҳисобланади. Сиёсий тизимнинг инсоният тарихий тараққиёт даврига қараб, марксистик асосда тушунтириш ва қулдорлик, феодал, капиталистик, социалистик шаклда кўрсатиш мавжуд бўлган. Бошқа бир гуруҳ тадқиқотчилар эса, сиёсий тизимни анъанавий ва замонавийлаштирилган турларга бўлиб тушунтирганлар. Сиёсий тизимларни беш турга бўлиб кўрсатган сиёсатшунос Ж.Блондель қарашлари ҳам анча муҳимдир. У сиёсий тизимларни Либерал-демократик, кескин обрўталаб (авторитар ёки

коммунистик), оммабоп, анъанавий, обрўталаб консерватив шакллар асосида тушунтиришга ҳаракат қилади. Сиёсий тизимларни жамият ижтимоий тузилишига қараб турларга ажратиш тамойили ҳам мавжуд бўлиб, унда: 1) Ҳарбий ва фуқаролик бошқариш. 2) Миллий-демократик. 3) Буржуа-демократик табиатли сиёсий тизимлар амал қилиши уқтирилади. Ўзига хос сиёсий тизим турлари мажмуини сиёсатшунос Г.Альмонд ишлаб чиқиб, тавсия этган. Унинг уқтиришича, сиёсий тизимларнинг тўрт тури мавжуд бўлиб, улар: 1) инглиз-америка; 2) оврўпача (Буюк Британиядан ташқари); 3) индустриал даражагача ва қисман индустриал; 4) ялпи (тоталитар) турлардан иборатдир. 4.3. Мустақиллик шароитида Ўзбекистонда сиёсий тизимнинг тубдан ислоҳ қилиниши. Сиёсий тизимнинг қуйидан юқорига шаклланган тизим зинапоялилик ақидаси асосида амал қилиб, унинг таркибидаги ҳар бир бўлак-қисмлар худди шу тарзда қуйидан юқорига қараб бошланғич, оралиқ, юқори бўғин халқа тизимига эга бўлади. Масалан, давлат хокимияти ўрнини барча шохчалари билан бошланғич қишлоқ хокимиятидан туман, шаҳар, вилоят хокимиятлари орқали олий хокимият тизимлари - парламент, президент, ҳукумат, суд хокимиятига шаклланган тарзда амал қилади. Сиёсий системанинг қисм - бўлаклари ва тизимлари қаторига (горизонтал) тизим бўлиб, унинг таркибига: 1. давлат хокимияти ўзининг барча бўлаклари билан. 2. сиёсий партиялар ва сиёсий уюшмалар 3. ижтимоий жамоат ташкилотлари (касаба уюшмалари, ёшлар, хотин- қизлар). 4. ишлаб чиқариш жамоалари (ширкатлар, фирмалар ва бошқалар) 5. маънавий-маиший уюшмалар (ижодий жамоалар, меҳр-шафқат, жисмоний тарбия ва спорт ташкилотлари) ва бошқалар киради. Шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, миллий давлат мустақиллиги тинч парламент йўли билан Ўзбекистон халқи қўлига бир буюк неъмат бўлиб киритилганлиги унинг жамият барча ҳаёт жабҳаларини, хусусан, сиёсий тизимни чуқур ислоҳ қилиш вазифасини ҳам илгари сурди. Президент И.А.Каримов ўзининг “Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли” номли асарида келажакда шаклланиб қарор топадиган жамият сиёсий тизими ҳақида бир қанча илмий тахминларни баён қилган. Улар Ўзбекистоннинг ижтимоий-сиёсий ҳаётида муҳим амалий аҳамият касб этади. Уларнинг асосий маркази қуйидагилардир: 1. Янги жамият сиёсий тизими халқ тажрибасига, унинг миллий ва маънавий-аҳлоқий анъаналарига, жамият барча ижтимоий гуруҳлари ва қатламлари манфаатларига мос келадиган ҳақиқий демократик ақидаларини қарор топтиради.

2. Жамият сиёсий тизими барча қисмлари, давлат идоралари бурч вазифаларини сифатли бажариш марказий ва маҳаллий хокимиятлар ваколатлари ва вазифаларини аниқ белгилаб қўйиш, адолатли ва инсонпарвар қонунчиликка амал қилиш жараёнларини бошқаради. 3. Сиёсий тизим кучли ижро хокимиятини вужудга келтириш лозим, унинг воситасида фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари ҳимоя қилиниши, ислоҳотлар ўтказилиши таъкидланади. 4. Барча фуқароларнинг қонун олдидаги ҳуқуқий таянчи, кишилар хавфсизлиги масалаларини жамият сиёсий тизим амалга оширади. 5. Янги сиёсий тизим озчиликдан иборат бўлган миллатлар ва элатлар манфаатлари ва ҳуқуқларини ҳам ҳимоя қилади. 6. Истиқболга мўлжалланган сиёсий тизим фаолиятида якка мафкура ҳумронлигига йўл қўйилмайди, аксинча, фикрлар хилма-хиллигига кенг йўл очилади. 7. Бўлажак сиёсий тизим бағрида кўп партиявийлик ақидалари қарор топади. Ҳозирги кунда Мустақил Ўзбекистон Республикасида амалга оширилаётган сиёсий тизим доирасида ҳам кенг ва чуқур қамровли ўзгаришлар жуда қисқа муддат ичида содир этилганлиги, аввало, мамлакатимиз аҳолисини, қолаверса, илғор тафаккурли жаҳон жамоатчилигининг диққат эътиборини тортиб, қониқтирмоқда. Давлат мустақиллигининг баён этилиши, мустақил давлат рамзларининг қабул қилиниши, миллий пулимизнинг амалиётга киритилиши, ижтимоий йўналтирилган бозор иқтисодига ўтишнинг ҳуқуқий- қонуний асослари яратилиши, мулкчилик ва сиёсий хилма-хиллик ақидаларининг қарор топиши, тараққий этган давлатлар даражасига етиб олиш йўлидаги ҳаракатлар жамият сиёсий тизимининг изчил ривожланиб бораётганлигидан далолат бериб турибди.

Қисқача хулосалар. 1. Жамиятда хокимият бошқарувини шакллантириш ва амалга ошириш билан боғлиқ- турли муносабатлар, ҳаракатлар, ташкилотларнинг ўзига хос давлат бошқариш дастаги ҳисобланади. 2. Сиёсий тизим ўзининг таркибий тузилиши ва вазифалари асосида жамиятда ижтимоий сиёсий муносабатларни қарор топишида, сиёсий жараёнларни бошқаришда муҳим аҳамият касб этади. 3. Ўзбекистон Республикасининг янгиланган сиёсий тизими ҳуқуқий демократик давлат қуриш, фуқароларнинг тўла ҳуқуқ ва эркинликларини тўла амалга ошириш, миллатлараро тотувлик ва фуқаролар бирдамлигини таъминлаш ишида муҳим роль ўйнайди.

Фойдаланилган адабиётлар: Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. Т.: 1992. Каримов И.А. “Ўзбекистон келажаги буюк давлат” Т.: 1999 Каримов И.А. “Ўзбекистон буюк келажак сари” Т.: 1998 Каримов И.А. “Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон ҳаёт - пировард мақсадимиз” Т.: 2000 Рафиқов Г.А., Хошимов Т.Р., Тўраев А. “Сиёсатшунослик асослари” Термиз.: 1997

Похожие

Жамиятнинг сиёсий системаси, унинг моҳияти, ўрни ва аҳамияти

Жамиятнинг социал институтлари

Жамиятнинг ижтимоий тузилиши

Сиёсий элита ва сиёсий етакчилик

Сиёсий онг ва сиёсий маданият