Сиёсий карашларнинг вужудга келиши ва ривожланиши - Социология - Рефераты

Сиёсий карашларнинг вужудга келиши ва ривожланиши

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

86.5 KB

Сиёсий қарашларнинг вужудга келиши ва ривожланиши Режа: 1. Сиёсий қарашларнинг шаклланиши ва ривожланишининг объектив шарт-шароитлари. 2. Қадимги дунё, ўрта асрлар ва ўйғониш давридаги сиёсий қарашлар.Ўрта Осиёда сиёсий ҳаёт ва сиёсий қарашларнинг ривожланиши. 3. XX аср сиёсатшунослигининг асосий йўналишлари.

Сиёсий қарашларнинг шаклланиши ва ривожланишининг объектив шарт-шароитлари. Жамият ҳаётида рўй берадиган ҳар бир ўзгариш маълум бир тарихий шароитнинг маҳсули ҳисобланади. “Политология” фанида ўрганиладиган масалалар ҳам турли тарихий шароитларда рўй берган. Бу ўзгаришларни илмий-назарий жиҳатдан ўрганиш зарурлиги “Политология”нинг фан сифатида вужудга келишида муҳим аҳамиятга эга бўлган. “Политология” фанининг вужудга келиши ва ривожланишидаги дастлабки тарихий шароит – бу давлатнинг пайдо бўлишидир. Давлатнинг пайдо бўлиши билан жамиятнинг сиёсий ҳаёти ва сиёсий муносабатлари шаклланиб борди. Давлат бу муносабатларни йўлга қўйиш ва уларни тартибга солиш жараёнида жамиятнинг сиёсий намоёндасига айланиб борди. Давлатнинг вужудга келиши каби, сиёсий партиялар ва ташкилотларнинг вужудга келиши ҳам жамиятнинг сиёсий ҳаётида рўй берган муҳим сиёсий ўзгаришлардан бири бўлган эди. Сиёсий партияларнинг вужудга келиши билан сиёсий муносабатлар янада такомиллашган ва уларнинг жамият ҳаётида таъсири кучайиб борган. Сиёсий ҳаракатларнинг шаклланиши ва уларнинг жамият ҳаётидаги роли ҳамда аҳамияти масаласини ўрганиш ҳам “Политология”нинг фан сифатида вужудга келишида муҳим тарихий шароит бўлган. Жамиятнинг сиёсий ҳаётида рўй берган муҳим ўзгаришлардан бири халқаро ташкилотларнинг вужудга келганлигидир. Ҳозирги кунда дунёда бундай ташкилотларнинг умумий сони қарийб юзга яқинни ташкил этади. Хулоса қилиб айтганда, “Политология” фани ҳам бошқа сиёсий фанлар каби жамият ҳаётида рўй берган ўзгаришларни ўрганиш натижасида вужудга келган ва ривожланган. 2.2. Қадимги дунё, ўрта асрлар ва ўйғониш давридаги сиёсий қарашлар. Ўрта Осиёда сиёсий ҳаёт ва сиёсий қарашларнинг ривожланиши.

“Политология” фанининг вужудга келиши ва ривожланишида сиёсий қарашларнинг роли ва аҳамияти бениҳоят каттадир. Бу қарашларда жамиятнинг сиёсий ҳаётида рўй берган воқеа- ходисалар, ўзгаришлар ва уларга билдирилган муносабат у ёки бу даражада ўз аксини топган. Дастлабки сиёсий қарашларнинг пайдо бўлиши эрамиздан аввалги Ш минг йилликнинг охири ва 1 минг йилликнинг бошларига тўғри келади. Бу даврда қадимги Ҳиндистон ва Хитойда дастлабки қулдорлик давлатлари пайдо бўлган. Ўша пайтларда бу давлатларда олиб борилган сиёсатнинг айрим масалалари “Ману қонунлари”, “Махобхорот” сингари асарларда баён қилинган. Хитойлик мутафаккир Конфуцийнинг таълимотида ўз ифодасини топган. Конфуцийнинг фикрича, оламдаги ҳамма мавжудот сингари инсоннинг тақдири ҳам самовий қудратга боғлиқ, шунинг учун одамларнинг “Олийжаноблиги” ёки “Тубанлиги”, “Олий”, “Паст” табақага мансублигини ўзгартириб бўлмайди. Давлатни Конфуций катта оила сифатида талқин қилади. Конфуций акс эттирган ижтимоий-сиёсий табақаланиш, кишиларнинг тенгсизлик принципига асосланган: қора кишилар, олий, катта кишиларга бўйсунишлари лозим. Оддий халқ давлатни бошқаришдан бутунлай четлаштириб қўйилган. Эрамиздан олдинги П асрга Конфуцийлик Хитойда расмий мафкура сифатида тан олинди ва давлат дини вазифасини ўтай бошлади. Эрамизгача бўлган I У- I асрларга келиб сиёсий қарашлар қадимги Юнонистон ва Римда ривож топди. Бу даврда Афлотун (Платон) (427-347), Арасту (Аристотель) (384-322), Цицерон (104-43) каби ўнлаб мутафаккирлар яшаб, ижод қилганлар. Афлотун ўзининг мунозара тариқасида ёзган “Давлат” тўғрисидаги асарида давлат шаклларини уч турга: тимократия, олигархия, демократия турларига бўлади. У давлат бошқарувининг шаклларини ҳам уч турга бўлиб кўрсатади: монархия, демократия, олигархия. Афлотун демократиянинг моҳиятини тўлиқ тушунмаган ва шунга кўра у демократияга бутунлай салбий муносабатда бўлган. Унинг фикрича

демократия омманинг ҳукмронлиги бўлиб, у охир-оқибатда кўпчиликни эзишга олиб келади. Афлотун демократияга давлатнинг монархия шаклини қарама-қарши қўяди ва бундай давлатни доно ва ақлли файласуф олимлар бошқариши зарур деган ғояни илгари суради. Афлотун сингари Арасту ҳам давлат ва давлат бошқарувининг хилма- хил шаклларини асослаб беришга ҳаракат қилган. У ўзининг “Политика” асарида давлат шакллари ва давлат бошқарувининг олтита тўрини биринчи марта асослашга ҳаракат қилади ва уларни икки гуруҳга бўлиб кўрсатади. Биринчи гуруҳга давлатнинг монархия, аристократия, политика шаклларини киритади ва буни давлат бошқарувининг энг маъқул турлари деб таърифлайди. Иккинчи гуруҳга – зўрлик, олигархия, демократия шаклларини киритади ва давлат бошқарувининг номаъкул шакллари сифатида таърифлайди. Афлотун ва Арастунинг шогирдларидан бири бўлган Цицерон ўзининг “Мунозаралар”, “Давлат ҳақида” сингари машҳур асарларида давлат жамиятдаги барча фуқароларнинг манфаатларини ҳимоя қилиш тўғрисида муҳим фикрларни илгари суради. “Политология” фани масалаларини ишлаб чиқиш ва ривожлантириш ишига ўрта асрлар ва ўйғониш даврларида /арбий Европа ҳамда Америкада яшаган кўплаб мутафаккир-олимлар, давлат ва жамоат арбоблари ҳам муносиб ҳисса қўшганлар. “Политология” фанининг ривожланишига Италияда Николо Макиавелли (1468-1527), Англияда Жон Локк (1632-1704), АҚШ да Томас Пейни (1737- 1809), Германияда Самуель Буффендроф (1632-1694), Францияда Жон Боден (1530-1596), Ш.Монтески (1688-1755) каби ўнлаб мутафаккирлар жуда катта ҳисса қўшганлар. Масалан: италиялик мутафаккир Н.Макиавелли давлатни курашувчи кучлар ҳаракатига қараб доимий равишда ўзгариб турувчи сиёсий ташкилот деб таърифлайди. Агар С.Буффендроф давлатнинг вужудга келишини худонинг хоҳиши деб ҳисобласа, Н.Макиавелли эса, давлатнинг вужудга келиши қарама-қарши кучлар ҳаракатларининг натижаси деб ҳисоблайди. Кўпчилик мутаффакирларнинг сиёсий қарашларида давлатнинг

қонунларига ва қонунчиликка асосланган фаолияти билан боғлиқ масалалар ҳақида муҳим фикрлар илгари сурилган Ж.Локк, Ш.Монтески, Г.Пейни, Т.Жефферсон каби мутаффакирлар жамиятнинг сиёсий ҳаёти ва сиёсий муносабатларига доир қарашларда қонунларнинг кучига ва унинг аҳамиятига катта аҳамият билан қарайдилар. Жумладан: Ж.Локк “Қаердаки, қонунлар кучли бўлса, бундай жойда амалдаги эркинликка эришилади” - дебди. Ж.Лонкнинг бу масаладаги қарашлари кейинчалик Т.Пейни, Т.Жефферсон каби америкалик машҳур мутафаккир-олимларнинг сиёсий қарашларида ҳам тўла акс этади. Улар монархия бошқарувини батамом рад этиб, демократик сайловларга асосланган республика бошқарувини қўллаб-қувватладилар. Т.Жефферсоннинг бу масаладаги қарашлари кейинчалик АҚШнинг миллий мустақиллик Деклорациясига асос қилиб олинганлиги бу мутафаккирнинг сиёсий қарашлари мамлакат ҳаётида қанчалик катта роль ўйнаганлигини амалда тасдиқлайди. Х I Х асрда сиёсий қарашларнинг ривожланишига буюк инглиз мутафаккири И. Бентам (1748-1832) муҳим ҳисса қўшган эди. У бу замондошлари орасида биринчи бўлиб сиёсатни либераллаштириш, капиталистик муносабатларни эркин ривожлантириш, давлатнинг иқтисодиётга аралашмаслиги ҳамда давлат муассасаларини демократиялаш ғоясини илгари сурди. ХХ асрда “Политология” ни фан сифатида асослаб беришда Ганс Жоҳам Моргенату, Жеймс Розенау, З.Бзежинский, Раймон Арон, Морис Дюверже, Макс Вебер сингари кўплаб америкалик ва /арбий европалик политолог- олимларнинг хизматлари бениҳоя катта бўлди. Улар ХХ асрнинг муҳим сиёсий воқеа-ходисаларини чуқур ўрганиш ва илмий жиҳатдан таҳлил қилиш асосида “Политология” фанининг яратилиши ва ривожлантирилиши ишига жуда катта ҳисса қўшдилар. Сиёсат ва давлат тўғрисидаги қарашлар Марказий Осиё мутафаккирлари қарашларида ҳам ҳар томонлама ўз ифодасини топди. Уларнинг ҳар бири ўзлари яшаган даврнинг сиёсий ҳаёти ва сиёсий муносабатларида рўй берган

ўзгаришлар тўғрисида қимматли ғояларни илгари сурдилар ва бу билан “Политология” фани масалаларини ривожлантириш ишига муносиб даражада ҳисса қўшдилар. Марказий Осиёда “Политология” фани масалаларининг ишлаб чиқилишига Форобий, Ибн Сино, Беруний, Амир Темур, Улуғбек, Навоий, Бобур, Муқимий, Фурқат, Аҳмад Дониш, Бердак, Сатторхон, Беҳбудий каби ўнлаб етук мутафаккирлар ва давлат арбоблари жуда катта ҳисса қўшганлар. Уларнинг асарларида “Политология” фанининг хилма-хил масалалари тўғрисида кўплаб илғор ғоялар илгари сурилган. Айниқса, Фаробийнинг жамоалар ҳақидаги таълимоти, Навоийнинг адолатли шоҳ тўғрисида қарашлари ва энг муҳими, Амир Темурнинг давлатни идора этиш қоидалари баён қилинган. “Темур тузуклари” асари ижтимоий-сиёсий фикримиз тарихида ўчмас из қолдирди. Буларга қўшимча равишда, ўзбек маърифатпарварлари ва жадидчиларининг сиёсий муносабатларини ўргатишга бўлган интилишлари ҳамда шу ҳақдаги ғояларини ҳам айтиб ўтиш муҳимдир. 2.3. XX аср сиёсатшунослигининг асосий йўналишлари. XX асрнинг йигирманчи йилларидн бошлаб сиёсий ҳаёт муаммоларга бўлган илмий-амалий қизиқиш кенг кўламда авж олиб кетди. Сиёсий хокимият ва унинг фаолият йўналишлари, сиёсий тизим ва унинг таркибий қисмлари, сиёсий маданият ва унинг турлари - кўринишлари, жаҳон сиёсати ва халқаро ташкилотлар масалалари жиддий илмий изланишлар, тадқиқ ва таҳлил объекти бўлиб қолди. Сиёсий хокимиятнинг тузилиши - амал қилиши жараёнларини сиёсатшуносликда биринчи таҳлил қилганлардан бири америкалик Толкотт Парсонс (1902-1979) сиёсий социология соҳасида тизимли-асосли сиёсий жамият таълимотининг асосчиларидан бири сифатида ўз илмий фаолиятини бошлаган эди. У.М.Вебер ва В.Парето сиёсий қарашларига таянган ҳолда, инсоннинг сиёсий муносабатларга киришиш сабабларини, биринчи тил ва

бошқа қадриятлар рамзий белгилари орқали содир бўладиган, иккинчидан, кўпчилик инъикос этиб маъқуллаган қонун қоидаларга қараб якка ҳаракат қилишдан, учинчидан, бу ҳаракатларнинг фақат шахс иродасига боғлиқ эканлигидан келтириб чиқаради. Ўзининг юқорида баён қилинган сиёсий ғояларига асосланган ҳолда Парсонс одамлар сиёсий муносабатлари оқимининг ўзига хос тизими мавҳум шакллантирилган қолипини яратишга ўриниб, бу ҳаракат тизими маданий, ижтимоий, шахсий, ташкилий системачаларни қамраб олишини, улар ўз навбатида умумлаштирилган воситачи (тил, пул, хокимият)лар ёрдамида ўзаро айирбошлаш муносабатларида бўлишини ўқтиради. Шундай қилиб, сиёсий хокимиятнинг тузилиши ва амал қилиши Парсонс таълимотининг бош йўналишини, амалий муаммоларининг ўзгармас йиғиндисини ташкил этади. Шуни таъкидлаб ўтиш жоизки, Парсонс ишлаб чиққан сиёсий хокимиятнинг тузилиш амал қилиш системаси ҳақидаги таълимот сиёсий фан ва сиёсий социология соҳаларидаги илмий-тадқиқот ишларига катта таъсир ўтказган бўлса ҳам, ўзининг мураккаблиги ва ўта консерватив табиати туфайли жуда кўп бошқача руҳдаги сиёсатшунос - социолог олимлар томонидан, айниқса унинг юртдоши Чарлз Райт Миллс томонидан жиддий танқидга учради. Миллс ўзининг асосий сиёсий ғоя ва қарашларини сиёсий хокимият тақсимоти муаммоларига қаратиб, ишлаб чиққан таълимотида “ҳукмрон синф” тушунчасига “ҳукмронлик қилувчи зодагонлар” (элита) ёки “зодагонлар бошқариши” тушунчасини қарама-қарши қўяди ва бу билан сиёсий хокимиятнинг синфий табиатини инкор этади. У “зодагонлар бошқариши” ни саноат, сиёсат, ҳарбий бошлиқлардан таркиб топган ижтимоий гуруҳдан иборат сиёсий хокимият сифатида таърифлаб, ҳумрон синф тушунчасини ижтимоий гуруҳ тушунчаси билан алмаштиради. Миллс жамият сиёсий системаси учун ҳам, пировардида, жамиятнинг ўзи учун ҳам асосий хавф “ақлсиз (идроксиз), оқиллик” тобора ўсиб

бораётганлигида эканлигини уқтириб, “зодагонлар бошқариши” оқил бўлмаган мақсадларга эришиш учун олим мутахассислар ишлаб чиққан оқил воситаларни ишга солиши зарур деб ҳисобланади. Шунинг учун у жамиятни инсонпарварлаштиришнинг асосий омилкор кучи ундаги содир бўлаётган сиёсий жараёнлар табиатни англай оладиган, “социологик тасаввур” қобилиятига эга бўлган зиёлиларда жамланганлигига ишонч билдиради. Ўзидан олдин ишлаб чиқилган сиёсий таълимотлардан фарқли равишда Миллс ҳозирги давр тараққиётининг асосий хусусиятларини акс эттира оладиган янги сиёсий социологияни яратиш зарур деб ҳисоблайди, одамларни мулкдан, сиёсий хокимиятдан ажратиб қўйиш ҳолати натижасида юзага келадиган ижтимоий сиёсий ўзгаришларни, ундан келиб чиқадиган сиёсий барқарорлик, тўқнашув, можаролар туб табиатини теран тадқиқ ва таҳлил этиш зарурлигини уқтиради. Миллснинг сиёсий қарашлари АҚШ даги ҳозирги “янги усуллар” мафкураси ва амалий ҳаракатларининг шаклланишига салмоқли таъсир кўрсатганлигини алоҳида таъкидлаб ўтиш лозим. Умуман, ҳозирги давр сиёсатшунослигида хусусан сиёсий социологияда жамият сиёсий системаси таркибий қисм бўлаклари, хокимиятли ва хокимиятли бўлмаган муассасалар Миллс талқинида фақат инсоний муносабатларнинг сиёсий акс этиш намунаси сифатида ифода топган, яъни бир томонламалик, муайян чегарада баён қилинган, айни сиёсий муассасаларнинг қайси ижтимоий табақага ва гуруҳлар туб манфаатлари йўлида хизмат қилиши хас-пушлаб четлаб ўтади. Мана шундай сиёсий қарашларнинг фаол давомчиларидан Сеймур Липсет (1922 й) ўзининг асосий тадқиқот ишларини ҳозирги ғарб мамлакатларида содир бўлаётган ижтимоий табақаланиш билан боғлиқ бўлган сиёсий жараёнлар муаммолари ечимига бағишлаган. У ижтимоий табақаланиш ва ижтимоий сафарбарлик таълимотини энг ихлосли тарғиботчиси сифати табақаланиш системасида янги андозасини ишлаб чиққан бўлиб, жамият гўё касб ёки машғулот, турмуш даражасини оширадиган истеъмол, ижтимоий манфаатлар умумийлиги, хокимиятга

алоқадорлик белгилари билан баҳоланади, мана шу белгиларга қараб у касбкор синфи, истеъмол синфи, ижтимоий синф, хокимият синфи ижтимоий-синфий тизимга эга бўлади, деб ўқтиради. Липсет назарида, қуйидан юқорига қараб энг юксак даражада сафарбар қилинган жамият АҚШда амал қилаётганлигини таъкидлаб, у очиқ жамият ҳамма учун тенг имкониятлар мавжуд бўлган жамиятдир дейди. Липсет ўзининг “Сиёсий арбоб. Сиёсатнинг ижтимоий асослари” номли асарида сиёсатнинг синфий табиатини қатъиян ман этиб, ривожланган мамлакатларда амал қилаётган демократик қадриятлар ва анъаналар ўз ривожида шу қадар юксак чуққига кўтарилганки, унда “сиёсатдан кейинги” даврга ўсиб ўтилган бўлиб синфий гуруҳий фарқлар ниҳоят даражада силлиқлашган ва биринчи ўринга одамларнинг ижтимоий мақомига яраша амал қиладиган фарқлар чиқиб келган деб уқтиради. Унинг таълимотларига жуда яқин тарздаги сиёсий қарашлар француз сиёсатшуноси Морис Дюверже (1917й) га ҳам хосдир. У сиёсатшуносликнинг “янгича социологик йўналганлигини” ҳозирги кунда муҳим аҳамият касб этиши мумкинлигини таъкидлайди. Мазкур методологик қоидаларни амалий қўллашда Дюверже энг муҳим муассасалар давлат хокимияти, сиёсий партиялар ижтимоий сиёсий ташкилотларни талқин қилишнинг янгича услубини намоён этади. Унинг қарашларига кўра ҳозирги ривожланган мамлакатларда давлат хокимияти учун турли сиёсий партиялар, ижтимоий-сиёсий ташкилотлари, жумладан касаба уюшмалари фаол кураш олиб бориш имкониятларига эга бўлиб, “сиёсий хилма-хиллик демократияси” да ўз ифодасини топгандир. Ҳозирги давр сиёсатшунослигида давлат хокимиятининг турлари ва кўринишлари муаммоларини атрофлича ва теран ишлаб чиқишга интилиш кучайган бўлиб, айниқса, унинг бир-бирига қарама-қарши бўлган турлари ҳамда кўринишларини таҳлил қилиш катта методологик аҳамиятга моликдир. Мана шундай бир-бирига зид бўлган давлат хокимиятининг демократия

билан ялпи тоталитар турлари тадқиқига уларнинг сиёсий таҳлилига диққат эътибор тобора ортиб бормоқда. Ҳозирги сиёсатшунослик фанининг ривожланиб боришига немис социологи сиёсий арбоб ва замонавий либерализм асосчиларидан Ральф Дарендорф (1929й) салмоқли ҳисса қўшган. У Парсонснинг ижтимоий системалар “мувозанати” ғояси билан илмий бахслашиш тарзида “тўқнашувнинг марказий тушунчасини сиёсий ҳаёт, озодлик” манбаи сифатидаги талқинини ишлаб чиқди. Дарендорф фикрига кўра ҳозирга келиб “тўқнашув” ўзининг аввалги ижтимоий тенглик учун кураш воситасида эришган сиёсий эркинлик кафили мавқеини йўқотган бўлиб, фуқаролар сиёсатга қизиқмай қўйдилар (қонунийлик-адолатлилик инқирози) давлатнинг эса уларга таъсир ўтказиш омиллари тугади (омилкорлик инқирози) шунинг учун тараққиётнинг бош омили бўлиб узлуксиз иқтисодий ривожланиш миқдорий ўзгаришларга нисбатан яхшиланиб борадиган сифат ўзгаришлари асосида демократик жамият вужудга келтириш орқали амалга оширилади. Сиёсий система назариясининг тан олинган ижодчилари америка сиёсатшунослари Дэвид Истон ва Габриэль Алмонд ўз асарларида жамият системасининг асосий қисмларидан бири бўлган сиёсий система таълимотини яратиб, сиёсатшунослик ривожланишига ўлкан ҳисса қўшдилар. Сиёсий ҳаётга биринчи бўлиб система тарзида ёндошган Истон ўзининг (сиёсий система) (1953й) “Сиёсий таҳлил чегараси” (1965й) “Сиёсий ҳаётнинг системали таҳлили” (1965й) рисолаларида сиёсий система назариясининг асосларини вужудга келтириб, унда сиёсий системани ривожланиш ва ўз-ўзини бошқариш ҳолатида бўлган танага қиёс қилади ва у ташқаридан келадиган барча воқеа ҳодисаларга мутаносиб ўзгариб туришини уқтиради. Сиёсатшуносликда унинг назарий-амалий йўналишларида ҳозирги кунда жуда кўп мутахассислар самарали илмий тадқиқот ишларини олиб

бормоқдалар. Айниқса, ривожланган мамлакатлар шароитида сиёсий назарияга илмий-амалий қизиқиш жуда катта бўлиб, талаб талиф жараёнлари ҳамоҳанг тарзда амал қилаётганлиги, пировардида жаҳон ҳамжамиятини қуриш ишига самарали ҳисса қўшмоқда. Мана шундай сиёсатшунослар орасида Ж.Л.Шабо, Ж.Л.Кермон, О.Тофлер, Ф.Хабек, К.Шмитт, Ж.Френд, Г.Пойл, Ж.Блондил ва бошқалар фаол ижодкорлик намунаси кўрсатаётган сиёсий тафаккур вакиллари бўлиб, улар баъзи бирларининг ғояларини мазкур ўқув қўлланмада кам учратишингиз мумкин. Ўзга хос хусусиятларга молик бўлган сиёсий қарашлар қаторида зўравонликка қарши куч ишлатмасдан сиёсий мақсадларга мумкинлиги ҳақидаги таълимот алоҳида ўрин эгаллайди. Бундай сиёсий қарашлар ибтидоси қадимги замонларга тақалган бўлиб, уларнинг биз яшаб турган даврга тааллуқли талқин этиши Мохандас Қарамганд Ганди (1869-1948й) ва Л.Н.Толстой (1828-1910й) томонидан амалга оширилгандир. Улар гандизм ва толстойчилик таълимотлари сифатида кенг тарқалган эдилар. Гандизм Ҳиндистон халқлари миллий озодлик ҳаракатининг сиёсий мафкураси бўлиб, ижтимоий-сиёсий, диний-фалсафий қарашлар системасини англатади, унинг заминида эса сиёсий бирлик энг қудратли яратувчан сиёсий куч эканлиги етади, халқлар миллий мустақиллигига тинч йўл воситасида эришиш ғояси бош ақидани ташкил этади. Ганди яратган ва сиёсий эътиқод тарзида оммавий қабул қилинган бу таълимот “сатъяграха” (ҳақиқат йўлида матонат) номи билан жуда кенг тарқалган бўлиб, асосан икки кўринишда ифода топган: 1) мустамлакачи маъмурият билан асло ҳамкорлик қилмаслик 2) мустамлакачилар ўрнатган тартиб қоидаларга асло бўйсинмаслик Ҳамкорлик қилмаслик мустамлака маъмурияти томонидан берилган амал ва унвонлардан воз кечишда, у очган ўқув юртларида ўқишдан бош тортишда, тинч намойишлар ўтказиб туришда, фуқаролик бўйсунмаслиги эса мустамлака хокимияти жорий қилган қонун-фармоишларни инкор этишда сиёсий иш ташлашлар ўтказишлар барча меҳнат фуқаролигини тўхтатиб

қўйишда солиқлар тўлашдан бош тортишда ва шу кабиларда намоён бўлиши кўзда тутилган эди. Толстойчилик унинг асосчилари Л.Н.Толстойнинг “Тавба”, “Менинг эътиқодим нимада” “Крейцер сонатаси” асарларида баён қилинган бўлиб, катта ер эгалиги ва миршаблик давлат хокимияти ўрнида озод, тенг ҳуқуқлик деҳқонлар уюшмасини яратиш зарурлиги ғоясини илгари суради. Бу таълимотнинг асосий мазмунини жамият сиёсий хаётининг тубдан ўзгартириш учун барча одамлар ўртасида шавқат муносабатларни ўрнатиш, зулмга қарши куч ишлатмаслик диний ва маънавий аҳлоқий камолот, солиқлар тўлашдан ва ҳарбий хизматдан бош тортиш ташкил этади. Толстойчилик кенг оммага таъсир кучи ўлканлигини фаҳмлаган чор Россиясининг сиёсий хокимият идоралари кўп ҳолларда черков фатвоси билан унинг тарафдорларини қатъий таъқиб этганлар ва Сибирга қатағон қилганлар. Ҳозирги давр сиёсатшунослигининг умуминсоний манфаатлар ва қадриятларни устивор даражада улуғлаш, инсон ҳуқуқларини муҳофаза қилиш, ҳуқуқий давлат барпо қилиш, давлат хокимиятининг зўравонликка асосланган барча турларини қоралаш, сиёсий хилма хилликни оқлаш каби илмий методологик хулосалари ва эришган ютуқлари инсоният сиёсий тафаккўрини янада бойитишга уни барча иллатларини ҳалос этишга қўшган ўлкан ҳиссасидир.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Каримов И.А. “Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли” Т.: 1992 2. Каримов И.А. “Халқимизнинг оташ қалб фарзанди” Т.: 1992. 3. Мўминов И. “Амир Темурнинг Ўрта Осиё тарихида тутган ўрни ва роли” Т., 1968. 4. “Темур тузуклари” Ахмедов Б таҳрири остида. Т.: 1991.

Похожие

Сиёсий карашларнинг пайдо булиши ва ривожланиши

Социология фанининг вужудга келиши ва ривожланиш босқичлари

Халқаро инсонпарварлик ҳуқуқининг вужудга келиши ва тараққиёти

Сиёсий элита ва сиёсий етакчилик

Сиёсий онг ва сиёсий маданият