Иқтисодий сиёсат - Политология - Рефераты

Иқтисодий сиёсат

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

60.5 KB

Иқтисодий сиёсат Режа: 1. Иқтисодиётнинг сиёсатда ифодаланиши. 2. Ўзбекистоннинг давлат мустақиллиги шароитида иқтисодиёт ва сиёсат.

Иқтисодиётнинг сиёсатда ифодаланиши. Сиёсат ва иқтисодиёт тушунчасида жамиятнинг иккита асосий соҳасидаги масалалар умумий тарзда ўз аксини топади. Бу соҳаларда бўладиган ўзгаришлар жамият аъзоларининг турмуши ва ҳаёт шароитларида, халқлар ва давлатлар тақдирига, кишилар турмуш тарзи ва тафаккурида юз берадиган тарихий ўзгаришларни ҳам белгилайди. Сиёсат билан иктисод ва уларнинг нисбатида ижтимоий ҳаётнинг моддий ва маънавий соҳаларида бўладиган ўзгаришларнинг бирлиги ва ўзига хослиги кўринади. Иқтисодиёт кенг маънода кишиларнинг ишлаб чиқариш фаолияти ва у билан боғлиқ бўлган моддий муносабатларни ифодалайди. Бу соҳадаги табиат билан жамият ўртасидаги муносабатларни ҳам ижтимоий шакли бўлган ишлаб чиқариш муносабатлари ҳам аниқ киради. Ишлаб чиқариш муносабатлари жамиятнинг иқтисодий асосини ташкил этади ва кишилар ҳаётининг барча ходисаларини, уларнинг истак ва интилишларини ҳамда ижтимоий муносабатларни тартибга солиб турувчи сиёсий ҳуқуқий холатларнинг (масалан, қонунларнинг) табиатини белгилайди. Иқтисодиёт даставвал жамият аъзоларининг моддий эхтиежлари уларнинг объектив манфаатлари тарзида намоён бўлади. Иқтисодий манфаатлар асосида эса алоҳида олинган шахслар, ижтимоий гуруҳлар ва нихоят, жамиятнинг яхлит манфаати етади. Иқтисодий манфаатлар англаб олиниши биланок у сиёсий моҳият касб этади. Шунга кўра, сиёсат маънавий ҳаётда ҳал қилувчи ўрин тутади. Иқтисодиёт ва сиёсат ўртасида богланишларнинг мураккаб ва кўп томонлама эканлигини таъкидлаган ҳолда, улар нисбатининг қатор объектив қонуниятларини ажратиш мумкин. Бу қонуниятлар жамият тараққиётининг турли босқичларида турлича амал қилибгина колмай, шу билан бирга алоҳида олинган жамиятнинг турли босқичларида ҳам ўзига хос шаклда ҳаракат қилади.

Жамиятнинг моддий ҳаёти унинг бошқа соҳаларида нисбатан белгиловчи аҳамиятга эгадир. Жамият ҳаётнинг бошқа соҳаларида унинг таъсири ва бу жараёнда иқтисодиётнинг белгиловчи аҳамияти, асосан қуйидаги холларда аниқ намоён бўлади. Биринчидан, бу ҳар бир аниқ ҳолда рўй – рост намоён бўлмай, пировард натижада кўринади. Шунга кўра, у ёки бу гуруҳлар олиб борадиган сиёсатнинг асосини уларнинг жамиятдаги моддий ахволидан кидирмок лозим. Шундагина бу сиёсат кандай иқтисодий манфаат кимларнинг манфаати ифода этилаетганлиги ва кандай ишлаб чиқариш усули ҳимояланаетганлигини билиш мумкин бўлади. Иккинчидан, иқтисодиётнинг сиёсатга нисбатан белгиловчилик ўрни вакт жиҳатдан намоён бўлади. Тарихийлик нуктаи назаридан ижтимоий ҳаёт ходисаларининг келиб чиқиши ва ривожланишида бирламчилик иқтисодий омиллардандир. Сиёсатнинг иқтисодиётига тобелигини ибтидоий жамоа тузумининг охирларида жамият аъзоларининг манфаатлари тубдан қарама- кариш гуруҳларга ажралишида ва бунинг натижасида келиб чиққан давлат хокимияти мисолида ҳам куриш мумкин: Учинчидан, мақсад-эътибори билан ҳам иқтисодиёт сиёсатга нисбатан бирдамчи, белгиловчи ўринга эга бўлади. Иқтисодиёт мақсад сифатида сиёсий ҳаракатларни йуналтиради ва бошқаради, сиёсий ташкилотлар, муассасалар фаолиятида ички қонуният сифатида намоён бўлади. Шунга кўра тарихий жараёнга унинг кечишини ўз мақсади сари ҳаракат қилаетган кишиларнинг фаолияти тарзида қараш мумкин. Бинобарин, истаган сиёсий ўзгаришлар, кайта курашлар ҳеч качон бирдан-бир мақсад бўла олмайди. У доимо пировард натижада иқтисодиётга хизмат қилади. Сиёсат иқтисодиётга хизмат қилмаганда эди, у тутриксиз сиёсатбозликка айланиб колган бўлар эди: Туртинчидан, иқтисодиёт соҳасидаги қонунларнинг объектив амал қилишига кўра ҳам сиёсатнинг икқиламчи эканлигини пайкаш мумкин. Хуш, иқтисодий қонунларнинг объективлиги нимада кўринади?

Иқтисодий қонунлар сиёсат томонидан яратилмаганидек, уларни сиёсий йўл билан бекор қилиш ҳам мумкин эмас. Иқтисодиёт қонунлар, кишилар хоҳиш истагига боғлиқ эмас. Кишилар эса ижтимоий фаолиятда катнашганларида жамиятнинг иқтисодий ҳаёти ривожланишидан зарурий келиб чикадиган талабларгамувофиқ иш кўрадилар. Иқтисодий қонунларнинг моҳияти жамият аъзоларининг манфаатида ифодаланди. Кишиларнингш моддий манфаатларини рўёбга чиқариш учун кураши, ҳаракати иқтисодий қонунлар амал қилишининг мазмунини ташкил этади. Агар иқтисодий қонунлар кишиларнинг объектив фаолиятида амал қилса, сиёсий соҳа қонунлари иқтисодиётнинг объектив омиллари билан такозоланган кишилар объектив фаолиятида амал қиладики бунинг натижасида жамиятдаги объектив иқтисодий қонунлар талабларига кўра юз берган ўзгаришлар сиёсий соҳада ҳам зарур ўзгаришларни эртами, кечми содир этади. Ўзбекистоннинг давлат мустақиллиги шароитида иқтисодиёт ва сиёсат. Хуш,Ўзбекистоннинг давлат мустақиллигини таъминлаш учун кандай йўл тўтиш лозим? Аввало иқтисодиётни, миллий иқтисодий бирликниЎзбекистоннинг табиий шароитларидан келиб чикиб таъмин этишга киришиш керак бўлади. Ҳозирги кунда жумхурият пахта ипак чорвачилик ва дехкончиликнинг бошқа махсулотларни етиштиришга мослаштирилган. Бу махсулотларни шу ернинг ўзида кайта ишлашни кенг йўлга қўйиш ва бунинг учун зарур бўлган техника ва технологияни яратиш лозим. Бу эса ўзаро манфаатли асосларда халқаро иқтисодий муносабатлар даражасига тортилишни такозо қилади. Кишлок хўжалиги махсулотларини четга сотишда жаҳон бозори даражали вазифадир. БундаЎзбекистон учун тарихан таркиб топган собик Иттифок бозори билан бир қаторда Европа ва Осиё мамлакатлари ишбилармонлари билан муносабатга киришиш айникса муҳимдир.

Ўзбекистонда қарор топган кон саноати хом-ашеси (олтин, уран, кўпгина бошқа металлар, газ) чинакамига катта миллий бойлигимиздирки, миллий иқтисодиётни яратишда уларнинг аҳамияти нихоятда каттадир. Ундан халқимиз туб манфаатлари йўлида фойдаланиш давлат олиб борадиган иқтисодий сиёсатнинг марказида турмоги лозим. Айникса, бу хол хо ашедан шу ернинг ўзида истеъмол махсулотлари ишлаб чиқариш ишини йўлга қўйиш айни муддао бўлар эди. Бу эса иқтисодиётнингЎзбекистон давлати олиб бораетган сиёсати талабларига жуда мос бўлиб тўшади. Иқтисодиёт соҳасида амалга оширилиши лозим бўлган тадбирлар марказида ишлаб чиқариш воситаларига эгалик қилишнинг яъни мулк шаклларининг ўзини оклайдиган барча кўринишларидан мохирона фойдаланиш тцради. Бунинг учун эса аслида эгасиз бўлиб колган мулкни давлат тасарруфидан кенг доирада чиқариш лозим. Ўзбекистонда замонавий иқтисодиётни вужудга келтиришда саноатнинг янги тармокларини яратиш муҳим ўрин тутади. Бунинг учун эса давлат бюджети имкониятларидан кенг фойдаланиш лозим. Маълумки, давлат бюджетида аҳоли кенг қатламларининг иқтисодий ва сиёсий манфаатлари ўз аксини топади. Жумхуриятнинг тўла мустақиллиги, унда истикомат қилувчи аҳолининг манфаатларини ҳимоя қилишга қаратилган сиёсий йўлини огишмай амалга ошириш, асосан, иқтисодиётга уни ҳар томонлама ривожлантиришга боғлиқдир. Шундай экан, давлат, сиёсий партиялар ва ҳаракатлар ўзларининг сиёсий фаолиятида иқтисодий масалаларни ҳал этишга астойидил киришишлари, бунинг учун илмий жиҳатдан асосланган сиёсатни ишлаб чиқаришлари ва уни муваффакиятли амалга оширишлари лозим. Бу сиёсатни амалга оширишда бошқариш усули алоҳида аҳамият касб этади. Бошқача қилиб айтганда, маданий, демократик жамият сари бориш йўлида мавжуд бир томонлама бошқарувдан ўзини оклаган бошқа усулларга ҳам кенг ўрин берилмоги лозим. Бунда гап даставвал бошқаришнинг иқтисодий усули тўғрисида боради.

Ушбу усул хўжалик ҳаётида рахбарлик қилишда объектив иқтисодий қонунлар, иқтисодий зарур тарзда қўллашни билдиради, ишлаб чикарувчиларнинг мустақиллигига ва ташаббусига ҳамда меҳнатнинг моддий рагбатлантирилишига кенг йўл очади. Шундагина иқтисодиётда омма ташаббускорлигини авж олдириш, халқнинг ижодий кучларини устириш мумкин бўлади. Товар пул муносабатлари, бахо, фойда, самарадорлик, кредит каби иқтисодий категорияларнинг аҳамияти ошади. Бошқаришдаги иқтисодий усулнинг аҳамияти қанчалик катта бўлсада, лекин давлат-маъмурий усулидан ҳам жиддий фойдаланиш лозим бўлади. Бу усул бўлган тарзда ва жойда ва уни илмий асосда қўлланилганда ижобий натижа беради. Масалан: иқтисодиётда меҳнат унумдорлигини устиришда фан-техника тараққиёти ютукларидан кенг фойдаланиш даражаси ва кулами давлат сиёсатига боғлиқдир, яъни давлат фан-техника ривожланишига умумий рахбарлик қилиб, уни бюджет маблаглари билан лозим даражада таъминлаб ва фан ходимларини энг илгор мамлакатларнинг олий Ўқув юртларида тайерлаб, иқтисодиётга тараққиётига кумак бўлиши лозим. Хўжалик юргизишда маъмурий усул давлат ташкилотларининг ўзбошимча ҳаракатларидан иборат бўлиб колмаслиги учун маъмурий сиёсатда ижтимоий ривожланишнинг объектив қонунлари талабларига риоя қилиш, мавжуд вокелик фактларига, энг аввало иқтисодий ҳаёт фактларга асосланиш муҳимдир. Бу дегани, биринчи навбатда, ҳаёт тажрибасидан келиб чикиб, кенг халқ манфаатини сиёсий ифодалашни англатади. Маъмурий бошқаришда тўғри йўлни танлаб олишнинг ўзи етарли эмас. Бу йўлни мохирона амалга ошириш учун мисоли санъаткор бўлиш, яъни бошқарув санъатини эгаллаган бўлиш лозим. Давлат бошқарувида иқтисодий ҳаётни зарур қонунчилик билан таъминлаш алоҳида ўрин тутади. қонун эса ҳуқуқий акт бўлиб, сиёсий табиатга эгадир. Одатда, қонунларда давлатнинг асосий сиёсий талаблари ифодаланган ва мустахкамланган бўлади.

Иқтисодиётда бозор муносабатларига ўтиш даври вазифалари ҳозирги вактдаЎзбекистон Республикаси Олий Мажлиси кабул қилган қатор қонунларда ўз аксини топди. Уларнинг талабларини огишмай амалга ошириш янги иқтисодий муносабатларга ўтишнинг муҳим шартидир. Иқтисодий ва сиёсий ҳаёт бошқарувнинг усулларида маъмурий йўлнинг зарурлиги, бу йўлда тез-тез учраб турадиган бюрократизмга иложи борича имкон бермасликни такозо қилади. Маълумки бюрократизм бошқарув аппаратининг халқдан ажралиб колиб, ундан устун туришга уринишидан иборатдир. Бюрократизм туфайли халқ оммасининг мустақиллиги, ташаббускорлиги ва ишбилармлонлиги бугиб куйилди. Шунга кўра у билан кураш муҳим сиёсий вазифа ҳисобланади. Ижтимоий ҳаёт иқтисодий ва сиёсий соҳаларнинг доимо бир-биридан такозо этишлиги ҳозирги шароитда, яъни товар-пул муносабатлари орқали бозор иқтисодиётига ўтишда стихиялиликни олдини олиш учун муайян аниқ мақсадларни белгилаб олишни шарт қилиб қўяди. Бунда гап, илгари бўлганидек, барча соҳаларни марказий режалаштириш тўғрисида бормай, балки энг зарур вазифаларни белгилаб олиш, давлат манфаати билан шахсий ташаббусни кушиш, уларни мувофиқлаштиришни билдиради. Масалан,Ўзбекистон хукуматининг кишлок хўжалигида пахта якка хокимлигига чек қўйиш сари тадбирлари бу хом аше ишлаб чикарувчиларни рагбатлантириб, етиштирилган махсулотга жумхуриятимиз учун зарур бўлган валютани олишга зид келмайди. БундаЎзбекистон иклими, энг муҳим, пахтакорларнинг ялпи ахволини яхшилаш назарда тутилади. Бундай сиёсат туфайли, оқибат-натижада, иқтисодий ривожланишнинг жадаллашишига эришиш мумкин бўлади.

Адабиётлар рўйхати: 1. Каримов И.А “Ўзбекистон келажаги буюк давлат” Т.: 1992 2. Макиавелли Н “Государв” Минск.: 1998 3. Рафиқов /.А, Ҳошимов Т.Р, Тураев А “Сиёсатшунослик асослари” Термиз.: 1997 4. Рамозонов И, Мўминов Э “Политология”. Дарслик. Т.: “Адолат” 1997 5. Ўзбекистон Республикаси Консмтитуцияси Т.: 1992

Похожие

Ижтимоий сиёсат

Миллий сиёсат

Сиёсий тизим ва унинг асосий элементлари. Сиёсий тизимлар типологияси

Сиёсатшунослик фани унинг мавзуси ва усули

Оммавий ахборот воситаларининг жамиятни демократлаштиришдаги роли