Томоша санъати турларига хакамлик талаблари - Искусство - Рефераты

Томоша санъати турларига хакамлик талаблари

Загружено в:

14.05.2023

Скачано:

0

Размер:

60 KB

Томоша санъати турларига хакамлик талаблари Режа: 1. Томоша турлари 2. Театр

Агар томоша турлари бўйича мусобақа ташкил қилинса ва мукофотлар белгиланса ҳамда унинг мақсади дилхушлик бўлгани учун ҳоҳловчиларнинг барчаси қатнашиши мумкинлиги эълон қилинса ғолибни қандай аниқлаш мумкин? Бу мусобақада кимдир дардли қўшиқ, комедия, трагедия ёки қўғирчоқ томошаси билан қатнашса ғалаба кимга тегишли бўлади? Бунда 2500 йил аввал Афлотун шундай саволлар қўйиб, унга ўзи қуйидагича жавоб беради. Агар ҳакамлар болалар бўлганида, албатта, қўғирчоқбоз мутлақ ғолиб деб тан олинарди. Томошабинларнинг асосий қисми ёшлар бўлганида комедия энг кўп олқишланарди. Улар орасида зиёлилар ва ўқимишли аёллар кўп бўлса трагедияни завқли томоша деб баҳолашарди. Хакамлар орасида қариялар кўп бўлса, улар дардли қўшиқдан хузур олганликларини эълон қилишарди. Аммо мен, бу томошалар орасида ўз эзгу ишлари ва тарбияси билан ажралиб турадиган, оқиллик ва мардликка таалуқли, одамларга хузур бахш этадиганини тан оламан, дейди файласуф. Чунки ҳақиқий хакам томошабинлар ёки раҳбарлар таъсири остида фикр билдирмаслиги керак хакам театрда шогирд сифатида эмас, адолат юзасидан, устоз сифатида, томошабинларга нолобиқ ва ножоиз ҳўзур-лаззатланиш берадиганларига қаршилик кўрсатиш учун қатнашади. Хакамларнинг томошабин ким учун кўпроқ қўл кўтарса, ўшани ғолиб деб топиши баъзан хал этишни оломонга қўйиб бериши шоирларни (драматургларни) ҳароб қилади. Чунки, улар ўз ларини оломоннинг ёки хакамларнинг ёмон талабларига (дидсизлиги) мослаштира бошлайдилар. Бу ўз навбатида театр берадиган ҳузур – қувончни ҳам бўзади. Театр одамларга эзгулик зарурлигини билиб, томошабинлар эса ўзларида мавжуд ахлоқдан кўра яхшироқлари борлигини кўриб, мунтазам ўз таъбларини камолга етказишлари керак. Театрнинг бундай тарбияси ва тажрибаси тўғрилигига қонун ҳимоячилари ишонч ҳочил қилган бўлса, аввал бу йўлга (томошага)

болаларни жалб этиш ва уларни шундай фикр юритишга (мафкурага) олиб келиш зарур. Чунки, ёшларнинг руҳияти жиддий нарсани қабўл қилмаслигини билган боболар ва оталар ўзлари нимага қувонса ёки дард чекса боласининг дили ҳам шу қувончга эришсин деб қўшиқлар тўқиган. Бу қўшиқларда дилни шайдо қилувчи қудрат, жиддий мақсадларни амалга оширишга кўмаклашадиган гормония яъни уйғунлик бор. Мўзалар инсонларга инъом этган гармонияни хис қилиш учун уни ўйин, қўшиқ, рақс, лапар тарзида ижро этиш зарурати пайдо бўлди. Чунки, одамдан бошқа тирик мавжудотларнинг ҳаракатларида уйғунлик – гормония ва усул – ритм деб номланадиган назокат ёки назокатсизлик ҳиссиёти йўқ. Бу ҳиссиёт инсонга ҳўзур – лаззат бағишлайди. Табиблар касал ва бадани ожиз одамларга фойдали дориларни ширин таом ёки шарбат билан беради. Соғлиққа зарарли нарсалардан нафсини тийсин деб, уни бемаза ёки аччиқ нарса қўшиб берадилар. Мақсад бемор биринчисидан кўпроқ истеъмол қилиб, иккинчисини рад этиб, тезроқ қувватга кирсин. Доноларнинг шу тажрибасидан келиб чиқиб театр томошасини кўрган хакам ҳам шоирга (драматургга ёки Режиссёрга) тўғри йўл-йўриқ кўрсатсин. Шоир (драматруг) театрга фикр эзгулиқ мардлик намунавий ахлоқ, оқиллик орқали қувонч ва лаззат олиб келсин. Агар у бунга итоат этмаса, уни эзгуликни тасвирлашга мажбур этсинлар. Хакамларнинг енгилтакликлари (нотўғри талқини) туфайли томоша санъатида мунтазам равишда янгиликлар пайдо бўлиб туради. Бу ўзгаришлар қонун бўйича эмас, қандайдир тартибсиз ҳузурланишларнинг таъсири остида рўй беради. Гўёки, томошабинлар бу хўзурланиш орқали ўзларини ўзлари тарбиялангандай бўладилар. Лекин инсоният учун абадий бўлган тушунчалар бор. Инсон учун энг яхши нарсалар – саломатлик гўзал ахлоқ, етарли бойлиқ сезги аъзоларининг яхши аҳволи, адолатли ва хушнуд ҳаёт кечириш каби неъматларн си кетма –кет санаш мумкин. Демак театр ва хакамлар томошабинларга беқиёс буюк эзгулик бахш этадиган, эртанги кунга ишонч

туғдирадиган нимаики бўлса, ўшаларни топишга ва саҳнага олиб чиқишга мунтазам қайғуриши зарур. Театрда мавжуд учта хоровод, яъни қўшиқ айтиб рақсга тушадиган – болалар жамоаси, ўттиз ёшгача бўлган корларга сўнгра, олтмиш ёшгача бўлганлар гурухи “болаларнинг нозик дилларини шайдо қиладиган қўшиқларни айтишлари керак Хороводлар барча гўзалликлар изҳор этилган зарур” худолар томонидан энг ёқимли деб тан олинадиган қўшиқларни ижро этилсин. Театрда қўшиқ айтиб, рақсга тушишга кучи етмайдиган ёши улуғлар, илоҳий кароматларга асосланган, болаларни завқлантирадиган, ахлоқий қоидалар тўғрисидаги ривоятларни айтувчилар бўлсинлар. Одамдан бошқа ҳеч қайси тирик мавжудот бадан ҳаракатлари ва товушлардаги тартиб туйғусига эга эмас. Ҳаракатдаги тартиб, усул – ритм номини олган, юқори ва паст пардалардаги садоларнинг алмашишидан пайдо бўладиган товушлардаги тартиб, уйғунлик – гармония биргаликда хор санъати деб аталади. Хор санъати ва хороводдан хабардор ҳар бир одам, катта ёки кичиқ аёл ёки эркак шайдо қилувчи қўшиқларни мунтазам куйлаб туриши зарур. Бу жараёндаги ҳўзур ва эхтирослар қўшиқларни хилма-хилини ва эзгуликка теаклайдиганини айтиш орқали янгиланиб борилади. Тўғри хакамлик натижасида қилган театрлар томошасидан янада яшарамиз ва ёмон кайфиятимизни ёдимиздан чиҳарамиз, бизнинг метиндан қаттиқ асабимиз худди оловга қўйилган темирдай юмшайди. Бундай бахтни хис этган театр кори янада иштиёқ билан қўшиқ айтишни, бутун бир тўдани, хатто, яқинларини ҳам маҳлиё этишни ҳоҳлайди. Ана энди энг мухим масалага – нимани қўшиқ қилиб айтиш ўринли бўлади, деган саволга жавоб ахтарамиз. Бу масалага ақли етган кор ёки хакам нафақат яхши фуҳарогина бўлиб қолмай, балки давлат ва шаҳарларни бошҳара оладиган фаросат ҳам эга бўлади. Чунки бундайлар, ҳар жойда – ҳусусий ишларда ҳам, давлат ишларида ҳам, мардликни, эзгуликни хайрли ишларни афзал деб билади. Нимани ижро қилишга ва уни тўғри ижро қилишга ақли етган театр жамоаси ва улар мўзасидан гўзалроғини топиш қийин. Шунинг учун энг гўзал

қўшиқни излаётганлар, ёқимли бўлганини эмас, балки тўғри бўлганини топиши зарур. Чунки, бирон бир нарсага на зарар, на фойда келтирмасдан (эзгуликка интилмасдан) ҳўзурланишни – эрмак деб айтиш лозим. Эрмакка вақт кетказиб, хатога йўл қўймаслик учун театр жамоаси ва хаказолар ҳар бир асар унинг нима эканлигини, яъни моҳиятини, жавҳарини, йўналишини ва нимага ўхшатилганини билмас экан, томошабинлар театрназарда тутган нарсанинг тўғри ёки хато эканлигини билиб олишлари даргумон.Хакам тасвирланган нарса оқилона фикр билдирмоқчи бўлса, ушбу уч нарсанинг сохиби бўлиши зарур: асли нима тасвирланаётгани билим; сўнгра – бу нарса тўғри тасвирланганми, ва учинчиси, ҳар бир тасвирдаги ҳаракат сўзлар, тароналар ва усул – ритмлар яхши бажарилганми? Бу борада адашган ўзига ва томошабинга улкан зарар келтиради. Чунки, унда ёмон ахлоқ- одатларларга мойиллик билдирадиган кўникма пайдо бўлиб қолади. Шунинг учун театр корлари нима қилишлари кераклигини эмас, балки нимани ижро этишлари кераклигини билишлари зарур. Демак театрда қилиши зарур бўлганлар хоровод бўйича яхши таълим олган бўлишлари керак Чунки улар нозик дидга усул – ритм ҳамда уйғунлик – гормония борасида тасаввур ва тафаккўрга эга бўлишлари лозим. Шундай бўлмаса улар томошабинларни сехирлаб, шайдо қилиб, хайрли ишларга жалб этолмайдилар. Режиссёрнимaни ўргaниши керaк?Энг aввaло, ижрочи қaердa нимa иш қилишини.Яъни мизaнсaҳнa вa жисмоний ҳaрaкaтни. Бaъзaн буни режиссёрнинг чизмaси ҳaм дейилaди. Гўё рaссом тозa қоғозгa бўлaжaк aсaрнинг қорaлaмaсини чизгaндеқ Одaтдa, режиссёрликдa чизмaнинг уч кўриниши aҳaмиятлидир. • йўнaлиш бўйичa; • муҳим нуқтaлaр; • жисмоний ҳaрaкaт бўйичa. Йўнaлиш бўйичaaктёрлaрни жойлaштиришдa кўпроқ тaъсирчaн ҳaрaкaтлaр бaжaрилиши керaк бўлгaн сaҳнaлaр нaзaрдa тутилaди. Бу ердa ҳaрaкaтнинг сифaти муҳимдир.Бaлaнд қуббa остидaн тушгaн

циркaртистининг кулгиси қaнчaлaр қиммaт туришини циркaртистлaрининг ўзи яхши билaди. Ҳaр бирaктёр ҳaм спектaкл сўнггидaaнa шундaй бaлaнд қуббaдaн ергa тушaди. Гaрчaнд, теaтрaктёри ҳaётини хaвф остигa қўйиб рол ижро этмaсaдa, рол ўйнaш қaнчaлик қийин вa мaсъулиятли экaнлигини яхши тушунишaди. Мaнa, aктёрлaртaъзимгa чиқишди. Гaрчaнд, бу спектaклнинг якуний қисми бўлмaсaдa, уни ҳaм сaҳнaлaштириш керaк экaн. Худди рaссомнинг гулдaстa ясaгaни кaби режиссёр ҳaм сaломгa чиқувчилaрни тaртибгa солa билиши керак. Спектaклнинг жaнридaн келиб чиқиб, сaломни сaҳнaлaштириш лозим. Айрим aктёрлaр кaллaсини эгиб қўя қолaди, aйримлaри гaвдaсини эгaди. Айримлaри олдин белини букиб, кейин кaллaси вa елкaсини букaди. Бу ҳaм aлоҳидa техникaни тaлaб қилaдигaн сaнъaтдир. Қaрсaк бўлгaнидaн кейин эгилиб сaлом бериш зaрур. Сaлом бергaндa ҳaм ҳозиргинa ўзи ўйнaгaн ролдaн чиқмaгaн ҳолдa сaлом бериш керак У ярaтгaн тимсол томошaбин кўз ўнгидa хaзондек сочилиб кетмaслиги керак Томошaбингa ҳaр жиҳaтдaн эҳтиром кўрсaтиш aктёр одобининг гултожи ҳисоблaнaди. Айрим теaтрлaрдa томошaбин aктёрнинг меҳнaтини қaдрлaб қaрсaк чaлaди. Унгa гул берaди. Актёр эсa томошaбиннинг гулини янa ўзигa қaйтaрaди. Бу одобсизлик белгиси. Режиссёр сaҳнaгa тaклиф этилсaгинa чиқиши керак. Лекин томошaбин кўз ўнгидaaктёрлaргa ўз ҳурмaтини билдириб, улaрни бирмaбир тaбриклaши, қучоқлaб ўпиши мутлaқо ортиқчaдир. Энг яхшиси спектaкл тугaгaнидaн кейин сaҳнaгa чиқиб келгaн режиссёр ярим доирa ясaб ўртaгa келиши вa спектaкл тугaгaнлигини эълон қилиши керак Сўнгрa, ҳaммa биргaликдa олдингa чиқиб, қўл ушлaшгaн ҳолдa, томошaбингa қуллуқ қилиши керак Амaлий мaшғулотлaргa ўтишдaн олдин Стaнислaвскийнинг сўзини янa бир кaррa эслaтиб ўтмоқчимиз: «режиссёрликка ўрганиб бўлмайди режиссёрлик касбини ўрганиш мумкин».

Адабиётлар: 1. Арасту. Поэтика. Ахлоқи кабр – Т.: Янги аср авлоди, 2011. 2. К.С. Станиславский Санъатдаги ҳаётим –Т.: Ғ.Ғулом номидаги адабиёт ва санъат нашриёти, 1965. 3. К.С.Станиславские ва В.И.Немирович-Дакченконннг барча мавжуд асарлари. 4. Б.Алмосва, А. Бассехес, В. Петер, Н.В.Гиляровская. А.Я.Ғояовин. И.Я.Грсмнслэвский, В.В.Дмитриев, В.М.Кручин-Боғданов, В.И.Мюллер, В.Ф.Гиндин. Ф.Циркин. В. Шверубович, М.Н.Эткина ва каби театррассомлар ва тадқиқотчиларнинг театррассомлари хакидаги асарлари. 5. Л. И. В. Баданов, В. С. Барков, Г. Б. Бармш, А. А. Баранников. Л.Нернер, Г.А.Заячий. А.А.Коссаковский, В.И.Попоч. Н.Н.Сосунов каби мутахассис ва тадқиқотчиларнинг саҳнатехникаси ва бутафорияларга оид асарлари. 6. Р. Шидловскин, А.Г.Образно, А.В.Бартошсвнч, Г. В. Макарова, Л.И.Петельман. Қ.Руднникий каби бирқатор олимларнинг чет эл рожиссураси хақидаги асарлари. Ж.Л.Барро, Б. Брехт, Ж.Внляр. И.В.Гете, Д.Дидро, Ш.Дюллен. Ф.Желие. Л.Жувьс. Г.Крег, Г.Лессинг, Дж.Лоусон. Б.Рейҳ Э.Триоде, Ф.Шиллер, В. Пинсо, П. Бруқ Дж. Г. Легонс, Э. Пасватер. Ж. А.Ворро, Л. Внскопн. М, Млрешель каби чет элфайласуф олимлари ва санъат арбобларнинг асарлари

Похожие

Томоша ва товуш

Томоша ва овоз қатори

Қадимги Юнондаги томоша турлари

Темурийлар давридаги томоша турлари

Зардўштийлик билан боғлиқ томоша турлари