Tasviriy san’at davlat ta’lim standartining mohiyati va uning tahliliy qismi - Искусство - Рефераты

Tasviriy san’at davlat ta’lim standartining mohiyati va uning tahliliy qismi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

91 KB

Tasviriy san’at davlat ta’lim standartining mohiyati va uning tahliliy qismi. Reja: 1. Tasviriy sana`at davlat ta`lim standartlari va darslarning mazmuni.2. Tasvitiy san’at darslaridba, borliqni idrok etish 3. Umumiy xulosa

O`zbekiston Respublikasi Vazirlar mahkamasining 1999 yil 16-avgust qaroriga ko`ra 1999-2000 o`quv yilidan boshlab umuman o`rta ta`lim maktablarida barcha fanlar qatori tasviriy san`at ta`lim bo`yicha ham davlat ta`lim staandartlari joriy etildi. Davlat ta`lim standartlarini ishlab chiqilishi avallo O`zbekistonning mudstaqilligi, uning jahon hamjamiyatiga faol kirib borayotganligi bilan bog`landi. Hozirda har bir fan bo`yicha, shu qatori badiiy-estetik turkumdagi fanlardan davlat ta`lim standartlarining yaratilishi, uni hukumat tomonidan tasdiqlanishi katta ilmiy va ahamiyatga ega bo`lgan voqeadi. Mazkur tandartlar O`zbekiston tarixida birinchi bor yaratilishi bo`lib, u respublikamiz maktablarida ta`limni yuqori ilmiy-metodik asosda tashkil etish hamda uni jahon standartlari darajasiga olib ciqishga sharoit yaratadi. Standart tomonidan qo`yilgan talablarni to`g`ri va benuqson bajarish uchun imkon berishi bilan bir qatorda, amaliyotda qo`llanib kelayotgan dastur, darslik va metodik qo`llanmalardagi kamchilik va nuqsonlarni bartaraf etish imkonini ham beradi. Shuningdek, u maktablarda ta`lim ishlarini nazorat qiluvchi tashkilotlar uchun ham asosiy hujjat vasifasini o`taydi. Davlat standartiga ko`ra tasviriy san`at ta`limi mazmuni boshlang`ich sinflarda quyidagi to`rt yo`nalishda bayon etilgan: 1. Borliqni idrok etish. 2. Badiiy qurish- yasash. 3. Naturaga qarab tasvirlash. 4. Kompazitsion faoliyat. Beshinchi – ettinchi sinflarda esa u quyidagi uch yo`nalishda o`z aksimi topgan: 1. San`atshunoslik asoslari. 2. Naturaga qarab tasvirlash. 3. Kompazitsion faoliyat. Mazkur yo`nalishlar bo`yicha tasviriy san`at o`quv predmetini o`qitishda har bir o`qituvchi asosiy e`tiborni nimalarga qaratilishini bilib olishi kerak bo`ladi. Tasviriy san`atni o`qitishda o`qituvchining e`tibor berishi lozim bo`lgan asosiy jihatlar quyidagilardan iborat : 1. O`quvchilarni borliqdagi (tevarak-atrofdagi) va san`at asarlaridagi nafosatni ko`rishga, idrok etishga va undan zavqlanishga hamda qadrlashni o`rgatish : 2. Bolalarni ijobiy, abstrakt, mantiqiy fikrlashga, ayniqsa ijodiy qobi- liyatlari va fantaziyalarini o`stirishga yo`naltirish : 3. Tasviriy, amaliy, me`morchilik san`atlari yuzasidan nazariy, biroq umumiy, elementlar bilimlar berish. 4. O`quvchilarga kuzatuvchanlik, ko`z xotirasi, chamalash, fazoviy tasavvur kabi shaxs uchun muhim bo`lgan sifatlarni o`stirish.

5. Rasm va naqsh, haykal ishlash yuzasidan tasviriy malakalarini o`stirish. 6. Estetik his-hayajonni tarbiyalash va rivojlantirish. 7. San`atga qiziqishini o`stirish va muhabbatni tarbiyalash. 8. Bu vazifalar maktabda tasviriy san`at darsini olib boruvchi har bir o`qituvchini mutaxasis bo`lishligini talab etadi. Chunki standart mazmuni, muta- xasis o`qituvchilar uchun mo`ljallab tuzilgan. Tasviriy san`at ta`limi davlat standarti san`atning uch turi; tasviriy, amaliy va me`morchilik san`atlari mazmunini aks ettirgan bo`lib, u avvalo milliy o`zbek san`atini, uning badiiy ananalarini, ayrim mashhur o`zbek tasviriy, amaliy me`- morchilik san`atlari ustalarining hayoti va ijodini, O`zbekistonda san`atning bu turi rivij topgan markazlarni, O`zbekistondagi yirik san`at muzeylarini bilish tasviriy san`at o`quv pred- metini vazifalaridan biri ekanligini qayd qiladi. Bundan maqsad milliy san`at vositasida o`quvchilarga badiiy ta`lim berish bilan bir qatorda ularda shaxsni estetik, axloqiy va mehnat tarbiyasini amalga oshirishdan iboratdir. Milliy o`zbek san`atini chet elva jahonning hozirgi zamon ilg`or san`atiga qaraganda kehgroq va chuqurroq o`rgatishdan maqsad har bir o`zbek o`quvchisi o`z xalqining tarixini, adabiyotini bilishi shart ekanligi kabi, uning san`atini ham nisbatan kengroq bilish- ga erishishdir. Milliy san`at ta`lim mazmuning poydevori bo`lishi lozim. Ularni o`rganmasdan turib, yoshlarimiz badiiy madaniyatli shaxs bo`la olmaydi. Aks holda milliy qobiqqa o`ralashib qolish oqibatida ular jahon stan- dartlari darajasiga chiqa olmaydilar. Ayniqsa yoshlarimiz qadimgi Misr, Yuno- niston, Hindiston me`morchiligi, Afg`oniston, Iroq, Turkiya miniatyura rangtasvir asarlari, Evropada Uyg`onish davri tasviriy san`ati, rivojlangan G`arb mamla- katlarining hozirgi zamon tasviriy va me`morchilik san`ati namunalarini o`rgan- masdan turib madaniylashgan shaxs bo`lishi mumkin emas. Davlat ta`lim standartlari talablarini faqat o`quv rejalarida ajratilgan vaqt hajmida muvofaqiyatli bajarib bo`lmaydi. Chunki yuqorida qayd qilinganidek, ta`lim mazmuniga doir o`quv-metodik majmualar, moddiy texnikaviy asos, yuqori malakali o`qituvchilarning etishmas- ligi, mavjud muammoni birmuncha murakkablashtiradi. Bu esa o`quvchilarni darsdan va maktabdan tashqari mustaqil ishlarini tashkil etishni samarali shakllari va yo`llarini ishlab chiqish va amaliyotga joriy etishni taqozo etadi. Mazkur muammo bevosita o`quvchilarning mustaqil ishlari uchun tegishli adabiyotlar, xrestomatik materiallar, moddiy- texnikaviy materiallar, o`quv va metodik yo`l-yo`riqlarni ishlab chiqish bilan bog`langan. Hatto, bu masalada ota-onalarning vazifalari, ish mazmuni haqida o`ylab ko`rish, ularga ma`lum yo`l-yo`riq va tavsiyalar berish foydadan holi emas.

Ma`lumki, bolalarning ta`lim standartlari asosida olgan bilim va mala- kalarini qanday o`zlashtirganlik darajasini ham tekshirib boriladi. Bu esa standartni sinflar bo`yicha ishlab chiqish lozimligini taqazo etadi. Davlat ta`lim standartlarida tasviriy san`at ta`limi mazmuniga bo`lgan majburiy minimum talablar bayon etilgan. O`qituvchi uni bajarishi shart. Lekin o`qituvchi bu bilan chegaralanib qolmasdan uni chuqurlashtirishga harakat qilihi lozim. Biroq ta`lim mazmunini yuqori darajada olib chiqaman deb bolalarga keragidan ortiq talablar qo`yish, ularni qiynash ham mumkin emas. Shuni ham yoddan chiqarmaslik kerakki, maktablarimiz nomi umumiy o`rta ta`lim maktab deb ataladi. Demak maktablarimizda umumiy, elementlar bilim va malakalar beri-lishi lozim. Davlat ta`lim standartlari bo`yicha ettinchi snifni bitiruvchi o`quvchilar quyidagilarni bilishlari lozim: Tasviriy san`at yuzasidan; - rassomlarning asosiy ish qurollari va ishlatadigan materiallarini – molbert, etyudnik, xolst, mo`yqalam, mastexin, bo`yoqlar, (yog`li,akvarel, gyash, v.b.) pastel, sous, ugol, sangina v.b; - haykaltaroshlarning asosiy ish qurollari va ishlatadigan materiallarini – dastgoh , bolg`a, stek, loy, tosh, yog`och, v.b; - haykaltaroshlikda ishlatiladigan ayrim atamalarni- dastgohli haykaltaroshlik, monumental haykaltaroshlik, plastik haykaltaroshlik, istirohat-bog` haykaltarosh- ligi, real haykaltaroshlik, dekarativ haykaltaroshlik, rel`ef, gorel`ef, barel`ef; - grafikachi rassomlarning asosiy ish qurollari va ishlatadigan materiallarini ; rangtasvirda ishlatiladigan atamalarni (natura, fon, perspektiva, chiziqli pers- pektiva, rang perspektivasi, havo perspektivasi, ufq chizig`i) eskiz, yorug` soua, blik, refleks, shaxsiy soya, tushyvchi soya, janr, kompazitsiya, reproduksiya, avto- portret, frezka, mozaika, vitraj, dastgohli rangtasvir, minatyura rangtasviri, monu- mental rangtasviri, dekarativ rangtasvir, qoralama, ranglama, etyud, original, slayd, kolorit, gamma, mumtoz san`at; - ishlatiladigan asosiy atamalarni gravyura, limogrvyura, litografiya, ksilo- grafiya, estamp, gazeta jurnal grafikasi, karikatura, plakat, zarhal harf, bosh bezak, yakuniy bezak zarvaraq, ilyusrtatsya, etiketka, upakovka; - O`zbekiston hududidan topilgan eng qadimgi rangtasvir va haykaltaroshlik namunalarini; - O`zbekistonning hozirgi zamon tasviriy san`atini; - Tasviriy san`atining janrlarini- manzara, turmush, natyurmort, tarixiy, batal, portret, afsonaviy, animal, marina;

- Rang nomlarini – bargikaram, gulnor, nilgun, siybob, malla, sadaf, lojuvard, shingob, novvoti, axmar, to`tiyo, firuza, novshadil, to`tigiy, nilobi, tilla hal, ku- mush xil;  O`zbekiston va jahonning dunyoga mashhur 5-6 rassomning hayiti va ijodini;  rangtasvir, haykaltaroshlikda, grafikada ijod qiluvchi 50-60 rassom, haykal- tarosh, grafiklarning ismi va familiyasi hamda ularning asarlarini ;  tasviriy san`atdagi asosiy oqimlarini;  Sharq miniatyura rangtasviri maktablarini ;  Movaraunnahr miniatyura rangtasviri maktablarini ;  O`zbekiston va jahonning mashhur tasviriy san`at muzeylarini . Amaliy-bezak san`ati yuzasidan : Amaliy-bezak san`ati ustalarining ish qurollari va ularning ishlatadigan materiallarini ;  amaliy-bezak san`atida ishlatiladigan ayrim atamalarni – naqqoshlik ganchkorlik, yog`och o`makorligi, misgarlik, kashtachilik, sopolsozlik, zardo`zlik, ko`pbarg, chinnigul, gullola, bodomgul, marg`ula, gulsafsar, qo`shband, stilizatsiya, islimiy, girix, guligirix, nomoyon, ochiq naqshlar, cheksiz naqshlar ;  amaliy bezak san`atida ijod qiluvchi mashhur 10-15 ustalarning familyalari va ismlari;  Jahondagi mashhur 3-4 amaliy san`at ustasining hayoti va ijodini ;  O`zbekistonda xalq amaliy bezak san`ati rivoj topgan markazlarni;  Toshkentdagi O`zbekiston xalq amaliy san`ati muzeyini. Me`morchilik san`ati yuzasidan : - me`morchilikda ishlatiladigan asosiy ish qurollari va materiallarni ; - me`morchilikda ishlatiladigan ayrim atamalarni – memor, jome, minora, ro- voq, mezana, ark, gumbaz, maket, muqarnas, navo, koshin, maqbara, mexrob, peshtoq, poydevor, vassa (toqi), poyustun, exrom, order, gotika, romantizm, barak- ko, klasitsizim, rennesans, registon, interer, eksterer ; - O`zbekiston hududidan topilgan eng qadimgi me`morchilik obidalarini – Afrosiob, Varaxsha, Bolalik tepa, Tuproqqal`a v.b.; - O`zbekistonning IX-XIX asr va hozirgi zamon mashhur me`morchiligini; - Jahonning qadimgi va hozirgi zamon mashhur me`morchiligini ; - Jahondagi mashhur 2-3 me`morning hayoti va ijodini ; Tasviriy san`at darslarining eng muhim vazifalaridan yana biri, tasviriy, amaliy va me`morchilik san`atlari asarlarini o`qishga o`rgatishdir. Tasviriy san`at asarlari ertak, hikoya, doston, roman kabi ma`lum bir mazmunni aks ettiradi. Biroq uni kitob o`qigandek o`qib bo`lmaydi. Tasviriy san`at asarlarini o`ziga xos tili bor. Ularni bilgan kishilargina o`qiy oladilar.

Xususan rassomlar, chiziqlar, ranglar, o`lchovlar, kompazitsiya, proportsiya, ritm, simmetriya shakl kabi ifodalilik vositalari yordamida asar mazmunini ochib beradilar.Umumiy o`rta ta`lim maktablarida tasviriy san`at o`quv predmetining maqsad vazifalaridan kelib chiqqan va ta`limning davlat standartlariga asoslangan holda ta`lim mazmuni aniqlanadi. Tasviriy san`at dasturida unining quyidagi besh turi belgilangan : 1. Borliqni idrok etish (1-4 sinflarda) .2. Badiiy qurish – yasash (1-4 sinflarda). 3. San`atshunoslik asoslari (5-7 sinflarda ). 4. Naturaga qarab tasvirlash (1-7 sinflarda ). 5. Kompazitsion faoliyat (1-7 sinflarda). 2. Tasvitiy san’at darslaridba, borliqni idrok etish O`quvchilarning estetik idroki, didi, mazkur sohaga doir tushunchalari, tasavvur va xotiralarni o`stirishda muhim rol` o`ynaydi. Borliqni idrok etish mashg`ulotlari odatda mavzuli kompazitsiyalarni bajarishdan oldin o`tkazilib, unda tabiatdagi va tevarak- atrofdagi nafislik va go`zallikni ko`ra bilish, idrok etish natijasida olingan tassurotlardan amaliy, badiiy-ijodiy faoliyatlarida foydalanish nazarda tutiladi. Shuningdek, tabiatga qilingan sahyohat jara- yonida, zarur hollarda ayrim ob`ekt va hodisalarni qalam, bo`yoq va boshqa badiiy materiallar yordamida xomaki rasmlari ham ishlanadi. Bunday darslarda bolalar sinf va sinfdan tashqari o`simliklar, qushlar, baliqlarni kuzatadilar, tabiatning turli fasllardagi ko`rinishlari, kayfiyati (quvonchli, g`amgin, o`ychan va hokazo) haqida tasavvurga ega bo`ladilar. Boshlang`ich sinflarda borliqni kuzatish va ular haqida suhbatlar o`tkazish, o`quvchilarga hayotdagi ba`zi bir hodisalarni, kengroq bilib olishga yordam beradi. U narsalarning shakli, tuzilishi, rangi kabilarni ma`lum miqdorda tahlil qilish va umumlashtirishdek muhim sifatlarni o`stirishga ham imkon beradi. Tabiat va borliqni kuzatish jarayonida bolalarni uni sevishga, asrab-avaylashga o`rgatiladi. Tabiatga qilingan sayohatlarda ularning ayrim jihatlari fasillarga bog`liq bog`liq holda o`zgarib turishligi bolalarga tushintiri- ladi.Shuningdek, bunda bolalarni fazoviy tasavvurlari ham o`stiriladi va planlik, chiziqli va havo havo perspektivasiga ham e`tibor beriladi. Borliqni kuzatish bevosita tasviriy ijodiy faoliyat bilan bog`liq ekanligi, borliqni bil- masdan turib sifatli tasviiy ishlarni bajarish mumkin emasligi bolalar ongiga etkaziladi. Borliqni idrok etish mashg`ulotlarini vazifalariga rioya qilgan holda quyidagi mazmunda mashg`ulotlar o`tkazish nazarda tutiladi: 1. Kuz, Qish, Bahor fasillarida tabiatni o`ziga xos xususiyatlarini o`rganish; 2. Gullar, Hasharotlar, Dekarativ baliq va qushlarni kuzatish;

3. Tabiat mo``jizalari, bahorgi va kuzgi ishlar bilan tanishish vahokazolar. Yuqorida qayd qilinganidek, bunday mashg`ulotlardan maqsad, borliq- ni bilishi, undagi narsa va hodisalarni, o`ziga xos xususiyatlarini, ayniqsa, tuzulishi, rangi, o`lchovlari, o`lchov nisbatlari, fazoviy holatlari, ularni yil fasillariga qarab o`zgarishlarini anglab etishlariga erishishdan iboratdir. O`z- garish zarur bo`lgan ob`ektlarni naturadan kuzatishning imkoni bo`lmagan taqdirda o`qituvchi darsda bolalarni san`at asarlarining reproduksiyalari, slaydlari, foto nusxalarini namoish etish orqali o`z maqsadiga erishadi. Boshlang`ich sinf tasviriy san`at darslarida o`quvchilarning qiziqishlari va ijodkorligini oshirish va rassomchilikda ishlatiladigan turli materiallar bilan kengroq tanishtiurish maqsadida badiiy qurish-yasash ishlari ham olib boriladi. Tasviriy faoliyatning bu qiziqarli turi uchun dasturda alohida soatlar ajratilgan bo`lib, ular mashg`ulotlar mazmunini yanada boyitadi. Qurish-yasash uchun asosan uch xil materiallardan fodalanish nazarda tutiladi; 1. Badiiy materiallar (rangli qog`ozlar, falga, gulqog`ozlar, plastilin, loy va bosh.r ). 2. Tabiiy materiallar (daraxt barglari, shoxlari, ildizlari, po`stlog`lari, meva va sabzavotlarning urug`lari, rangli toshchalar, bug`doy va arpa poyalari v.b.) 3. Tashlandiq materiallar (ichimlik va dori-darmondan bo`shagan sintetik idishlar, gigurt qutichalar, po`kak, penoplast, idish qopqoqlari v. b.) Badiiy qurish-yasash mashg`ulotlarida bolalarni qaychi bilan ishlash, kley yordamida elimlash, qog`ozlarni narsalar shakliga mos holda buklash, o`rash, ayrim badiiy tashlandiq va tabiiy materiallarni bir-birlariga qo`shosh orqali tasvir yaratish kabi malakalar hosil qilinadi. Bu malakalarni hosil qilish boshlang`ich sinflar dasturida bir qator topshiriqlarni bajarishni nazarda tutadi. Ular quyidagilardan iborat: - turli shakldagi qalamdon, quticha, havo shari, bayroqcha, choynak, lagan, mashina, samaliyot, raketa vashu kabi narsalarni rangli qog`oz va kartondan tasvirini yasash; - hasarotlar-tilla qo`ng`iz, ninachi, kapalak va boshqalarni, rangli qog`oz- larni qirqish orqali hosil qilish; - rangli qog`ozlarni qirqish, buklash va elimlash yo`li bilan osma o`yin- choqlar tayyorlash; - tabiiy materiallar yordamida baliq, hasharot, qush, hayvonlarning tasvirlarini hosil qilish;

- rangli qog`oz, badiiy va tashlandiq materiallardan aplikatsiya, kollaj, pap`e- mash`e,aralash usulda mazmunli kopazitsiyalar (masalan,“ Ko`cha-da”, “Kosmodromda”, ) ishlash; - tashlandiq materiallar sim, ip, kanop, gazlama parchalari, plasmas idishlar, gugurt qutichalari, po`kak, penoplast, idish qopqoqlari yordamida unca murakkab bo`lmagan transport (qayiqcha, pir-pirak, mashina, traktor v.b.), qushlar (qaldirg`och, to`ti g`oz, chumchuq, laylak, o`rdak, sa`va v.b.), hayvonlar (tulki, bo`ri, quyon, ayiq, yo`lbars, it, sher v.b.) ning o`yinchoq tasvirlarini ishlash; - quritilgan barglar, rangli qog`ozlar, shoxlar yordamida ochilgan gul, gullagan daraxt shoxchasi tasvirini tayyorlash v. b. - Badiiy qurish-yasash ishlarida eng muhim vazifalardan biri badiiy, tashlandiq materiallarning o`ziga xos jihatlarini (qattiq, yumshoq, mo`rt, egiluvchan, og`ir, engil, och, to`q v.b.) bilish hamda ular bilan ishlaganda o`lchov va o`lchov nisbatlarini, tuzilishi, shakli ranglarini to`ri belgilash talab etiladi.- Shuningdek qurish-yasash ishlarida qo`llanadigan o`quv qurollari va materiallarini bilish, tabiit, badiiy, tashlandiq materiallarini bir-birlaridan farqlay olish ham talab etiladi. - Narsalar shaklini ko`ra olish han badiiy faoliyatining bu turi vazifasiga kiradi. Bunday ishlarni bajarganda ish joyini ozoda batartib tutabilishga ham o`rgatiladi. Umumiy xulosa Mustaqillikka erishganimizdan so`ng, O`zbеkistonda ta`lim sohasida kеng imkoniyatlar ochildi, vatanimizning x alqaro sahnadagi muvaffaqiyati, obru - e'tibori va o`rni milliy o`zligimizni anglashda, tasviriy san’at fanlari y еtakchi mavqе kasb etib, har bir fuqoroning mamlakat taqdiri uchun mas'ullik hissini yanada oshirishga xizmat qiladi. Yuqorida bayon etilgan fikrlardan xulosa shuki, talabalarga boshlang`ich kurslardan boshlab tasviriy san’at, chizmachilik, chizma geometriya, mashina- sozlik chizmachiligi, arxitektura chizmachiligi, tappagrafik chizmachiligi kabi mutaxassislik fanlarining asosi bo`lgan boshlang`ich proeksion chizmachilik mash- g`ulotlari ham amaliy, ham ilmiy–nazariy jihatdan yaxshi o`qitilishi shart. O`tmish tarixdan aniq ma`lumki, qadimda buyuk muhandislar chizmalarning ilmiy asoslarini qo`llash natijasida, katta yutuqlarga erishganlar. Bularni talabalarga o`qitishda didaktiv prinsiplarning asosiysi hisoblangan– ilmiylik prinsipi yetakchi o`rin egallashi lozim.

Mеn o`zimning kurs ishimda tasviriy san’at haqidagi umumiy tushun- chalarni bayon etdim, ishlash usullarini misollar kеltirish bilan yoritdim. Shu bilan birga tasviriy san’at davlat ta’lim standartlariga ularning bugungi kundagi ahamiyati to`g`risida bir nеchta tahliliy ko`rsatmalar bilan tushintirishga harakat qildim. Mеn o`z kurs ishimda oldimga qo`ygan maqsadimga erishdim.

Foydalanilgan adabiyotlar r o` yxati Islom Karimov “Yuksak ma`naviyat – yengilmas kuch” Toshkent “Ma`naviyat” 2008 O` zbеkiston Rеspublikasining “Ta ` lim t o`g` risida”gi q onuni. –T., 1997. O`zbеkiston Rеspublikasining Kadrlar tayyorlash milliy dasturi. T., 1997. O`zbеkiston Rеspublikasining Davlat ta`lim standarti, T.2003. J.Y.Yodgorov, F .R. Sobirov, NJ.Yodgorov “Geometrik va proyeksion chizmachilik” T–2007 Dеmbinskiy S. I. va Kuzmеnko V.I. «Chizmachilik o`qitish mеtodikasi» pеd. Institutlar uchun qayta ishlangan. 2-nashr tarjima T-1973 S.I.Dembinskiy modeli rovanie v cherchenii M. Uchpedgiz, 1957y. Raxmonov I.T. “Chizmachilikdan didaktk o`yinlar”. T. 1992y. Qrg`izboyev YU. Va boshqalar. “Mashinasozlik chizmachiligi” kursi T.1981y. www.nbgf.intal.uz

Похожие

Maktabda tasviriy san’at mashg`ulotlarining mazmuni

Tasviriy san'at nazariyasi, uning tur va janri

Tasviriy san’atning tur va janrlari

Tasviriy faoliyatga o'rgatishning metod va usullari

Madaniyat va uning jamiyat hayotidagi o’rni