Юкори сифатли уруглар ишлаб чикариш - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Юкори сифатли уруглар ишлаб чикариш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

89.5 KB

Юқори сифатли уруғлар ишлаб чиқариш технологияси Маълумки, уруғнинг ҳосилдорлик сифатига экологик ва агротехник шароитлари жуда катта таъсир кўрсатади. Шунинг учун сифатли уруғлар фақат махсулдор ўсимликларда шаклланишини ҳеч қачон унутмаслик керак. Ихтисослаштирилган уруғчилик хўжаликлари ва бригадалари фақат юқори сифатли, ҳосилдорлик сифати ва экинбоплик хусусияти баланд бўлган навдор уруғлик етиштиришлари керак. Бундай уруғликларни фақат деҳқончилик маданияти юксак бўлганда, синалган ва қабул қилинган агротехник тадбирлари комплексини қўллаганда етиштириш мумкин. Уларни сифатини пасайишидан доимо асраш чоралари кўрилиши керак, яъни механик ва биологик ифлосланишдан, касалликлар билан зарарланишидан ва зараркунандалардан асраб, доимий ҳосилдорлик сифатини яхшилаш керак. Юқори сифатли уруғликни етиштиришнинг асосий йўли – биртекис, бўлиқ, йирик донли, соғлом, юқори ҳосилли ўсимликлар ўстиришдир. Юқори агротехниканинг юқори ҳосилли уруғлик ҳосил қилинишига қисқа муддат бир – икки йил таъсир қилади. Бу ўзгарувчанлик – модификацион ўзгарувчанликдир. Ҳар йили уруғчилик майдонларида юқори ҳосилли уруғликларни ўстириш билан ва уларни товар (умумий) майдонларда экиш йўли билан ҳар йили модификацион ўзгарувчанликнинг ижобий таъсири асосида ҳар гектардан қўшимча харажатларсиз 2 – 3 ц зиёд ҳосил олиш имконияти туғилади. Уруғлик ҳосилдорлигини ошириш резерви бўлиб – экиш учун йирик, биртекис, ўзига хос вазнига эга (оғир) уруғларни танлашдир. Бунга уруғликни сортлаш – саралаш билан эришилади. Йил сайин бундай сифатли уруғликлар

билан экилиши катта майдонларда (товар экинлар) ҳосилдорликни оширишга олиб келади ва шу билан бирга навни ҳосилдорлигини дойимо сақлаб келишини таъминлайди. Йирик, сараланган уруғликларни экилиши эвазига ҳосилдорлик ҳар гектаридан камида 2 центнерга кўтарилади. Шунинг учун уруғликни катталигига (йириклигига) қараб ҳар йили ажратиб олиш керак. Юқори сифатли уруғлик етиштиришда уруғчилик хўжаликларида уруғлик майдонларида ўсимликларга яхши шароит туғдириш мақсадида алмашлаб экишни жорий қилиш катта аҳамиятга эга. Алмашлаб экиш касаллик ва ҳашаротларни тарқалиши, навларни ифлосланишига йўл қўймаслиги керак. Уруғлик технологиясининг хусусиятлари уларнинг қуйидаги вазифалари билан боғлиқ: 1. Юқори нав тозалигида уруғлик ишлаб чиқиш 2. Экинбоплик хусусиятлари юқори бўлган уруғлик ишлаб чиқиш 3. Юқори ва юксак ҳосилдорликни таъминлаш Бу вазифаларни бажарилиши учун қуйидаги шартлар бўлиши керак: 1. Далаларнинг маданий ҳолати таъминланиши 2. Махсус иморат ва машиналар билан таъминланганлиги 3. Махсус мутахассисларнинг мавжудлиги. Шунинг учун уруғчилик ишларини ўтказиш мақсадида тажрибали мутахассис, ишчи-хизматчилар билан таъминланган илғор хўжаликлар, бригадалар танлаб олинади. Уруғчилик пайкалларида энг юқори агротехника қўлланилиши лозим. Ўтмишдош экинлар ҳисобга олинган ҳолда, экиш, парвариш қилиш, суғориш, ўғитлаш белгиланган муддатларда сифатли қилиб ўтказилиши керак. Буларнинг ҳаммасини ўтказишдан мақсад уруғчилик ишларини юқори (олий) даражада олиб боришдир. Юқори агротехника шароитида ўсимликлар яхши ўсиб, яхши ривожланади, юқори ҳосил тўпланади ва ҳосилни ташкил қиладиган уруғликнинг сифатлари юқори бўлади.

Навдор, юқори сифатли уруғлик етиштириш хўжаликларини (бригадаларни) етарли даражада техника билан таъминланганлиги, айниқса уруғ тозалагич, саралайдиган (сортировочная) машиналар билан, қуритгичлар билан, сақлайдиган омборлар билан жиҳозланганлиги таъминланиши керак. Навдор уруғликлар хўжаликларга илмий текшириш муассасалардан ёки уларнинг ўқув тажриба хўжалик омборларидан (складлардан) ички ва ташқи томонда осилган этикеткали қопларда берилади. Шу билан бир вақтда нав тўғрисида ҳужжатлар билан таъминланади. Қабул қилишда қопларнинг ҳолатлари бутунлиги, пломбалар жойида бўлиши ва этикеткаларда тегишли ёзувлар бўлиши текширилади. Агар, мабодо, шубҳа пайдо бўлса қопдан махсус «шуп» билан қоида асосида ўртача намуна олиниб, нав тозалиги ва экишга яроқлигини аниқлаш учун, акт билан назорат – уруғлик лабараториясига жўнатилади. Уруғни экишга тайёрлашгача қоплардан пломбани олиш мумкин эмас. Агар уруғликни дорилаш учун юбормоқчи бўлса агроном – уруғчи, склад мудири ва хўжалик раҳбари иштирокида пломба олиниши мумкин. Уруғликни дорилаш махсус хоналарда (аввалдан шамоллатиб, тозаланган, дезинфекцияланган) ўтказилади. Экиш учун уруғликлар сақланган қоплар билан берилади. Уруғлик экишга берилганда махсус ҳужжатлар (ордер) расмийлаштирилади, унда экин номи, навнинг номи, вазни, уруғлик категорияси ва қайси далада экилиши ёзилади. Уруғлик материал далага олиб борилганда қаттиқ боғланган ёки тикилган қопларда ташилиши керак. Улар пломбаланган бўлиб ички ва ташқи этикеткалар билан таъминланган бўлиши шарт. Шу билан бирга уруғлик берилганда уларнинг навдорлик ҳужжатлари берилади. Уруғни қабул қилганда идишларнинг ҳоли, пломбанинг бузилмаганлиги ва этикеткаларда ёзувларнинг ҳужжатлардаги билан солиштирилиб кўрилади. Экиш учун бериладиган уруғликлар – қайси қопларда сақланган бўлса, ўша қопларда берилади.

Уруғларни фақат тегишли ҳужжат (ордер) асосида бериб, унда экин тури, навнинг номи, категорияси, оғирлиги (вазни) ва қайси далада экилиши кўрсатилиши керак. Далага уруғликлар боғланган (агар дориланган бўлса), дориланмаган бўлса пломбаланган қопларда олиб борилиши керак. Экишдан олдин, сеялка бункерига тўкишдан олдин, этикеткаларни текшириб, солиштириб, аниқлигига ишонч туғилган бўлиши керак. Далада навларни жойлаштириш режаси аввалдан тузилади. Бунда алмашлаб экиш далалари ва четдан чангланувчи экинлар учун масофий изоляция инобатга олинади. Донли экинлардан кейин донли экинларни жойлаштириш мумкин эмас. Чунки олдинги йил экиннинг (ўтмишдош экин) уруғлари тўкилиши натижасида асосий экин навини аралашишига, ифлосланишига олиб келади. Шу навнинг юқори категорияси экилган бўлса жойлаштириш мумкин. Масалан, элитани - илгари суперэлита экилган майдонга, иккинчи репродукцияни – биринчи репродукциядан бўшаган майдонга экиш мумкин. Шундай қилиб уруғчилик жараёнида навни ифлосланишдан сақлаш ҳамма чоралари кўрилиши керак. Агар донли экин уруғлиги мақсадида экиладиган майдонда ишлар от кучи билан бажариладиган бўлса бу даврда ва ундан бирнеча кун олдин отларга бутун арпа бермаслик керак ёки майдалангани билан ёки концентратлар билан боқиш лозим. Экишдан олдин сеялкалар тозаланади, дизинфекция қилиниб, экиш нормасига мослаштирилади. Экиш нормасига (меъёрига) мослаштиришда ва ундан кейин ҳам бошқа экин ёки навни экиш олдида бирорта уруғ қолдирилмай сеялкалар тозаланади. Ишнинг сифатини уруғчи-агроном текшириб беради. Экиш юқори категория уруғлардан бошланади. Йил давомида (вегетация давомида) нав ўтоғини ўтказиш мақсадида ҳар 1,2 – 1,3 м. дан кейин 30 см.ли йўлакчалар қолдириш мақсадга мувофиқ.

Экиладиган майдоннинг чегарасидан чиқмаслик ва шу даланинг ўзида агрегатни қайтариш лозим. Экилиб бўлгандан сўнг даланинг атрофи шу навнинг уруғи билан экилади. Экинларни парвариши, озиқлантирилиши, суғорилиши юқори ҳосил олишга қаратилиши лозим. Кўзга кўринадиган аралашмалар, бегона ўтлар, бошқа экинлар ўсимликлари чиқариб ташланиши (тур ўтоғи) шарт. Нав ўтоғи уруғчи-агроном раҳбарлигида юқори малакали ишчи ёки деҳқонлар томонидан ўтказилади. Ўтоқ ўтказилишида қора куя билан зарарланган ўсимликлар томири билан суғуриб олиниб, даладан ташқарида кўмиб ташланади. Ҳосилни йиғиштиришда нав тозалигини сақлаш мақсадида қуйидаги шартларга итоат қилиш керак. Ҳосилни йиғиб олиш юқори категориялардан бошланади. Ҳосилни йиғиш олдидан даланинг атрофи 2 – 4 м ўриб олинади ва олинган масса (ҳосил) хўжалик эҳтиёжлари учун фойдаланилади. Ҳосил йиғиштирувчи машиналар йиғим-терим олдида уруғ қолдиқларидан тозаланади. Агар суперэлитадан сўнг элита ёки биринчи репродукциядан кейин иккинчи репродукция йиғиб-териб олинса, машиналарни қолдиқ уруғлардан тозалаш шарт эмас. Ҳосилни комбайндан олиб ташиш махсус машиналарда, кузови брезент ёки бошқа материал билан ўралган (қопланган) бўлиб, бир аниқланган йўл орқали ва фақат ҳосил йиғиштирилган майдон (дала) ичидан амалга оширилади. Уруғ комбаиндан сақланадиган жойга, амборларга экиннинг хили, навнинг номи, категорияси ва даланинг номери кўрсатилган ҳужжат (накладная) билан таъминланади. Ўрим-теримда (янчиш, тозалаш, ташиш) фойдаланиладиган қоплар аввалдан яхши тозаланади. Уларда бирорта ҳам бошқа навнинг, турнинг уруғи бўлмаслиги керак.

Ишчилар омборда бир хонадан иккинчи хонага, ёки кўчадан амборга кирганда кийими, оёқ кийими, қоплар орқали бошқа аралашмалар ўтмаслик чоралари кўрилиши керак. Ҳосилни янчиш жараёнида янчиш сифатига эътибор қилиш, яъни – янчилмай қолиш, ёки уруғларни шикастлашига йўл қўймаслик чоралари кўрилади (уруғ муртаклари сиқиб ажралиш ҳоллари рўй бериши мумкин). Уруғларни тозалаш бинонинг ичида ёки бинонинг ёнида ўтказилади, шу билан бирга албатта тоза ҳолатда бўлган хирмонда бўлиб, тегишли брезент тўшалган бўлиши шарт. Тозалаш жараёнида уруғлар аралашмаслик ҳамма эҳтиётлик чоралар кўрилиб, ифлосланишга йўл қўйилмаслик керак. Тозалаш жараёнида уруғликлар навдор уруғликка қўйиладиган кондиция талабларига жавоб берадиган ҳолатгача етказилиши керак. Уруғликларни жойлаштириш учун ажратилган амборлар тозаланиб, дориланади (дезинфекция қилинади), керак бўлса шамоллантирилади, қуритилади. Уруғчилик хўжаликлари навдор уруғларни сотиб, ўзларида фақатгина ўзларига экиш учун керак бўлган уруғлари (суперэлита, элита, 1 репродукция) ва суғурта фондларни сақлаб қоладилар. Уруғ янги қопларга ёки яхши тозаланган дезинфекция қилинган қопларга солиниб, қопнинг ичига навдорлик гувоҳномаси ёки ҳужжати жойлаштирилиб, ташқарисига нав гувоҳномаси ёзилган матодан ясалган этикетка боғлаб қўйилади. Нав гувоҳномаси ва этикетка уруғчи-агроном томонидан имзоланади. Апробация ўтказилгандан сўнг нав хужжатини тўлдириб, бир нусхасини хўжаликда қолдиради. Навли уруғликлар албатта алоҳида хоналарда қопларда, алоҳида-алоҳида ҳар тур экини, навлари сақланиши шарт. Қоплар шундай териб қўйиладики, уларнинг олдига бориб ҳолатини аниқлаш имконияти бўлсин. Бинонинг ичида ҳам навларни ифлосланиши, бузилишига йўл қўйилмаслиги таъминланиши талаб этилади.

Махсус мутахассислар томонидан уруғликни сақлаш шароитлари текширилиб, назорат қилиниб турилади. Навларни аралашмаслиги учун уруғлик хўжаликда (бригадада) навлар сони чеклантирилган бўлиши, яхшиси битта нав экилиши мақсадга мувофиқдир. Масофий изоляция-четдан чангланувчи экинларнинг бир бири билан чангланмаслик чораси бўлиб ҳисобланади. Қабул қилинган масофалар (масофий изоляциялар) қуйидагича: жавдар, гречиха, маккажўхори, кўп йиллик ўтларга – 200 м кунгабоқарга – 1000 м кана кунжутга (клещевинага) – 1000 ва 500 м. Сафлар (махсар), кунжут, горчицага – 500 ва 250 м. Маккажхори дурагайига – 500 м. Алмашлаб экишда экинларни тўғри жойлаштириш, ишлов бериш ва парвариш қилишдан уруғчиликда юқори сифатли тоза ҳолда нав уруғини етиштирилиши боғлиқ. Уруғчиликда уруғликни тезда кўпайтириш катта аҳамиятга эга. Асосан янги районлаштирилган ёки дефецит (камёб) навларни уруғини кўпайтириш, элита уруғини етиштириш ва катта майдонларни уруғлик билан таъминлаши аҳамиятга эга. Уруғни тез муддатда кўпайтириш мақсадида ҳар хил усуллар қўлланилади: - сийрак, кенг қаторли қилиб экиш; - картошкачиликда – қаламча, ўсиндилар ёрдамида, бир йилда икки ҳосил олиш йўли билан; - биотехнология усуллари билан - ўсимликларни (тубини) бўлиш билан - картошкачиликда қалин – қалин жойлаштириб экиш кўп миқдорда кичик ва ўрта катталикларда туганаклар ҳосил қилишга олиб келади. Ҳосилни йиғиб олгандан кейин уруғликлар қуйидаги жараёндан ўтилади:

- бирламчи тозалаш; - қуритиш ёки актив вентиляциялаш; - иккиламчи тозалаш; - саралаш (сортлаш-йирик ва ўрта йирикликдаги вазнли уруғларни ажратиш) Бирламчи тозалашдан мақсад – тирик ва ўлик аралашмалардан (ифлосликдан) ажратиш ва намлигини пасайтириш. Бунинг учун хирмонларда махсус тозаловчи машиналар – кўчириладиган ОВП – 20А ва кўчмас (стационар) агрегатлардан – 3ВС – 20, «Пектус» К – 523 ва бошқалардан фойдаланилади. Хирмонга келтирилган ҳамма уруғлик шу куннинг ўзида бирламчи тозалашдан ўтказилиши шарт. Уруғликни кўритиш махсус стационар ёки кўчириладиган қуритгичларда ўтказилади. Буни актив вентиляция орқали ёки очиқ майдонларда қуёш нурларидан фойдаланиб ўтказилиши мумкин. Иккиламчи тозалашнинг мақсади уруғликларни тозалиги бўйича стандарт талабига жавоб берадиган 1 нчи классгача етказишдир. Бунда бегона ўтларнинг, бошқа маданий ўсимликларнинг уруғлари, синган-шикастланган, хом, тўлиқ бўлмаган, зарарланган уруғлар қолмаслиги керак. Саралаш (сортировка) – иккиламчи тозалаш билан бир вақтда ёки алоҳида ўтказилиши мумкин. Ҳосилни йиғиштиришдан олдин уруғлик сақланадиган амборлар тамирланиб, дезинфекция қилиниши керак. Аввалдан уруғликларни қандай ва қаерда жойлаштирилиши режалаштирилиши керак, амбор ҳовлиси, атрофи ўтлардан, ифлосликлардан тозаланиши, шу билан бирга ҳар хил кана ва ҳашаротлар билан курашиш профилактик тадбирлари ўтказилиши шарт. Сақлаш учун келтириладиган уруғликлар алоҳида: экинлар бўйича, экинлар ичида-навлар бўйича; навлар ичида – репродукциялар бўйича; репродукциялар ичида – нав тозалиги категориялар бўйича, категориялар ичида – экишга яроқли – класслар бўйича жойлаштирилади. Класслар ичида намлигига қараб аоҳида

жойлаштирилади. Стандарт талабларга жавоб бермайдиган уруғлар эса алоҳида сақланади. Элита ва 1 репродукция уруғликлар (илмий тадқиқот муассасаларидан қабул қилинган) экишга қадар тикиб қўйилган, пломбаланган қопларда сақланади. Ҳар хил навларнинг уруғликлари аралашмаслиги учун бир бирига яқин жойда бир экиннинг икки нав уруғликлари ёки бир навнинг ҳар хил сифатли уруғликлари сақланиши мумкин эмас. Уруғликлар қопларда сақланганда, уларни (қопларни) тахтадан ясалган тахмонларга териб қўядилар. Уруғликларни сақлаганда (намлиги 14 % бўлган) махсус талабларга риоя қилинади. Намлиги баланд бўлганда уруғликлар тўкилиб сақланади, унинг баландлиги 0,5 м дан юқори бўлмаслиги керак. Улар доимо аралаштирилиб турилади. Ҳўл бўлган уруғликлар тўкилиб сақланади ва уларнинг баландлиги 10-15 см. дан юқори бўлмаслиги керак. Сақлаш вақтида уруғликлар устидан тегишли кузатиш ўтказилади. Сақланадиган жойдаги ҳавонинг ҳарорати ва намлиги, уруғликни ранги (туси), ҳиди ва зараркунандалар мавжудлиги кузатилиб борилади. Донли экинлар уруғининг сифат кўрсатгичлари қуйидагилардан иборат: асосий уруғ миқдори (тозалиги) ифлосланганлиги ва унувчанлиги. Бу кўрсатгичларга қараб уруғликлар классларга ажратилади. Уруғнинг муҳим амалий аҳамиятга молик сифат кўрсатгичи унинг унувчанлиги ҳисобланади. Уруғнинг экиш меъёри ва уруғ сарфи, унинг унувчанлигига қараб белгиланади. Кўпинча донли экинлар уруғликлари учун унувчанлик даражаси класслар бўйича 95, 92 ва 90 % қабул қилинган. Уруғлик учун қабул қилинган стандартларда ифлосланганлик меъёри ҳам берилган. Бунда 1 кт уруғда бошқа экинлар уруғи, шу жумладан бегона ўсимликлар уруғларининг сони ҳам ҳисобга олинади. Стандартда касалланган уруғлар миқдори ҳам ҳисобга олинади.

Уруғлик доннинг намлиги ҳам стандарт талабларига жавоб бериш керак. Ўзбекистонда донли экинлар уруғлигининг намлиги барча классларда 14 % қабул қилинган. Махсус жиҳозланган уруғлик сақлайдиган амборларда уруғлик аниқ белгиланган шароитларда сақланиб, унинг униш хусусиятини фақатгина сақлашга эришибгина қолмасдан, балки бирмунча яхшиланади ҳамда экишга тайёрлаш жараёнларини ҳам ўтказиш имкониятларига эга бўлишади. Уруғликни сақлашда унинг унувчанлиги билан нав тозалигига эътибор бериш талаб этилади. Бу уруғлар қаерда сақланишдан қатъий назар шу кўрсатгичларни давлат стандарт талабига тўлиқ жавоб берадиган даражада сақлаш имкониятини яратиш лозим. Сақлаш даврида уруғликни унувчанлигининг пасайиши хўжалик учун жуда қимматга тушади, яъни экиш меъёрининг ошишига ва донли экинлар ҳосилдорлигининг кескин пасайишига олиб келади. Уруғликни сақлаш даврида ўтказиладиган технологик жараёнларнинг сифатли ўтказилиши ҳам унинг унувчанлигига кучли таъсир этади. Уруғни қуритишда унинг биологик хусусиятларига, дастлабки намлигига, физикавий хоссаларга ва бошқа кўрсатгичларига эътибор берилмаса уруғликнинг унувчанлиги пасаяди. Уруғликни сақлашда сифат кўрсатгичларидан унувчанлигига қараб 3 та партияга бўлинади. Биринчи партияга кирадиган уруғлар унувчанлиги юқори бўлиб, давлат стандарти талаби бўйича биринчи классга таалуқли бўлади. Бу уруғликни сақлашда асосий эътиборни уруғнинг дастлабки унувчанлигини сақлашга қаратилади. Иккинчи партияга кирадиган уруғликнинг унувчанлиги бирмунча паст бўлиб, бундай уруғни сақлаш қулай шароит яратиш, яъни қайта етилиши жараёнининг ўтиши билан эришишдан иборатдир. Учинчи партиядаги уруғлар унувчанлиги жуда паст даражада бўлганлиги сабабли, уруғлик учун яроқсиз ҳисобланиб, бошқа кўрсатгичлари кескин

пасаяди. Бу эса донли экинларнинг ҳосилдорлигига ва махсулот сифатига салбий таъсир кўрсатади. Донли экинларнинг уруғи омборларда тўкилиб ёки қопларга солиниб сақланади. Бир партияга мансуб уруғ хўжаликда жуда кўп миқдорда бўлса, ундай уруғ омборлагга тўкилиб сақланади. Уруғликлар махсус уруғ омборларда бўлса, ундай уруғ омборларга тўкилиб сақланади. Уруғликлар махсус уруғ омборларда, элита ва биринчи репродукция уруғликлари қопларда сақланади. Ҳар бир партия уруғлари қопларга алоҳида солиниб, териб қўйилади. Қоплар икки, уч ва беш қатор қилиб жойлаштирилиши мумкин. Уюм баландлиги, қопларни жойлаштириш баландлиги, экиннинг тури, уруғнинг намлиги ва сақланиш муддатига қараб ўзгаради. Намлиги юқори бўлган уруғлар албатта актив вентеляцияли омборларга жойлаштирилади. Сақлашга қабул қилинган ҳар бир партия уруғнинг оғирлиги аниқланади, номерланади ва уруғларни ҳисобга олиш дафтарига ёзиб қўйилади. Ҳар бир уруғлик уюмга ёки жойлаштирилган қопларга маълум ўлчамдаги ёрлиқ осиб қўйилади. Уруғчиликда қўлланадиган махсус тадбирлар уруғчилик хўжаликларининг ишларини анча мураккаблаштиради ва умумий (товар экинларга нисбатан бирмунча кўп харажатларга ва махсулотни қимматланишига (тан нархини ошишига) олиб келади. Шунинг учун навдор уруғликларга товар уруғликка нисбатан қўшимча нархлар белгиланади. Юқори сифатли уруғликка қўшимча устама хақ тўлаш тартиби «1999-2000 йилларда пахта навларини янгилаш ва жойлаштириш дастури тўғрисида» ги Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 1998 йил 25 ноябрдаги 419 – сонли қарорининг 8 чи бандига асосан ишлаб чиқилган. Уруғлик чигит етиштириш ҳолатининг кўп йиллик таҳлилларига қараганда умумий етиштирилган чигит миқдорининг 1% ни элита чигити, 10 % ни 1репродукция, 44,6 % ни 2 репродукция, 44,4 % ни 3 репродукцияли уруғлик чигит ташкил қилади.

Уруғлик чигитни етиштирувчи ва уни тайёрловчиларни рағбатлантириш учун 1998 йилда амалдаги элита ва 1 репродукция чигити учун пахта хом-ашёси харид нархига 20 %, 2 репродукция учун 15 % ва 3 репродукция уруғлик учун 10 % устама тўловлар белгиланган. Вазирлар Махкамасининг 1998 йил 25 ноябрдаги 419-сонли қарорининг 8 – бандига асосан 1999 йил ҳосилидан бошлаб элита уруғлик пахта хом-ашёсига 100%, 1 репродукция учун 75%, 2 репродукцияучун 50% ва 3 репродукция учун 25 % миқдорда устама тўловлар белгиланади. Бевосита уруғлик чигитни етиштирувчи ва навларнинг оригинаторлари бўлган илмий муассасаларга, уруғни тозалаб, саралаб, қадоқлашда иштирок этаётган барча субъектларга устама тўловлар икки босқичда тўланади. Биринчи босқичда устама тўловларнинг 50 % қисми уруғлик пахта хом-ашёси етиштирувчи хўжаликларга пахта хом-ашёси сотиб олиниш даврида тўланади. Иккинчи босқичда устама ҳақнинг қолган қисми 100 % деб ҳисобланиб уруғлик чигит 1 синф унувчанлигига етказилгандан ва сертификат олингандан сўнг уруғлик пахта заводлари томонидан уруғлик чигит етиштиришда қатнашаётган субъектларга қуйидаги тартибда тўланади: - уруғлик пахта хомашёси етиштирувчи хўжаликларга 50 %, бундан 20 % уруғлик хўжаликлари қошидаги элита уруғлик лабараторияларига; - нав оригинаторлари институтлар ва селекционер олимларга 30%; - пахта тозалаш заводларига 10 %; - Республика пахта уруғчилик бошқармаси ва унинг вилоят бўлинмаларига 10 %. Бу устама тўловлар уруғлик чигит тозаланиб ва саралаб, унинг сифати «Уздавуруғназорат маркази» томонидан текшириб сертификат берилганидан сўнг тўланади. Пахта хомашёсининг ҳар бир тонна 1 – синф уруғлик чигити тўловлар хўжаликларнинг банкдаги ҳисоб рақамига ўтказилади.

Элита уруғчилик лабараториясининг банк ҳисоб рақами бўлмагани учун уларга юқорида кўрсатилган тартибда аниқланган маблағ вилоятлардаги пахта уруғличилиги бирлашмаларининг банкдаги ҳисоб рақамига алоҳида ўтказилиши керак. Бу маблағ элита уруғчилиги лабараторияси ходимлари, уруғчиларни рағбатлантириш ва элита уруғчилик лабараторияларининг моддий-техника базасини мустаҳкамлаш учун сарфланиши зарур. Нав оригинаторлари – институтлар ва селекционер – олимларни рағбатлантириш учун мўлжалланган уруғлик чигитнинг ҳар бир тоннаси ҳисобига бериладиган устама ҳақ оригинатор-институтлар – селекционерлар учун қишлоқ хўжалик илмий – ишлаб чиқариш марказининг махсус ҳисоб рақамига ўтказилади. Сўнгра бу маблағнинг 60 % ҳар бир нав оригинаторлари ва селекция институтларнинг навларидан тайёрланган уруғлик чигит миқдорига қараб уларга тақсим қилинади, 40 % эса қишлоқ хўжалик илмий-ишлаб чиқариш марказининг алоҳида ҳисоб рақами орқали марказлашган тартибда пахтачилик фанини ривожлантириш, институтлар моддий техника базасини мустаҳкамлаш, пахта уруғлик лабараторияларини жиҳозлаш, нав синаш участкаларини маблағ билан таъминлашга йўналтирилади. Нав оригинаторлари ва селекцион институтларига ажратилган 60 % маблағ 3 қисмга бўлиниб, унинг 40 % ҳар бир селекционер олимнинг яратган пахта навидан тайёрланган чигит миқдорига қараб уларни рағбатлантириш учун, 30 % янги истақболли навлар яратиш устида иш олиб бораётган селекционерларни рағбатлантириш учун, 30 % янги истикболли навлар яратиш устида иш олиб бораётган селекционерларни рағбатлантириш учун, 30 % эса шу институтларни моддий-техника таъминотини мустаҳкамлаш учун сарфланади. Қишлоқ хўжалик илмий ишлаб чиқариш маркази томонидан институтлар ва селекционерларни рағбатлантириш тўғрисида Низоми ишлаб чиқилиб, қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги томонидан тасдиқланади. Пахта тозалаш заводлари ҳар бир тонна уруғлик учун ҳисобланган тегишли устама тўловларни ўзида қадоқлашда иштирок этилаётган мутахассислар ҳамда

ишловчиларни рағбатлантириш, шунингдек уруғ сифатини яхшилашга қаратилган тадбирларга сарфлайди. Республика пахта уруғчилик бошқармаси ва унинг вилоят бўлимларига ҳар бир тонна чигит учун бериладиган устама тўловлар шу бошқарма аппарати ва унинг вилоятлардаги бўлимларини маблағ билан таъминлаш учун ишлатилади. Агар уруғлик чигит сифати унувчанлиги бўйича 2-синфга мансуб бўлса, бу ҳолда уруғлик чигит учун тўланадиган устама тўловларнинг иккинчи қисми 50 % га қисқартирилади.

Похожие

Ёрма ишлаб чикариш

Омухта ем ишлаб чикариш технологияси

Ишлаб чикариш мажмуаларининг лойихаларини тузиш тартиби

Маккажухори донидан ёрма ишлаб чикариш технологияси

Бугдой донидан ёрма ишлаб чикариш технологияси