Туганакмевалар. Картошка - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Туганакмевалар. Картошка

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

87 KB

Туганакмевалар. Картошка (биологияси) Режа: 1. Картошканинг халқ хўжалик аҳамияти, ҳосилдорлиги, экилиш минтақалари, тарихи. 2. Ботаник тавсифи. 3. Биологик ҳусусиятлари. Уруғларни айниш сабаблари ва уни олдини олиш усуллари. 4. Ўзбекистонда экиладиган картошка навларининг тавсифи.

Картошка – турли мақсадларда фойдаланиладиган экин. У дунё деҳқончилигида асосий қишлоқ хўжалик экинлари билан бир қаторда туради. Картошка – муҳим озиқ - овқат экини, унинг туганакларида ўртача 75 % сув ва 25 % қуруқ модда сақланади. Шундан 14-22 % крахмал, 1,4-3 % оқсил, 1 % клетчатка, 0,2-0,3 % ёғ ва 0,8-1,0 % кулни ташкил этади. Туганаклари витамин С га (20 мг/%) бой. Шунингдек, унинг таркибида витаминлардан В 1 , В 2 , В 6 , А, РР, К сақланади. Бир суткада 300 г янги туганак истеъмол қилинганда одам организми витамин С га бўлган суткалик меъёрни ярмидан кўпроғини В 1 10-15 %, РР 15 %, В 2 ва А 1-2 % олади. Ҳозир картошкадан 250 дан ортиқ турли таомлар тайёрланмоқда. Картошкадан спирт, крахмал, декстрин, глюкоза, каучук ва бошқа кўплаб махсулотлар олинади. Ундан олинган крахмал озиқ-овқат тўқимачилик, коғоз-картон, гугурт саноатида ва бошқа тармоқларда кенг қўлланилади. Замонавий технологияда 1 т туганакдан крахмаллиги 17,5 % бўлганда 170 кг крахмал, 1000 кг мағиз ёки 112 л спирт ва 1500 л барда олинади. Картошка қишлоқ хўжалик ҳайвонлари учун ҳам қимматли озиқа. Унинг поя ва барглари яхши силос бўлади. Картошканинг хом туганакларининг 100 кг 29,5, поя ва барглари силосида 8,5, бардасида 4, қуруқ бардада 52, мағзида 13,2, қуруқ магзида 95,5 озиқ бирлиги сақланади. У жуда кўп экинлар учун яхши ўтмишдош. У унумдорлиги паст тупрокларда ўса олади. Бир пайкалга қайта экишга ҳам нисбатан чидамли. Картошка шимолда 71 0 ш.к., жанубда 46 0 ш.к. экилмоқда. У тоғли минтақаларда ҳам муваффақият билан экилмоқда. Ҳозирда картошка дунёнинг ҳамма қитъаларидаги 130 мамлакатларда экилмоқда. Дунё деҳқончилигида картошка 18-19 млн га мандонни банд қилади. Ўртача ҳосилдорлиги 12,5-13 т/га. Ялпи ҳосил 290-295 млн т. Ўзбекистонда картошка 1999 йилда 52 минг га майдонга экилган, ўртача ҳосилдорлиги 10,5-11 т/га. Ялпи ҳосил 550-600 минг тонна.

Ўзбекистонда ҳозирда аҳоли жон бошига 22-25 кг картошка ишлаб чикилмоқда, келажакда бу кўрсаткич 50-55 кг етказилиши режалаштирилган. Тарихи. Маданий картошканинг ватани Жанубий Америка. Американинг турли минтақаларида эрамиздан 1-2 минг йил муқаддам унинг турли турлари экин сифатида ўстирилиб бошланган. Чилининг ўрта қисми ва Чилое оролида картошканинг тетраплоид (2 n =48) турлари маданийлаштириб бошланган. Улардан Solanum furberosum келиб чиққан. Ҳозирги пайтда селекция ишларида картошканинг 160 турларидан фойдаланилмокда. Ҳозирда S . fuberosum турига мансуб 2000 дан ортиқ нав маълум. Улардан 600-800 таси ҳозир кенг тарқалган. Америкадан Европага картошка XVI асрнинг ўрталарида келтирилган, кейин Испаниядан бошқа давлатларга тарқалган. Ўзбекистонга картошка Россиядан келтирилган. Ҳозир картошканинг ўстириш технологияси, селекция ва уруғчилиги билан Ўзбекистон сабзавотчилик, полизчилик ва картошкачилик илмий тадқиқот институти, СамКХИ, ТошДАУ шуғулланмоқда. Ботаник таърифи. К a ртошка Solanum L авлодига, итузумдошлар ( Solanaceae ) оиласига мансуб. Маданий картошка - Solanum furberosum - туганакли ўсимлик. Н. И. Вавилов, С. М. Букасов, С. В. Юзепчук ишларидан кейин картошканинг янги турлари – S . Olemissum , S . andigenum ва бошқа турлар кашф этилди. Улар дурагайлашда совуққа, фитофторага, ракка чидамли навларни яратишда муваффақият билан фойдаланилмоқда. Картошка - кўп йиллик ўсимлик, аммо экин сифатида бир йиллик. Туганакларни ўсишидан пишишгача бир вегетация даври ўтади. Уни туганакларидан, туганак қисмларидан, қаламчалардан, уруғлардан кўпайтириш мумкин. Поялари - тик ўсади, яшил ёки қизил-қунғир. Уларнинг ранги нав хусусиятларига, ўстириш шароитига, ёруғликка, сув таъминотига ва бошқа омилларга боғлиқ.

Кечпишар навлари поянинг пастидан шохланади тез пишарлари пояни пастки қисмидан шохланмайди. Поялари қовурғали, уч ёки тўрт қиррали, турли даражада тукланган. Ўсимликнинг бўйи 30-150 см. Битта тупда 4-8 та поялар бор. Поялар сони ҳосилдорликни белгилашдаги асосий кўрсаткичлардан бири. Ер ости поялари - столонларнинг охирида туганаклар ҳосил бўлади. Улар эрта пишар навларда қисқа, кечпишарларда узун бўлади. Барглар - туганаклар ёки уруғдан униб чиққанда оддий. Кейин тоқ- патсимон барглар ҳосил бўлади. Барглар кучли, ўртача, кучсиз бўлакланган бўлиши мумкин. Ўртача бўлакланганлик нав учун ҳос бўлмаган белги. Барглар пояда спиралсимон жойлашган. Гуллари - тупгулда жойлашган. Гули бешталик типда. Косачабарглар қўшилиб ўсган, бешталик, тожбарглари ғилдираксимон бўлиб қўшилиб ўсган бешта тожбарглардан иборат. Чангчилари бешта. Уруғчиси тумшуқча, устунча, тугунчадан иборат. Картошка ўзидан чангланадиган ўсимлик, аммо кўпчилик навлар стерил, айримлари фертил. Меваси - икки уядан иборат, яшил ҳўл мева шарсимон ёки овалсимон. Унда соланин кўп, уруғлари майда, 1000 уруғ вазни 0,5 г. Илдиз тизими - туганакдан ўстирилганда попук, уруғдан ўстирилганда ўқ илдиз. Бирламчи, столон олди, столон илдизлари фарқланади. Илдизларни 22-38 % тупроқ хайдалма қатламида жойлашган айримлари 150 см чуқурликка кириб боради. Ротмистров В. Р. маълумотларига кура илдизлар атрофга 50 см тарқалади. Илдизлар айниқса фосфорни яхши ютади. Туганаклари шакли ўзгарган поя. Унинг ҳар бир кўзчасида учтадан куртак жойлашган. Кўкараётганда ўртадагиси ривожданади, ўртадагиси зарарланса икки ёнидаги куртаклар ривожланади. Туганакда кўзчалар

спиралсимон жойлашган. Кўзчалар туганакни учки қисмида кўп, киндик қисмида кам. Туганак учидаги кўзчалар ҳаётчанлиги юқори ва улар пастки кўзчаларга нисбатан эртароқ ривожланиб бошлайди. Етилган туганаклар пўсти пробка қатлами билан қопланган, у туганакни қуриб қолишдан ҳамда касалликлардан ҳимоя қилади. Пробка қатламини остида паренхима ҳужайралари жойлашган. Туганаклар шакли юмалоқ, овалсимон ва узунчоқ бўлади. Ранги оч ёки тўқ қизил, пушти ранг, сариқ, оқ, оч ёки тўқ кўк, чипор бўлиши мумкин. Туганаклар юзасида унча катта бўлмаган оч тусли бўртмалар жойлашган, улар орқали туганакларни нафас олиши ва намликни буғланиши содир бўлади. Туганакда крахмал 12 дан 25 % сақланади айрим ҳолларда 29 % етиши мумкин. Хураки навларда одатда крахмал 13-16 %, заводбоп навларда 18% баъзан 20 % етади. Кечки навларда крахмал миқдори энг кўп бўлади. Тугакаклардаги крахмал миқдори картошкани озиқ-овқат сифатида ишлатишдаги асосий кўрсаткич. Туганакдаги крахмал миқдори ортиши билан мағизнинг унсимонлиги кўпаяди, пишиши яхшиланади. Озиқ-овқат саноатида қайта ишлаш учун таркибида қуруқ модда миқдори 20 % кам бўлмаган ва эрийдиган қандлар 0,1-0,4 % бўлган навлар талаб қилинади. Консервалаш учун туганакларида қуруқ модда миқдори кам бўлган навлар ҳам яроқли. Туганаклар таркибига кам миқдорда гликоалколоид соланин ҳам киради. Соғлом туганакларда унинг миқдори 2-10 мг 100 г массада бўлади. Бундай миқдордаги алкалоид одам ва ҳайвон органмзмига зарарли таъсир кўрсатмайди. Ёруғда туганаклар яшил тусга киради ва таркибидаги соланин миқдори ортиб мазаси аччиқ бўлади. У туганак пустида мағзига нисбатан 8- 10 баробар кўп. Униб чиқаётган туганаклирда соланин миқдори 4-5 баробар ортади. У майсаларни касаллик ва тупроқдаги зараркунандалардан ҳимоя

қилади. Туганаклар юзага экилганда ҳам ҳосилда соланин миқдори ортади. Пусти арчиб тозаланган туганаклар қайнатилганда соланин тўла парчаланиб кетади. Картошкада оқсил миқдорини ортиши билан унинг мазалик сифати пасаяди, эркин аминокислоталарнинг кўпайиши билан сифати яхшиланади. Туганакда қанд миқдори 2 % ошса унинг хуракилик сифатлари ёмонлашади, уларнинг мазаси ёқимсиз ширин бўлади. Кўпинча бундай ҳол туганаклар - 3- 4 °С ҳароратда сақланганда кузатилади. Биологик хусусиятлари. Ҳамма экинлар сингари картошкани ўсиши, ривожланиши ва юқори ҳосил тўплаши учун сув, иссиқлик, ёруғлик, озиқ моддалар, кислород оптимал миқдорда зарур. Унинг экологик омилларга бўлган талабини ўрганиш учун у келиб чиққан жойнинг иқлимини яхши билиш жуда муҳим. Ҳароратга талаби. Картошка нисбатан салқин об-ҳаво шароитида яхши ривожланади. Туганакдаги кўзчаларда, жойлашган куртаклар 3-6 0 С кўкара бошлайди. Туганаклар 7-12 °С тезроқ ривожланади, 20 0 С жадал ўсади. Унинг илдизлари ҳарорат 7 0 С кам бўлмагандагина ҳосил бўлади. Шунинг учун уни тупроқни 10 см чуқурлигида ҳарорат 7-8 0 С экиб бошлайди. Кўкартирилган туганаклар ўтказилгандан кейин экиш-униб чиқиш даври 14-18 кун, кўкартирилмаганлари учун 20-30 кунни ташкил этади. Ўртача ҳарорат 10-18 0 С бўлганда ўртача суткалик ҳарорат йиғиндиси 243-316 0 С ташкил қилади. Жуда паст ёки юқори ҳароратда кўкариш жадаллиги пасаяди. Ҳарорат 3-5 ва 31-35 0 С уларнинг ўсиши ва ривожланиши тўхтайди, 1-1,5 ва 35-40 0 С куртаклар, туганаклар зарарланади. (Писарев Б. А.). Совуқ тупроқда уруғлик туганакларнинг узоқ туриб қолиши илдиз ва ер усти массаси ҳосил бўлмасдан, туганаклардаги заҳира моддалар ҳисобига

янги туганаклар ҳосил қилиши мумкин. Бундай ҳолат туганаклар совуқ, сернам ёки қуруқ ҳарорати 25-30 0 С юқори тупроқларга экилганда кузатилади. Майсаларни ривожланиши учун салқин, сернам об-ҳаво зарур. Улар жазирама иссиқ ва гармселдан зарарланади. Туганаклар -1-2 0 С совуқдан зарарланади. Аммо ҳаво ҳарорати секинлик билан пасайиб борса, ундаги қанд 8 % етади ва улар қишлаб чиқади. Улар эрта кўкаради ва қўнғизлар, битларга бошпана бўлади. Картошканинг поя ва барглари 5-6 0 С ҳаво ҳароратида кўкариб бошлайди. Унинг максимал ўсиши тупроқ намлиги етарли бўлганда 17-22 0 С кузатилади. Ҳаво ҳарорати 42-45 0 С етганда поя ва барглар ўсищдан тўхтайди. Бунда нафас олишга, фотосинтез натижасида ҳосил бўлган органик моддалардан кўпроқ сарфланади. Ҳарорат 50 0 С етганда нафас олиш максимум даражага етади, ўсимлик сулийди, нобуд бўлиши хам мумкин. Ҳарорат паст -1-1,5 0 С бўлиб ҳаво нисбий намлиги юқори булса поялар, барглар қорайиб нобуд бўлади. Унинг гуллаши учун энг мақбул ҳарорат 18-21 0 С. Ҳаво ҳарорати ундан ортса гуллар, ғунчалар тўкилиб бошлайди. Одатда 25-29 0 С гуллаш тўхтайди. Энг жадал фотосинтез ҳавода 0,03 % СО 2 , ҳарорат 20 0 С бўлганда кузатилади. Ҳаводаги СО 2 1 % етганда. ҳаво ҳароратини оптимуми 30 0 С етади. Тупроққа 80-100 т/га органик ўғит солинганда СО 2 таъминланиш кучаяди. Гунг солинган далада СО 2 миқдори, шамол бўлмаганда, барглар остида эрталаб 1 % етади, натижада туганакларни ҳосил бўлиши бир суткада 1 гектарда 500-600 кг ортади Туганаклар ҳосил бўлиши учун энг мақбул тупроқ ҳарорати 15-19 0 С, эртапишар навлар учун 15-17 0 С, ўртапишарлар учун 19 0 С. Ўзбекистон шароитида туганакларни ҳосил бўлиши учун оптимал тупроқ ҳарорати 18-20 0 С, ҳаво ҳарорати 22-24 0 С.

Тупроқ ҳарорати 6 0 С паст ва 23 0 С юқори бўлса туганаклар ҳосил бўлиши секинлашади, 26-29 0 С тўхтайди. Юқори ҳарорат столонларни кўп ҳосил бўлиши ва уни шохланишига олиб келади, натижада туганаклар кўп ҳосил бўлади. Туганакларни ўсиши ва шаклланиши даврида жазирама иссиқ – 30-40 0 С картошкани «экологик айнишига» олиб келади. У модда алмашинувини бузилиши, ҳосилни пасайишига сабаб бўлади. Кучсизланган бундай ўсимликлар вируслар ва микоплазма касалликлари билан кучли зарарланади. Ўсув даврида ўсимликнинг тўла ривожланиб етлиши учун 10 0 С юқори фаол ҳарорат йиғиндиси эртапишар навлар учун 1000-1200 0 С, эрта ўртапишар навлар учун 1100-1400 0 С, ўртапишар ва ўртакечпишар навлар учун 1400-1500 0 С талаб қилинади. Тупроқнинг намлиги ва ҳаво режими. Картошка – тупроқ намлигига талабчан ўсимлик. Унинг намликка бўлган талаби фазалар бўйича ўзгаради. Кўртакларни ўсиши ва майсаларнинг ҳосил бўлиши учун сувга бўлган талабини деярли тўла яна туганак ҳисобидан қондиради. Шоналаш ва гуллашнинг бошланиши билан картошканинг намликка бўлган талаби кескин ортади. Бу даврда намликнинг етишмаслиги тургорнинг пасайишига, баргларнинг сўлишига сабаб бўлади. Гуллаш даврида давомли қурғоқчилик эрта ва ўртапишар навларни ҳосилини кескин пасайишига ва уруғлик тугунакларни маҳсулдорлик сифатларини пасайишига олиб келади. Туганакларни ҳосил бўлиш даврида ҳарорат 19-20 0 С тупроқ намлиги ЧДНС нинг 100 % атрофида бўлса туганаклар ҳосили энг юқори бўлади (Писаев Б. А). Гуллашни бошланишидан поя ва баргларнинг ўсиши тўхтагунча бўлган даврда картошканинг намликка бўлган талаби энг юқори бўлади. Бу

даврда тупроқ оптимал намлиги энг паст чегараси ЧДНС 70 % юқориси 100 % даражада ушланади. Тупроқ намлиги меъёридан ортиқ холда узоқ давом этса, туганаклар кислороднинг етишмаслиги натижасида димиқиши ва чириши мумкин. Тупроқ намлигининг меъёридан ортиқ бўшиши ва кислороднинг етишмаслигини биринчи белгиси – туганак юзасида ғовак оқ доғлар пайдо бўлишидир. Айниқса, сувни кўллатиш жуда ҳавфли. Поя ва барглар сўлиб, туганакларни ўсиши пасайганда картошканинг намликка талаби камаяди. Ўсув даврининг охирида қуруқ ва иссиқ об-ҳаво шароити туганакларда қалин, мустахкам пўст ҳосил бўлади, улар ҳосилни йиғиштириш пайтида туганакларни механик жароҳатланишдан сақлайди ва уларни қиш даврида яхши сақланишини таъминлайди. Ёмғирли об-ҳаво пишиш даврини узайтиради, ҳосилни йиғиштириш даврида осонгина жароҳатланадиган нозик пўстни шаклланишига олиб келади. Картошканинг транспирация коэффициенти 400-500 ва у ўсиш шароитига боғлиқ ҳолда 230 дан 700 ўзгариши мумкин. Ўзбекистон шароитида 25-30 т/га туганак ҳосили олиш учун 2000-12000 т/га сув сарфланади. Иссиқ кунлари бир туп ўсимлик бир суткада 4 л сув буғлатиши мумкин. Картошка тупрокнинг ҳаво режимига жуда талабчан, айниқса, туганакларни ҳосил бўлиш даврида. Ёш туганакларни нафас олиш фаоллиги юқори, улар нафас олиш жараёнида ҳар бир грамм қуруқ модда ҳисобида 7- 7,6 мг СО 2 ажратади. Ўсиш даврининг охири, туганакларни пишишида бу кўрсаткич 8-8,5 баробар камаяди. Тупроқдаги ҳаво миқдори унинг ғоваклигига боғлиқ. Яхши ишланган, структурали, юқори меъёрларда органик ўғитлар солинган тупроқда тупроқ ғоваклиги унинг ҳажми 65 % етади. Аммо тупроқ қуруқ бўлгандагина бу ҳажмни ҳаво эгаллаши мумкин, амалда унинг бир қисми нам билан тўлган

бўлади ва тупроқ намлиги қанча юқори бўлса ҳаво учун шунча кам жой қолади. Намлиги меъёридан ортиқ жой ва ботқоқ тупроқларда картошка учун ноқулай ҳаво режими ҳосил бўлади, шунинг учун улар картошка ўстиришга яроқсиз. Тупроқнинг ҳаво режими унинг зичлигига боғлиқ. Туганак ҳосил бўладиган қатламида тупроқ зичлиги қанча кам бўлса илдиз тизими кислород билан шунча яхши таъминланади, ҳосил ҳам шунча юқори бўлади. Картошка учун энг қулай тупроқ зичлиги ўртача 0,9-1,2 г/см 3 . Бундай ҳолда тупроқ ва атмосфера ҳавосининг алмашинуви фаоллашади. Профессор Писарев Б. А. маълумотларига кўра тупроқ зичлиги ортиши билан ҳосилдорлик пасаяди. Тупроқ зичлиги г/см 3 1,1 (назорат 1,2 1,3 1,4 Ҳосилдорлик ц/га 321,5 320,0 232,0 190,5 Ҳосилдорлик % 100 99 72 60 Намлик ортиқча, кучли зичлашган тупроқларда кислород миқдори 2 % камаяди, карбонат ангидрид гази кескин ортади. Газ алмашинуви қониқарсиз бўлганда, илдизлар ёмон ўсади, уларни суриш қобилияти пасаяди. Тупроқ ҳавосида кислород миқдорини 4 % камайиши, амалда илдизлар ва ёш туганакларни нафас олишини тўхтатади ва улар чирий бошлайди. Зич тупроқларда майса ҳосил бўлиши кечикади, туганаклар кеч ҳосил бўлади, ҳосил эртароқ шаклланмайди, бу айникса, эртаги картошка учун йўл қўйиб бўлмайдиган хол. Мўл ҳосилни фақат тупроқни бутун ўсув даврида ғовак ҳолда сақлагандагина олиш мумкин.

Ёруғлик. Картошка ёруғсевар ўсимлик. Ёруғлик етишмаса у кам ва сифатсиз туганаклар ҳосил қилади. Кучсиз сояланган жойларда поялар чўзилади, поя ва барглар кучсиз сарғайиб бошлайди, туганакларни ҳосил бўлиши кечикади. Кучли сояланганда поялар нозик, мўрт, узун бўлади, тупрокда туганаклар ўрнида учи йўғонлашган узун оқ столонлар ҳосил бўлади. Туганаклар кўкартирилаётганда яхши ёритилганлик калта, йўғон, яшил ёки қўнғир яшил ўсимталарни ҳосил қилади. Аксинча, ёруғлик бўлмаса ёки етишмаса ўсимталар ок, узун, уруғларни саралаш ва ташишда осон синадиган бўлади. Ўзбекистон шароитида қуёш ёруғлиги кўп бўлиши ва иссиқ ҳарорат ўсимлик ривожланишини секинлаштиради, ҳосилдорликни камайтиради ҳамда туганакларни уруғлик сифатини ёмонлаштиради. Бундай ҳолатда дарахтларни табиий сояси картошка ҳосилдорлигига ижобий таъсир кўрсатади. Тошкент аграр университети маълумотларида эртапишар Седов нави ҳосилдорлиги очиқ пайкалда 16,77 т/га, кучсиз сояланганда 19,05 т/га ни ташкил этган. Туганаклар ҳосили сояланмаган майдонда 12,3 т/га, сояланганда 16,84 т/га бўлган. Ҳаво иссиқ бўлганда қисқа кунда картошка тез пишади унинг қисқа кунга таъсирчанлиги турли навларда турлича. Ҳарорат 10-15 0 С бўлганда ўсимлик узун кун шароитида тезрок етилади. Агротехник усуллардан экиш усули ва меъёри баргларни ёруғлик билан таъминланишини бошқаришда аҳамияти катта. Барглар юзасининг катталиги, уларни жойлашиши, ёруғлик энергиясини ютиши ҳам ёруғлик билан таъминланишида муҳим кўрсаткичлар ҳисобланади. Картошка қаторлари жанубдан шимолга қараб жойлаштирилса ҳосилдорлик 1,6-2 т/га, туганакларнинг крахмаллиги 1-2 % қаторлар ғарбдан шарққа қараб жойлаштирилгандагига нисбатан ортади. Қатор оралари 90 см қилиб экиш

ҳам 70 см нисбатан ўсимликларни ёруғлик билан таъминланишини яхшилайди. Маъданли озиқланиши. Ўртача 10 т туганак ҳосили учун тупроқдан 50 кг N , 20 кг Р 2 О 5 ва 90 кг К 2 О ўзлаштирилади. Азотли озиқланиш экиннинг ўсиши, ривожланиши ва махсулдорлигига бевосита таъсир кўрсатади. Тупроқ муҳити нейтрал бўлганда картошка аммоний ( NH 4 + ) ионларини, кислоталида – нитрат ( NO 3 - ) ионларини яхши ўзлаштиради. Нитратлар ўсимликда аммиакли бирикмаларга айланади. Азот етишмаса поялар кучсиз шохланади ва ўсади, барглар ранги оч-яшил бўлиб пасткилари тўкилади, туганакларга углеводларнинг келиши камаяди, ҳосил ва туганаклардаги қуруқ модда миқдори пасаяди. Азот меъёридан ортиқ ёки етишмаса ҳам ўсимликка салбий таъсир кўрсатади. Тупроқда етарли миқдорда фосфор ва калий сақланса, азот билан тегишли нисбатда бўлса ўсимлик мўл ҳосил тўплайди. Бир томонлама мўл азотли озиқланиш ўсимликни «семириб» кетишига олиб келади, ҳосилга, крахмал миқдорига салбий таъсир кўрсатади. Бу ҳол гуллашни бошланишида ҳосил бўлган туганакларда кузатилади. Кейинчалик пишиши бошланиши билан крахмал тўпланиши ортади, аммо гуллаш давридаги етишмасликни қоплай олмайди. Туганакларда концероген нитрозааминларни ҳосил бўлиши нитратлар тўпланиши билан боғлиқ. Азотли ўғитлар меъёри гектарига 135-150 кг оширилса нитратлар икки баробар кўп тўпланади. Озиқ-овқатга ишлатиладиган 1 кг туганакда 80 мг, озиқа учун ишлатиладиганида 300 мг дан ортиқ нитрат бўлмаслиги лозим. Фосфорли озиқланиш углевод ва оқсил алмашинувини яхшилайди, ўсимликни ўсиши ва ривожланишини тезлаштиради, илдиз тизимини яхши ривожланишига кўмаклашади, туганакларни эрта ҳосил бўлишига ва унда

крахмални тўпланишига олиб келади. У ўсимликни қурғоқчиликка чидамлигини оширади, сув режимини яхшилайди. Фосфор етишмаса ўсимликни ривожланиши секинлашади, барглар майда, тук яшил рангга киради. Баргларда безсимон доғлар пайдо бўлиши ҳам фосфор етишмаслигини кўрсатади. Калий фотосинтезни жадаллаштиради, углеводлар харакатланишини тезлаштиради, қурғоқчиликка ва совуққа чидамлигини оширади. Калий озиқланишда етарли бўлса, тозаланганда мағзи қораймайди, замбуруғ ва бактерия касалликларига чидамли бўлади. Фосфор ва калий азотни ўзлаштирилишини яхшилайди. Калий етишмаса, айниқса, аммиакли азотни ўзлаштирилиши ёмонлашади. Нитратли азотни ўзлаштирилиши фосфор миқдорига боғлиқ. Азотли бирикмалар асосан ўсимлик вегетациясининг биринчи ярмида ўзлаштирилади. Поя ва баргларни сўлиш даврида азотни ўзлаштирилиши кескин камаяди. Картошка типик калийни севадиган ўсимлик. Тупроқда намлик қанча кўп бўлса ўсимлик ўзлаштира оладиган калий миқдори ҳам шунча кўп бўлади. Шунинг учун калийни етишмаслиги қурғоқчил шароитда кўп кузатилади. Ҳосилдорлик юқори бўлганда маълум бирликдаги ҳосилни шаклланиши учун нисбатан кам озиқа моддалар сарфланади. Навлар. Ўзбекистонда экиш учун Давлат реестридан ўтган навлар: Белорусский ранний, Детскосельский, Зарафшон, Приекульский ранний, Седов, Фаленский, Сантэ, «Аҳраб», Гатчинский. Ўртапишар навлар. Берлихинген, Лорх уртача кечки, Огонёк, Темп, Рамона, Диамант, Кординал, Кондор, Спитамен, Пикассо.

Кечпишар навлар. Абидов – 2. Тезпишар навлар 60-65; эртаги-ўртача 70-80; уртапишар 90-100; ўртаги кечки 110-120; кечпишар 130-150 кунда пишиб етилади.

Похожие

Картошка экини

Картошка йиғиштириш машиналари

Картошка йигиб-териб олиш машиналари

Картошка ва сабзавот етиштирадиган машиналар

Картошка-биологяси ва етиштириш технологияси