Sabzi kasalliklari va ularga qarshi kurash choralari

Sabzi kasalliklari va ularga qarshi kurash choralari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

49 KB

Sabzi kasalliklari va ularga qarshi kurash choralari Sabzining un-shudring kasalligini Erysiphe umbelliferarum f.dauci va Leveillula umbelliferarum f.dauci askomitset zamburug‘lari qo‘zg‘atadi. Ular sabzidan boshqa o‘simliklarni zararlamaydi. O‘simlik barg, barg bandi, to‘pgullari va poyalarida oq, yupqa, mayin mog‘or rivojlanadi. Keyinchalik mog‘or ustida qora nuqtalarga o‘xshash meva tanachalari - kleystotetsiylar paydo bo‘ladi. Zararlangan organlar qattiq va mo‘rt bo‘lib, oson sinib ketadi. Kasallik O‘zbekiston va boshqa Markaziy Osiyo mamlakatlarida tarqalgan, zarari kam va maxsus himoya choralari qo‘llash talab etilmaydi (Golovin, 1960; Gaponenko i dr., 1983). Qo‘zg‘atuvchilarning belgilari. Erysiphe umbelliferarum . O‘simlik organlaridagi mog‘or qatlami ustida konidiyalar zanjirchalarda rivojlanadi. Kleystotetsiylar dumaloq, quriganda ostki tomoni yassi shakl oluvchi, diametri odatda 90-115 mkm, har birining ichida 4-8, ko‘pincha 6 ta xaltacha mavjud; o‘simtalari kalta, ko‘p miqdorda, uzunligi 100-150 mkm gacha.. Xaltachalar ellipsoid shaklli, ko‘pincha bir tomoni kichikroq, o‘lchami 50-60x30-40 mkm, odatda har birining ichida 2-5 ta askospora mavjud. Askosporalar uzunchoq- ellipsoid shaklli, o‘lchami 20-25x11-13 mkm (Golovin, 1960; Pidoplichko, 1977a; Gaponenko i dr., 1983; Vyangelyauskayte i dr., 1989). Sabzining zang kasalligini bazidiomitset Uromyces scipi zamburug‘i qo‘zg‘atadi. O‘zbekistonda qayd etilgan (Ramazanova i dr., 1986), ammo tarqalishi va zarari o‘rganilmagan, maxsus himoya choralari qo‘llanilmaydi. Qo‘zg‘atuvchining belgilari. Uromyces scipi Qo‘zg‘atuvchi zamburug‘ sabzi va ba’zi boshqa soyabongulli ekinlarda etsiya bosqichida parazitlik qiladi. Spermogoniylar bargning ikki tomonida, ko‘pincha ustki tarafida, to‘qima ichida, diametri 70-135 mkm. Etsiyalar bargning ostki tomonida va barg bandidagi sarg‘ish va jigarrang dog‘larda, qalin guruhlarda, qadah shaklli. Etsiosporalar keng-ellipsoid shaklli, qobig‘i rangsiz, mayda so‘galchalar bilan qoplangan, o‘lchami 15-24x14-22 mkm. Patogenning uredinio- va teliobosqichlari suvhilol (Scirpus maritimus) da o‘tadi (Pidoplichko, 1977a; Vyangelyauskayte i dr., 1989). Sabzining fomoz kasalligini Phoma rostupii zamburug‘i qo‘zg‘atadi. O‘simliklarning barg, barg tomirchalari va bandlarida kulrang-qo‘ng‘ir chiziqchalar va uzunchoq dog‘lar paydo bo‘ladi. Ildizmevalar ustida biroz botiq,

kulrang-qo‘ng‘ir dog‘lar, ular ostidagi to‘qimalarda quruq chirish rivojlanadi. To‘qimalar to‘q kulrang-qo‘ng‘ir tus oladi, ichi oq mog‘or bilan to‘lgan g‘ovaklar paydo bo‘ladi. Omborxonaga qo‘yilgan sabzining chirishi kuchayadi va fomoz boshqa sog‘lom mevalarga tarqaladi. Qish o‘rtalarida zararlangan to‘qimalarda, qora nuqtalar shaklida zamburug‘ piknidalari paydo bo‘ladi. Ulardan sporalar suyuqlikda oqib chiqadi, natijada sabzining usti ilvillab ketadi va pushti tus oladi. Sporalar sabzi ko‘milgan qumni, omborxonaning pol, devor va boshqa joylarini zararlaydi. Omborxonada muayyan past harorat ta’minlansa, fomoz kam tarqaladi. Urug‘lik olish uchun fomoz bilan hatto kam zararlangan ildizmevalar bahorda ekilganda, ularning ko‘pchiligi (60% gachasi) gullashgacha bo‘lgan davrda chirib ketadi, qolganlaridan zararlangan urug‘ olinadi. Bunday urug‘ ekilganida unmasdan chiriydi, yoki unib chiqqan nihollar chirib ketadi. Infeksiya o‘simlik qoldiqlarida 3 yilgacha saqlanadi. Fomoz yengil qumoq tuproqlarda kuchli rivojlanadi. Qo‘zg‘atuvchiningbelgilari. Phoma rostupii. Piknidalar dumaloq, qora tusli. Piknosporalar piknidadan suvda eruvchi shilimshiq modda yordamida yopishgan holda, buraluvchi qo‘ng‘ir-qora tasmachalar shaklida, chiqadi; ular 1 hujayrali, ellipsoid shaklli, rangsiz yoki, ko‘p bo‘lganida, och-qizil tusli, o‘lchami 4-6x1,5-3 msh. Zararlangan o‘simlik qoldiqparida zamburug‘ning askomitset bosqichi (leptosphaeria rostrupii ) ning peritetsiylari, ularning ichida silindr shaklli xaltachalari rivojlanadi. Askosporalar 4 hujayrali, o‘rtadagi 2 hujayra chetdagilaridan kattaroq, urchuq shaklli, kulrang-oq yoki yashilroq tusli, o‘lchami 19-23x7-3 mkm. Kurash choralari. Oldin sabzi ekilgan dalaga sabzini 3-4 yildan keyin ekishni ko‘zda tutuvchi almashlab ekishni joriy qilish (eng yaxshi o‘tmishdoshlar - ertagi kartoshka, pomidor, piyoz); tuproqqa fosfor va kaliy yoki faqat kaliyning yuqori meyorini (180 kg/ga) kiritish; ortiqcha azotli o‘g‘it bermaslik, ayniqsa, mavsumning ikkinchi yarmida ortiqcha azot berilganda ildizmevalar sifati buziladi va omborxonada saqlash jarayonida tezda chirib ketadi; birinchi yil hosili va urug‘lik olish uchun ekiladigan dalalarni bir-biriga yaqin joylashtirmaslik; ekishdan oldin urug‘ni harorati 52-53°С bo‘lgan suvda 15 min qizdirish, so‘ngra quritib, stimulyator va samarali fungitsid bilan dorilash; ularni ekishdan oldin 50- 60 soat davomida ivitish; urug‘ olish uchun ekilgan o‘simliklarga o‘suv davrida fungitsid purkash; omborxonalarga qo‘yish uchun kechki ekin hosilini ishlatish va sog‘lom sabzilarni tanlab olish; yig‘ilgan hosilni dalada uyumlarda va iliq

xonalarda uzoq saqlamasdan, iloji boricha tez sovutish va omborxonaga joylash; hosili uzoq muddat davomida saqlashga mo‘ljallangan ekin dalasida hosilni yig‘ib olishdan 2-3 hafta oldin sug‘orishni to‘xtatish; urug‘lik uchun ajratilgan ildizmevalarga fungitsid purkash; saqlash davrida aniqlangan chirigan sabzilarni chiqarib, yo‘qotish; sabzini saqlashga qo‘yishdan 15-20 kun oldin omborxona devorlari va shiftini (10 l suvga 1,5-2 kg ohak va 100 g mis sulfat eritmasi bilan) oqlash, xonalarini oldingi mahsulot qoldiqpari va boshqa chiqindilardan puxta tozalash, xlorli ohak (10 l suvga 400 g "xlorka") yoki boshqa biror dezinfektant bilan dezinfeksiyalash va yaxshi quritish; sabzini ko‘mish uchun faqat toza, zararlanmagan qum ishlatish; omborxonalarda tavsiya qilingan harorat va nisbiy namlikni (0-2°S va 80-95%) ta’minlash lozim (Gerasimov, Osnitskaya, 1961; Pidoplichko, 1977a, 1978; Peresipkin, 1982; Vyangelyauskayte i dr., 1989; Sichev, Mizunov, 1991). Shaxsiy tomorqada yetishtirilgan hosilni saqlash uchun Boshqirtistonda quyidagi usulni ishlatish tavsiya qilingan: ildizmevalar suyuq loyga botirib olinadi va 1-2 kun davomida quritiladi. Sabzi ustida paydo bo‘lgan loy pardasi uni so‘lishdan va chirishlardan samarali himoya qiladi va bahorgacha yaxshi saqlash imkonini yaratadi. Agar qishda ba’zi sabzilar chirisa, ular ehtiyotkorlik bilan olib tashlanadi (Ganiyev, Nedorezkov, 2005). O‘zbekistonda o‘tkazilgan kuzatuvlarda omborxonada saqlanayotgan sabzi kasalliklari orasida fomoz uchrashi bo‘yicha oq, kulrang va qora chirishlardan keyingi 4- o‘rinni egallagan (Xolmurodov, 2004). Sabzining qora chirish (alternarioz) kasalligini Alternaria radicina gifomitset zamburug‘i qo‘zg‘atadi. Kasallik dunyoning barcha mamlakatlarida, jumladan O‘zbekistonda ham tarqalgan. Sabzidan tashqari shivit, kashnich, selderey, petrushka va boshqalar ham zararlanadi. Qo‘zg‘atuvchining belgilari. Alternaria radicina . O‘simlik to‘qimalarida hosil bo‘lgan yashil-qoramtir mog‘or qatlami zamburug‘ning mitseliysi, konidioforalari va konidiyalaridan iborat. Gifalar ko‘p hujayrali, eni 2,5-10 mkm. Konidioforalar kam shoxlangan, to‘g‘ri yoki buralgan, och-kulrang, och qo‘ng‘ir, to‘q-qo‘ng‘ir, zaytun rang-qo‘ng‘ir yoki to‘q-zaytun rangli, gifalardan kam farq qiluvchi, uzunligi 200 mkm, eni 3-9 mkm. Konidiyalar ellipsoid, to‘qmoq, teskari- to‘qmoq, teskari-nok yoki teskari-tuxum shaklli, oldin och- qo‘ng‘ir, so‘ngra to‘q- qo‘ng‘ir yoki to‘q-zaytun-qo‘ng‘ir tusli, eniga 2-8, bo‘yiga 1-3 septali, o‘lchami 25-57x9-27 mkm, o‘rtacha 38-19 mkm.

Birinchi yil hosili uchun zararlangan urug‘lik ishlatilganda olingan nihollarning ildiz bo‘g‘zi qorayishi, barglar sarg‘ayishi va so‘lishi kuzatiladi. Mavsum oxirida pastki barglarda to‘q-qo‘ng‘ir dog‘lar rivojlanadi, barglar quriydi. So‘ngra kasallik ildizmevaning tepa qismiga o‘tadi va chiritadi. Omborxonada saqlash davrida sabzining har xil joylarida biroz botiq, qora, quruqdog‘lar paydo bo‘ladi va ular sabzi to‘qimalarining ichiga chuqur tarqaladi; sabzini kesganda zararlangan to‘qimalarning rangi to‘q-qora ekanligini ko‘rish mumkin. Yuqori namlik sharoitida zararlangan to‘qimalar ustida mitseliy, konidiofora va konidiyalardan tashkil topgan kulrang-yashil mog‘or hosil bo‘ladi. Sabzi kuzda kavlab olish, qop va yashiklarga joylash, tashish va omborxonaga qo‘yish paytida, har xil mikroskopik yaralar orqali zararlanadi. Kasallik urug‘lik za o‘simlik qoldiqlarida ham saqlanadi. Zararlangan ildizmevalar urug‘ olish uchun ekilganda, chiqqan o‘simlik yoz boshlarida gullamasdan qurib qoladi yoki kam va zararlangan urug‘ hosil qiladi. Ko‘pincha alohida mikroorganizm qo‘zg‘atgan chirish kasallik rivojlanishining ilk bosqichlarida kuzatiladi, keyingi bosqichlarida esa alternarioz- fuzarioz, alternarioz-oq chirish-kulrang chirish, alternarioz- fuzarioz-bakterioz kabi qo‘zg‘atuvchilarning har xil majmualari uchraydi. Qora chirish bilan kurashda fomozga qarshi tavsiya qilingan tadbirlarni qo‘llash to‘la samara beradi (Gerasimov, Osnitskaya, 1961; Pidoplichko, 19776; Dyakova, 1969; Peresipkin, 1982; Vyangelyauskayte i dr., 1989; Sichev, Mizunov, 1991; Ganiyev, Nedorezkov, 2005). Kasallik O‘zbekistonda ham qayd etilgan (Zaprometov, 1974). Kuzatuvda alternarioz omborxonada saqlanayotgan sabzida tarqalishi bo‘yicha oq va kulrang chirishlardan so‘nggi 3-nchi o‘rinni egallagan (Xolmurodov, 2004). Sabzining oq chirishini Sclerotinia sclerotiorum askomitset zamburug‘i qo‘zg‘atadi. Dunyoda barcha mamlakatlarda, jumladan O‘zbekistonda ham tarqalgan. Sabzidan tashqari karam, bodring, loviya, poliz ekinlarini, kamroq darajada pomidor va boshqa ekinlarni zararlaydi. Ildizmevalar o‘suv davrining oxirida dalada, so‘ngra kavlab olish, qoplash, tashish va omborxonalarga joylash paytlarida zararlanadi. Ammo dalada faol o‘sayotgan sabzining ildizmevasida kasallik odatda uchramaydi yoki kuchsiz darajada rivojlanadi. Qo‘zg‘atuvchining belgilari. Sclerotinia sclerotiorum. Zararlangan o‘simlik to‘qimalarida hosil bo‘lgan mog‘or qatlami zamburug‘ning mitseliysidan iborat. Keyinroq mog‘or ustida yaltiroq suv tomchilari paydo bo‘ladi, mog‘or ichida va ustida oldin oq, so‘ngra qora tus oluvchi, ammo ichki qismlari oq rangini

saqlovchi, shar, yassi yarim shar yoki boshqa shakldagi, diametri 0,5-2 mm dan 1- 3 sm gacha, yoki noto‘g‘ri shaklli, o‘lchami 2-4x0,3-1 sm keladigan, sklerotsiylar rivojlanadi. Uparning shakli va o‘lchami zararlangan o‘simlik turi va harorat, namlik bilan bog‘liq va o‘ta o‘zgaruvchan. Sklerotsiylar tinim davridan so‘ng, omborxonalarda mitseliy, dalada apotetsiy hosil qilib o‘sadi. Har bir sklerotsiydan bitta yoki bir nechta apotetsiy o‘sib chiqadi. Apotetsiylar diametri 0,4-2 sm, och-qo‘ng‘ir tusli, voronka shaklli, oyoqchalarining uzunligi 2-5 (10) sm. Xaltachalar teskari-to‘qmoq yoki silindr shaklli, o‘lchami 130-135x8-10 mkm. Askosporalar 1 qatorga joylashgan, ellipsoid shaklli, rangsiz, o‘lchami 9-15x4-6,5 mkm. Oq chirishning tez tarqalishi, kuchli rivojlanishi va hosilga asosiy zarari, odatda, sabzi omborxonaga qo‘yilgandan 1-2 oy keyin kuzatiladi. Ildizmevalarning to‘qimalari yumshaydi, ammo rangi o‘zgarmaydi; usti shilimshiqlanadi, faqat mitseliydan iborat bo‘lgan oq, po‘k, paxtasimon mog‘or bilan qoplanadi. Mitseliy zararlangan sabzidan yonidagilariga o‘tadi va ularni ham zararlaydi. Vaqt o‘tishi bilan mitseliy orasida o‘lchami 1-3 sm gacha yetadigan, qora, qattiq sklerotsiylar hosil bo‘ladi va mitseliy ustida yaltiroq tusli suyuqlik tomchilari paydo bo‘ladi. Sklerotsiylar tuproqda va omborxonalarda to‘planadi. Qishlagan sklerotsiylar o‘sadi va xaltachalar paydo qiladi. Xaltachalardan askosporalar havoga zarb bilan otiladi, sabziga tushib, o‘sadi va uni zararlaydi. Omborxonalarda sklerotsiylar o‘sganda mitseliy hosil qiladi va kontakt usuli bilan ildizmevalarni zararlaydi. Urug‘lik uchun dalaga ekilgan zararlangan ildizmevalar yoki ulardan o‘sib chiqqan o‘simliklar tezda chirib ketadi. Fiziologik kuchsiz (sovuq ta’sirida bo‘lgan, mexanik jarohatlangan va keragidan ortiqcha azot o‘g‘iti bo‘lgan tuproqda yetishtirilgan) sabzi oq chirish bilan kuchliroq zararlanadi. Zamburug‘ sabzida rivojlanishi uchun minimal harorat 0°S atrofida, optimal harorat esa 17- 20° С . Oq chirish bilan kurashda fomozga qarshi ishlatiladigan choralarni qo‘llash tavsiya qilinadi. Undan tashqari, ichida sabzi saqlanayotgan qumga bo‘r (20 kg/t) solish yoki qum bilan ohak (1:1) aralashmasini qo‘llash foydali ekanligi xabar qilingan (Gerasimov, Osnitskaya, 1961; Maslennikov i dr., 1971; Pidoplichko, 1977a; Peresipkin, 1982; Vyangelyauskayte i dr., 1989; Sichev, Mizunov, 1991; Ganiyev, Nedorezkov, 2005).

O‘zbekiston sharoitida omborxonalarda saqlash paytida oq chirish sabzida eng ko‘p tarqalgan kasallik ekanligi va zararlangan ildizmevalarning 40-60 foizi chirib ketishi mumkinligi xabar qilingan (Kuznetsova, Tursumetova, 1970; Fletcher, 1987; Xolmurodov; 2004; Ganiyev, Nedorezkov, 2005). Sabzining kulrang chirishini Botrytis cinerea zamburug‘i qo‘zg‘atadi. Sabzidan tashqari lavlagi, pomidor, karam, bodring, loviya va boshqa 200 tacha o‘simlik turlari zararlanadi. Kasallik oq chirishga nisbatan sabzida kamroq uchraydi, ammo omborxonaga karam bilan birga qo‘yilsa, ildizmevalar chirishi 20-50% gacha yetishi mumkin. Ildizmevalar zararlanishi dalada to‘qimalar to‘q-qo‘ng‘ir tus olishi bilan boshlanadi. Dog‘lar ustida yashilroq-kulrang mog‘or, so‘ngra diametri 2-3 mm keladigan, dumaloq yoki noto‘g‘ri shaklli, qora tusli sklerotsiylar rivojlanadi. Omborxonalarda bu kasallik tipik "ho‘l chirish" qo‘zg‘atadi, zararlangan to‘qimalar yumshoq va nam bo‘lib qoladi, oq chirishdan farqli o‘laroq, qo‘ng‘ir tus oladi, ustida kulrang mog‘or rivojlanadi. Ba’zan mog‘or paydo bo‘lmasligi va zararlangan to‘qima usti faqat mayda, noto‘g‘ri dumaloq shaklli sklerotsiylar bilan qoplanishi mumkin. Ildizmevalar kavlab olish, tashish va omborxonaga joylashtirish va uyerda saqlash paytida zararlanadi. Bahorda ular urug‘ olish uchun ekilganda, o‘sib chiqqan o‘simliklar keyinroq chirib ketadi. Zamburug‘ o‘simlik qoldiqlarida va sklerotsiylari yordamida ildizmevalarda 20 oygacha, hamda omborxonalarda saqlanadi. Omborxonalarda qo‘zg‘atuvchi konidiyalari yordamida tarqaladi. Fiziologik kuchsiz sabzi kulrang chirish bilan kuchliroq zararlanadi. Kasallik bilan kurashda fomozga qarshi tavsiya qilingan choralar qo‘llaniladi (Gerasimov, Osnitskaya, 1961; Vyangelyauskayte i dr., 1989; Ganiyev, Nedorezkov, 2005). Sabzi kulrang chirishi O‘zbekistonda ham omborxonalarda ancha keng tarqalganligi aniqlangan (Xolmurodov, 2004). Sabzining rizoktonioz qizil chirishini Rhizoctonia violacea zamburug‘i qo‘zg‘atadi. Kasallik dunyoning barcha mamlakatlarida tarqalgani xabar qilingan, ammo u O‘zbekistonda qayd etilmagan. Sabzidan tashqari lavlagi, piyoz va boshqa ko‘p ekin va begona o‘tlar (qaylyug‘un, olabo‘ta, yulduzo‘t, gazanda o‘t va b.) zararlanadi. Dalada zararlangan ildizmevalarning tepasida kulrang-qo‘rg‘oshin rangli dog‘lar paydo bo‘ladi, ular sekin-asta qizg‘ish tus va biroz botiq shakl oladi, oldin rangsiz, so‘ngra binafsha tusli, qalin, kiygizsimon mog‘or qatlami bilan qoplanadi,

ustida ko‘p, mayda, to‘q-binafsha sklerotsiylar rivojlanadi, ildizmevalar qurib, kichrayib qoladi, ba’zan chirib ketadi. Zararlangan o‘simliklarning barglari sarg‘ayadi, so‘ladi va quriydi. Havo harorati 20-30°С va nisbiy namligi yuqori bo‘lsa, rizoktonioz tez tarqaladi, 10°S dan past haroratda rivojlanmaydi. Ildizmevalar chirishi omborxonalarda davom etadi va ularning to‘qimalarini ikkilamchi mikroorganizmlar zararlaydi. Qo‘zg‘atuvchi mitseliy va sklerotsiylari yordamida zararlangan ildizmeva, o‘simlik qoldiqlari va tuproqda saqlanadi. Rizoktonioz bilan kurashda fomozga qarshi tavsiya qilingan tadbirlarni qo‘llash, nordon tuproqlarga ohak solish, begona o‘tlarga qarshi gerbitsid purkash lozim (Gerasimov, Osnitskaya, 1961; Peresipkin, 1982; Vyangelyauskayte i dr., 1989). AQSH da o‘tkazilgan tadqiqotlarda sabzini zamburug‘ning boshqa turi - Rhizoctonia carotae zararlashi aniqlangan, kasallik "krater chirishi" nomini olgan. Dastlabki 4 oy mobaynida omborxonadagi sabzi deyarli faqat krater chirishi bilan zararlangan. Saqlash davrining ikkinchi yarmida sabzida kulrang chirish, qora chirish va ildiz bo‘g‘zi hamda meva tepasi chirishi (qo‘zg‘atuvchi Rhizoctonia sp .) ko‘p tarqalgan. Kam tarqalgan kasalliklardan sabzida yumshoq chirish (qo‘zg‘atuvchilar Erwinia spp .), oq chirish, yumshoq mukoroz (Rhizopus spp .), quruq fuzarioz (Fusarium roseum) va qizilmiya chirishi ( Centrospora acerina ) qayd etilgan. Bu tajribalarda chirishni kamaytiradigan eng muhim faktor kavlab olingan sabzini juda tez 0°S gacha sovutish ekanligi, u qancha tez sovutilsa, uning omborxonada chirishi shunchalik kamayishi isbotlangan (MacNab et al., 1983). Sabzining fuzarioz quruq chirishi kasalligini Fusarium roseum zamburug‘i qo‘zg‘atadi; O‘zbekistonda sabzidan ajratilgan Fusarium oxysporum zamburug‘i adabiyotda sabzida kasallik qo‘zg‘atuvchisi sifatida qayd etilmagan. Zararlangan ildizmevalarda och tusli, botiq dog‘lar paydo bo‘ladi, o‘sadi va konsentrik shaklli burushiqlar hosil bo‘ladi. Zararlangan to‘qima och-jigarrang tusli, o‘rtasi zich, ichida kichik kavakchalar bo‘lishi mumkin, atrofidagi sog‘lom to‘qimadan yaqqol ajralib turadi. Sabzi dalada o‘suv davrida zararlanadi va kasallik rivojlanishi omborxonada davom etadi. Ko‘pincha fuzarioz bilan zararlangan ildizmevalarda ikkilamchi saprotrof bakteriyalar joylashadi va chirishni yakunlaydi. Sabzida quruq chirish qo‘zg‘atuvchi Fusarium zamburug‘lari o‘simliklarni zararlashi uchun optimal harorat 20-25°S, ildizmevalar 10°S va yuqoriroq haroratda kuchli zararlanadi.

Fuzarioz chirish bilan kurashda boshqa chirishlarga tavsiya qilingan tadbirlar qo‘llaniladi (Dyakova, 1969; MacNab et al., 1983; Ganiyev, Nedorezkov, 2005). Sabzining ho‘l bakterioz chirishini Erwinia sp., . va Erwinia carotovora bakteriyalari qo‘zg‘atadi. Bakteriyalar sabzidan tashqari piyoz va boshqa o‘simliklarni ham zararlaydi. Kasallik dalada o‘simliklarning so‘lishiga sababchi bo‘ladi, ildizmevalarning tepasi yoki pastki qismi chiriydi, ular yumshoq, ho‘l, shilimshiqsimon bo‘lib qoladi, ko‘lansa hid chiqaradi. Omborxonalarda fiziologik kuchsiz sabzi kuchliroq zararlanadi, odatda bu bakteriyalar zamburug‘lar zararlagan ildizmevalarni ikkilamchi zararlaydi va sabzi chirishini tugallaydi. Bakteriyalar zararlangan o‘simlik qoldiqlari, urug‘ va ildizmevalarda saqlanadi. Kurash choralari. Apmashlab ekish, o‘simlik qoldiqlarini shudgorda ko‘mib tashlash, ekishdan oldin urug‘likka issiq (52-53°С) suv bilan 15 min davomida ishlov berish, quritish va samarali urug‘ dorisi bilan dorilash, o‘suv davrida bakteritsidlik xususiyati bo‘lgan fungitsid purkash, fomozga qarshi tavsiya qilingan chora-tadbirlarni qo‘llash lozim (Maslennikov i dr., 1974; Peresipkin, 1982; MacNab et al., 1983; Sichev, Mizunov, 1991; Ganiyev, Nedorezkov, 2005; Popkova i dr., 2005). Bu bakterioz dunyoning barcha mamlakatlarida tarqalgan, O‘zbekistonda omborxonalarda karam, piyoz va sarimsoqda ko‘p uchraydi (Maqsudxo‘jayeva, Abbosov, 1986; Bo‘riyev va b., 2002), ammo sabzida uchrashi xabar qilinmagan. Sabzida astraning sariq kasalligini mikoplazma (Aster yellows ) qo‘zg‘atadi. Zararlangan barglar kichrayadi, sarg‘ayadi, so‘ngra qizg‘ish tus oladi. Kasallikning xarakterli belgilari - o‘simlik tepasida barglar ko‘p va qalin rivojlanib, "rozetka" hosil qilishi va ildizmevalar ustida ko‘p ipsimon ikkilamchi tomirlar paydo bo‘lishidir. Mikoplazma sabzi, pomidor, piyoz, manzarali o‘simliklar va ko‘p yillik begona o‘tlarda hamda saraton ichida saqlanadi. Sabziga mikoplazma saratonlar orqali o‘tadi. Sariq bilan kurashda pomidor va kartoshkaning virus kasalliklariga qarshi tavsiya qilingan chora-tadbirlarni qo‘llash lozim (Gerasimov, Osnitskaya, 1961; MacNab et al., 1983). O‘zbekistonda sabzida sariq kasalligi qayd etilmagan, ammo uchrashi ehtimol qilinadi.

Sabzining meloydoginozini O‘zbekistonda janub va shimol gall nematodalari qo‘zg‘atadi. Zararlangan ildizmevalarning yon tomonlarida g‘urra va tuganaklar, o‘q va yon ildizlarida bo‘rtmalar – gallar paydo bo‘ladi. Kasallik va uning qo‘zg‘atuvchilari va kurash choralari haqida ma’lumot "Pomidor meloydoginozi" qismida keltirilgan (MacNab et al., 1983; Mavlyanov, 1987).

Похожие

G‘o‘za kasalliklari va ularga qarshi kurash choralari

Tut kasalliklari va ularga qarshi kurash choralari

Kartoshka kasalliklari va ularga qarshi kurash choralari

Tok kasalliklari va ularga qarshi kurash choralari

Pomidor kasalliklari va ularga qarshi kurash choralari