Qishloq xo`jaligida innovatsion texnologiyalarga bo`lgan xarajatlarni hisoblash uslubi - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Qishloq xo`jaligida innovatsion texnologiyalarga bo`lgan xarajatlarni hisoblash uslubi

Загружено в:

10.05.2023

Скачано:

0

Размер:

1050.5 KB

Qishloq xo`jaligida innovatsion texnologiyalarga bo`lgan xarajatlarni hisoblash uslubi Reja: 1. Qishloq xo`jaligida innovatsion texnologiyalarning xarajat turlari 2. Qishloq xo`jaligida innovatsion texnologiyalar faoliyatiga bo`lgan xarajatlar samaradorligini baholash 3. Qishloq xo`jaligida innovatsion texnologiyalar faoliyatiga bo`lgan xarajatlarni hisoblash usullari 4. Innovatsiyaon loyihalarning biznes-rejasi va uning tarkibiy tuzilmasi

O`quv maqsadi: Qishloq xo`jaligida innovatsion texnologiyalarning xarajat turlari, xarajatlar samaradorligini baholash, xarajatlarni hisoblash usullari va ilmiy tadqiqot ishlarini moliyalashtirish manbalari o`rganishdan iborat. Tayanch iboralar: Innavatsion faoliyat xarajatlari, ichki va tashqi xarajatlar, indeks, namunalar, xarajatlar, samaradorlik, sof foyda, biznes reja, marketing rejasi, tavakkalchilikni baholash. Qishloq xo`jaligida innovatsion texnologiyalarning xarajat turlari Innovatsiyaviy faoliyatni amalga oshirish ichki va tashqi xarajatlar bilan bog`liq. Ichki xarajatlar (joriy va kapital) moliyalashtirish manbalari bo`yicha taqsimlanadi: ¾ korxonaning o`z shaxsiy mablag`lari; ¾ budjet mablag`lari; ¾ nobudjet jamg`armalarining mablag`lari; ¾ tadbirkorlik sektori tashkilotlarining mablag`lari. Tadqiqot va ishlanmalarga bo`lgan ichki joriy xarajatlar ish turlari va faoliyat sektorlari bo`yicha taqsimlanadi. Ish turlari bo`yicha: ¾ fundamental tadqiqotlar;  amaliy tadqiqotlar;  ishlanmalar. ¾ Faoliyat sektorlari bo`yicha: ¾ davlat; ¾ tadbirkorlik;  oliy ta’lim sektori;  xususiy foydasiz sektor. Innovatsiyaviy faoliyatga bo`lgan xarajatlar samaradorligini baholash uchun, uning natijalarini baholash muammosini hal etish lozim. Innovatsion mahsulotlar, ishlar, xizmatlar hajmi va xarajatlari dinamikasi (2010-2016 yillar)

Innovatsion mahsulotlar, ishlar, xizmatlar hajmi 2016 yilda 10688,2 mlrd. so`mni tashkil qildi. Ushbu ko`rsatkich 2015 yilga nisbatan 1,3 barobar, 2008 yilga nisbatan 8 barobarga ko`paygan. Innovatsiyalarga xarajatlar 2008 yilga nisbatan 5 barobarga ko`paygan bo`lsa, 2015 yilga nisbatan 53 foizga kamaygan

Xarajatlar smetasining umumiy ko`rinishi quyidagicha bo`lishi mumkin (1 - rasm): Loyihani bajarish uchun xarajatlar smetasi ____________________(loyiha nomi)______________________ bajarish muddatlari: ___(boshlanishi)___ _____(tugashi)______ Харажатлар Жами Шу жумл адан 1 йилга Шу жумлада н чораклар бўйича 1 2 3 4 Тўғридан-тўғри харажатлар Иш хақи Иш хақи ажратмалари Материаллар Илмий ишлар учун махсус ускуналар Илмий хизмат сафарлари Четдаги ташкилотлар хизматлари Бошқалар Жами Устама харажатлар, шу жумладан иш хақи Жами харажатлар, шу жумладан иш хақи Жами лойиҳа бўйича - Loyiha rahbari - Bosh buxgalter 1.-rasm. Xarajatlar smetasining umumiy ko`rinishi

Ishlab chiqaruvchilar (savdo tashkilotlari) va xaridorlardagi innovatsiyaviyfaoliyatga bo`lgan xarajatlar samaradorligini farqlash lozim. Qishloq xo`jaligida innovatsion texnologiyalar faoliyatiga bo`lgan xarajatlar samaradorligini baholash Yangi mahsulot turlarini tayyorlash, ularning texnologik jarayonlari va ishlab chiqarishini o`zlashtirish xarajatlari mahsulot tannarxiga kiritilmasligi va tarmoq hamda tarmoqlararo ITTKIlarni va yangi mahsulot turlarini o`zlashtirish bo`yicha tadbirlarni moliyalashtiruvchi nobudjet jamg`armalari hisobiga qoplanishi lozim. ITTKI tarmoq va tarmoqlararo jamg`armalarini yaratish va ulardan foydalanish tartibi O`zbekiston Respublikasi hukumatining tegishli qarorlari bilan belgilanadi. Nobudjet jamg`armalarining mablag`lari yangi turdagi mahsulot, xom-ashyo va materiallarni yaratish, yangi texnologiyalarni ishlab chiqish va qo`llanilayotganlirini takomillashtirish, mahsulot texnik darajasini oshirish, mehnat muhofazasi va texnika havfsizligi ishlari va b. bo`yicha ilmiytadqiqot va tajriba- konstruktorlik ishlarini moliyalashtirishga yo`naltiriladi. Nobudjet jamg`armalaridan olingan mablag`lar o`z maqsadi bo`yicha ishlatilishi shart. Kashfiyotchilik bilan bog`liq xarajatlar quyidagilarni o`z ichiga oladi: • tajriba-sinov ishlarini olib borish xarajatlari; • model va namunalarni yaratish xarajatlari; • ko`rgazmalar, konkurslar va boshqa marketing tadbirlarini amalga oshirish xarajatlari; • mualliflik mukofotlarini to`lash. Yangi texnikani yaratish xarajatlari, tegishli ishlarni boshlash va tugallanish muddatiga ham bog`liq bo`ladi. Shuning uchun ham ITTKI tugagan yilda joriy va oldingi yillar xarajatlari, yangi texnika yaratish uchun sarflangan umumiy xarajatlarni beradi.

Yangi texnikani yaratishga bo`lgan umumiy xarajatlarni (X) bitta namunaga hisoblangan xarajatlarni (Xi) yaratilgan namunalar soniga ko`paytmasi sifatida ko`rsatish mumkin: n Х  ∑ Х i * ni . (7.6) i  1 Omillarning umumiy xarajatlar o ` zgarishiga ta ’ siri tahlilining ayrim usullarini ko ` rsatamiz . Misol-1. bitta namunani ishlab chiqishga bo`lgan xarajatlar bazis yilda 2200 so`mni, joriy yilda 2160 so`mni tashkil etdi. Yaratilgan namunalar soni, tegishli tarzda 200 va 250. Unda: Х 0 = 2 200 * 200 = 440 000 ming so`m Х 1= 2 160 * 250 = 540 000 ming so`m Bunda Х i – sifat ko`rsatkichi, n i – hajm (miqdor) ko`rsatkichi. Ushbu omillar namunalarni yaratish bo`yicha umumiy xarajatlar o`zgarishiga qanday ta’sir etishini aniqlaymiz. Indeks tahlili nazariyasida, sifat ko`rsatkichining o`zgarishi hajm ko`rsatkichining hisob davri darajasida saqlanganidagina ko`rib chiqiladi, hajm ko`rsatkichining o`zgarishi esa – sifat ko`rsatkichi bazis darajada saqlanganda ko`rib chiqiladi. Bizning misolimizda, namunalarni ishlab chiqishga bo`lgan xarajatlar: n I х  Х 1 , ёки I х  . (7.7) Х 0  Х  Х 1  Х 0 , ёки n  Х  ∑ Хi  ni  ∑ Хi 0  ni 0 . i  1 Namunalarni yaratishga bo`lgan umumiy xarajatlar (X = 540 000 - 440 000) 100000 ming so`mga oshgan.

Bitta namunani yaratishga bo`lgan o`rtacha xarajatlar (sifat ko`rsatkichi bir birlikka nisbatan olinadi) 40000 so`mga pasaygan. Ushbu omil ta’siri ostida umumiy xarajatlar quyidagicha o`zgargan: n I х i  , (bitta namunaga bo`lgan xarajatlar indeksi), ∑ Х i 0  ni 0  Х i  ( Х i 1  Х i 0 )  n i 1 . (7.8) Quyidagiga ega bo`lamiz (2 160 - 2 200) * 250 = - 10 000 ming so`m. Yaratilgan namunalar soni (sifat yoki hajm omili har doim qandaydir yig`indini aks ettiradi) 50 taga oshdi. Natijada namunalarni yaratishga bo`lgan umumiy xarajatlar quyidagi tarzda o`zgardi: n I ni  n , (yaratilgan namunalar soni indeksi) (7.9) ∑ Х i 0  ni 0 i  1  ni  Х 0  ( ni 1  ni 0). Keltirilgan misol ma’lumotlari bo`yicha:  ni  2200110000*(250  200)  ming so`m. Shuni ham ta’kidlash lozimki: I х  I х i  Ini .  х   х i   ni . Bizning misolimizda namunalarni yaratishga bo`lgan umumiy xarajatlar bazis yilga nisbatan 100000 ming so`mga oshdi. Ammo bitta namunani yaratishga bo`lgan xarajatlarning 40 ming so`mga kamayishi, umumiy xarajatlarning 10000 ming so`mga pasayishiga olib keladi. Shu bilan birga, yaratilgan namunalar sonining 50 birlikga oshishi, umumiy xarajatlarning 110000 ming so`mga ko`proq bo`lishini belgiladi. Shuning uchun ham, umumiyo`zgarish: Х = (- 10 000) + (110 000) = 100 000 минг сўм .

Bitta namunani yaratish uchun bo`lgan o`rtacha xarajatlarning o`zgarishiga nima sababchi bo`ldi. Buni bilish uchun 1 -jadval ma’lumotlariga murojaat qilamiz. Bitta namunani ishlab chiqarishga bo`lgan o`rtacha xarajatlar indeksi : I х i  Х i 1  2160  0.98 ёки 98%, Х i 0 2200 Bu yerda: X – umumiy o`rtacha, ya’ni xarajatlar 2% yoki 40 ming so`mga kamaygan. Ushbu natijaga muayyan namunani ishlab chiqarish xarajatlari (Xi) va i-turdagi namunalarning umumiy ishlab chiqarilgan namunalardagi ulushi dn  ni ta’sir etishi mumkin edi (1- jadval). ∑ n 1- jadval Namuna yaratish uchun o`rtacha xarajatlarni hisoblash, ming so`m Базис давр Жорий давр Намуналар Ишл аб чиқар илган намун алар сони, n 0 Намунал арни ишлаб чиқаришга бўлган умумий харажатла р, Х 0 Битта намуна ни ишлаб чиқари ш хаража тлари Х Хi 0  0 n 0 Ишлаб чиқарилган намунала р сони, n 1 Намун аларни ишлаб чиқариш га бўлган умумий харажатла р, Х 1 Бит та намун ани ишла б чиқари ш хараж атлар и Х Х i 1  1 n 1 1 120 193 600 1 613 200 351000 1755 2 80 246 400 3 080 50 189 000 3780 Жами 200 440 000 2 200 250 540 000 2 160

Demak, bitta namunani ishlab chiqarish bo`yicha o`rtacha xarajatlarning o`zgarishiga ichki ishlab chiqarish va tuzilmaviy omillar o`z ta’sirini o`tkazadi. Namunalarni ishlab chiqarishga bo`lgan o`rtacha xarajatlarni (Xi) quyidagicha ifodalash mumkin: n Х i  ∑ Х i  d i . (7.10) i  1 Keyinchalik tahlil uchun o`zgaruvchan tarkib ( Iут  Х i 1  ∑ Х i 1  d i 1 ), Хi 0 ∑ Хi 0  di 0 doimiy tarkib ( Iдт  ) va tuzilmaviy siljishlarning ta’siri ) indekslari tizimidan foydalanamiz (2-jadval). i 0 i 1 2-jadval Moliyalashtirish manbalari bo`yicha texnologik, marketing va tashkiliy innovatsiyalarga xarajatlar, mlrd. so`m (2010-2016 yillar ) Кўрсаткичлар Йиллар 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Технологик, маркетинг ва ташкилий инновацияларга харажатлар 264,4 32,6 311,9 4634,2 375,4 5528,3 2571,4 Шу жумладан молиялаштириш манбалари бўйича: Ташкилотнинг ўз маблағлари 184,3 263,2 213,4 2501,5 1381,5 1251,8 1180,0 Хорижий капитал 48,3 24,9 39,9 1228,7 32,3 156,6 314,9 Тижорат банклари кредитлари 30,0 63,7 26,8 533,5 262,5 280,1 15,3 Бошқа маблағлар 1,8 20,9 31,7 370,6 2081,0 3839,7 919,1 ( ∑∑   10 ii туз d Х d Х I

2010 yilda innovatsiyalar asosan tashkilotning o`z mablag`lari hisobidan (69,7 foizi) moliyalashtirilgan. 2014 yildan boshqa mablag`lar hissasi (55,4 foiz) oshgan. 2016 yilda tashkilotning o`z mablag`lari hisobidan moliyalashtirish 2010 yilga nisbatan 6,4 barobar oshgan (3-jadval). 3-jadval Faoliyat turi bo`yicha texnologik, marketing va tashkiliy innovatsiyalarga xarajatlar, mln. so`m Кўрсаткич Йиллар 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Қишлоқ, ўрмон ва балиқ хўжалиги 46,8 34,5 119,7 942,7 3988,2 1841,9 1751,7 8144,3 Qishloq xo`jaligida innovatsion texnologiyalar faoliyatiga bo`lgan xarajatlarni hisoblash usullari O`zgarmas tarkib indeksi ayrim namunalar bo`yicha xarajatlar o`zgarishining umumiy o`rtacha xarajatlar o`zgarishiga ta’sirini ko`rsatadi: I дт   1,133 ёки 113,3%. Hisob davri darajasidagi, bitta namunani ishlab chiqarishga bo`lgan xarajatlarning o`zgarishi umumiy o`rtacha xarajatlarning 254 ming so`mga oshishiga olib kelishi mumkin edi. Ammo, joriy davrda, bitta namunani ishlab chiqarishga bo`lgan yuqori xarajatli namunalarning umumiy hajmdagi ulushi qisqargan. Ishlab chiqarilgan namunalar soni tuzilmasining o`zgarishi, umumiy o`rtacha xarajatlar o`zgarishiga quyidagicha ta’sir etgan: I туз  ∑ Х i 0  di 1 ёки I туз  I ут . ∑ Х i 0  di 1 I дт Bizning misolimizda:

1-jadval Namunalarni yaratishga bo`lgan xarajatlar indekslarini hisoblash Базис давр Жорий давр Ҳисоб кўрсаткичлари Намун алар Битта намунага бўлган ўртача харажатлар, Хi 0 Ишлаб чиқарилган намуналарнин г умумий ҳажмдаги улуши, dni 0 Битта намун ага бўлга н ўртач а хараж атлар, Хi 1 Ишлаб чиқарил -ган намунал арнинг умумий ҳажмдаг и улуши, di1 Хi 0 dn 0 Х i 1 d 1 Х i 0 d 1 1 1613 0,6 1755 0,8 968 1404 1290 2 3080 0,4 3780 0,2 1232 756 616 Жами 2200 1,0 2160 1,0 2200 2160 1906 I туз   0,866 ёки 86,6%. Bu degani, tuzilmaviy siljishlar hisobiga umumiy o`rtacha xarajatlar 294 ming so`mga qisqargan. Shunday qilib, bitta namunani ishlab chiqarishga bo`lgan umumiy o`rtacha xarajatlarning o`zgarishi quyidagiga teng: (+ 254) + (- 294) = - 40 ming so`m. Xaridor, innovatsiyaviy mahsulot xarid qilishi bilan, o`z moddiy-texnika bazasini, ishlab chiqarish va boshqaruv texnologiyasini takomillashtiradi. U innovatsiyaviy mahsulotlarni xarid qilish, ularni tashish, o`zlashtirish va hokazo xarajatlarni o`z bo`yniga oladi. Yangi (innovatsiyaviy) mahsulotlardan foydalanishga bo`lgan xarajatlar samaradorligini, quyidagi ko`rsatkichlarni tahlil qilgan holda boshqarish mumkin: ¾ innovatsiyalarni o`zlashtirish xarajatlari; ¾ mahsulotni ishlab chiqarish va sotishga bo`lgan umumiy xarajatlar;

¾ innovatsiyalarni qo`llagan holda ishlab chiqarilgan mahsulotni sotishdan olingan tushum; ¾ innovatsiyalarni qo`llagan holda ishlab chiqarilgan mahsulotni sotishdan olingan foyda; ¾ barcha mahsulotni sotishdan olingan tushum; ¾ nomoddiy aktivlar qiymati (davr uchun o`rtacha); ¾ asosiy fondlarning qiymati (davr uchun o`rtacha); ¾ sof foyda; ¾ xodimlarning o`rtacha ro`yxat bo`yicha soni. Yuqorida keltirilgan ko`rsatkichlar, omilli indeks tahlilini amalga oshirish uchun – o`zaro bog`liq omillar tizimini barpo etishga yordam beradi: ¾ savdo hajmining bir birligiga bo`lgan xarajatlar;  mahsulotni sotishdan olingan foyda;  sof foyda. Quyidagi shartli belgilashlarni kiritamiz: X – sotilgan mahsulotni ishlab chiqarish xarajatlari; OT – butun mahsulotni sotishdan olingan tushum; IO`X – innovatsiyalarni o`zlashtirish xarajatlari; IMT – innovatsiyalarni qo`llagan holda ishlab chiqarilgan mahsulotlarni sotishdan olingan tushum; MF – mahsulotni sotishdan olingan foyda; YAMF – yangi mahsulotni sotishdan olingan foyda; NA – nomoddiy aktivlar qiymati; NA/AF – nomoddiy aktivlar va asosiy fondlar nisbati koeffitsiyenti; X/OT – savdo hajmining bir birligiga to`g`ri keladigan xarajatlar; SF – sof foyda. Innovatsiyalarni o`zlashtirishga bo`lgan xarajatlarning samaradorligi quyidagilarda namoyon bo`ladi: ¾ mahsulot tannarxining pasayishi; ¾ mehnatning fond bilan qurollanishining o`sishi; ¾ mehnat unumdorligining o`sishi;

¾ mahsulotni sotish hajmining oshishi; ¾ sotuvlar rentabelligi va boshqa ishlab chiqarish hamda moliyaviy ko`rsatkichlarning o`sishi. Innovatsiyalarni o`zlashtirishning mahsulot tannarxiga ta’sirini tahlil etish uchun, natijaviy ko`rsatkichi sifatida savdo hajmining bir birligiga to`g`ri keladigan xarajatlar (Z/VR) ni olamiz. Innovatsiyalarni o`zlashtirish xarajatlarining savdo hajmining bir birligiga ta’sirini tahlil etish imkoniyatini quyidagi model beradi: Х  ИУХ  Х  ИМТ , (12.3) OT IMT IUX OT Bu yerda: ИУХ innovatsiyalarni o`zlashtirish xarajatlarining, ularni IMT qo`llagan holda ishlab chiqarilgan mahsulot birligiga nisbati; Х xarajatlarni, mahsulot tannarxiga kiritiladigan IUX boshqa xarajatlar hisobiga oshishi koeffitsiyenti; ИМТ Yangi mahsulotdan tushgan tushumning, umumiy OT tushumdagi ulushi. Innovatsiyalarni o`zlashtirish uchun bilim, tajriba va boshqa nomoddiy aktivlar zarur. Yangi texnika yoki texnologiyani qo`llagan holda ishlab chiqarilgan mahsulotni sotishdan olingan foydaning, nomoddiy aktivlarning o`rtacha yillik qiymatiga ta’siri, nomoddiy aktivlar rentabelligini tavsiflaydi: R HA  ЯМФ (7.12) НА Bu yerda: R НА – innovatsiyalarni o`zlashtirishdagi nomoddiy aktivlar rentabelligi. Nomoddiy aktivlar rentabelligining mahsulot sotishdan olinadigan foydaga ta’sirini, quyidagi model aks ettiradi: МФ  ЯМФ  НА  ИМТ  МФ  ОТ , (12.4) НА ИМТ ОТ ЯМФ

Bu yerda : НА sotilgan mahsulot tushumi bir birligiga to`g`ri IMT keladigan nomoddiy aktivlarga bo`lgan ehtiyoj; МФ butun mahsulotni sotishdan olinadigan foydani YAMF oshirish koeffitsiyenti. Nomoddiy aktivlar qiymatini xodimlarning o`rtacha ro`yxat bo`yicha soni bilan solishtirgan holda, «nomoddiy aktivlar bilan qurollanish» ko`rsatkichiga ega bo`lamiz. Asosiy fondlar qiymatining xodimlar soniga nisbati fond bilan qurollanishning an’anaviy ko`rsatkichidir. Nomoddiy aktivlar va asosiy fondlar bilan qurollanish ko`rsatkichlarining o`zaro aloqasini quyidagi model aks ettiradi: Ф  НА * Ф , (12.5) N N НА Bu yerda: F Fond bilan qurollanish (bitta ishchiga to`g`ri keladigan N asosiy fondlar qiymati); NA ishchilarning nomoddiy aktivlar bilan N qurollanganligi; N – xodimlarning o`rtacha ro`yxat bo`yicha soni; F asosiy fondlar va nomoddiy aktivlar nisbati NA koeffitsiyenti; Xodimlar ishi samaradorligining ko`rsatkichi bo`lib, bitta ishlayotgan ishchiga to`g`ri keladigan savdo tushumi ( §OT ) ko`rsatkichi N xizmat qiladi. Xodimlar ishi samaradorligiga nomoddiy aktivlar va asosiy fondlar bilan qurollanishning ta’sirini baholashga (12.5) model imkoniyat yaratadi: ОТ  НА  Ф ОТ , (12.6)  N N НА Ф Bu yerda: ОТ - asosiy fondlar qiymatining bir birligiga to`g`ri N keladigan savdo tushumi. (7.16) model esa omillarning foyda o`zgarishiga ta’sirini aks ettiradi:

СФ  СФ  ОТ  НА  Ф , (12.7) ОТ НА Ф Bu yerda: СФ - mahsulot yoki sotuvlar rentabelligi; ОТ ОТ - nomoddiy aktivlarning aylanish koeffitsiyenti; НА НА - nomoddiy aktivlar va asosiy fondlar qiymatining Ф nisbati koeffitsiyenti; Ф - asosiy fondlarning o`rtacha yillik qiymati. Yuqorida keltirilgan modellarda, natijaviy ko`rsatkichga omillar ta’sirini baholash uchun, o`zaro bog`liq omilli indekslardan foydalanamiz va ularni qo`llash uslubiyotini model misolida ko`rsatib o`tamiz. O`zaro bog`liq omilli indekslar uslubini qo`llashni namoyon etishdan oldin, ularni barpo etilishiga to`xtalib o`tish maqsadga muvofiq hisoblanadi. O`zaro bog`liq omilli indekslar uslubining mohiyati shundaki, har bir omilning natijaviy ko`rsatkichga ta’siri boshqa omillar bilan bog`liq bo`lgan holda ko`rib chiqiladi. Masalan, uch omilli model berilgan bo`lsin (undagi omillarni shartli tarzda «a», «b», «v» deb belgilaymiz). u = a * b * v. Natijaviy ko`rsatkich indeks и (I y ): I y  а б в 1 * * 1 1 . а 0* * б в 0 0 Natijaviy ko`rsatkichning absolyut o`zgarishi kasr sur’ati va mahrajining ayirmasiga teng : у а 1 * б 1 * в 1 - а 0 * б 0 * в 0 = Keyinchalik fikrlar quyidagicha: 1. «a» omilining natijaviy ko`rsatkichga ta’sirini baholaymiz. «a» omilning o`zgarishi «b» va «v» omillari bilan o`zaro aloqada amalga oshadi, ya’ni : Iа  а б в 1* *1 1 , а б в0* * 1 а = (а 1 - a 0 ) * б 1 * в 1 . .

1 2. Har bir keyingi omilli indeksni barpo etishda, o`rganilgan omil hisobga olinmaydi. Shu tarzda «b» omil indeksini barpo etishda quyidagiga ega bo`lamiz: 3. Demak, Iв  а б в 0* *0 1 , а б в0* * 0 0 в 0 * б 0 * (в 1 - в 0 ) = a Indekslar o`zaro aloqasi Iy  I I Iа* * б в . Omillar ta’sirini hisobga olgan holdagi, natijaviy ko`rsatkichning umumiy o`zgarishi : y қ a + + б O`zaro bog`liq omilli indekslar nazariyasi bilan yanada batafsilroq qilib, indeks uslubiyoti bo`yicha maxsus adabiyotlarda tanishish mumkin. (7.16) modelga qaytamiz (hisob-kitoblar uchun boshlang`ich ma’lumotlar 5- jadvalda keltirilgan). Sof foyda o`zgarishi indeksi I П   П 1 а б в г 1* 1* 1* 1* д 1  12090  1003, ёки 100,3%. П 0 а б в г 0* 0 * 0 * 0 * д 0 12050 Foyda 0,3 %ga oshgan, absolyut ifodada bu sur’at va mahrajning ayirmasiga teng bo`ladi : P = 12090 – 12050= 40 mln. so`m § Mahsulot rentabelligi indeksi («a» omil): Iа  а б в г 1* 1 * 1 * 1 *д 1 . а б в г0* 1 * 1 * 1 *д 1 Bizning misolimizda 1,043 yoki 104,3%. Keyingi hisob-kitoblarni soddalashtirish uchun quyidagi algoritmdan foydalanamiz: а а 1 - a 0 ) * б 1 * в 1 * г 1 * д 1 = (Iб  а б в 0* *1 1 , а б в0* * 0 1 б 0 * (б 1 - б 0 ) * в 1 = a . . .

Va quyidagiga ega bo`lamiz: (0,27) * 2,26 * 0,31 * 0,465 * 26 000= 2 286,97. Nomoddiy aktivlar rentabelligi indeksi («b» omil): I б  а б в г 0* * * * 1 1 1 д 1 . а б в г0* * * * 0 1 1 д 1 б = a 0 * (б 1 - б 0 ) * в 1 * г 1 * д 1 = 0,625 * (0,22) * 0,31 * 0,465 * 26 000 = 515,33 2 -jadval Korxona faoliyatining ikki yillik ko`rsatkichlari (taqqoslama narxlarda, mln. so`m) Ko`rsatkichlar Bazis yil Joriy yil 1 Sotishdan tushum (++S va aksizlarsiz) 16 365 18 548 2 Asosiy fondlarning o`rtacha yillik qiymati 25 000 26 000 3 Nomoddiy aktivlarning o`rtacha yillik qiymati 8 000 8 200 4 Sof foyda 10 200 11 87 2-jadval ma’lumotlari bo`yicha rentabellik, asosiy fondlardan va nomoddiy aktivlardan foydalanish ko`rsatkichlarini hisoblaymiz. Shunday qilib, sof foyda o`zgarishi indeksi (natijaviy ko`rsatkich) IП  а б в г 1 * 1 * 1 * 1 *д 1  1165, ёки +16,5%. а б в г0* 0 * 0 * 0 *д 0 Absolyut o`zgarish esa СФ қ +1 67 млн. сўм Mahsulot rentabelligi indeksi («a» omil): Iа  а б в г 1* 1* 1* 1  1043, . а0*б в г1* 1 * 1 а = ( а 1 - a 0 ) * б 1 * в 1 * г 1 = (+0,027) * 2,26 * 0,31 * 26 000 = 491,82. Nomoddiy aktivlar rentabelligi indeksi («b» omil): Iб  а б в г 0* 1* 1* 1  1108, а0*б в г0* 1 * 1 б = a 0 * (б 1 - б 0 ) * в 1 * г 1 = 0,625 * (+0,22) * 0,31 * 26 000 = 1 108,25. .

Nomoddiy aktivlar va asosiy fondlar nisbati koeffitsiyenti indeksi («v» omil): Iв  а б в г 0* 0* 1* 1  0 969, а0*б в г0* 0 * 1 в = a 0 * б 0 * (в 1 - в 0 ) * г 1 = 0,625 * 2,04 * (-0,01) * 26 000 = - 331,5 Asosiy fondlarning o ` rtacha yillik qiymati indeksi (« g » omil ): Iг  а б в г 0* 0* 0* 1  1040, а б в г0* 0 * 0 * 0 г = a 0 * б 0 * в 0 * (г 1 - г 0 ) = 0,625 * 2,04 * 0,34 * 1 000 = 408. 3- jadval Mahsulot, asosiy fondlar va nomoddiy aktivlar rentabelligi ko`rsatkichlari Ko`rsatkichlar Shartli belgila sh Bazis yil Jori y yil Absolyu t o`zgari sh Dinamik a koeffits iyenti 1 Mahsulot rentabelligi (so`m/so`m) a 0,625 0,652 +0,027 1,043 2 Nomoddmy aktivlar rentabelligi b 2,04 2,26 +0,22 1,108 3 Nomoddiy aktivlar va asosiy fondlar nisbati koeffitsiyenti v 0,32 0,31 -0,01 0,969 4 Asosiy fondlar rentabelligi Rf q a * b * v 5 Asosiy fondlarning o`rtacha yillik qiymati, mln. so`m. g 25 000 26 000 +1 000 1,040 6 Sof foyda, mln. so`m P q a*b*v*g 10 200 11 87 + 1 67 1,165 So`nggi natijalar: I y = 1,043 * 1,108 * 0,969 * 1,040 = 1,165 ( табл . 12.3.3., grafa 4).

y = 498,82 + 1 108,25 - 331,5 + 408 = + 1 673,6, Innovatsiyaviy faoliyat natijalari konkret buyumlashgan yoki buyumlashmagan shaklga ega bo`lishi mumkin. Innovatsiyalarni, yangiliklarni yaratuvchilar ularga bo`lgan mualliflik va unga bog`liq huquqlarga ega bo`ladi. «Intellektual mulk» tushunchasi ham shu bilan bog`liq. Intelektual mulk obyektlari daromad keltirishi mumkin va nomoddiy aktivlar tarkibiga kiritiladi. Kashfiyotlarning muhofaza hujjatlari bo`lib patentlar, mualliflik huquqlari xizmat qiladi. Mahsulotni induviduallashtirish vositasi sifatida tovar belgisini ta’kidlash mumkin. Innovatsiyaviy faoliyatning moddiy natijalari sifatida o`zlashtirilgan va yaratilgan mashinalar, uskunalar, avtomatlashtirish vositalari xizmat qilishi mumkin. Texnologiyalar bozoriga chiqish innovatsiyaviy faoliyatning samaradorligi to`g`risida dalolat beradi. Innovatsiyaon loyihalarning biznes-rejasi va uning tarkibiy tuzilmasi Hozirgi kunda biznes-rejaning ko`pgina konsepsiyalari mavjud. Quyida jahon xo`jalik amaliyotida eng ko`p foydalanadigan biznes-rejalar tuzilmasi keltirilgan. Biznes-rejaning xalqaro shakli (YUNIDO, BMTning sanoatni rivojlantirish bo`limi tomonidan ishlab chiqilgan) Taklif etilayotgan loyiha g`oyasi (mohiyati): Umumiy boshlang`ich ma’lumotlar va sharoitlar, yangi tovar namunasining ta’rifi, tadbirkorlik faoliyati tajribasini baholash, mahsulot sotiladigan bozorlarni baholash,.yangi tovar iste’molchilarining ta’rifi, raqobatdoshlarni baholash, raqobatdoshlarga nisbatan o`z kuchli va ojiz tomonlarini baholash, marketing rejasi, marketing maqsadlari, marketing strategiyasi, marketing rejasining moliyaviy ta’minlanishi, ishlab chiqarish rejasi, yangi tovar ishlab chiqaruvchi talab qilinadigan ishlab chiqarish quvvatlari va ularning mavjudligi,ishlab

chiqarishning moddiy omillari va ishlab chiqarish jarayonini ta’riflash. Tashkiliy reja: Korxona tashkiliy-huquqiy shakli, korxona tashkiliy tuzilmasi, majburiyatlarning taqsimlanishi, hamkorlar to`g`risida axborot, biznes tashqi muhitining ta’rifi, korxona mehnat resurslari, boshqaruv tarkibi a’zolari to`g`risida ma’lumotlar, moliyaviy reja, daromad va xarajatlar rejasi. Pul tushumlari va to`lovlari rejasi: Korxona aktiv va passivlarining qo`shma balansi, zararsizlikka erishish grafigi, moliyalashtirish strategiyasi (mablag`lar manbalari va ularni sarflash), tavakkalchilikni baholash va sug`urta. Germaniyaning namunaviy biznes-rejasi Umumiy tarzda korxonani ta’riflash: Korxonaning oldingi faoliyati? korxona kelajagi, mulkchilik munosabatlari va shartnomalar, korxonaning asosiy pozitsiyalari va tashkiliy shakli, korxonaning asosiy pozitsiyasi – maqsadini ifodalash, korxonaning tuzilmaviy tashkil etilishi, kadrlar tuzilmasi, mahsulot va xizmatlar, mahsulot va xizmatlarning ta’rifi, mahsulot va xizmatlarning raqobat varaqasi. Mahsulot va xizmatlarning hajmi: Mahsulot va xizmatlar rivojlanishiga investorlarning munosabati, ishlab chiqarishni tashkil etishda yuridik yordam (patentlar), faoliyat yuritishga ruxsatnoma, bozor tahlili va sotuvlar prognozi, mahsulot va xizmatlar bozorlarining umumiy ta’rifi, bozor (mintaqaviy, tarmoq) segmentlashuvining ta’rifi, aylanma vositalarning boshlang`ich hisob-kitoblari, mahsulot raqobatbardoshligining tahlili. Sotuv: Mahsulot va xizmatlarni sotish strategiyasi, mahsulot va xizmatlarning narx strategiyasi, mahsulot va xizmatlar savdosini tashkil etish, savdo hajmini oshirish bo`yicha tadbirlar, savdo sohasida xodimlardan foydalanish va savdo xarajatlari. Ishlab chiqarish:

Mahsulot va xizmatlarni ishlab chiqarish strategiyasi, mahsulot va xizmatlarni ishlab chiqarish uslublari, mashina va uskunalar, ishlab chiqarishda xodimlardan foydalanish va ishlab chiqarish quvvatlari. Materiallarni xarid qilish: Moliyalashtirishni rejalashtirish, moliyalashtirishni rejalashtirish asoslari, likvidlikni rejalashtirish, likvidlikni rejalashtirishning maqsadi va mazmuni. Daromad va xarajatlar balansi: Daromadlar va xarajatlar balansining maqsadi va mazmuni, balanslar, balansning maqsadi va mazmuni, ko`rsatkichlar tahlili, shaxsiy kapital ulushi va likvidlik. Cash flow (naqd pul oqimi): Aylanma vositalar rentabelligi, shaxsiy kapital rentabelligi, investitsiyalar, moliyalashtirish, kapitalga bo`lgan ehtiyoj va undan foydalanish, moliyalashtirish vositalari va o`tmishdagi moliyalashtirish. AQShning namunaviy biznes-rejasi: A) korxona nomi va manzili B) ta’sischilar ismi-sharifi va manzili V) taklif etilayotgan loyiha mohiyati G) loyiha qiymati (moliyalashtirish manbalari ham ko`rsatilishi mumkin) D) loyiha maxfiyligi darajasi Loyihaning asosiy mohiyati va taxminiy qiymatini titul varaqasida aks ettirish tavsiya qilinadi, bunday ma’lumotga ega bo`lgan holda, investorlar butun rejani o`qimasdan turib uning mohiyatini anglashlari mumkin. Tarmoqdagi umumiy vaziyat tahlili: A. joriy vaziyat va uni rivojlanish tendensiyalariSo`nggi yangiliklar to`g`risida ma’lumot berish tavsiya qilinadi. B. Potensial raqobatdoshlar (ularning kuchli va ojiz tomonlarini, hamda mazkur loyihaga ta’sir etish darajasi) V. Potensial iste’molchilar Mazkur bo`limning namunaviy savollari: Tarmoq bo`yicha so`nggi 5 yildagi savdo dinamikasi qanday? Tarmoq bo`yicha qanday o`sish sur’atlari kutilmoqda? Oxirgi 3 yil davomida tarmoqda paydo bo`lgan yangi korxonalar soni? So`nggi vaqtda tarmoqda paydo bo`lgan yangi mahsulot turlari? Potensial raqobatdoshlar: ular kimlar? Nima hisobiga

oldinga chiqish mumkin? Raqobatdoshlarning ahvoli qanday: ular savdosining dinamikasi qanday? Raqobatdoshlarning kuchli va ojiz tomonlari nimada? Potensial iste’molchilar: ular kimlar? Sizning mahsulotingiz iste’molchilari doirasi, raqobatdosh korxona iste’molchilari doirasidan farq qiladimi? Taklif etilayotgan loyiha mohiyati: A) Mahsulotlar B) Xizmatlar V) Ofis xonalari va jihozlari G) Ma’muriy va ishlab chiqarish personali D) Tadbirkor va uning hamkorlari to`g`risida ma’lumot Mazkur bo`limning namunaviy savollari: Qaysi mahsulot (xizmat) yoki tovarni ishlab chiqarish nazarda tutilgan? Taklif etilayotgan loyiha to`g`risida umumiy ma’lumot bering (patent, savdo belgisi agarda mavjud bo`lsa)? Korxona qayerda joylashadi? Xona ta’mirga muhtojmi? Ta’mirlash ishlarining taxminiy qiymati qancha? Bu shaxsiy xonangizmi yoki uni ijaraga olish rejalashtirilganmi? Ushbu xona va uni joylashishi qulaymi? Qaysi mutaxassislikka ega bo`lgan ishchilar lozim? Ofis uchun qanday uskunalar lozim? Ushbu uskunalarni ijaraga olish mumkinmi? Sizning tadbirkorlik tajribangiz bormi? Sizning boshqaruv ishdagi tajribangiz bormi? O`z xaqingizda ma’lumot bering: yoshingiz, ma’lumotingiz, qiziqishlaringiz va h. Nimaga Siz tadbirkor bo`lishga qaror qildingiz? Sizning muvoffaqiyatga ishonchingiz nimaga asoslangan? Yangi mahsulotni ishlab chiqish qaysi bosqichda turibdi? Ishlab chiqarish rejasi: A) ishlab chiqarish jarayonining ta’rifi, qaysi operatsiyalarni boshqa korxonalar (subpodryadchik) zimmasiga yuklash nazarda tutilgan. B) ishlab chiqarish xonalari V) mashina va uskunalar G) xom-ashyo yetkazib beruvchilar Mazkur bo`limning namunaviy savollari:

Butun ishlab chiqarish jarayonini to`liq ta’riflab berish, boshqa korxonalarga buyuriladigan ishlar ro`yxatini keltirish, ishlarning bir qismini bajaradigan korxonalar nomi va manzili, nimaga aynan shu korxonalar tanlanganini tushuntirib berish, shartnomalar nusxasini keltirish va ishlab chiqarish oqimlari sxemasish ishlab chiqish. Tashkiliy reja: A) Mulkchilik shakli. B) Hamkorlar yoki asosiy paychilar to`g`risida ma’lumot. V) Hamkor (paychi)larning mas’uliyat darajasi. G) Korxona boshqaruvi a’zolari to`g`risida ma’lumot. D) Tashkiliy tuzilma, ishlarning taqsimlanishi. Mazkur bo`limning namunaviy savollari: Tashkil etilayotgan korxonaning mulkchilik shakli va unga asosan asosiy ta’sischilar va ularning ulushlari to`g`risida axborot berish, boshqaruv a’zolarini sanab o`tish (ismi-sharifi, manzili, qisqa biografiyasi), moliyaviy hujjatlarga kim imzo chekish huquqiga ega? Boshqaruv a’zolari o`rtasida vazifalar qanday taqsimlangan? Boshqaruv a’zolarining oylik ish xaqi qanday? Mukofotlar va qo`shimchalar to`lash nazarda tutilganmi? Tavakkalchilikni baholash: A) Korxonaning ojiz tomonlari nimalardan iborat. B) Yangi texnologiyalarni paydo bo`lish ehtimoli. V) Muqobil (alternativ) strategiyalar. Raqobatdoshlar, marketing va ishlab chiqarish siyosatidagi noto`g`ri hisob- kitoblar, boshqaruv kadrlarini tanlashdagi xatolar bularning barchasi havf tug`dirishi mumkin. Shuningdek, texnologik taraqqiyot har qanday yangilikni bir zumda tarixga aylantirishi mumkin. Bunday xavflar bo`lmagan taqdirda ham, «ular to`g`risida o`ylamaslik mumkin» degan fikrni asoslab berish lozim. Ushbu omillarning bittasi xavf tug`dirgan holatdagi korxona strategiyasini oldindan ishlab chiqish foydali. Muqobil dastur va strategiyalarning mavjudligi,

investorga, tadbirkor mumkin bo`lgan qiyinchiliklar to`g`risida habardorligi va ularga oldindan tayyorligi to`g`risida dalolat beradi. Moliyaviy reja: A) Kamida uch yillik daromad va xarajatlar rejasi (birinchi yil oylar bo`yicha taqsimlangan holda). Ushbu rejaga kutilayotgan savdo hajmi, sotilgan tovarlar tannarxi va turli xil xarajatlar kiritiladi. Daromad solig`i stavkalarini bilgan holda, korxonaning soliqlardan keyingi sof foydasini hisoblash mumkin. B) Uch yillik pul tushumlari va to`lovlar rejasi (birinchi yil oylar bo`yicha taqsimlangan holda). V) Balans rejasi. Bu yerda korxona aktiv va passivlarini, tadbirkor tomonidan rivojlanish uchun kiritilgan mablag`larni va taqsimlanmagan daromadni aks ettirish lozim. G) O`zini-o`zi qoplash nuqtasi (xarajat va daromadlar birbiriga teng holat). D) Mablag` manbalari va ularning sarflanishi. Potensial investor nuqtai nazaridan moliyaviy reja ayniqsa muhim ahamiyat kasb etadi, chunki u yangi korxonaning investitsiyaviy ehtiyojlarini asoslaydi va iqtisodiy nuqtai nazardan loyihani amalga oshirish qanchalik foydaliligi to`g`risida fikr yuritish imkonini beradi. Rossiya Federatsiyasida qo`llaniladigan biznes-reja namunasi: - korxona nomi va manzili; korxona boshlig`i; - ismi-sharifi va telefoni; - loyiha mohiyati (3-5 qator); - qurilish tavsifi; - smeta bo`yicha loyiha qiymati; - qurilish yillari; - loyihani moliyalashtirish (foizlarda): a) o`z mablag`lari; b) qarz mablag`lari (alohida-mahalliy va chet el); - loyihani qoplanish muddati, davlat ekspertizalarining xulosasi, tijorat siri to`g`risida axborot, rezyume yoki loyihaning kirish qismi, loyiha maqsadlari va loyiha mohiyati, mahsulot (xizmat) ustunliklari; mahsulotdan kutilayotgan talab, muvoffaqiyatning asosiy omillari, kutilayotgan mahsulot eksporti yoki importni o`rnini bosish, talab qilinayotgan investitsiyalar, qarz mablag`larini qaytarish muddati, ijtimoiy masalalarni yechish (yangi ish joylarini yaratish, yo`llar va

umumiy foydalanish kommunikatsiyalarini o`tkazish, uy-joy fondini kengaytirish, nogironlar mehnatidan foydalanish va h.) ishga tushirish va quvvatlarni o`zlashtirish muddat. - Tarmoqdagi vaziyat tahlili: (bo`limning vazifasi: tarmoqni tavsiflash – rivojlanayotgan, barqaror, tushkunlikda). • mintaqa va mamlakatdagi umumiy ehtiyoj va mahsulot ishlab chiqarish hajmi; • mintaqa va mamlakatda mahsulot ishlab chiqarish bo`yicha korxonaning kutilayotgan ulushi; • potensial raqobatdoshlar, ularning kuchli va ojiz tomonlari; • so`nggi 3 yil davomida mahsulotning qanday va qaysi analoglari paydo bo`ldi. Ishlab chiqarish rejasi: (bo`limning vazifasi: tanlangan ishlab chiqarish jarayonini asoslash va uning iqtisodiy ko`rsatkichlarini aniqlash) • ishlab chiqarishni tashkil etishga bo`lgan maxsus talablar; • asosiy uskunalar tarkibi, yetkazib beruvchilari, yetkazish shartlari (ijara, xarid), qiymati; • xom-ashyo va materiallar, yetkazib beruvchilar va o`rtacha narxlar; • xom-ashyo va materiallar bilan ta’minlashning muqobil manbalari; • amortizatsiya shakllari va me’yorlari; • ishlab chiqarilishi mo`ljallangan mahsulot tannarxi; • kapital qo`yilmalar tuzilmasi (qurilish-montaj ishlari, uskunalar xarajatlari, boshqa xarajatlar); • ekologik va texnik havfsizlikni ta’minlash. Marketing rejasi: (bo`lim vazifasi: tovarni sotish qiyinchiliklarga olib kelmasligini asoslash) • so`nggi iste’molchilar; • korxona monopolistmi?

• talab turi (tekis yoki mavsumiy); • raqobat va raqobatdoshlar tavsifi; • mahsulotning qaysi xususiyatlari yoki qo`shimcha xizmatlari uni, raqobatdoshlarga nisbatan, ustuvorligini belgilaydi? • patentlash (tovarni ichki va tashqi bozorlarda himoyalash, korxona huquqlarini buzmagan holda raqobatdoshlar tomonidan xuddi shunday mahsulot ishlab chiqarish imkoniyati); • texnologik o`zgarishlarning mahsulot tannarxiga ta’siri; • savdo xarajatlari; • mahsulot (xizmatlarni) sotish bilan bog`liq kapital xarajatlar; • raqobatdoshlarning qanday hatti-harakatlaridan qo`rqish lozim va ularga javob qaytarish strategiyasi? • mahsulot narxini asoslash; • savdoni tashkil etish (savdo jarayoniga jalb qilinadigan korxonalarni ko`rsatgan holda, savdo tizimini ta’riflash); • sotishdan keyingi xizmat ko`rsatish; • reklamani tashkil etish va reklama xarajatlari hajmi. Tashkiliy reja: • korxonaning tashkiliy-huquqiy shakli (hamkorlik shakli, ta’sischilar va ularning ulushlari); • aksiyalar (qancha chiqarilgan va yana qancha chiqarish ko`zda tutilgan); • boshqaruv tarkibi, qisqa biografik ma’lumotnomalar; • moliyaviy hujjatlarga imzo chekish huquqiga kim ega? • boshqaruv tarkibi a’zolari o`rtasida vazifalarning taqsimlanishi; • loyihani mahalliy ma’muriyat tomonidan qo`llabquvvatlanishi. Moliyaviy reja: • investitsiyalar hajmi;

• manbalar va davrlar bo`yicha loyihani moliyalashtirish hajmi; • kreditlarni taqdim etish shartlari; • pul oqimlarining harakati; • daromad va xarajatlarning prognoz balansi; • loyiha samaradorligi ko`rsatkichlari (qoplanish muddati, samaradorlikning ichki koeffitsiyenti va b.); • balans tuzilmasini baholash (joriy likvidlik, o`z mablag`lari bilan ta’minlanishi va h.k).

Adabiyotlar: 1. Karimov I.A.O`zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo`lida. – T.: O`zbekiston, 1995, 273 bet. 2. Karimov I.A. Qishloq xo`jaligi taraqqiyoti-to`kin hayot manbai.– T.: O`zbekiston, 1998, 22 bet. 3. Karimov I.A. Iqtisodiyotni erkinlashtirish va islohotlarni chuqurlashtirish eng muhim vazifa. – T.: O`zbekiston, 2000 yil. 4. Karimov I.A. O`zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida. – T.: O`zbekiston, 2011, 125 bet. 5. Karimov I.A. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O`zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo`llari va choralari. – T.: O`zbekiston, 2009, 56 bet. 6. Karimov I.A. Bosh maqsadimiz–mavjud qiyinchiliklarga qaramasdan, olib borayotgan islohotlarni, iqtisodiyotimizda tarkibiy o`zgarishlarni izchil davom ettirish, xususiy mulkchilik, kichik biznes va tadbirkorlikka yanada keng yo`l ochib berish hisobidan oldinga yurishdir. Halq so`zi, 2016 yil 16 yanvar. 7. Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo`lishi kerak, Xalq so`zi, 2017yil, 16 yanvar. 8. Mirziyoyev Sh.M. Rizq-ro`zimiz bunyodkori bo`lgan qishloq xo`jaligi xodimlari mehnatini ulug`lash, soha rivojini yangi bosqichga ko`tarish – asosiy vazifamizdir, Xalq so`zi, 10.12.2017 yil 9. Mirziyoyev Sh.M. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi, Xalq so`zi, 22.12.2017 yil

Похожие

Qishloq xo`jaligida innovatsion texnologiyalar marketingi

Qishloq xo`jaligida innovatsion faoliyatini yuksak zamonaviy texnologiyalarga asoslangan holda jadal rivojlantirish

Qishloq xo`jaligida innovatsion texnologiyalarning iqtisodiy samaradorligi

Qishloq xo`jaligida venchur shaklidagi innovatsion biznes

Qishloq xo`jaligida innovatsion faoliyatni boshqarishni takomillashtirilish