Қовурма (мезга) тайёрлаш - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Қовурма (мезга) тайёрлаш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

85 KB

Қ овурма (мезга) тайёрлаш Режа: 1. Иссиқлик таъсири 2. Буғни нг таъсири 3. Янчилмани намлаш ва қиздириш жараёнидаги биокимёвий ўзгаришлар 4. Мезга хоссасига асосий талаблар 5. Мезгани тайёрлаш технологияси

Мой янчилмани (мятка) устки қисмида юпқа қобиқ, пўстлоқ ҳолида бўлади. Мой бу ерда молекулаларнинг ўзаро таъсир кучи ҳисобига ушланиб туради. Шу кучларни таъсирини пасайтириш учун янчилмани намланади, ундан мақсад шуки янчилмадан энг кўп ёғ олишдир. Янчилмани намлаш ҳам иссиқлик билан қайта ишлаганда янчилмани ва ундаги ёғ моддаларини физик кимёвий хоссаси ўзгаради натижада max миқдорда ёғ олинади. Намлаш ва иссиқлик билан қайта ишлаш жараёни муҳим агрегат ускуналарда амалга оширилади, намловчи шнек, қосқонли қозонлардир. Шу жараёндан кейинги маҳсулот қовурма деб аталади. Ишлаб чиқаришда қуйидагича ифодаланади. Намли ва қуруқ қовуриш. 1. 2 босқичда олиб борилади. 1-чи босқичда янчилма намланиб пар ёрдамида қиздирилади. 2-чи босқичда намланган янчилма қуритилади, яъни шундай шароит яратилиш керакки, уни намлиги ва харорати технология бўйича оптимал бўлиши керак. Қовуришни 1-босқичи намловчи шнекда амалга оширилади. Агар янчилмани намлаш жараёнида хохламаган холда кимёвий ва биокимёвий жараён кетса, у холда қуруқ қовуриш талаб қилинади. Янчилмани намлаш ва иссиқлик билан қайта ишлаш жараёни хар хил ёғли уруғлар нави учун хар хил шароитда олиб борилади. Ундан ташқари бир хил янчилмани қайта ишланаётганда, уни қайси мақсадда дастлабки пресслаб мой олиш, тугал пресслаб мой олиш, экстракциялаш ёғ олишига қараб хар хил шароитда қовурилади. Маълумки, мойли маҳсулот таркибида мой заррачалари 2 ҳолатда ушлаб турилади: 1.Заррача устидаги юпқа мой қавати бу қисм мойни эркин мой деб атаймиз.2.Ҳолатдаги мой эса, парчаланмаган ёки янчилмаган ички хўжайралар ичидаги ёки қисман янчилган хўжайралар ичидаги мой бўлиб, бу турдаги мойни боғланган мой дейилади.

Иккала турдаги мой қисмлари заррачанинг хох устки қаватида хох ички қаватида бўлишдан қатъий назар ёғ молекулалари ва қаттиқ заррача юзаси ўртасида ўзаро молекуляр тортиш кучлари доимо намойиш бўлади. Бунинг устига парчаланмаган хўжайралар ичидаги мой эса кўшимча равишда капиляр кучлари ёрдамида янада қаттиқроқ ушлаб туради. Шу туфайли ҳосил қилинган янчилмадан тўғридан-тўғри пресслаш усули билан мойни ажратиб олиш нихоятда мушкулдир. Шунинг учун қаттиқ заррача ва мой молекулалари ўртасидаги тортишиш кучини камайтириш учун маҳсулотни пресслашдан олдин сув ва иссиқлик ёрдамида қовурилади ва ҳосил бўлган маҳсулотни мезга яъни қовурма деб атаймиз. Ушбу жараённи эса қовуриш жараёни деб атаб, уни ўз таркибида 2 даврга ажратамиз: 1-даврга янчилмани сув билан намлаш ва буғ билан буғлатиш (влаготепловая обработка). 2-давр тўғридан-тўғри қовуришдан иборат бўлиб, 1-даврда намлиги юқори бўлган маҳсулотни технологик пар ёрдамида иситишни яъни қовуришни давом эттириш ва маҳсулотнинг намлигини камайтиришдан иборатдир. Қовуриш жараёнининг иккала даврида мойли маҳсулот ҳолатида қўйидаги ўзгаришлар юз беради: 1. Маҳсулотга қушилаётган сув таъсири остида маҳсулотнинг сувни яхши кўрувчи гел қисми сувни шиддат билан ютиб, ўзи эса сувнинг миқдорига қараб шишади. 2. Гел қисмининг сув таъсирида аввало бўкиши кейинчалик шишига сув билан аралаштириб берилаётган буғнинг таъсири ижобий бўлиб, бўкиш ва шишини тезлаштиради. 3. Маҳсулотнинг гел қисми ишиши натижасида маҳсулот таркибидаги ультро микроскопик капилярлар ҳамда глобулалар нихоятда торайиб ўз ҳажмидаги мой миқдорини заррача юзасига юзасига сиқиб чиқаради.

4. Қўшилаётган сув ва буғнинг бир қисми қаттиқ заррача ва мой қатлами орасига ўтиб, гидрат яъни сув қобиғини пайдо қилади. Бу эса ўз навбатида заррача ва мой молекулалари ўртасидаги ўзаро молекуляр тортишиши кучини нихоятда камайтиради. Маҳсулот мана шу ҳолатда ўзининг эластиклик хусусиятини анча йўқотиб кўпроқ пластик хусусиятга эга бўлиб қолади. Бундай маҳсулотда мой молекулалари кам куч билан ушлаб турилишига қарамай маҳсулотнинг пластиклиги туфайли пресслаш усули билан лозим бўлган миқдордаги ёғни сиқиб олиб бўлмайди. 5. Маҳсулотда энди қайта эластик хусусият бериш учун унинг намлигини қайтадан камайтириш лозим. Бунинг учун маҳсулотга сув бериш тўхтатилиб, технологик буғ билан иситиш яъни қовуриш давом эттирилади. Бу ҳолатда маҳсулотнинг иссиқлик даражаси ошиши хисобига ундаги ортиқча намлик маълум оптимал даражага туширилади. 6. Маҳсулот намлигини камайтираётган бир пайтда маҳсулотнинг тўлиқ қатлами орасидан ўтиб, худди маҳсулот ўз буғидан қовурилгандай ҳолатга тушади. Бу жараённи ўз буғидан қовурилиш дейилади. Ўз буғидан қовурилиши маҳсулотга керакли ғоваклик ва бунинг таъсири остида зарур эластикликни беради. Бундай маҳсулот эса пресслаш усули билан мой олишга тайёр бўлиб, ҳосил бўлган маҳсулотни қовурма дейилади. I - давр Намлиги - 9 % “ Эркин мой ” қ атлам иҚ атти қ заррача +Н 2 О+бу ғ

Ишилган қ аттиљ заррача +бу ғ шишган қаттиқ заррача “Эркин мой” қатлами Заррачанинг шишган ҳолати ↓ Юқорида ифода этилган фикрлар мойли маҳсулотнинг агрегат ҳолатини ўзгартирибгина қолмай, қовуриш жараёнида анчагина мураккаб биохимик Н=6-7% Сув қ оби ғ и II давр Қ о в у риш жараёни

жараёнлар ҳам содир бўлади. Маълумки, барча мойли уруғлар таркибида биологик актив фермент липаза мавжуддир. Бу фермент мўтадил ва бир оз иссиқ ҳолатда каталитик хусусиятга эга бўлиб, триглицеридларни парчалашга олиб келади. Липазанинг ўта актив ҳолати 60-65 0 С гача намоён бўлиб, ундан юқори температурада ўз активлигини йўқота бошлайди 80-85 0 С га етганда липазаларнинг активлик хусусияти практик жихатда йўқолади, чункимаълум бўлишига липазалар оқсил моддалар турига кириб, юқори температурада денатурацияга учрайди. CH – O- C – R 1 t , H 2 0 CH 2 –OH CH – O- C – R 2 + CH –OH + 3HOOCR 1 (R 2 R) CH 2 –O- C – R 3 липаза CH 2 –OH Триглицерид Глицерин Ёғ кислотаси ( R 1 = R 2 = R 3 ) Липазалардан ташқари хар бир мойлик уруғликка хос бўлган шундай модда ва ферментлар борки, улар намлаш ва буғлаш жараёнида ўз активлигини ошириб, маҳсулотга акс таъсири қилувчитахир, аччиқ, кам ёки ўта захарли моддалар ҳосил қилиш мумкин. Масалан, рапс ва горчица уруғларида тиоглюкозидлар бўлиб, улар биологик актив ферментлар мирозиназа, тиоглюкозидаза ва бошқалар таъсирида ўта тахир аллил горчичниклик ёки кротонил горчичникли мойлар ҳосил қилади. Шунинг учун бу уруғликларнинг янчилмасини қовуриш пайтида 1-даврда сув бермасдан фақатгина иситиш йўли билан кифояланилади ва 2-даврнинг бошида эса фермент система активлиги сусайгандан қовуриш тўғридан-тўғри 2-даврдан бошланади. Бу услубни эса қуруқ дейилади, лекин кўпчилик холларда бошқа мойлик уруғлар учун қовуриш услуби қўлланилганда пресслаш йўли билан мўлжаллангандаги (пресслаш йўли) миқдорда мой олиш мумкин бўлмаган ва замонавий технология учун (мисол) барча холларда хўл қовуриш услуби ишлайди.

Қовурмани тайёрлаш жараёнини назарий асосини проф. Голдовский А.М. яратган. У шундай назария яратдики, намлик ва иссиқликни таъсирида жараёнда бўлаётган физик-кимёвий ўзгаришларни тушунтириб беради. Қовурмани тайёрлаш жараёнида сувни таъсири. А,М,Голдовский бу процессни назарий жихатдан тушунтириб, янчилмадан ёғ олишда сувнинг механиқ таъсирини қуйидагича ифодалайди. Янчилмага сув кўшилганда унинг гель қисми бўкади ва бир қанча ўзгаришлар содир бўлади; гель қисмининг пластик ҳолати йўқолади, янчилма моддаларининг қисмлари бир-бирига ёпишиб, майда заррачалар ҳосил қилади. Янчилмадаги ёғнинг ҳолати ўзгаради ва таркибидаги моддаларда биокимёвий ўзгаришлар юз беради. Сув каналчалар орасидаги ёғни сиқиб чиқаради. Шундай қилиб, мезгани намлаш жараёнида мезгадаги сув қисми бўкади. Намлаганда бўкиш кучи таъсирида хўжайралар элеоплазмасидан ёғни сиқиб чиқаради. Ёғ томчилари бора-бора катталашади, гель қисми юзасидаги заррачалар билан боғлиқлиги кучсизланади. Гель қисмини бўкиши билан ҳамда ёғ билан тўлган капилярлар сиқилади, ҳажми тораяди, натижада ёғ сиқиб чиқа бошлайди. Намлашда заррачалар катталашади, янчилмани солиштирма сатхи эса кичраяди ва ёғ томчилари бир-бири билан кўшилиб оқиб чиқади. К.Е.Леонтьевский кўрсатдики, писта янчилмасининг намлиги 3.5 % дан 10.9 % гача ошса, унинг солиштирма сатхи 6.25 дан 1.5 м/г гача қисқарар экан. Демак, ёғ олишда фақат сув ва иссиқлик эмас, балки масса солиштирма сатхининг қисқариши ҳам асосий роль ўйнар экан. Иссиқлик таъсири Янчилма қиздирилганда ундаги ёғ харорати кўтарилади, бу ёғни хароратини тезлаштиради. Бу эса ёпишқоқлигини камайтиришга олиб

келади. Бироқ, харорат 50-60 0 С бўлгунча ёпишқоқлик бир мунча пасаяди, кейин эса бу пасайиш секинлашади. Шундай қилиб, иссиқликни таъсири шуки, янчилмани гель қисми билан ёғни боғлиқлигини камайтиради, ёғни енгил (осон) ажралиб, оқиб чиқишини таъминлайди. Аммо, қиздириш жараёнида оксидланувчи моддалар миқдори ошади. Шунинг учун, хароратни 105 0 С дан оширмаслик, мезга ва ёғни ҳаводаги кислород билан реакцияга киришини олдини олиш маъқулроқ хисобланади. Қиздирилганда оқсил моддалари денатурацияга учрайди, намлик ҳам катта таъсир кўрсатади. Буғни нг таъсири Буғ иссиқлик ҳамда нам ташувчи хисобланади. Бунда аввол буғ сувга айланади, бир хилда янчилмага тақсимланади. Кейин буғни хароратига янчилмаси харорати тенглашганда буғ сувга айланмасдан янчилмани қурита бошлайди ва қиздиради. Қасқонли қозон юзасидан кўра буғ янчилмаси тез ва бир текисда, бир хилда қиздиради. Умумий олганда сув ва иссиқликка қараганда буғни фойдаси катта. Янчилмани намлаш ва қиздириш жараёнидаги биокимёвий ўзгаришлар Қовуриш жараёнида харорат ва намликни ошиши билан ферментларни активлиги усади, маълум бир хароратга ва намликка эришилганда бу активлик энг юқори кўрсаткичка етади, кейин эса пасаяди ва нихоят бу активлик йўқолишгача етади. Оқсил моддаларини денатурацияга учрашига олиб келувчи шароит, ферментларни активлигини пасайтиради, йўқотади. Бир вақтда янчилмани намлаб ва уни интенсив равишда қисқа вақт ичида қиздириб харорати 80-85 0 С бўлганда ферментларни активлигини пасайтиришга эришиш мумкин. Бу қовуришдан олдин буғлатгич (проп.увл.)шнекларда олиб борилади. Хар хил ёғли уруғлар оиласи ўзига хос ферментларга эга, шунинг учун уларга «оптимал» шароит (ажратилган) белгиланган.

Сув билан бирикмайдиган фосфатидлар писта янчилмасини қайта ишлашда харорати 20 0 С дан 70 0 С гача бўлганда ҳосил бўлади. Агар активликни пасайтиришни қисқа вақтда ва интенсив равишда олиб борилса, бундай фосфатидлар (яни фосфалипазалар активлиги йўқотилса) ҳосил бўлиши камаяди. Чигит янчилмасини қовуриш жараёнида энг мухим жараён госсипол ўзгаришдир. «Натив» ҳолида госсипол ўта захарлидир. Ёғда, ёғли кунжара (жмых) ва кунжара (шрот) да шу госсипол бўлса, буларни сифати ёмонлашади. Ундан ташқари госсипол ёғни рангини тўқлаштиради, тозалаш жараёнида асосий роль ўйнайди. Қовуриш вақтида кислород, намлик, иссиқлик таъсирида госсипол эркин аминокислоталар, оқсил моддалар ва фосфатидлар билан реакцияга киришади. Хозирги вақтда олимларимиз томонидан госсиполни ёғга тамоман ўтказиш ёки уни янчилмани гель қисми билан тоғлаш технологиялари ишлаб чиқилган. Госсиполни актив ҳолатдан ноактив ҳолатга ўтиши ёғли кунжарани сифатини яхшилашда энг мухим хисобланади. Бунинг учун янчилмани намлаш ва қовуриш жараёнини яхши олиб бориш керак. Агар пастроқ хароратда бўлса госсипол ёғга ўтади. Қовуришни бошида намлик 7-9% тўлиб, харорат 75-85 0 С бўлса, 3-4 қасқонларда 6.5-7.5 % гача қуритилади. Шунда ёғ таркибига 1.45-2.0 % гача натив холдаги госсипол ўтади, бу эса кейинги жараёнларда антранил кислотаси билан ёғдан ажратиб олинади. Мезга хоссасига асосий талаблар Мезга пластик ва эзилувчан тўзилишига эга бўлиши керак. Мезгани шнекли прессларда эзиб ёғ олиш уни секин-аста сиқа бориш принципига асосланган. Шнек ўрами қадамининг қисқариши ва мезга билан шнек деворлари бир-бирига кўпроқ сиқилиши сабабли мезга ёғидан ажрайди. Ёғ оқиб тушишига фақат ташқи кучлар сабаб бўлиб қолмай, балки мағиз таркибидаги моддаларнинг ташқи таъсирга кўрсатадиган қаршилиги ҳам катта роль ўйнайди.

Бу жараённи осонлаштиришга мезгани пластик ҳолатда бўлиши катта роль уйнайди. Пластик ва бир хилда бўлиши учун қовуриш жараёнида яхши эътибор бериш керак, аралаштиргичлар бир хилда ишлаши, буғни тақсимланиши, мезгани қалинлиги шулар жумласидандир. Мезгани тайёрлаш технологияси Кунгабоқар пистасининг янчилмаси қозоннинг юқори қасқонида ёки махсус намловчи шнекда 80-85 0 С гача иситилиши ва намлиги 8-9 % гача етказилиши керак. Чигит янчилмаси қозоннинг юқорисида ўрнатилган намловчи шнекда тўйинган буғ ва конденсат билан 1-3 нав уруғлар учун 11.5-13.5 % гача намланади, 4 нав уруғлар учун эса 13.5-17 гача намланади харорати 1-3 нав учун 70-80 0 С,4 нав учун эса 60-70 0 бўлиши керак. Чигит зангалик ифлосроқ бўлса, шунчалик намлиги юқори бўлади. Намлаш ва иссиқлик билан қайта ишлаш учун қўйидаги турдаги қозонлар ишлатилади: қасқонли, шнекли ва барабанли.

Ф ойдаланилган адабиётлар : 1. В.М. Копейковский, С.И. Данильчук, Г.И. Гарбузова и др. Технология про изводства растительных масел. – М:, Легкая и пищевая промышленность, 1982. 2 . Руководство по технологии получения и переработки растительных масел и жиров. – Л.: ВНИИЖ, Т.1, кн.1, 1975-725 с.; кн.2, 1974-591 с.; Т. VI , кн.2, 1989-558 с. 3 . Голдовский А.М. «Теоретические основы производство растительных масел» М. Пищепромиздат. 1958 г. 5. Y . Q о dirov , Yog ’- moy mahsulotlari ishlab chiqarish texnologiyasi . Kasb - hunar kollejlari uchun o ’ quv qo ’ llanma . T .: “ Sharq ”, 2007-240 b . 6 . Б.Н. Чубинидзе, Х.В. Поронян, А.В. Луговой и др. Оборудование предприятий масло-жировой промышленности. – М:, Агропромиздат, 1985. 7 . У .Ҳ. Ҳалимова, Ўсимлик ёғлари ишлаб чиқариш технологияси. – Т.: “Ўқитувчи”, 1982. 8. Белобородов В.В. «Основные процессы производства растительных масел» М. Пиш. пром. 196 с. 478 9. Леонтьевский К.Е. «Производство растительных масел» М. Пишепромиздат 1956. 10. Гавриленко И.В. «Маслоэкстракционное производства» М. Пишепромиздат , 1960. с. 244

Похожие

Силос тайёрлаш технологияси

Пичан тайёрлаш технологияси

Пичан тайёрлаш технологияси

Чигитни экишга тайёрлаш

Ем-хашак тайёрлаш машиналари