Органик ўғитлар (гўнг) - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Органик ўғитлар (гўнг)

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

79.5 KB

Органик ўғитлар (гўнг) Режа: 1. Гўнг турлари ва уни кимёвий таркиби, ахамияти. 2. Сақлаш усуллари. 3. қишлоқ хўжалик экинлари хосилдорлигига та o сири. 4. Компостлар, тайёрлаш усуллари, ахамияти.

Таянч иборалари: Органик ўғитлар, гўнг турлари, кимёвий таркиби, ахамияти, сақлаш усуллари, хосилдорликка та o сири, компостлар, тайёрлаш усуллари, ахамияти, ўртача кўрсаткич, штабелғ. Гўнгнинг ахамияти. Аввалбор органик ўғитларга нималар киради? Органик ўғитларга - гўнг, торф, суюқ гўнг, паррандалар чиқиндиси, ахолининг хўжалик чорвоқ чиқиндиси- (фекал), хар хил компостлар, кўкат ўғитлар, шахар, завод, фабрикалар чиқиндилари киради. М: лигнин, консерва заводдан мевалар тўпонлари в.х.к. Бу органик ўғитлар таркибида азот, фосфор, калий, калғций, Mg , Cu , S ва бошқа озиқа элементлари мавжуд бўлиб, тупроқ хусусиятларига фойдали та o сир қилади. Таркибидаги озиқа элементлари юқори бўлмаганлиги туфайли бу ўғитлар узоқ ерларга ташилмайди ва олинган жойларни ўзида махаллий жойларда фойдаланилади холос, шунинг учун хам махаллий ўғитлар деб хам юритилмайди. Гўнгларни иссиқ ва соқуғи бўлади. От, қўй, эчки, моллар гўнгги қайноқ, чўчқаники совуқ гўнг деб аталади. Органик ўғитлар ичида энг мухим ва қимматлиси гўнг хисобланади. Гўнг таркибида ўсимлик учун зарур хамма асосий озиқа элементлари (макро, микро, ултра микро элементлар, фулво, тумин кислотаси, витаминлар бор) бўлганлиги учун тўлиқ ўғит хам деб аталади. М: мол гўнггида 1т. N , 20-30 Cu , P 10 , К 25-28, Ca 28, Mg 6, S 4 кг, 20-40 г. бор, 200 -400 г. Mn , 125-200 г. рух.. Хозирги вақтда СНГ мамлакатларида хар йили 1- млрд.т. гўнг ишлатилмоқда, қайсики таркибида 10-11 млн. т. асосий озиқа элементлари мавжуд. (Я o ни 4 млн.т. N , 2 млн.т.Р2О5 ва 4,8 млн. т. К2О) 0,2 млн т. бошқа озиқа элементларни ташкил қилади. Агар стандарт тук минерал ўғит холатига келтирилса 42,5 млн.т. ўғит физик тук бўлади. Дархақиқат гўнг ўсимликлар учун озиқа макони. Шунинг учун хам Прянишников 1)«Хар қанча кўп миқдорда минерал ўғитлар чиқарилган тақдирда хам гўнг хеч

қачон ўз қимматини йўқотмайди ва қишлоқ хўжалигида қўлланиладиган ўғитларнинг энг мухими бўлиб қолади» - деб ёзган эди. 2) «Минерал ўғитлар кўпайиши билан гўнг миқдори хам кўпаяди» - деб такидлаган эди Прянишников. Дархақиқат академик Прянишников минерал ўғитлар фойдаланиши актив пропогандисти, айниқса азотли ўғитларга катта ахамият берувчи олим бўлишига қарамай органик ўғитларнинг катта ахамияти борлигини кўздан четга қолдирмади. Уни юқоридаги «минерал ўғитнинг кўпайиши билан гўнг миқдори хам купаяди» дейиши хақиқат гап. чунки минерал озиқа купайса ўсимликлар хосили ортади. М: Сомон, беда пахоли, озиқабоп илдиз мевали экинлар хосили ортиши билан чорва молларини кўпайтириш мумкин натижада гўнг хам кўпаяди. Албатта шуни эслатиб ўтиш керакки барибир хеч қандай шароитда заводдан чиқарилган N , P , K ўғитларини ўрнини гўнг босолмайди. Сабаб гўнг таркибидаги озиқани хаммасини ўсимликлар ололмайди. Шунинг учун хам 75% минерал ўғитлар билан умумий норма тўлдирилади. Аммо катта нормаларда гўнг солинган жойларда азотли ўғит нормасини бироз озайтириб гўнг солинмаган озиқага талабчан пахта, тамаки, наша, макка, буғдой, қизилча ва бошқа экинларга солишмақсадга мувофиқдир. Ўзи азот тўплайдиган, органик моддасида NPK ва бошқа моддалар кўп беда, жавдар ва шунга ўхшаш дуккакли экинларга азотли ўғитлар солинмайди. Демак гўнг азот, фосфар, калий ва бошқа элементларига бой экан уни таркибини билиш аграномнинг вазифасидир. Гўнгнинг химиявий таркиби - фактор ва хар хил шарт шароитларга боғлиқ.  Энг асосийси гўнгнинг суюқ ва қаттиқлиги бир томондан бўлса, иккинчи томондан тўшаманинг роли хам катта.  Ундан ташқари хайвонларга берилаётган ўсимликлар турлари ва озиқа таркибига.  Хамда гўнгни тўплпшда - жамғаришда уни усулига хам боғлиқ.

 Ва нихоят гўнг таркибини яхши кўз олдига келтириш учун берилган хашакни хайвонлар қорнида хазм бўлишини хам кузатиш керак. Хош нима учун? Буни тажрибалар асосида ўрганилади. чунки хайвонлар организмидан чиққан гўнг икки қисмга, хазм бўлган ва хазм бўлмаган қисмларга бўлинади. Хазм бўлгани қаттиқ холда, хазм бўлмагани (қонга сўрилиб бир неча процесслар орқали) суюқ холда таркибида кўпроқ N олиб тушади. Хар хил хайвонлар организми турлича химявий таркибга эга бўлган гўнг чиқарилади. Ўртача кўрсаткич қуйидигича: % N P 2 O 5 K 2 O қаттиқ (гўнг) қисмида 0,40 0,28 0,10 Суюқ (гўнг) қисмида 1,60 0,15 1,55 Ўт хашак билан боқиладиган йирик шохли моллар 1 йилда тахминан. қаттиқ чиқиндиси 6000 кг N P K 39,0 18 4,5 Суюқ қисмида 12000 кг 17,07 2,0 9,6 Бу қаттиқ қисмида соф қуруқ модда 16%, суюқ қисмида эса 6% ташкил қилади. Отни гўнгида эса: қаттиғида 25 % қуруқ модда, суюғида 10 % қуруқ модда бор. қанча оқсилга бой озиқа билан боқилса хайвонлар гўнги таркибида N миқдори кўпаяди. Хайвонлар турига қараб гўнглари таркибидаги сув ва N хам хар хил бўлади. Йирик шохли моллар гўнгида 87 % сув, 0,4 % N - 4 кг. отлар гўнгида 78 % сув 0,7 % N - 7 кг қўйлар гўнгида 68% сув 0,9 % N - 9 кг. Ба o зибир олимлар ма o лумотига бу кўрсаткичдан сал камроқ. Амалда ярим чириган гўнгларни ўртача таркиби қуйидагича қабул қилинган. Суви - 75 %, N - 0,5 %, Р2О5 - 0,2 %, К2О - 0,6 %. Тўшамалар таркибига разм солсак. Буғдой дук.экинл барглар торф

пахолида ар пахолида таркибида Азот 0,3 - 0,9 1,2 - 2,0 0,8 - 1,4 1,0 - 2,0 Фосфор 0,2 - 0,3 0,3 -0,4 0,2 - 0,3 0,1 - 0,3 Калий 0,5 -1,1 0,6 - 1,8 0,2 - 0,4 0,2 Демак озиқа ва тўшама гўнгнинг хайвонлар тури гўнг таркибига турлича та o сир қилар эакн. Гўнгни сақлаш усуллари. Гўнгни миқдори ва сифати кўп жихатдан уни сақлаш усулларига боғлиқ. Гўнг сақлашнинг асосан 3 усули мавжуд. 4 усул бу хайвонлар остида сақлаш усулидир. Махаллий усул. 1 - усул гўнгни тўшама солиб хайвонлар оёғи остида сақлаш. Бундай сақлашда 1 йилда 2 - 3 марта хайвонлар остидан олинади.бундай усулда гўнг таркибида асосан анайроб - (хавосиз) чириш процесси кетади. 2 - усул жипслаб - шабболаб сақлаш - (плотнқй - холоднқй). Бунда гўнг сақлашчиларда дала штабелларида қатма - қат қилиб зичлаштириш йўли билан сақланади. Биринчи қатлам эни 3 - 4 м қалинлиги 1 м қилиб тепаланади(тракторда) ва кейинчалик янгисини устига босиш билан 1,5 - 2,5 м кўтарилади. Сўнг устига қирқилган сосон, торф, хар хил хашак билан беркитиб устига 8 - 15 см қалинликда тупроқ билан шиббаланади. Бу тўпламда қишда 20 - 25 0 С атрофида харорат бўлади. Бу ерда анайроб бижғиш процесси туфайли гўнг чирийди. Бу усулда хамма ёғи берк бўлганлиги туфайли чириш процесси секин кетади. Янги гўнгни кўмилганда фақат 3 - 5 ойдан кейингина ярим чирик холатга ўтади. Бу усулда сақланган гўнг бошқа усулда сақланган гўнгларга нисбатан анча сифати яхши бўлади. Таркибидаги аммиак холдаги азот нисбатан кўп бўлади. 3 - усул ғовак зичлаш - қайноқ (иссиқ) сақлаш (рқхло плотнқй - горячий) усули. Бунда янги гўнг 0,8 - 1 м қалинликда тўкилади. Бундай усулда хаво етарли бўлганчалиги туфайли микроорганизмлар фаолияти яхши бўлиб гўнг жуда тез чиришни бошлайди ва гўнг харорати 60 - 70 ба o зан 75 - 80 0 С гача

кўтарилади. Хатто ёниб кетиш холлари хам юз беради. Айниқса далаларда очиқ қуёшда қолганлари. Сўнг яна тепелаб зичлаштирилади (бу 3 - 4 кундан кейин) ва шундай қилиб давом эттирилади. Зичлангандан кейин харорат 30 - 35 0 С пасаяди аэроб- хаволи чириш, анайроб - хавосиз чириш процессига алмашиб чириш давом этади ва шу билан биргаликда гўнг исрофгарчилиги ва таркибида азотни йўқолиши кескин камаяди. Шунинг учун хам яхши усул хисобланади. Шу тартибда 3 -4 мартатакрорланади, қачон гўнг қалинлиги 2 - 3 м га етганда тўхтатилади ва шу зич холатда далага олиб чуқулгунга қадар сақланади. Бу усулда гўнг 1,5 2 ойда ярим, 4 - 5 ойдан сўнг эса тўла чириб бўлади. 4 - усул ғовак зичлашмаган холда сақлаш (рқхлқй) - бунда гўнгхонага келтирилган гўнг тўкиб қўйилаверади, аммо босилмайди. Гўнг аэроб бектериялар та o сирида чирийди, гўнг катта харорат остида бўлади.натижада гўнг таркибида аммиак холдаги азот кўпйўқолади, кўп исроф бўлади. Ўғитлик сифати пасаяди. Бу усулда фақат торфни сақлаш тавсия этилади. Демак юқорида айтилган гапларга биноан гўнгдан ўғит сифатида унумли фойдаланиш учун гўнг сақлаш талабларига хам риоя қилиш шарт экан. Улар қуйидаги талаблардан иборат: 1. Гўнгхона таги цементлашган бўлиши керак. 2. Суюқ қисми тўпланадиган хавузча бўлиши. 3. Хавузчага қараб сувни паст ўзи оқиб тушадиган бўлиши (суппасимон жой бўлиши керак). 4. Гўнгхона ташқи тарафи ёмғир оқиб кетадиган. 5. Механизм учун қулайлик. Туриб ишлаш ва кетиш учун. 6. Гўнгхона ахолидан 200 м кам деганда узоққа қурилиши керак. Молхоналардан 50 м узоқда. Гўнг сақлаш учун хар қайси хўжаликда гўнгхона ва суюқ гўнг йиғиладиган махсус жойлар бўлиши шарт. Лекин бу масала хали ечилмаган жойи кўп. Гўнгхоналар (котлован ) ховуз ва ер усти типида бўлади. Котлова (ховуз) типидагилари жанубий ва жанубий - шарқий

зоналарда қайси иссиқ қурғоқчилик гўнг тез қурийдиган зоналарда қуриш тавсия этилади. Бунда 1 м гача ер чуқурланиб сўнг гўнг йиғилади. Ер бетида гўнг қуриш шимолий совуқ зоналарда бир томони тош, ғиштли ёки бошқа томони материаллардан иборат девор қилиб кейин тўкилаверади. Гўнгхона суюқ қисмини йиғувчи ховузчаларга қиялик 2 - 3 0 С бўлиши ва хар 100 м 2 гўнгхона майдонига 2 м 2 суюқ йиғиладиган бўлиши керак. Гўнгхонага келадиган йўл 2,5 м кенгликда асфалт бўлиши керак. Гўнгни 2,5 - 3 ой давомида сақлаш учун йирик шохли молларга 2,5 м 2 , йирик шохли моллар бузоқларига 1 1,25 м 2 , чўчқаларга 0,5 м 2 , қўйлар учун 0,2 - 0,3 м 2 жой ажратиш керак. 100 бош молдан 2,5 - 3 ой ичида 300 т. яқин гўнг чиқиши мўлжалланган бўлса, типовой гўнгхоналар эни 9 м, узунлиги 21 м, чуқурлиги ёки баландлиги 1 м бўлиши керак. Агар гўнг далага олиб бориш иложи бўлмаса гўнгхонада эни 2 - 3 м қилиб гўнгхона томон чўзиб ғарам қилинади ва устига 15 - 20 см қалинликда торф ёки тупроқ (тўшалади) билан теркитилади.. хар йили тўпланган гўнгни 70% қишда далага чиқарилади, далада олиб борилган гўнглар 40 -60 тонналик эни 3-4 баландлиги 1,5 - 2 м штабеллар қилиб зич холда сақланади. Штабелғ учун жой танлашда қуруқ баландроқ ер олинади, у ер қор ёмғирлардан тозаланади. Гўнг чириш давомида ажралган шарватни сақлаб қолиш учун тагига 20-30 см қалинликда торф ёки сомон қирқим майдалари тўшалади ва хар қайси тўплпм (ғарам) 1 - 2 кун ичида деворлари текис ёғин оқиб тўшиб кетадиган ясси қилиб босиб қўйилиши керак. Буни хам устига 15-20 см торф ёки сомон, хашак қирқимлари билан ёпилиб қўйилиши шарт. Мана бундай сақланса азот йўқолиши анча камаяди. қиш ва бахор ойларида далага олиб чиқиб кетиладиган гўнглар кичик тўпламда сақланмаслик керак, сабаб шабодаланиш та o сирида таркибидаги азот тез учиб кетиб сифати пасаяди. Ундан ташқари ёмғир қор натижасида намланиб музлаб қолади ва узоқ муздан тушиши сабабли хамда ёғин билан ювилиши натижасида яна азот йўқолишига олиб келади. Агар гўнг нотўғри

сақланса азот йўқолиши 35 - 40 % гача боради. Демак ўғитлик та o сир кучи кескин пасаяди. Самараси. Агар гўнг сақлаш тартиби тўғри бажарилганда 20 т ғга солинганда кузги жавдар экинидан 6 цғга, картошкадан 74 ц ғ га қўшимча хосил олиниши мумкинлиги исботланган. Нотўғри сақланганда эса 2 цғга жавдардан, 23,2 цғга картошкадан қўшимча хосил олинган холос, бу тажрибаларда исботланган. Яхши чириган гўнг таркибида ярим чала чириган гўнгга нисбатан азот, фосфор, калий миқдори кўп. Хажмий оғирлиги эса 1 м куб янги гўнг 300 - 400 кг тенг, ярим чиригани 700 - 800 кг, тўлиқ чиригани 800 - 900 кг оғирликка тенг. Гўнгни қишлоқ хўжалик экинлари ва хосилдорлигига та o сири га келсак - ма o лумки 1 т гўнг таркибида 4 - 5 кг азот, 2 -2,5 кг фосфор, 5 - 7 кг калий бор. Гўнг таркибидаги умумий азотни 20 - 30 % аммиак холда бўлади, ўсимлик биринчи навбатда 1 йилда шу аммиак холдаги азотдан ва Р2О5 хамда айниқса К2О элементларининг яхши ўзлаштиради. Гўнг узоқ та o сир кўрсатувчи ўғит 1 - йил ўсимликлар гўнг таркибидаги умумий Р2О5 ни 30 - 40 % К2О 60 - 70 %, азот эса булардан пастроқ 25 - 30 %. М: фосфорга нисбатан 2 баровар. 2 - йил азот 15 - 20 , Р 10 - 15 , К 10 - 15 % 3 - йил азот 10 -15 , Р 5 - 10 , К 0 - 10 %. Гўнг алмашлаш 1 - ротациясида кеийнги та o сири билан хисобланган ўсимликларни гўнг таркибидаги азотдан фойдаланиш 50 - 60 %, фосфордан фойдаланиш 50 - 60 %,калийдан 80 - 90 % ташкил қилади. Деярлик минерал ўғитлардан флйдаланиш каби. Гўнг самарасини иқлим тупроқ шароитига таққослаганимизда ноқора тупроқ зоналарида хам ўртача гектарига 20 - 40 т яхши хисобланади. қора тупроқларда 15 -20 тғга енгил ва 10 - 15 тғга қурғоқчилик районларида етарли хисобланади. Ноқора тупроқ зоналарида 20 тғга гўнг дон экинидан 6,5 ц, 30тғга гўнгдан 7,4 ц қўшимча хосил, қора тупроқларда шу

нормадан 4,5 ц, 30 тғга 5,2 ц. Ўрта Осиё пахтачилигида эса 10 т - 20 т гўнгдан ўртача 3 - 4 цғга пахта хосили қўшилади. Демак хулоса қилиб айтганда гўнг хосилдорлик гарови. Бунинг учун тўғри сақлаш, ерга солиш усул услублари ва муддатлари экин тупроқ турларига қараб қўлланиши керак. Янгиликлар: Завод чиқиндилари: Лиглин 10 - 20 тғга пахтага 0,5 - 7 цғга, шағалли тупроқларда сув ушлаб туриш хоссасини яхшилаш, Аграном Бурхонов Фарғона совхозида лента усулда гектарига 3 - 4 тғга солиб мулча сифатида яхши натижа олган. СоюзНИХИ олим Розиқов томонидан Лента усулида атиги 3 тғга гўнг солиб 20 - 30 тғга гўнг фойдасини олиш мумкинлиги исботланган. Яна Розиқов, Хамроев ва бошқалар томонидан шахар завод ва фабрикалари чиқиндилари қишлоқ хўжалик экинлари хосилдорлигига ўрнатилган, аммо самара натижа бўлмаганлиги туфайли кенг кўламда қўлланилмаяпти.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Ф.А.Скрябин Навоз в системе удобрения хлопчатника. 2. К.Разиқов Пахтачиликда органик ўғитлар. 3. П.М.Симирнов, Э.А.Муравин Агрохимия. 4. Ўғитлардан фойдаланишга оид қисқача справочник - 1971 г. 5. Прянишников Т-1 6.Справочник по применению органических удобрений. 7. Органические удобрения в интенсивном земледелии.М-1984 г. Под ред. Акад - Минеева В.Г. ВАСХНИЛ.

Похожие

Азотли ўғитлар

Минерал ўғитлар технологияси

Калийли ўғитлар технологияси

Суюқ гўнглар характеристикаси ва торф компост ўғитлари

Ғўзани ўғитлаш ва чеканка қилиш