Илдизмевали экинлар - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Илдизмевали экинлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

47 KB

Илдизмевали экинлар Режа: 1. Илдизмевали экинлар гуруҳи ва уларнинг аҳамияти. 2. Қанд лавлаги ва унинг халқ хўжалигидаги аҳамияти. 3. Қанд лавлаги биологияси ва навлари. 4. Қанд лавлаги етиштириш технологияси.

1. Илдизда озуқа модда тўплайдиган ўсимликларга илдизмевалилар дейилади. Илдизмевалилар қуйидаги ўсимликлар киради: қандлавлаги, хашаки лавлаги ва ош лавлаги, сабзи, брюква ва турнепс. Бу ўсимликлар таркибида енгил ҳазм бўладиган оқсил, углеводлар ва витаминлар бор. Илдизмевалилар қанд ишлаб чиқариш ва чорва моллари учун озуқа сифатида катта аҳамиятга эга. Илдизмевалиларни барглари ҳам чорва моллари учун муҳим аҳамиятга эга, уларнинг барглари тўйимли бўлиб баргида витаминлар кўп блади. Илдизмевалилар ичида қандлавлаги саноатида шакар олиш мақсадида энг муҳим техник экинлардан ҳисобланади. Хашаки лавлаги- чорва моллари учун озуқа сифатида аҳамиятга эга. Сабзи- жуда қадимий экин бўлиб, у асосан озиқ-овқат учун ишлатилиб келинган, унинг таркибида каротин моддаси кўп бўлган қимматбаҳо ем- хашак экинларидан бири ҳисобланади. 100 кг сабзи илдизмевасида 13,7 озиқ бирлиги бўлиб таркибида 1,1% протеин, 8,6% азотсиз экстрактив моддалар бор. Хашаки шолғом ва турпни 100 кг таркибида 9,3 озуқ бирлиги, 1,2% протеин, 14% қуруғ моддалар бор. Барча илдизмевалилар икки йиллик ўсимлик бўлиб, биринчи йили тўпбарглар, йўғонлашган илдиз ҳосил қилади, иккинчи йили поя ҳосил қилиб гуллайди, мева, уруғ беради. 2. Қанд лавлаги илдизмевасининг таркибида 17-24% қанд бўлади, қайта ишлаб қанд олинаётганда тўла жом ва бошқа чиқиндилар қолади, тўлтаси таркибида 15% азотсиз экстрактив моддалар, 60% га яқин қанд, 18-19% кул моддаси бўлади. Тўлтасидан спирт, глицерин олинади, хом ашё сифатида ишлатилади. Жомнинг таркиби 15% қуру қ модда, шу жумладан 10% АЕМ, 3% тўқима, 0,7% кул, 0,1 мой ва 1,2% оқсилдон иборат. Жом чорва моллари учун яхши озуқа унинг 100 кг да 80 озуқа бирлиги мавжуд. Қанд ишлаб чиқаришдан қолган чиқинди ўғит сифатида фойдаланилади. Қанд лавлагининг барги умумий ҳосилнинг 35-50% ини

ташкил қилади. Гектарига 100-150 ц кўп озуқа барги (26-27ц қуруғ модда) ҳосил қилади. 100 кг кўк озуқа баргида 18-20 озуқа бирлиги мавжуд. Қанд лавлагини илдизмевасини тўйимлилиги хашаки лавлагига нисбатан 2-2,5 марта юқори. Қанд лавлагининг ватани Олд-Осиё-Туркия, Эрон ҳисобланади. Унинг ёввойи формалари ҳозирги вақтда ҳам Ў рта Ер денгизи, Каспий ва Қора денгиз қирғоқларида, Закавказияда учрайди. Ёввойи шаклларида илдизмеваси дағал, қанд миқдори 5-6% дан ошмайди. Қанд лавлаги ҳозирги вақтда бир қанча мамлакатларда, Полша, Германия, Франция, Англия, Италия, Испания, Венгр и я, Белгия, Голландия, Швецария, Америка, Россия, Украина ва Қирғизистонда экилади. Ўзбекистонда қанд лавлагига катта э‘тибор берилаяпти. 1998 йилда Хоразмда Туркия билан биргаликда шакар ишлаб чиқадиган қўшма завод ишга туширилди. 1999 йилда Хоразм вилоятида 12 мингҒга, Қорақалпоғистонда 7 мингҒга ерга қанд лавлаги экиш режалаштирилган. Ҳосилдорлиги 200-250 цҒга. Биологияси- уруғи ўз вазнига нисбатан 150-170% сув ўзлаштиради, 2-5 0 C да уна бошлайди, 6-7 0 C майса ҳосил қилади. Майсалар 4-5 0 C совуққа чидайди, ўсув даври биринчи йили 160-170 кун, иккинчи йили эса 100-130 кунга боради. У биринчи йили шимолий туманларда 1800-2000 0 C фойдали ҳарорат талаб қилади. Қанд лавлаги узун кун ўсимлиги, ёруғ етишмаганда ҳосил ва шираси пасайиб кетади. У намга талабчан, лекин сувни жуда сарфлайди. Қанд лавлаги озуқа моддалари ва тупроқ шароитига талабчан лекин енгил шўрланган ерга ҳам экиш тавсия этилади. Навлари: Астро, Гина, Клавдия, Кресус, Лена, Мария, Ромео. Етиштириш технологияси. Қанд лавлаги тоза бандли шудгор, кузги дон экинлари, сабзавот, картошка ва силос ҳамда дон учун экилган маккажўхори, кўп йиллик ем-хашак ўтлардан бўшаган ерларга экилади. Тупроққа тўғри ишлов бериш бу тупроқдаги намни, озуқа моддаларни сақлашга, бегона ўтлар, касаллик ва зараркунандалардан тозалаш, тупроқнинг унумдорлигининг ошишини та‘минлашдан иборат. Ўтмишдошнинг ҳосили йиғилгандан сўнг суғорилади, бегона ўт уруғи кўп бўлса 4-5 см. чуқурликда

дискланади, 10-15 кундан кейин шудгор қилинади. Эрта баҳорда борона қилинади. Ўзбекистон шароитида ер ҳайдашдан олдин гектарига 20-40 т чириган гўнг, 90 кг фосфор, 60 кг калий ўғити солинади. Азотли ўғитлар ме‘ёри 200-250 кгҒга бўлганда яхши натижа беради. Азотли ўғитлар экиш билан бир вақтда 20 кг, ўсув даврида биринчи ва иккинчи сувдан олдин 90 кг дан берилади. Қанд лавлаги кенг қаторлаб экилади, қатор ораси 60-70 см бўлади, ўсимликлар ораси 12-20 см атрофида бўлади. Кўп уруғли навлардан гектарига 20-25 кг, бир уруғликларда 12-15 кг. атрофида 3-4 см чуқурликда март ойида экилади. Уруғ СПЧ-6 м, сабзавот ва сеялкаларида экилади. Лавлагини аниқ экишда СЦ-12А, СЦ-12В сеялка ва Т-70С, МТЗ, ЮМЗ тракторларидан фойдаланиши мумкин. Ўсув даврида тупроқ намлиги 70% атрофида сақлаб турилиши керак. Лавлаги 6-12 мартача суғорилади, ҳар суғришда 600-800 м3 сув сарфланади. Ҳар суғоришдан кейин қатор орасига ишлов берилади. Ўсув даврида касаллик ва зараркунандаларга қарши кураш муҳим бўлиб ҳисобланади. Қанд лавлаги йиғишдан олдин октябрь, ноябрь ойларида барги КИР-1,5 да ўриб олиниб, илдизмеваси МТЗ-80 ёки МТЗ-60 тракторларга ўрнатилган махсус лавлаги кўтаргич ёки ғўза поя ковлагичларда йиғиштириб оладиган замонавий комбайнлар мавжуд. Илдизмевани сақлайдиган усул: чуқурлиги 50-70 см, кенглиги 150-200 см, узунлиги ҳосил миқдорига қараб тайёрланган хандакларга қўшиб сақланади. Лавлаги - 3 0 Сда музлайди, музлаб қолгани қайта ишлатишга ярамайди. Уруғ олиш учун биринчи йилги ўсув даврида уруғбоп лавлаги (оналик лавлаги) етиштирилади ёки кеч кузда, кузнинг бошланишида уруғ экиб кейинги йил уруғ йиғиштирилади. Дастлаб элита уруғчилик ёки уруғчилик хўжаликларида элита ва биринчи репродукцияли уруғ етиштирилади. Бу юқори сифатли уруғлар экилиб оналик илдизмева етиштирилади. Оналик илдизмева етиштириш учун уруғ март ойи охирида экилади, бир метрга 20-

35 дона уруғ экилади. Оналик илдизмева етилганда бир метрда 12 та ўсимлик бўлиши керак, бир гектарга 140-180 минг туп ўсимлик бўлади. Оналик илдизмева майдароқ бўлади, 250-300 гр. Баҳорда уруғлик лавлаги ВПТ-4, ВПС-2,8 русумли машиналарда ўтқазилади, гектарига 16-20 минг илдизмева ўтқазилади. Илдизмевалар яхши ўғитланиб, суғорилиб, қатор оралари ишланиши шарт. Меваларни 40-50% жигар рангга кирганда ЖРБ-4,2, ЖРБ- 4,2П ёрдамида ўрилади ва 5-6 кундан кейин янчилади. Сақланадиган уруғнинг намли г и 13% дан ошмаслиги керак.

Адаби ё тлар: 1. Каримов И. А. «Кишлок хужалик тараккиёти тукин хаёт манбаи» Олий Мажлиснинг 10-сессиясида сузлаган нутки. Тошкент 1997 й.- 2. Отабоева. Х. ва бошкалар. «Усимликшунослик». Тошкент. Мехнат. 2000 й. 3. Ёрматова Д. «Усимликшунослик» Тошкент Шарк 2007 й. 4. Е. Т. Шайхов ва бошкалар Пахтачилик. Тошкент Мехнат 1997 й 5. Чирков В. Н. «Усимликшунослик» Тошкент, Узбекистон. 1994 й. 6. Керефов К. Н. «Биологические основў растениеводетво» Вў с шая школа. М. 1982 г.

Похожие

Хашаки илдизмевали экинлар

Илдизмевали озикаларни тайерлашни механизациялаш

Силосбоп экинлар

Туганакмевали экинлар

Эфирмойли экинлар