Ем-хашак экинлари - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Ем-хашак экинлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

58.5 KB

Ем-хашак экинлари Режа: 1. Ем-хашак экинларининг аҳамияти ва биологик гуруҳлари. 2. Беда- асосий ем-хашак экини. 3. Қизил себарга ва баргак экини. 4. Қўнғирбошли ем-хашак экинлари

Ем-хашак экинларини экишдан мақсад-чорвачиликда талаб қилинадиган ҳар хил озуқаларни етиштириш. Ўтлар тўйимлилиги билан ажралиб туради, таркибида кўпгина витаминлар мавжуд. Ўт экилган экинзор тупроқни сув ва шамол емирилишидан сақлайди, тупроқни унумдорлигини оширади, чириндининг миқдорини кўпайтиради. Бир йиллик ўтлар такрорий ва оралиқ экин сифатида бандли шудгорда экилиб ерни эрта бўшатади. Ем-хашак ўтлари жуда кенг тарқалган. Ем-хашак экинлари 4 та биологик гуруҳга бўлинади: а) кўп йиллик дуккакли ўтлар - беда, қизил себарга, қашқарбеда, баргак. б) кўп йиллик қўнғирбош ўтлар- кўп ўримли мастак, бўйчан мастак, оқ сўхта, эркак ўт, ўтлоқи қўнғирбош, ялтирбош, ажриқбош. в) бир йиллик дуккакли ўтлар - шабдар, берсим, вика. г) бир йиллик қўнғирбош ўтлар- судан ўти, бир йиллик мастак қўноқ. Беда муҳим кўп йиллик дуккакли ўт бўлиб, унинг таркибида шоналаш даврида ўртача 20,3% оқсил, 3% ёғ, 26,3% тўқима, 40,7% азоциз моддалар ва 0,8% кул бўлади. Энг тўйимли қисми барг ҳисобланади. кўкати сернам бўлиб, таркибида 75% сув бўлади. Беда агротехник аҳамиятга эга экин- тупроқнинг унумдорлигини оширади, чиринди кўпаяди, тупроқнинг хоссалари яхшиланади, микроорганизмларнинг ҳаёт фаолияти яхшиланади, шўрланиш камаяди. Беда қадимдан экилиб келинаётган экин, ер юзида кенг тарқалган, экин майдони 30 млн.га. Ватани Осиё минтақаси. Ўзбекистонда беданинг кўп турлари тарқалган, экин майдони 200 минг. Га атрофида. Пичан ҳосили беданинг ёшига қараб 20-200 цҒга гача бўлади. Уруғ ҳосили навларнинг биологик имконияти бўйича 5ц ишлаб чиқаришда 1-3 цҒга уруғ олинади. Беда дуккакликлар оиласи- Фаба c еа, авлоди- Меди c аго Л га киради, 50 та тури аниқланган. Энг кўп тарқалган тури кўк беда- кўп йиллик, илдизи яхши ривожланиб, тупроқнинг 10 м чуқурлигига кириб боради. Илдизида туганаклар ривожланиб, бир гектар майдонда 2-3 йиллик беда 250-400 кг соф модда ҳисобида азот тўплайди. Беда иссиқликни кўп талаб қилмайди, уруғи

1-50 C да униб чиқади, муқобил ҳарорат 18-220С. Беда 10-150 C совуққа чидайди. Қор қалин ёғган йиллари яхши қишлайди. Беда намсевар ўсимлик, майсаланиши даврида 100-120% сув сарфлайди, транспирация коэффициенти 600-800 бўлади, сувни шоналаш даврида кўп талаб қилади. Беда ёруғсевар узун кун ўсимлиги, бошқа экинлар билан қўшиб экилганда кам шохланади, барг сони камаяди. Озуқа талабчан 50ц. Пичан олиш учун 110 кг калий, 36 кг фосфор, 120 кг азот, 145 кг калций. Беда ҳар хил тупроқларда экилади, тупроқнинг шўрини камайтиради, бегона ўтлардан тозалайди. Навлари: Аридная, Бойгул, Ташкентская-1728, Ташкентская 1, Ташкентская 2009, Ташкентская 3192, Хорезмская 2, Хивинская мецная. Беда ғўза, каноп, тамаки, кузги буғдой, шоли, маккажўхори, мойли ва сабзавот экинларидан бўшаган ерларга экилади. Ўтмишдош экинларнинг ҳосили йиғилгандан сўнг талаб қилинса дискланади ва 7-10 кундан кейин 22- 25 см га ҳайдалади. Эрта баҳорда борона қилинади, экишга яқин, енгил тупроқларда мола босилади. Беда озуқага талабчан экин. Бир гектарга 10-15 т гўнг, 90-120 кг фосфор, 50-75 кг соф модда ҳисобида калий солинади. Беда биологияси бўйича баҳори экин. Аммо уни баҳорда, ёзда, кузда экиш мумкин. Шароитга қараб шу муддатларда экилади. Беда ёппасига қаторлаб ёки тор қаторлаб экилади. Бунда қаторларнинг ораси 13-15 ёки 6,5- 7,5 см бўлади, беда соф ҳолда ёки бошқа ем-хашак экинлари юилан экилади. Бедани уруғи 12-18 кг, бошқа ўтлар оқ сўхта 6-8 кг, кўп ўримли райграс 6 кг, судан ўти 12 кг, шабдар 4-6 кг экилади. Беда уруғини экиш чуқурлиги 1-3 см. Экиш билан бир вақтда суғориш учун эгат олинади. Беданинг ҳар ўрими 1-3 марта суғорилади. Уруғ учун қолдирилган ўрим бир маротаба кам суғорилади, суғориш ме‘ёри 600-800 м 3 Ғга. Қўшимча озиқлантиришда фақат фосфорли ўғитлар берилади. Кўкат ва пичан тайёрлаш учун беда шоналаш даврини охирида ва гуллаш даврини бошланишида ўрилади. Уруғ олиш учун дуккакларни 70%

етилганда ўрилади ва хирмонда қуритилиб, янчилади. Сақланадиган уруғнинг намлиги 13% дан ошмаслиги лозим. Қизил себарга ва баргак кўп йиллик дуккакли ўтлар бўлиб, бу экинлардан кўкат, пичан, пичан уни тайёрланади. 1 кг пичан таркибида 0,55 озуқа бирлиги ва 70 г оқсил бўлади. Сенаж тайёрланганда барг кам тўкилади, тўйимлилиги ошади. Ўтлар агротехник аҳамиятга ҳам эга, тупроқда органик модда ва 120-150 кг биологик азот тўпланади. Иккала экин ҳам ер юзида кенг тарқалган, қизил себарга кўпроқ нам етарли, баргак эса қуруғлик минтақаларда кўпроқ экилади. Баргак асал берувчи экин ҳам. Пичан ҳосили 20-120 цҒга, уруғ ҳосили ўртача 6-18цҒга. Қизил себарга ва баргак дуккакликлар оиласига мансуб, қизил себарга Трифолиум пратенсе Л, баргак Онобручис ви c иафолиа С c оп. Бу ўтлар узун кун ўсимлиги, ёруғсевар. Қизил себарга совуқга чидамли, -15 о С гача совуққа чидайди. Бир ўрим пичан етиштириш учун фойдали ҳарорат йиғиндиси 600- 9000 C . Камсевар ўсимлик, униб чиқиш учун 120% сув сарфлайди. Шоналаш даврида 1т пичан етиштириш учун 3 кг азот, 9 кг фосфор, 22 кг калий сарфланади. Қизил себарга 2-3 йил яхши ҳосил беради. Баргак ксерофит яхши ривожланган илдизи тупроқнинг чуқур қатламларидан сув ўзлаштиради. Муқобил ҳарорат 18-20 о С. Совуққа чидамли. Бир тонна пичан тайёрлаш учун 7-8 кг фосфор, 18-20 кг калий, 11- 12 кг калций сарфланади. Бир ўрим пичани 60-65 кун, уруғи учун 110-120 кун талаб қилинади. Навлари: Ўзбекистонда қизил себар г анинг УзРОС-73, Узбекицанский 3, баргак (еспарцет)нинг Милютинский 2, навлари экилади. Қизил себарга ва баргак ем-хашак, дала, ғўза алмашлаб экиш тизимларига қўшилади. Дон, техник, мойли экинлардан бўшаган ерларга экилади. Уруғи майда бўлганлиги учун ерни ҳолатига талабчан, сифатли ишлов бериш талаб қилинади. Асосий экиш муддати баҳор, бошқа муддатларда ам экиш мумкин.

Экиш ёппасига қаторлаб соф ҳолда ёки қўнғирбошли ўтлар билан аралаштирилиб амалга оширилади. Экиш ме‘ёри 3-4 млн дона, қизил себарга уруғини вазни 8-10 кг, баргакдан 30-40 кг экилади. Юқори сифатли пичан тайёрлаш учун шоналаш-гуллаш даврини бошланишда ўрилади в а тезда қабул қилинган технология бўйича пичан ғарамланади ёки янги усулда зичлашган, майдаланган пичан тайёрланади. Сақланадиган пичан намлиги 17-20% бўлиши лозим. Қўнғирбошли ўтлар гуруҳига ажриқбош, ялтирбош, мастак, эркакўт, оқсўта, судан ўти, қўноқ каби экинлар киради. Дуккакли экинларга нисбатан бу ўтларнинг тўйимлилиги пастроқ, аммо ҳосили яхши, ташқи муҳитга чидамли, яхши чим ҳосил қилади, бир майдонга 5-7 йил ҳосил беради. Ажриқбошнинг кўкатида 14%, ялтирбошда 13%, судан ўтида 11% оқсил бўлади. Қўнғирбошли ўтлардан пичан, силос, сенаж, пичан уни тайёрланади. Тупроқда органик модда тўпланади, сув ва шамол эрозиясидан сақлайди. Шаҳарларни кўкаламзорлаштиришда ҳам фойдаланилади. Қўнғирбошли ўтлар ер юзида кенг тарқалган. Яйловлар барпо этишда асосий ўринни эгаллайди. Пичан ҳосили 20-100 цҒга, уруғ ҳосили 2-8 цҒга. Кўп йиллик қўнғирбошли ўтлар кўп тупланади, шунинг эвазига вегетатив кўпайиш рўй беради. Янги ривожланган поя сонлари тез кўпайиб боради. Тупланиш вақтида ҳосил бўладиган поялар маҳсулдор, тўла ривожланмаган гултўпламлар билан вегетатив ва гултўплами мутлақо ривожланмаган сербаргли вегетатив поялар ривожланади. Кўп йиллик қўнғирбошли ўтлар биологияси бўйича кузги, ярим кузги ва баҳорги гуруҳларга бўлинади. Кузги ўтлар яровизация даврини узоқ муддатда ўтади, биринчи йили мева ҳосил қилмайди, иккинчи йили бир ўрим, уруғ ҳосили ва бир ўрим пичан олиш мумкин. Бу гуруҳга оқсўхта киради. Ярим кузги ўтларда яровизация даври ўртача муддатда ўтади, бир мавсумда 2 та уруғ ўрими етилади. Бу гуруҳга эркак ўт ва ялтирбош киради.

Баҳорги ўтларда яровизация даври қисқа муддатда ўтади, биринчи ўсув йилида уруғ беради, кейинги йилларда 2-3 та пичан ўрими етилади. Бу гуруҳга ажриқбош, буғдойиқ, мастак турлари киради. Ўтларнинг ҳаммаси узун кун ўсимликлари. Ўтлар баландлигига қараб баланб бўйли, ўрта бўйли ва паст бўйли бўлади. Тупланиш даражасига қараб ғовактупли ва зич тупли бўлади. ўтларни орасида намсевар ўсимликлар - бу ажриқбош, қурғоқчиликка чидамли ва иссиқсевар ўсимликлар - эркак ўт, буғдойиқ. Кўп йиллар давомида ҳосил берадиган ўсимликлар - ажриқбош, эркак ўт, ялтирбош. Бу ўсимликлар совуққа чидамли бўлади. Уруғи 2-3 0 C да униб чиқади, қишлаб чиққандан сўнг 5-7 0 C да ўсиши давом этади, муқобил ҳарорат 10-12 0 C . Қўнғирбош ўтлар ҳар хил дала экинларидан бўшаган ерларга экилади. Экиш муддати: куз, баҳор, ёз. Энг муқобил экиш муддати куз. Тупроққа ишлов бериш беданики сингари амалга оширилади. Экиш усули ёппасига қаторлаб ёки тор қаторлаб, соф ҳолда ёки дуккакли ўтлар билан қўшилиб экилади. Экиш чуқурлиги 1-3 см, экиш ме‘ёри: а) ажриқбош - 8-10 млн донаҒга. б) ялтирбош - 4 млн донаҒга. в) оқ сўхта - 6-7 млн донаҒга. г) мастак - 3-4 млн донаҒга. д) эркакўт - 4-5 млн дона. Уруғ олиш учун кенг қаторлаб экилади; шунда экиш ме‘ёри: а) ажриқбош - 4-5 млн донаҒга. б) ялтирбош - 2 млн донаҒга. в) оқ сўхта - 3-4 млн донаҒга. г) мастак - 2-3 млн донаҒга. д) эркакўт - 2-3 млн дона. Тез кўкартириб олиш учун уруғ экилгандан бошлаб суғорилади. Ҳар ўрими 1-3 маротаба суғорилади.

Пичан учун рўвакланиш даврида ўрилади. Уруғ олиш учун думбул пишишида икки босқичли усулда йиғилади ёки тўла етилганда комбайнлар ёрдамида йиғиш мумкин.

Адаби ё тлар: 1. Каримов И. А. «Кишлок хужалик тараккиёти тукин хаёт манбаи» Олий Мажлиснинг 10-сессиясида сузлаган нутки. Тошкент 1997 й.- 2. Отабоева. Х. ва бошкалар. «Усимликшунослик». Тошкент. Мехнат. 2000 й. 3. Ёрматова Д. «Усимликшунослик» Тошкент Шарк 2007 й. 4. Е. Т. Шайхов ва бошкалар Пахтачилик. Тошкент Мехнат 1997 й 5. Чирков В. Н. «Усимликшунослик» Тошкент, Узбекистон. 1994 й. 6. Керефов К. Н. «Биологические основў растениеводетво» Вў с шая школа. М. 1982 г.

Похожие

Ем хашак ўтлар

Ем-хашак тайёрлаш машиналари

Ем-хашак йиғиштириш машиналари

Қўнғирбошли ем-хашак ўтлар

Ем-хашак ўтлар. Беда экини