Boshoqli don ekinlarining zang kasalliklari va ularga qarshi kurash choralari - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Boshoqli don ekinlarining zang kasalliklari va ularga qarshi kurash choralari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

141 KB

Boshoqli don ekinlarining zang kasalliklari va ularga qarshi kurash choralari Reja : 4. Zang kasalliklari haqida umumiy ma’lumotlar. 5. Poya (chiziqli) zang kasalligi, tarqalishi, zarari, alomatlari, biologiyasi va qarshi kurash choralari. 6. Z.Bug‘doyning qo‘ng‘ir zang kasalligi, tarqalishi, zarari, kasallik alomatlari, zamburug‘ biologiyasi va qarshi kurash choralari. 7. G‘allagullilarning sariq zang kasalligi, tarqalishi, zarari, kasallik alomatlari, zamburug‘ biologiyasi va qarshi kurash choralari. 8. Sulining tojli zang kasalligi, tarqalishi, zarari, kasallik alomatlari, zamburug‘ biologiyasi va qarshi kurash choralari. 9. Arpaning mitti (pakana bo‘yli) zang kasalligi, tarqalishi, zarari, kasallik alomatlari, zamburug‘ biologiyasi va qarshi kurash choralari.

Zang kasalligi to‘g‘risida umumiy ma’lumotlar G‘alla ekinlarining zang kasalliklari hamma joyda tarqalgan va barcha g‘alla ekinlarini zararlaydi. Bu kasalliklar o‘simliklarning yer ustki qismlarini barglari, barg qinlari, poyalari, boshoq qobiqlari, qiltiqlari va ba’zan donlarini ham zararlaydi. Zang kasalligining alomatlari: zararlangan organlarida avval sariq qizg‘ish rangli (zang kasalligini turiga qarab) dog‘ yostiqchalari hosil qiladi, ular don pishish vaqtiga borib, to‘q qo‘ng‘ir yoki qora rangga kiradi. Bu dog‘ yostiqchalari o‘simlikning kasallangan qismiga tartibsiz ravishda yoki ma’lum tartibda (chiziqlar, nuqtalar tarzida) joylashadi. Kasallangan barglar vaqtidan oldin quriydi, poyalar esa ba’zan sinadi va yotib qoladi. Don to‘la yetilmaydi, tosh bosmaydigan puch bo‘lib, unib chikish darajasi past bo‘lib qoladi. O‘simlik qancha oldin kasallansa, uning hosili shuncha kamayadi. O‘simlik tuplanish vaqtida kasallansa umuman boshoq hosil qilmaydi. Kasallikning zarari shundaki, o‘simlikning suv rejimini buzadi, u suv bug‘lantirishni kuchaytiradi, assimilyatsiya jarayonini susaytiradi, binobarin plastik moddalar to‘planishini kamaytiradi.t Kasallikni bevosita zarari shuki, o‘simlikning qishlashga va qurg‘oqchilikka chidamlilik darajasini pasaytiradi. Zang kasalliklarini bazidiyali zamburug‘lar sinfiga kiruvchi zamburug‘lar qo‘zg‘atadi. O‘simlikda zang zamburug‘lari polimorfizmi aniq ifodalangan chin parazitlardir. Ularning ko‘pchiligi har xil xo‘jayinli va ma’lum o‘simlikka moslashgan zamburug‘lardir, ular orasida ma’lum o‘simliklarda oziqlanishga moslashgan biologik irqlar va o‘simliklarning ayrim navlarini zararlaydigan biotiplar bor. Zang zamburug‘lari taraqqiyotining hamma davrida har xil tipda spora beradi va bu sporalar har qaysi tipning o‘zi uchun xos bo‘ladi. Bu zamburug‘lar tubandagi tipdagi spora beradi: Piknidiyli spora berish. Bunda piknosporali yoki spermatsiyli piknidiylar, beradi bu sporalar urug‘lantirish vazifasini o‘taydi. Etsidiyli spora berish. Bunda etsidiy deb ataladigan maxsus joy hosil bo‘lib, bu joyda esa etsidiosporalar zamburug‘ning bahorgi stadiyasi yetiladi. Yozda zang zamburug‘lari urediniosporalar yetiladigan joy (bo‘shliq) hosil kiladi, urediniosporalar bir necha avlod beradi. Zang kasalligi urediniospora stadiyasida ko‘plab tarqaladi. Bir bargda kasallikni rivojlanishiga qarab 100 dan ortiq, bir o‘simlikda esa 3-7 ming uredinobo‘shliq hosil bo‘ladi. Har bo‘shliqda 250-400 ming uredinospora yetiladi va bu xildagi avlod berish harorat va namlikka bog‘liq ravishda 2,5-7 kunda takrorlanib turadi yoki 4-6 avlod beradi. Kuchli darajada zararlangan g‘allazorda diametri 5 m bo‘lgan maydonda 1 mlrd. uredinospora bo‘ladi.

Uredinosporalar 1500-3000 m hatto ba’zi holatlarda 4500 m balandlikdan ham maxsus spora tutqich asboblar yordamida ushlangan (E.Stekmen, DJ.Xarrar). Uredinosporalar 300-500 km masofaga shamol yo‘nalishi bo‘yicha tarqaladi. Agarda kuchli havo oqimi ta’siriga tushib qolsa, uredinosporalar 2500 km gacha masofaga tarqalishi mumkin. Kuchli darajada kasallangan 1 ga bug‘doy maydonida 1250000 mlrd. uredinospora hosil bo‘lishi mumkin. Yoz oxiriga borib, zang zamburug‘lari qishki stadiya teleytosporalar yetiladigan joy (bo‘shliq) hosil kiladi va shu stadiyada qishlaydi. Qishlab chiqqan teleytosporalar erta bahorda una boshlab, bazidiyalarda to‘rt hujayrali bazidiyaspora hosil qiladi, bazidiyasporalar oraliq o‘simliklarni zararlab, shu o‘simlikda yangidan spermatsiya va etsidiosporalar hosil qiladi. G‘alla ekinlarida zang kasalligini tug‘diruvchi ko‘pchilik zamburug‘larning O va 1 stadiyasi oraliq o‘simliklarda, II va III stadiyasi esa o‘simliklarning qishlab chiqqan qoldig‘ida o‘tadi. 250 dan ortiq o‘simlik turi zang kasalligigi chalinadi. Zarari. Hosildorlik keskin kamayib ketishi bilan birga sovuqqa va qurg‘oqchilikka bo‘lgan chidamliligi pasayadi, don yengil, tosh bosmaydigan bo‘ladi. Har yili o‘rtacha 15-20 % hosil nobud bo‘ladi. Agarda zang ko‘plab ko‘payib ketsa, 25-30 s/ga olinadigan hosil 5-6 s/ga ga tushib ketadi. Zang donga ham zarar yetkazadi . Zararlanish darajasi % Urug‘ning abs.og‘ir. gr, Bir boshoqdagi don, og‘irligi gr, Bir boshoqdagi don soni, dona 10-25 % 29,03 0,839 29,87 75-100% 11,58 0,252 20,39 Zang kasalligi bilan kasallangan o‘simlik bargi sarg‘ayib ketadi va ko‘plab epidermis to‘qimalar yoriladi, 1 ta bargda 100 tagacha yoriq bo‘lishi mumkin. Ildiz sistemasi yaxshi rivojlanmasligi natijasida suv qabul qilib olish xususiyati pasayadi. Poya yoki chiziqli zang kasalligi Puccinia graminis Bu kasallik hamma joyda keng tarqalgan va ayrim hududlarda ko‘p zararli hisoblanadi. Asosan Uzoq Sharq, shimoliy Qozog‘iston, Boltiq bo‘yi, shimoliy Kavkaz, Belorussiya, Ukrainada ko‘p zarar yetkazadi.

Bu kasallik bilan g‘alla ekinlarining hammasi bug‘doy, arpa, suli, javdar, shuningdek ko‘pchilik yovvoyi g‘allagulli o‘simliklar zararlanadi. Kasallikka chalingan o‘simliklarni (boshoq ostida, barg qinida, don qobig‘ida, qiltig‘ida va ba’zan don hamda barg plastinkasining ochiq joylarida, poyada) dog‘ yostiqchalari hosil bo‘ladi. Bu yostiqchalar bir-biri bilan qo‘shilib, yo‘llar hosil qiladi, shuning uchun ham bu kasallik "chiziqli" zang kasalligi deyiladi. Chiziqlar avval qizg‘ish qo‘ng‘ir (urediniosporali yozgi stadiyasida) boshoq pishish vaqtiga borib esa to‘q qo‘ng‘ir yoki qora (teleytosporali qishki stadiyasida) rangda bo‘ladi. Kasallikni Uridinales tartibiga kiruvchi Puccinia graminis degan zamburug‘ tug‘diradi, bu zamburug‘ning oraliq o‘simligi zirk (Barberis vulgaris ) va uning ba’zi turlari, shuningdek magoniya (Mahonia aguifolium) dir. Bu zamburug‘ning ma’lum turga oid g‘alla o‘simliklarida yashaydigan bir necha xili bor, ular tubandagilardir : f. tritici bug‘doyiqda, arpada, bug‘doyda, f. avenae sulida va ko‘pgina yovvoyi g‘allagulli o‘simliklarda, f. secalis javdarda, arpada, bug‘doyda shuningdek ba’zi bir boshqa o‘simlik turlarida yashaydi. Poya zang kasalligini qo‘zg‘atuvchi zamburug‘ ikki uyli bo‘lib, spermagoniyali va etsidiyali davri oraliq o‘simliklarda, urediniosporali va teleytosporali davri asosiy o‘simlikda o‘tadi. Spermagoniya davrida zirk yoki magoniya bargining ustki, kamdan -kam holatlarda ostki tomonida yakka yoki kichik guruh holida sharsimon shakldagi spermagoniyalar hosil bo‘ladi. Bular 120- 130 mkm kattalikda bo‘ladi, bularni ichida ko‘plab mayda, och tusli, bir hujayrali spermatsiya hosil bo‘ladi. Keyinchalik barglarni orqa tomonida etsidiy hosil qiladi. Etsidiosporalari sharsimon, konidiyasporalari 5 °S dan -24 ° C darajada haroratda unib chiqadi. Etsidiosporalar o‘sib zamburug‘ tanasi - mitseliyni hosil qiladi, ular o‘simlik to‘qimasiga kirib urediniyli urediniosporalar hosil qiladi. Urediniosporalar o‘sishi uchun harorat 1-30 ° C (eng qulay harorat 18-20 ° C ) daraja bo‘lib hisoblanadi. 18- 20 °S haroratda urediniosporalar bir necha marta takrorlab, avlod beradi. Vegetatsiya davrini oxirida kasallik alomatlari paydo bo‘lgan joylarda ko‘plab teleytobo‘shliqlar hosil bo‘ladi, bularda teleytosporalar hosil bo‘ladi shu davrida qishlaydi. Teleytosporalar faqat bahorda 9-29 °S (opt. 18-22 ° C ) daraja haroratda va havo namligi 95-100 % bo‘lganida unib chiqadi, teleytosporalardan bazidiosporali bazidiya hosil bo‘ladi. Bu sporalar tarqalib oraliq o‘simliklarda spermagoniy va etsidiy hosil kiladi. G‘allagullilarni bu kasalligi erta ekilgan kuzgi va kech ekilgan bahorgi bug‘doyda ko‘p uchraydi. Qarshi kurash choralari: Oraliq o‘simliklarni yo‘qotish. Fosforli va kaliyli o‘g‘itlar o‘simlikni zang kasalligiga bo‘lgan chidamliligini oshiradi. Zang kasalligi ko‘plab paydo

bo‘lganida impakt 25 % li - 0,25 -0,5 l/ga, o‘simlikni o‘suv davrida 0,1 % eritma holida purkaladi. Bamper 25%. o‘simlikni o‘suv davrida purkaladi 0,25 l/ga. Folikur 25 emk 0,3 l/ga o‘simlikni o‘suv davrida purkaladi. O‘simlik qoldiqlarini yo‘qotish, yulib tashlash, yerni shudgorlash. Qo‘ng‘ir va sariq zang kasalliklaridan himoya qilish uchun bug‘doyga fungitsid sepishning maqsadga muvofiqligini aniqlash uchun mezonlar (Stepanov, Chumakov, 1972) Ekinlar o‘sish fazalari Kalendar muddatlar Kasallang an o‘simlik lar soni, % Kasallik rivojla nishi darajasi, % Taxminiy nobud bo‘ladigan hosil % Fungitsid sepish kerakligi haqida qaror Poya o‘sa boshlashi Mart, 3-dekada 10 5 20-40 Kerak Poya Aprel, 30 10 20-40 Kerak Bayroq barg chiqarishi Aprel, 80 25 15-30 Kerak Boshoq chiqarishi va gullashi May, 1-2- dekada 100 30 15-30 Kerak Bug‘doyning qo‘ng‘ir zang kasalligi Puccinia tritici Eriks, Puccinia triticina Eriks, Puccinia recondita Rad. Bu bug‘doyning o‘ziga xos kasalligi hisoblanadi, keng tarqalgan va katta zarar yetkazadi, chunki u o‘simlik taraqqiyotiga yomon ta’sir etishdan tashqari kuzgi bug‘doyni siyraklashtirib yuboradi. Sovuqqa chidamliligi pasayadi, boshoqda don kam hosil bo‘ladi. Bug‘doy don hosilining qo‘ng‘ir zang kasalligi ta’siridan nobud bo‘lishining taxminiy miqdorlari, % (Chumakov va muallifdoshlar, 1980 ) Kasallanish darajasi Hosil nobud bo‘lishining miqdorlari, % Boshoq chiqarish fazasi Gullash fazasi Sutli pishish fazasi

10 3,8 1,0 0 20 7,8 2,3 0,8 30 13,3 5,4 1,4 40 20,0 10,0 3,0 50 26,0 14,0 6,0 60 32,0 18,0 8,8 70 37,2 22,1 11,5 80 41,5 26,5 14,4 90 459 30,8 17,0 100 50,0 35,0 20,0 Bu kasallikda o‘simlikni bargida, barg qo‘ltig‘ida avvalo qo‘ng‘ir tuxumsimon va yumaloq shaklli qo‘ng‘ir dog‘lar hosil bo‘ladi. Bu dog‘lar ko‘pincha bargning ustida tartibsiz joylashadi. Bular hech vaqtda bir biri bilan qo‘shilmaydi. Yozgi urediniosporalari sharsimon yoki ellips shaklida po‘sti sariq qo‘ng‘ir bo‘lib, mayda tuklar bilan qoplangan. Teleytostoralari ikki hujayrali qoramtir qo‘ng‘ir tusli. Oraliq o‘simligi ayiqtovongullilar oilasiga kiradigan begona o‘t – sanchiqo‘t Thalicrum minus L. va T. flavum bo‘lib hisoblanadi. Zamburug‘ni ikki formasi bor, oddiy yoki Yevropa va Sibir. Yevropa formasi asosan Yevropada uchraydi. Sibir formasi etsidiyali davrini leshitsada Zsopurum fumariodes da o‘taydi. Urediniosporalari suv tomchisi bo‘lganida 2,5 -31 °C darajali harorat atrofida una boshlaydi, optimal harorat 15-25 °C, inkubatsion davri havo harorati 4-25 °C daraja bo‘lganida 5-18 kungacha o‘tadi. Zamburug‘ kuzgi ekinlarda urediniomitseliy yoki urediniospora holida qishlaydi. Qarshi kurash choralari: Oraliq o‘simliklarini yo‘qotish, fosforli va kaliyli mineral o‘g‘itlaridan foydalanish, chidamli navlar ekish, kasallik avj olib ketganida kimyoviy preparatlardan foydalanish, yerni shudgor qilish, urug‘ni qiska muddatlarda ekish, optimal muddatda ekish, Alto 40 % sus.k. 0,1-0,2 l/ga o‘simlikni o‘suv davrida purkaladi. Bayleton 25 % n. kuk 0,5 kg/ga o‘simlikning o‘suv davrida purkaladi, impakt, 25 % sus. k. 0, 1 l/ga eritma o‘simlikning o‘suv davrida purkash. Tilt 25 % em.k. 0,5 l/ga eritmasi o‘simlikning o‘suv davrida purkash. G‘alla ekinlarining sariq zang kasalligi Puccinia strioformis West G‘allagulli ekinlarning bu kasalligi shimoliy Kavkazda, Kavkaz ortida, Markaziy Osiyoda, Altay o‘lkasida, Ukraina va Belorussiyada uchraydi.

Bahorda kasallik alomatlari pastki barglarda, keyinchalik ustki barglarda paydo bo‘ladi. Gullash yoki sut pishish vaqtiga borib bargning asosiy ko‘pchilik qismi sarg‘ayadi, quriydi va to‘kilib ketadi. O‘simliklar ko‘proq va tez kasallanganida dalaning rangi ancha o‘zgaradi. Bu kasallik boshoqda paydo bo‘lsa, ancha zararli hisoblanadi, don to‘lmaydi, don puch bo‘ladi va yengil bo‘lib qoladi. Bug‘doy don hosilining sariq zang kasalligi ta’siridan nobud bo‘lishining taxminiy miqdorlari, % Kasallanish darajasi, % Hosil nobud bo‘lishining miqdorlari, % Bayroq barg chiqarishi boshoq chiqishining boshlanishi Don to‘lishish fazasi 10 8,5 3,4 20 15,0 5,8 30 21,3 9,3 40 27,5 13,3 50 33,5 17,7 60 39,4 22,2 70 45,2 26,0 80 50,9 28,5 90 56,5 30,0 100 62,0 33,0 Bu bug‘doy, arpa va yovvoyi g‘allagulli o‘simliklarning Markaziy Osiyoda eng ko‘p tarqalgan kasalligidir. Bunda o‘simlikning barglarida ba’zan poyasida, boshog‘ida va donida och sariq rangli dog‘ yostiqchalari (urediniosporali stadiya) hosil bo‘ladi. Bu dog‘ yostiqchalari keyinchalik barg epidermisi bilan qoplangan qora yostiqchalarga (teleytosporali stadiyaga) aylanadi. Yostiqchalar qator -qator nuqtali chiziqlar shaklida joylashadi. Urediniosporalari 100 % namlikda 1 dan 25 °C darajagacha bo‘lgan haroratda unib chiqadi, ammo 11-13 °C darajali harorat ularning unishi uchun eng qulay bo‘lib hisoblanadi. O‘simlikni zararlashdan boshlab to urediniosporalar hosil bo‘lguncha 10-15°S darajali haroratda kasallikning inkubatsion davri 10-11 kunga cho‘ziladi.

Bug‘doy zang kasalliklarining ob-havoga talablari ( Roelfs , Singh , Saari , 1992) Kasallik qo‘zg‘atuvchi zamburug‘larning Harorat, OS Yerug‘l ik -ning ta’siri Erkin suv (shabnam, yomg‘ir) Minumum Optimum Maksimu m Sariq zang Uredinospora o‘sa boshlashi 0 9-13 23 Oz Shart Uredinospora o‘sishni davom ettirishi 10-15 Oz Shart Apressoriy rivojlanishi Sariq zang sporalari hosil kilmaydi To‘qimaga kirishi 2 8-13 23 Oz Shart To‘qimada o‘sishi 3 12-15 20 Baland Yo‘q Yangi sporalar hosil qilishi 5 12-15 20 Baland Yo‘q Bu kasallik bahor seryog‘in va salqin kelgan yillari avj oladi, asosan bahorda va yozning birinchi yarmida. Oraliq o‘simligi aniqlanmagan. O‘zbekiston viloyatlarida rayonlashtirilgan va 1999 yil nav tanlovida qatnashgan bug‘doy navlarida sariq zang kasalligining rivojlanishi darajalari, % (O‘RFA Genetika va eksperimental biologiya instituti ma’lumotlari) Bug‘doy navlari Kuzatuv nuqtalari soni Sariq zang kasalligini rivojlanish Nav chidamliligi haqida dastlabki xulosa* 1 2 3 4 Yumshoq bug‘doy Alena 1 20 Chidamli Albatros 1 30-40 Chidamsiz Bezostaya- 1 1 50-60 O‘ta chidamsiz Gorlitsa 1 90-100 O‘ta chidamsiz

Dallas 2 10-15 Chidamli Dobriya 2 70-&0 O‘ta chidamsiz Demetra 1 15-20 Chidamli Do‘stlik 1 0-10 O‘ta chidamli Yonbosh 1 15-20 Chidamli Jahongir 660 2 40-50 Chidamsiz Zimorodok 1 6-10 O‘ta chidamli Intensiv 2 40-50 Chidamsiz Knyajna 1 5-10 O‘ta chidamli Kroshka 1 25 O‘rtacha chidamli Kupava 1 25-30 O‘rtacha chidamli Marjon 1 5-10 O‘ta chidamli Ofeliya 2 70-80 O‘ta chidamsiz Pobeda 1 20-30 O‘rtacha chidamli Polovchanka 2 5-10 O‘ta chidamli Russo 1 35 Chidamsiz Rufa 1 10-15 Chidamli Sanzor 4 4 70-80 O‘ta chidamsiz Sanzor 8 4 70-80 O‘ta chidamsiz Skifyanka 3 50-60 O‘ta chidamsiz Suvasan 1 10-15 Chidamli Tribor 1 0-10 O‘ta chidamli Ulug‘bek 600 4 0-10 O‘ta chidamli Umanka 1 10 O‘ta chidamli Unumli bug‘doy 2 70-80 O‘ta chidamsiz O‘zbekiston 1 2 70-80 O‘ta chidamsiz SHerdor 2 60-70 O‘ta chidamsiz Ertapishar 1 60-70 O‘ta chidamsiz Yuna 5 70-80 O‘ta chidamsiz Qattiq bug‘doy Aleksandrovka 1 25-30 O‘rtacha chidamli Baxt 1 25-30 O‘rtacha chidamli Leukurum 21 1 25-30 O‘rtacha chidamli Makuz 3 1 10 O‘ta chidamli Makuz 7 1 5-10 O‘ta chidamli Ishlatilgan shkala: rivojlanish darajasi: 10 % dan kam -o‘ta chidamli 11-20 % - chidamli

21-30 % - o‘rtacha chidamli 31-50 % - chidamsiz 50 % dan ko‘p -o‘ta chidamsiz Zamburug‘ kuzgi ekinlar to‘qimasida urediniomitseliy shaklida qishlaydi. Qarshi kurash: xuddi qo‘ng‘ir zang kasalligiga qarshi kurashgandek. Sulining tojli zang kasalligi Puccinia coronifera Bu kasallik asosan sulida bo‘ladi, biroq yovvoyi g‘allagulli o‘simliklarda ham uchraydi. G‘alla o‘simliklari bargining ustki tomonida yozgi sporalarining qovoq rang yumaloq shaklli yostiqchalari hosil bo‘ladi. G‘alla o‘simliklarining o‘suv davri oxirida kasallikni barg po‘sti bilan qoplangan qora yostiqcha shaklidagi teleytosporali qishki stadiyasi hosil bo‘ladi. Bu kasallikni qo‘zg‘atuvchi zamburug‘ning oraliq o‘simligi Rhamnus cathartica degan itjumrut butasidir. Zamburug‘ ang‘iz va somonlarda teleytosporalar holida qishlaydi, bu kasallik oraliq o‘simliklarda hosil bo‘ladigan etsidiosporalari orqali g‘alla o‘simliklariga tarqaladi va sulini zararlaydi. Urediniobo‘shliqlar bargning ustki tomonida barg qo‘ltig‘ida cho‘zinchoq pushti tusli yostiqchalar hosil qiladi. Urediniosporalari yumaloq sariq tukchali. Shuning uchun ham bu kasallik "tojli" zang kasalligi deb nomlangan. O‘simlik bargiga tushgan urediniosporalar o‘sib labchalar orqali barg to‘qimasiga kirib va shu yerda rivojlanib mitseliy hosil qiladi. 8-13 kundan keyin barglarda yangi urediniobo‘shliqlar hosil bo‘ladi, bularda ko‘plab urediniosporalar paydo bo‘ladi. Optimal harorat 18-21 °C daraja hisoblanadi, inkubatsion davri 8-9 kunda o‘tadi sutli pishish vaqtiga borib qoramtir tusli bo‘shliqlar hosil bo‘ladi, bularda qora tusli teleytosporalar yetishadi. Bular bulavkasimon ikki hujayrali bo‘ladi, uchi tomonida shoxsimon o‘simtasi bo‘ladi. Bahorda teleytosporalar o‘sib bazidiospora hosil qiladi, bular oraliq o‘simliklarni zararlaydi. Qarshi kurash: Oraliq o‘simligini yo‘qotish, sulini erta muddatlarda ekish, fosforli va kaliyli o‘g‘itlardan foydalanish, chidamli navlar ekish.

Javdarning qo‘ng‘ir zang kasalligi Puccinia dispersa Javdarning bu kasalligi hamma joyda tarqalgan, fakat javdarni zararlaydi va o‘zining rivojlanishi bilan bug‘doyning ko‘ng‘ir zang kasalligiga o‘xshaydi. O‘simlikning bargida, barg qo‘ltig‘ida sariq qo‘ng‘ir, tartibsiz joylashgan urediniobo‘shliqlar hosil bo‘ladi. O‘suv davrida bir necha avlod beradi. Javdar pishish davriga borib barglarni orqa tomonida ko‘plab teleytobo‘shliqlar hosil qiladi. Bu teleytobo‘shliqlar epidermis bilan qoplangan bo‘ladi, qoramtir hoshiyali bo‘ladi. Bularda hosil bo‘ladigan teleytosporalar shu yil kuzda o‘sib chiqish qobiliyatiga ega. Hosil bo‘lgan bazidiosporalari avgust-sentabr oylarida valovik va krivotsvet degan yovvoyi o‘simliklarni zararlaydi, bularda ko‘plab etsidiyasporalar hosil bo‘ladi. Bu sporalar javdar maysalarini zararlash qobiliyatiga ega. Ammo etsidiyasporali davri unchalik ahamiyatga ega emas, chunki kuzga borib yetarli darajada ko‘plab urediniosporalar hosil bo‘ladi. Zamburug‘ mitseliy va urediniospora holida kuzgi javdar to‘qimasida qishlaydi. Qarshi kurash: Bug‘doyning qo‘ng‘ir zang kasalligiga qanday kurashilgan bo‘lsa shunday kurashish lozim. Arpaning pakana bo‘yli zang kasalligi Arpa ekiladigan hamma joyda tarqalgan, erta bahorda ekilgan arpada kasallik kech paydo bo‘ladi, asosan arpani sut yoki mum pishish davrida, ammo kuzgi arpada kasallik erta paydo bo‘ladi, hatto unib chiqqan maysalarini zararlaydi. Kasallik alomatlari bargda va barg qo‘ltig‘ida och-sariq tusli, tartibsiz joylashgan bo‘shliqlarda uredinalar hosil qiladi, keyinchalik barglarni orqa tomonida, barg qo‘ltig‘larida mayda qora yostiqchalar - teliylar hosil qiladi . Bu kasallikni ikki uyli zamburug‘ - Puccinia hordei otth. (P. simlex Eriks et Henn: P. anomala Rostr.) qo‘zg‘atadi. Etsidiyasporalari qush tili (ptitsemlechnik)ning har xil turlarida hosil bo‘ladi. Urediniosporalari va teleytosporalari arpada hosil bo‘ladi. Urediniosporalari sharsimon yoki keng ellips shaklida sarg‘ish tusli, och – qo‘ng‘ir rangli, tukli po‘stloqli. Teleytosporalari esa bir va ikki hujayrali, qo‘ng‘ir tusli, uzunchoq shaklda. Urediniosporalari Puccinia hordei bir tomchi suv bo‘lgan vaqtda havo harorati 10-25 °S bo‘lganida o‘simlikni zararlash qobiliyatiga ega. Inkubatsion davri 7-8 kunga teng. Teleytosporalari tinchlik davrini o‘tganidan keyin o‘sib bazidiosporalar hosil qiladi.

Zang kasalligini qo‘zg‘atuvchi zamburug‘lar orasida bu turi kam zararli hisoblanadi. Asosan kasallikning bu turi qush tili o‘simligi tarqalgan joylarda, kuzgi va bahorgi arpa ekiladigan hududlarda ko‘proq uchraydi. Zamburug‘ etsidiya davrisiz ham rivojlana oladi. Urediniosporali davrida kuzgi arpa va to‘kilgan donlardan unib chiqqan o‘simliklarda ham yaxshi qishlab chiqadi. Qarshi kurash: Sifatli urug‘ ekish, urug‘larni ekishdan oldin kimyoviy preparatlar bilan dorilash, oraliq o‘simliklarni yo‘qotish, yuqori agrotexnika, shudgor, o‘simlik qoldiqlarini yo‘qotish, urug‘ to‘kilishiga yo‘l qo‘ymaslik, vegetatsiya davrida Tilt - 0,5 l/ga, Bayleton - 0,5 l/ga ishlash.

Похожие

Boshoqli don ekinlari kasalliklari va ularga qarshi kurash choralari

Tok kasalliklari va ularga qarshi kurash choralari

Pomidor kasalliklari va ularga qarshi kurash choralari

Lavlagi kasalliklari va ularga qarshi kurash choralari

Karam kasalliklari va ularga qarshi kurash choralari.