ЎЗСТАНДАРТ АГЕНТЛИГИ ТИЗИМИ - Психология - Рефераты

ЎЗСТАНДАРТ АГЕНТЛИГИ ТИЗИМИ

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

98 KB

ЎЗСТАНДАРТ АГЕНТЛИГИ ТИЗИМИ Режа: I . Кириш 1. Ўзбекистон стандартлаштириш, метрология ва сертификатлаштириш агентлигининг тузилмаси 2. Ўзбекистон Миллий эталонлар базаси

Кириш Ўзбекистон стандартлаштириш, метрология и сертификатлаштириш агентлиги («Ўзстандарт» агентлиги)нинг ташкилий тузилмаси ва унинг марказий аппаратнинг тузилмаси ҳақида, ҳамда Республикамизнинг эталонлар базаси бӯлмиш Ўзбекистон Миллий эталонлар марказининг ташкил қилинганлиги ва унинг фаолияти, ҳозирги кунда Марказда сақланаётган вақт ва частота, босим, электр кучланиши, индуктивлик, сиғим, сув миқдори ва сарфи, газ-аналитик, ва масса эталонлари, тӯғрисида маълумотлар берилган. 1 Ўзбекистон стандартлаштириш, метрология и сертификатлаштириш агентлигининг тузилмаси Ўзбекистон стандартлаштириш, метрология и сертификатлаштириш агентлиги («Ўзстандарт» агентлиги)нинг ташкилий тузилмаси Ўзбекистон Республикаси вазирлар махкамасининг 2004 йил 5 августидаги 373 рақамли қарори билан тасдиқланган (1-илова). «Ўзстандарт» агентлиги марказий аппаратнинг ходимларнинг чекланган умумий сони 56 нафар, шу жумладан бошқарув ходимлари сони 43 нафар бўлган тузилмаси 2-иловага мувофиқ. 1-илова Ўзбекистон стандартлаштириш, метрология и сертификатлаштириш агентлиги («Ўзстандарт» агентлиги)нинг ташкилий тузилмаси *) Молиялаштириш хўжалик фаолиятидан олинадиган ўз маблағлари ҳисобига амалга оширилади. Агентства «Ўзстандарт» марказий аппарати Худудий стандартлаштириш ва метрологиябошқармалари (СМБ) 14 бўлинма Стандартлаштириш, метрология ва сертификатлаштириш илмий- тадқиқот институти Ахборот маълумотлар маркази* Республика синов ва сертификатлаштириш маркази* Республика синов ва сертификатлаштириш маркази* Худудий синов ва сертификатлаштириш марказлари* Миллий эталонлар маркази Метрология хизмаилари кўрсатиш маркази* Штрихли кодлаштириш маркази*

3 Ўзбекистон Миллий эталонлар базаси Республикамизнинг эталонлар базаси бӯлмиш Ўзбекистон Миллий эталонлар маркази (Ӯз МЭМ)нинг ташкил қилинганлиги ва унинг фаолияти, ҳозирги кунда Марказда сақланаётган вақт ва частота, босим, электр кучланиши, индуктивлик, сиғим, сув миқдори ва сарфи, газ-аналитик, ва масса эталонлари, тӯғрисида маълумотлар берилган. Ҳаммамизга маълумки ҳеч қандай маҳсулот, у машинасозлик соҳасида бӯладими, енгил саноати маҳсулотими, озиқ-овқат маҳсулотлари бӯладими, тиббиёт, инсон хавфсизлиги ёки бирор хизмат кӯрсатиш соҳаси бӯладими ӯлчашсиз яратилмайди ва бажарилмайди. Маълумотларга таяниб шуни айтиш мумкинки ҳар бир секундда жаҳонда миллиардлаб ӯлчашлар бажарилади ва уларнинг натижасига қараб қарорлар қабул қилинади. Ҳеч бир соҳа йӯқки ӯлчашсиз ва ӯлчаш маълумотларисиз фаолият кӯрсата олса. Ӯлчашни бажаришга, уни тӯғри ва ишончли бӯлишини таъминлашга бир неча миллион киши хизмат қилади ва катта маблағ сарф қилинади. Жамиятни тахминан 15% иш кучи ӯлчашни бажаришга сарф қилинади. Ишлаб чиқарилаётган маҳсулотларнинг керакли сифатини, техникани, жумладан транспортларнинг, ҳавфсиз ва авариясиз ишлашини ҳамда ишончли тиббий ва экологик диагнозларни таъминлашнинг асосларидан бири бу ишончли ўлчаш маълумоти ҳисобланади. Ишончли ўлчаш маълумоти – ҳар қандай бошқариш, таҳлил қилиш, олдиндан айтиб бериш (прогноз), режалаштириш ёки назоратнинг асоси ҳисобланади. Табиийки, фақатгина жуда аниқ ва кафолатли аниқликдаги ӯлчаш натижалари тўғри қарор қабул қилиш имконини беради ва натижада керакли сифатдаги маҳсулот (хизмат) яратилади. Ҳар қандай ӯлчашни бажариш албатта ӯлчаш воситалари, яъни ӯлчаш асбоблари, ӯлчовлар, ӯлчаш ӯзгарткичлари, ӯлчаш ускуналарию ӯлчаш тизимлари ёрдамида бажарилади. Улар албатта ӯлчашга яроқли ва аниқлиги кафолатланган бӯлиши шарт. Республикамиз бўйича ишлаб чиқаришда, сертификатлаш синовларида, савдо сотиқда, хавфсизликни таъминлашда, соғлиқни сақлашда, газ, сув, электр энергиясини сарфини ҳисоблашда ва шунга ӯхшаш қатор соҳаларда фойдаланиладиган ўлчаш ва синаш асбобларининг тӯғри ишлашини таъминлаш, уларни аттестатлаш, сертификат бериш, уларни ӯз вақтида (масалан бир ёки икки йилда бир марта) текшириб (қиёслаб) туриш ишлари «Ўзстандарт» агентлиги таркибидаги Республика метрология хизматлари курсатиш маркази , Респуб лика синов ва сертификатлаштириш маркази ва унинг таркибига кирувчи аккредитация қилинган сертификатлаштириш органлари ҳа мда синов лабораториялари томонидан олиб борилади. Бу Марказлар республикамиздаги барча ўлчаш ва синаш асбобларини ўзининг аниқ асбоблари билан солиштириб (таққослаб, қиёслаб) кӯриб уларни тӯғрилиги, синовга ва ўлчашларга яроқли эканлигини аниқлаб шу тӯғрисида шаҳодатнома

берадилар. Марказларни ва унга ӯхшаш бошқа ташкилотларнинг аниқ (намунавий) ўлчаш асбобларини тӯғри ишлашини текшириб туриш Ӯзбекистон Республикасининг Миллий эталонлар Маркази (Ӯз МЭМ)га юклатилган. Эталонлар маркази бу ишни ӯзининг, янада аниқроқ бўлган ӯлчаш асбоблари, яъни эталонлари ёрдамида амалга оширади. Эталонлар маркази Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 09.02.96 йилдаги «Ӯзбекистон Республикаси Миллий эталонлар базасини шакллантириш ва метрологик таъминотни такомиллаштириш туғрисида» ги 53- сон Қарори асосида ташкил қилинган. Марказ 2001 йилнинг декабрь ойида ўз фаолиятини замонавий 5 қаватли иморатда бошлади (Ўз МЭМни биноси батафсил кўрсатилади). Ҳозирги кунда Эталонлар марказида частота ва вақт, масса, электр токи кучланиши, босим, электр сиғими, сув миқдори ва сарфи, индуктивлик, ва аммиак, синил кислотаси, азот диоксиди, олтингугирт диоксиди ва хлорнинг ҳаводаги массавий улуши бирликлари эталонлари мавжуд. Купчиликга маълумки эталонлар бу жуда аниқ ӯлчовчи қурилмалар. Шунинг учун ҳам улар ташқи муҳитга, яъни лабораториядаги ҳароратни, ҳаво намлигини, атмосфера босимини ӯзгаришига, ҳар хил тулқинларга, вибрацияга, электрик, магнит ва электромагнит майдонларига ва шунга ӯхшаш таъсир этувчи омилларга сезгир. Шу сабабдан ташқи муҳитни эталонларга таъсирини иложи борича камайтириш мақсадида Эталон марказининг биноси ӯзига хос услубда қурилган махсус хоналарга эга. Жумладан эталонлар жойлашган лабораториялардаги ҳаво ҳароратини ӯзгариши 0,1-0,05 градус (… о С) дан ошмаслигини таъминлаш учун лаборатория хоналари антиқа усулда термоизоляцияланган. Бунинг учун эталон сақланадиган хона худди шу шаклдаги, фақат ӯлчами каттароқ хона ичига жойлаштирилган. Яъни эталон сақланадиган хона атрофи эни 80 сантиметрли коридор билан қопланган (батафсил кўрсатилади). Бундан ташқари хоналарга қуёш нури тушиб ҳароратни ӯзгаришига сабаб булмаслиги учун лаборатория хоналари деразасиз қурилган. Хона ва каридор ҳарорати кондиционер ёрдамида 20 градусда ушлаб турилади. Ӯлчаш, яъни эталонлар билан ишлаш пайтида кондиционерларнинг ностабиллиги ҳароратни ӯзгаришига олиб келмаслиги учун улар ӯчирилади ва лаборатория хонасида икки қаватли девор ва ва деразаларни йуқлиги шарофати билан ҳарорат ӯзгариши 0,1-0,05 градус (… о С) дан ошмайди. Аммо, тажрибалардан маълумки 1 ӯртача гавдага эга бӯлган одам ӯзининг ҳарорати билан ҳажми 45 метр куб хонадаги ҳаво ҳароратини 1,5-2 минутда 0,1 градусга ӯзгартиради. Шунинг учун ҳам температура ӯзгаришига жуда қаттиқ талаб қуйиладиган ӯлчашларда хона ичига одам кириши ман этилади, ҳамма ўлчаш жараёни манипулятор ёрдамида қўшни хонадан бошқарилади. Эталон тарозида ӯлчашни бажариш бунга мисол бӯла олади (батафсил кўрсатилади). Эталон тарозилар вибрацияга ҳам жуда сезгир бӯладилар. Жумладан агар 1 IEEE Trans. Instrum. Meas., Т . IM35, № 4, часть 1, стр . 404-408, декабрь 1986 г .

эҳтиётлик йулларини қилмаса кӯчада машина эмас, ҳаттоки одам утса ҳам тарозиларнинг кӯрсатиши ӯзгаради, яъни хатолиги ошади. Буни олдини олиш мақсадида Эталонлар марказидаги тарозилар ӯрнатиладиган хоналар – масса лабораториялари кӯп қаватли иморатнинг биринчи қаватида жойлашган. Тарози урнатилган столлар ҳар қандай нагрузкадаҳам эгилмаслиги учун улар ӯлчамлари 1500х700х150 миллиметрли гранит тошлардан ясалган (батафсил кўрсатилади). Эталон тарозиларни атроф муҳитдаги вибрациядан ҳимоя қилиш мақсадида столлар 30 тоннали бетон плита устига ӯрнатилган. Бетон плита эса тӯғридан – тӯғри ерга қӯйилмай, паст частотали сейсмотулқинларни самарали пасайтирувчи (ютувчи) қурилиш материали ҳисобланувчи шағал ва қум қатламларидан иборат, баландлиги 1,5 метрли ёстиққа қӯйилган. Бетон плитанинг 4 томони ҳам шунга ӯхшаш виброизоляторлар билан ҳимояланган (шағал ва қум қатламлари метал тасма билан ёпиб қуйилганлиги куриниб турибди). Электр сиғими ва индуктивлик (батафсил кўрсатилади) эталонлари электромагнит тӯлқинлар (жумладан электр пайвандлашда, трамвай ва тролейбуслар ҳаракат қилганда, радиоалоқалар ва шунга ӯхшаш ҳодисаларда пайдо буладиган тулқинлар) га сезгирлар. Электромагнит тӯлқинларидан ҳимоя қилиш мақсадида электр сиғими ва индуктивлик лабораторияларининг деворлари, шифти ва поли қалинлиги 1,5 - 2 миллиметрли тунука билан қопланган. Эталонларимиз орасида энг юқори аниқликга эга бўлган эталон – вақт ва частота бирликлари-секунд ва герц эталонидир (қисқароқ қилиб айтганда вақт ва частота эталони). Энг аниқ қўл ва девор соатлари вақт эталонига нисбатан миллиард (10 9 ) марта кӯпроқ хатоликка йўл қўядилар. Бу «эталон соат» ни хатолиги 10 -12 , бу дегани у беш юз йилда 1 секундга адашади. Вақт ва частота эталоннинг ташқи кӯриниши ҳеч қандай соатга ухшамайди, у мураккаб қурулма бӯлиб, квант ҳодисасига, яъни водород атоми асосий ҳолатининг икки ӯта нозик сатҳлари орасидаги бир-бирига утишига мувофиқ келадиган нурланишнинг даврига асосланган электрон генератордир (батафсил кўрсатилади) Бир тарафдан, кундалик ҳаётда бундай аниқлик керак ҳам эмас. Лекин у авиацияда, навигацияда, космосни тадқиқ қилишда, теле- ва радио кўрсатувлар сифатини оширишда ва кўпгина бошқа мақсадларда ўта муҳимдир. Вақт ва частота эталони ўзига хосдир. Бошқа барча эталонлар вақт-вақти билан, керак бӯлганда ишлатилади. Лекин вақт ва частота эталонини, худди вақтни тўхтатиб бўлмагани каби, тўхтатиб бўлмайди, аниқроғи тўхтатиш қатъиян ман қилинади. У ҳар доим ҳаракатда. Айрим нохуш ҳолларни, масалан тармоқдаги электр кучланишининг йўқ бўлиши натижасида вақт эталони тўхташининг олдини олиш мақсадида унинг таркибида электр кучланиши билан таъминловчи аккумулятор, дизел электростанция ва бошқа қурилмалардан иборат тизим кўзда тӯтилган. Вақт ва частота эталонимиз ёрдамида республикамиздаги аниғлиги юқори бӯлган вақт ва частотани ӯлчовчи ӯлчаш асбобларини, жумладан «Узтелеком» акционерлик компаниясининг, Шаҳарлараро алоқа корхонасининг, Республика метрология хизматлари кӯрсатиш марказининг «вақт ва частота стандарти» ни текшириб, эталон билан қиёслаб турамиз.

Ӯлчаш асбобларидан кенг тарқалганларидан бири бу босимни ӯлчашга мӯлжалланган ӯлчаш асбоблари, яхни манометрлар, барометрлар, калибраторлар, вакуумметрлар ва бошқалар. Босим ӯлчаш асбоблари ишлаб чиқаришда, транспортда, соғлиқни сақлаш соҳасида, хавсизликни таъминлашда, комунал хизмати кӯрсатишда, нефт ва газ қувурларида ва шунга ӯхшаш кӯп тармоқларда фойдаланилади. Эталонлар маркази республика корхоналаридаги, жумладан Навоий кон- металлургия комбинати, Фарғона ва Бухоро нефтни қайта ишлаш заводлари, «Узтрансгаз» ва акционерлик компанияси, Ҳудудий газ таъминоти корхоналари ва шунга ӯхшаш 30 дан ортиқ корхоналар билан узлуксиз алоқада бўлиб, уларнинг намунавий босим ӯлчаш асбобларини босим бирлиги –паскаль эталони (кейинчалик матнда–босим эталони) ёрдамида таққослаб, фойдаланишга яроқлилигини тасдиқлаб келмоқда. Босим эталонининг (батафсил кўрсатилади) ӯлчаш кӯлами 0,04-60 МПа, хатолиги 3·10 -4 дан ошмайди. Кенг тарқалган ӯлчаш воситалардан яна бири – тарози ва унинг тошлари. Бу ӯлчаш асбобларини тӯғри ишлашига ва кафолатлигига катта талаб қуйилади. Сабаби улар ишлаб чиқаришда, маълум технологияни таъминлашда, савдо – тижоратда, божхона, почта ва солиқ операцияларини ӯтказишда ва бошқа мақсадларда кенг қӯлланилади. Тӯғри ишлаши ва кафолатли бӯлишини таъминлаш мақсадида, улар вақт-вақти билан масса 2 эталонлари билан қиёсланиб турилади. Эталонлар марказида 1 миллиграмм (мг) дан 30 килограмм (кг) гача булган эталон тарози тошлари ва эталон тарози-компараторлар мавжуд (батафсил кўрсатилади). Эталон тарозиларимиз аниқлиги 0,1 микрограмм (мкг) дан 5 мг гача. Масалан 1кг гача ӯлчовчи эталон тарозимиз атиги 1микрограммга хато қилади-яъни эталон тарозида ӯлчаш бажарилаётганида эталон тошга бирор дона чанг ғуборлари тушса уни эталон тарози сезади ва кӯрсатиши ӯзгаради. Шунинг учун ҳам эталон тарозилар ва тарозилар тошларини сақлаш шароитига, юқорида айтиб ӯтилгандек, жуда қаттиқ талаблар қӯйилади. Ҳаммамизга маълумким охирги йилларда экалогия масалалари, ҳаво таркибини назорат қилиш, мониторинг ӯтказиш каби актуал масалаларига катта аҳамият берилмоқда. Бу масалалар албатта газ анализини бажара оладиган ӯлчаш асбоблари ва қурулмалари ёрдамида бажарилади. Эталонлар марказида аммиак, синил кислотаси, азот диоксиди, олтингугирт диоксиди ва хлорнинг ҳаводаги массавий улуши бирлигининг бошланғич миллий эталонлари мавжуд. Эталонлар марказининг ҳозирга кундаги асосий йўналишлари: 2 Халқимизда « масса » с ў зини ў рнига купинча « оқирлик » с ў зи ишлатилади , аммо илмий тамонидан масса сқзи туғри булгани сабабли биз уша судан фойдаланамиз . Масса бирлиги – килограмм эталони 1889 йили Францияда платино-иридий қоришмасидан тайёрланган тарози тошидир. Худди шу вақтда қлчовлар ва тарозилар халқаро бюроси килограммнинг 42 нусхасини тайёрлаб метрик Конвенция аъзоларига тарқатган. ҳ озирги кунда дунёдаги қамма тарози тошлари билвосита булса қам шу халқаро килограмм эталони билан таққослаб турилади.

 эталон базасини ривожлантириш ва такомиллаштиришнинг асосий йӯналишларини аниқлаш;  эталонларини сақлаш;  эталонларини қӯллаш (эталонлардан фойдаланиб ӯлчаш воситаларини қиёслаш ва калибровкалашни бажариш);  энг юқори аниқликдаги ӯлчаш воситаларини яратиш бӯйича илмий- текшириш ва тажриба конструкторлик ишларини бажариш;  юқори ва энг юқори аниқликдаги ӯлчаш воситаларининг ягона нусхаларини тайёрлаш;  эталонларнинг минтақавий, давлатлараро ва ҳалқаро солиштирилишини ташкил қилиш ва ӯтказиш;  катталиклар бирликларининг ӯлчамларини қайта тиклаш, сақлаш ва узатиш соҳасида ҳалқаро хамкорлик бӯйича ишлар бажариш; Эталонлар маркази республикамиздаги йирик корхоналардан ҳисобланган Навоий кон-металлургия комбинати, Фарғона ва Бухоро нефтни қайта ишлаш заводлари, «Узтрансгаз» ва «Узтелеком» акционерлик компаниялари, Ҳудудий газ таъминоти корхоналари, Шахарлараро алоқа корхонаси, ОАО «Таштибтехника», ОАО Навоиазот, «ДЕКА» ҚК ва шунга ӯхшаш 30 дан ортиқ корхоналар билан узлуксиз алоқада бўлиб, ӯларнинг намунавий ӯлчаш асбобларини ӯзини эталонларига таққослаб, фойдаланишга яроқлилигини текшириб келмоқда. Бундан ташқари юқорида айтганимиздек «Ўзстандарт» агентлиги таркибидаги Республика метрология хизматлари курсатиш маркази , Респуб лика синов ва сертификатлаштириш маркази ва унинг таркибига кирувчи ҳар бир вилоятнинг Синов ва Сертификатлаштириш Марказларининг ӯлчаш воситаларини қиёслаб бермоқда. Бу ташкилотлар ӯз навбатида ӯзларининг аниқ ва намунавий ӯлчаш воситалари ёрдамида тегишли ташкилотлар ва корхоналарнинг ӯлчаш асбоблари яроқлилигини текширадилар. Демак республикамизда бирор- бир ӯлчашда фойдаланиладиган ӯлчаш асбоблари йуқ-ки бевосита ё билвосита Ӯзбекистон Миллий бошланғич эталонлари ёрдамида текшириб турилмаса. Эталонлар – ҳар бир давлатнинг катта бойлиги ва ифтихоридир. Эталонлар ниҳоятда қиммат бойлик. Шунинг учун бӯлса керак Қадимги Мисрда, вафот этган фиравнларни у дунёга кузатаётганда қабрга бошқа қимматбаҳо буюмлар билан бир қаторда узунлик ўлчови (эталони) нусхасини – «муқаддас тирсак»ни қўйганлар. Эталонлар ӯлчаш аниқлигини оширишда катта аҳамиятга эга. Ўлчашлар аниқлигининг ошиши эса, кўпгина ижобий натижаларга олиб келади. Жумладан, тиббиётда касалга аниқ, тўғри ва ишончли ташхис қўйишга, саноатда маҳсулотнинг сифатли бўлишига, инсонларнинг хавфсизлигини таъминлашга, фанда кашфиётга олиб келади. Масалан, массани ўлчаш аниқлиги 2.10 -9 килограммгача ошди ва бу аргон ва қатор инерт газларни очилиши (табиатда борлигини аниқлаш)га сабаб бўлди. Аксинча ўлчашлардаги хатолик, уларнинг даражаларини пастлиги кўпгина бахтсизликларга ва катта иқтисодий зарарларга олиб келади. Мамлакат эталон базасининг даражаси охир оқибатда шу давлат маҳсулотларининг дунё бозорида рақобатбардошлигини, фан ривожини ва ҳаттоки давлат мавқеини белгилашини инобатга олиб, давлатимиз бу соҳада

беқиёс каттадан-катта ишларни амалга оширди ва оширмоқда. Натижада юқорида номлари тилга олинган Эталонлар марказини замонавий биноси қурилди, жуда катта маблағ эвазига кӯпгина эталонлар харид қилинди ва ҳозирги кунда Ӯзбекистон эталонлар базасини ривожлантиришга қаратилган ишлар олиб бориляпти.

АДАБИЁТЛАР I Ӯзбекистон Республикаси қонунлари: 1 Ўзбекистон Республикасининг қонуни «Метрология тўғрисида». 28.12.1993 й., N 1004-XII. 2 Ўзбекистон Республикасининг қонуни « Стандартлаштириш тўғрисида». 28.12.1993 й., N 1005-XII. 3 Ўзбекистон Республикасининг қонуни «Маҳсулотлар ва хизматларни сертификатлаштириш тўғрисида». 28.12.1993 й., N 1006-XII. II Ӯзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг қарорлари: 4 Ӯзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг «Ӯзбекистон Республикасида стандартлаштиришга оид ишларни ташкил қилиш тўғрисида» 2 март 1992 йилдаги 93-сон қарори. 5 Ӯзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг « Ў збекистон Республикаси Ҳукуматининг айрим қарорларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғpисида» 12 август 1994 йилдаги 410 -сон қарори. 6 Ӯзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг « Ў збекистон Республикаси М иллий эталон базасини шакллантиpиш ва метpологик таъминлашни такомиллаштиpиш тўғpисида» 9 феврал 1996 йилдаги 53 -сон қарори. 7 Ӯзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг «Стандартлаштириш, метрология ва махсулотлар ҳамда хизматларни сертификатлаштириш тизимини такомиллаштириш чора-тадбирлари тӯғрисида» 3 октябр 2002 йилдаги 342-сон қарори. 8 Ӯзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг «М аҳсулотларни сертификатлаштириш тартиботини соддалаштиришга доир қўшимча чора- тадбирлар тўғрисида» 6 июл 2004 йилдаги 318-сон қарори.

Похожие

Мулоқотнинг психологик тизими

Мехнат психологияси сохалари тизими

Мехнат психологияси сохалари тизими

Талабалар билимини бахолашнинг рейтинг тизими

Очик ахборот тизими шароитида шахснинг психологик узини –узи химоялаш