Ўқувчилар жамоасида шахсларнинг ўзаро муносабатини аниқлаш - Психология - Рефераты

Ўқувчилар жамоасида шахсларнинг ўзаро муносабатини аниқлаш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

548.5 KB

Ўқувчилар жамоасида шахсларнинг ўзаро муносабатини аниқлаш Социометрия методикаси ва уни ўтказиш. Социометрия сўзи ўлчаш, ўрганиш (социо - жамоа, метрия -ўлчаш) деган маънони англатади. Социометрик методнинг асосчиси – америкалик микросоциолог олим Джон Моренодир. Социометрик сўров усули бир қанча камчилик ва нуқсонларга эга бўлишига қарамай кенг психологик амалиѐтда қўлланилиб келинаѐтган методикалардан биридир. Ишнинг бажарилиши. Бу метод ѐрдамида жамоа ѐки гуруҳни ўрганиш учун гуруҳ аъзоларига савол берилади. Бу савол социометрик мезон деб аталади. Социометрик мезон гуруҳ ҳаѐти учун муҳим бўлиши, гуруҳ ҳаѐтини акс эттириши керак. Масалан мактаб ўқувчилари учун «Сиз синфдошларингиздан ким билан бир партада ўтиришни ҳоҳлайсиз?» деган мезон муҳимдир. Аммо коллежлар ѐки институт талабалар гуруҳида бу муҳим эмасдир. Мисол: Бир партада ўтириш учун ўртоқ танлаш методи. Текшириш муваффақиятли ўтиши учун осойишта, ишчи шароит зарур. Ўқитувчи (талаба) ўқувчилар бажариши керак бўлган топшириқни аниқ тушунтиради: Болалар, келгуси чоракдан сизларни парталарга ўз ҳоҳишларингиз билан ўтиртирмоқчимиз. Ҳозир бир варақ қоғоз олиб, Сиз ким билан биринчи навбатда бирга ўтиришни ҳоҳласангиз унинг фамилиясини ѐзинг, борди-ю биз Сизни ўзингиз танлаган киши билан ўтиргиза олмасак, у вақтда яна ким билан ўтиришни истардингиз, ўша синфдошингизнинг фамилиясини ѐзинг. Башарти биринчиси билан ҳам, иккинчиси билан ҳам ўтиришингизнинг иложи бўлмай қолса у вақтда қайси синфдошингиз билан ўтирган бўлардингиз. Шунинг фамилиясини ѐзинг.

1.________________________ 2.________________________ 3.________________________ Энди худди шу тартибда ким билан ўтиришни ҳоҳламаcлигингизни кўрсатинг (агар шундайлар бўлса). 1.________________________ 2.________________________ 3.________________________ Тўғри мезон танлаш учун гуруҳни ўрганиш, уларнинг ҳаѐтида нима муҳим эканлигини билиш зарурдир. Танланаѐтган мезон гуруҳни қайси фаолият жараѐнида ўрганишни мақсад қилиб қўйганлигига боғлиқдир (ўйин, ўқиш, меҳнат). Иш осон бўлиши учун ўқувчиларга саволни карточка кўринишида тайѐрлаб берилади. Саволлар карточкаси Социометрик мезон (савол) Ҳоҳлайман (Исми Ҳоҳламайман ѐки фамилиясини (Исми ѐки кўрсатинг) фамилиясини кўрсатинг) 1 Агар сизнинг гуруҳингизни қайта 1 1 тузмоқчи бўлсалар, сиз гуруҳда кимлар 2 2 билан бирга қолишни ҳоҳлайсиз? Ким 3 3 билан бирга ўқишни ҳоҳламайсиз? 4 4 2 Сиз учун қийин бўлган дақиқаларда 1 1 кимларга мурожаат қилар эдингиз? 2 2 Кимга мурожаат қилишни 3 3 ҳоҳламайсиз? 4 4 3 Ётоқхонада ўз гуруҳдошларингиздан 1 1 ким билан бир хонада яшашни ҳоҳлар 2 2 эдингиз? Ким билан ҳоҳламайсиз? 3 3

4 4 Сўров маълумотлари жадвал матрица (социометрия жадвали) тарзида расмийлаштирилади. Социометрия жадвалининг кўриниши Ким танлаяпти Кимни танлаяпти У танлади 0 1 2 . . . . . . . . . 0. 1. 2.

Уни танладилар + - ∑ Ўзаро танлашлар Танловда кимни афзал кўриш тартиби «1,2,3… » рақамлари билан, истамаслик ҳоллари «-1,-2,-3 …» белгиси билан ифодаланади. Социометрия жадвали тўлдирилгандан кейин ўзаро танлашлар аниқланиб, улар айланага олинади. Масалан, бир ўқувчи иккинчисини танлаб, иккинчиси ҳам биринчини танлаган бўлса, бу ўзаро танлашдир. Ўзаро танлашлар айланага олиш билан белгиланади. Навбатдаги вазифа жадвалдаги барча натижаларни жадвал пастидаги қаторларга ѐзилади ва улар таҳлил қилинади. Авваламбор гуруҳдаги лидерлар (энг кўп танланганлар), гуруҳ бефарқ қарайдиганлар (ҳеч қандай танлашга эга бўлмаганлар), салбий танланишга эга бўлганлар аниқланади. Олинган натижаларни таҳлил қилаѐтганда ҳар бир ўқувчи мавқеининг сабабини билишга ҳаракат қилиш керак. (Нима учун лидер, нима учун гуруҳ аъзолари ѐқтирмайди ва ҳ.к.). Бу борада асосий эътиборни салбий танланишга эга бўлганларга қаратиш керак. Гуруҳнинг психологик хусусиятларини чуқур ўрганиш учун гуруҳдаги гуруҳчалар аниқланади. Бунинг учун исталган ўзаро танлашга эга бўлган гуруҳ аъзосининг тартиб рақами жадвалнинг устунига ҳам, қаторига ҳам ѐзилади. Кейин шу киши билан ўзаро танлашга эга бўлгани иштирокчи рақами ҳам худди шу тартибда ѐзилади. Шу тариқа ўзаро танлашлар давом эттирилади. Пайдо бўлган кичик гуруҳ аъзоларининг ўзаро муносабатларини билиш учун социограмма тузилади. Социограмма тузишда қуйида берилган шартли белгилардан фойдаланилади.

-Кимни танлаяпти; - Ким танлаяпти; - кетма-кет танлаш; -бир томонлама ижобий танлаш; ва аѐл) . - бир томонлама салбий танлаш; - Ўзаро ижобий танлаш; - Ўзаро салбий танлаш; - жинсни белгилаш (эр Танлов бўйича олинган маълумотлар социограмма шаклида график асосида ифодаланади (расмга қаранг). Танлов сабабини аниқлаш учун ҳар бир талаба билан якка тартибда суҳбат ўтказилади. Жамоадаги шахслараро муносабатларни яхшилаш мақсадида ва унда ҳар бир талабанинг мавқеини, айниқса «қабул қилинмаганлар» ва «рад этилганлар»нинг мавқеини мустаҳкамлаш учун

тегишли тушунтиришлар берилади, уларнинг миқдорий ва ижобий сифатларини очиб беришга алоҳида эътибор жалб қилинади. Таҳлил тўлиқ бўлиши учун аниқланган ҳар бир кичик гуруҳнинг социограммаси алоҳида чизилади ва таҳлил қилинади. Гуруҳнинг жипслигини аниқлаш учун қуйидаги формуладан фойдаланиш таклиф қилинади: К жип . – жипслик коэффициенти, В+ , В - - мусбат ва манфий ўзаро танлашлар сони, n - гуруҳ аъзолари сони , Агар танлашлар сони чекланган бўлса формуладаги n(n-1) ўрнига K*n қуйилади. К – танлаш мумкин бўлган аъзолар сони. Масалан, «3 кишини танланг!» дейилган бўлса, у ҳолда К =3. Социометрик сўровнома ѐрдамида олинган барча материаллар гуруҳга ѐзилган психолого-педагогик характеристикада акс эттирилади.

Социометрия жадвали (мисол тариқасида) Ўзаро танлашлар ва кичик гуруҳлар 2 2 0 2 + 2 0 + 5 8 2 7 5 + + 8 + 2 7 + 1 2 2 4 2 5 1 7 1 1 + + 2 4 + 2 5 + + 1 + 1 1 2 3 1 1 + 2 3 + 6 1 9

6 + 1 9 + 7

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Баркамол авлод-Ўзбекистон тараққиѐтининг пойдевори. Т.,1998 2. В.Каримова. Психология. Ўқув қўлланма. Т.А. Қодирий номидаги халқ мероси нашриѐти. «ЎАЖБНТ» маркази, 2002. 3. Умумий психология. А.В. Петровский таҳрири остида, Т., Ўқитувчи, 1992 й. 4. Ғозиев Э. Психология методологияси. – Т.: «Университет», 2002. 5. Ғозиев Э. Умумий психология.-Т.: Университет, I, II китоб, 2002. 6. Немов Р.С. Психология: Учеб. для студентов высш. пед. учеб. заведений: В 3 кн.- Психодиагностика. Введение в научное психологическое исследование с элементами математической статистики. – 3-е изд. – М.: Гуманит. изд. центр ВЛАДОС, 1998. 7. Психологиядан қисқача изохий лугат. Тошкент. ТДПУ Давлетшин М.Г. таҳрири остида. Т., 1998. 8. Ёш ва педагогик психологиядан практикум. Т.1991. 272-275 б. 9. Набижонова Д. Психология маърузалар матни, Фарғона политехника институти. Фаргона - 1999, 10. В.А.Крутецкий «Педагогик психология асослари» Тошкент «Ўқитувчи» 1976 й.

Похожие

Гуруҳда ўзаро ҳамкорлик ва мулоқот психологияси

Спорт психологиясининг предмети ва вазифалари

Педагогик психология фанига кириш

Психологияда “шахс–жамияти ўз–ўзини бошқариш” масалалари

Гиёҳвандлик девиант хулқ шакли сифатида