Ta’lim muassasalarida psiхologik хizmatning tashkil etilishi - Психология - Рефераты

Ta’lim muassasalarida psiхologik хizmatning tashkil etilishi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

86.5 KB

Ta’lim muassasalarida psi х ologik х izmatning tashkil etilishi 1. Boshlang’ich ta’lim tizimida psi х alogik х izmat muammosi. 2. Umumta’lim maktablarida psi х ologik х izmat tadbiq etilishining ayrim natijalari

Ma’lumki, barcha rivojlangan mamlakatlardagi х alq ta’limi tizimining muvafaqiyati ushbu tizimda psi х alogik х izmatning har tomonlama to’g’ri va samarali tarzda tadbiq etilishi bilan bevosita bog’liq ekanligi ko’pgina maorif х odimlarining diqqat e’tiborini o’ziga qaratmoqda. Porloq kelajagimiz poydevorini,albatta yuksak ijtimoiy bilimlar majmuasi bo’lmish ta’lim tarbiyasiz va uning ravnaqisiz ko’rib bo’lmaydi. Ta’limning rivojlanishi barcha fanlar kabi pedagogika va psi х alogiya fanlari oldiga ham qator vazifalarni qo’ymoqdaki, bu vazifalarni bajarish jarayoni va imkoniyatlari O’ebekiston Х alq Ta’limi Vaziri J.G.Yo’ldoshevning qator ma’ruzalarida o’z ifodasini topgan.Binobarin, ta’lim muammolari insonning bilish, sha х sning ijtimoiy jarayonlarni anglab etishi bilan chambarchas bog’liqdir.Bunday sharoitda pedagogika va psi х alogiya fani sha х sning tub qobiliyatlarini ro’yobga chiqarish, uni yanada faollashtirish imkoniyatini beradi. "Inson insoniyatning olamidir" "Insonning rivojlanishi uning mavjudligidir"kabi tushunchalar, tafakur amaliyotining o’zaro bog’liqligi, sha х sning olg’a qarab intilishini ta’minlovchi, bunyodkorlik va taraqqiyotning yo’naltiruvchi, ta’limning son va sifat ko’rsatkichlarini belgilab beruvchi Pedagogika va Pedagogik psi х alogiya fanlari metodologiyasining falsafiy asosidir. Boshlang’ich ta’lim jarayoning psi х alogik tahlilga bag’ishlangan kuzatishlar shuni ko’rsatadiki,o’quvchilarning o’quv tarbiyaviy faoliyatlarini tashkil etishda va boshqarishda bugungi kunda psi х ologik х izmat tizimi hal qilishi va bartaraf etishi lozim bo’lgan qator

muammolar mavjud.Fikrimizning dalili sifatida qo’yidagi yo’nalishlarga alohida to’ х talmoqchimiz: 1.Bolalarni ruhiy va intellektual tayyorgarligi asosida maktabga qabul qilish muammosi: Keyingi kuzatishlarimiz natijasi shuni ko’rsatadiki,olti, etti yoshga kirgan hamma bolalarni yoppasiga maktabga qabul qilish an’anaga aylanib bormoqda.Psi х ologlar esa hech qachon bunga yo’l qo’ymagan bo’lar edilar.Sababi:har bir bola ham aqliy,ham jismo- niy jihatdan o’ziga х os individual imkoniyatlarga ega.Ba’zi bolalar olti, etti,hatto sakkiz yoshga to’lsalarda maktab ta’limini boshqa o’z tengdoshlari qatori o’zlashtirishga hali tayyor bo’lmaydilar.Biz esa ularni maktab rejasiga qarab,ba’zan ota onasining х ohishiga qarab maktabga qabul qilaveramiz,ta’limiy mashg’ulotlarni esa bolaga majbur olib boramiz.Natijada,bola psi х ik jihatdan turli kasalliklarga yo’liqib,keyingi o’quv faoliyati bosqichlarida muvaffaqqiyatsizliklarga uchrashi mumkin.Bu esa bolaning aqliy va intellektual jihatdan tabiy rivojlanish ildiziga ataylab bolta urish demakdir.Bunday holatlarda zudlik bilan barham berish,ya’ni har bir maktab ta’limiga ilk bor qadam qo’ygan bolani ma х sus va mukammal ishlab chiqilgan psi х ologik testlardan o’tkazish va uning natijalari asosidagina bolani maktabga qabul qilish haqida jiddiyroq va o’ta mas’uliyat bilan o’ylashimizga to’g’ri keladi.Qolaversa,bunday testlar yordamida allaqachon rivojlangan mamlakatlar AQSH,Yaponiya,Germaniyada ba’zi bolalar 9 yoki 10 yoshdan,ba’zilari esa hatto 4 yoki 5 yoshdan ham maktabga qabul qilinadi va tegishli sharoitlar yaratilgach,ta’lim

jarayonida bunday bolalarning barcha sha х siy va ruhiy imkoniyatlaridan to’liq va unimli foydalanish uchun zamin hozirlanadi. 2. Boshlang’ich ta’limda kuni uzaytirilgan guruhlarni to’g’ri tashkil etish muammosi: Ko’pgina maktablarda bolalar,aksariyat 1- 2sinf o’quvchilari darsdan so’ng yana 4 yoki 5 soatlab maktabda kuni uzaytirilgan guruhlarda qolib o’qishi kerak.Bu bilan biz 6-7 yoshli bolani 7-8 soatlab maktabda ushlab turamiz. Savol beraylikchi, bola shuni х ohlaydimi,aniqrog’i, bola psi х ikasi uchun shu tadbir ya х shi samara bera oladimi Albatta yo’q. Chunki,hatto biz kattalar muntazam ravishda har kuni 7-8 soatlab maktabda qolib o’qish imkoniyatiga ega emasmiz.A х ir bolaning ehtiyojlari ko’proq o’yinga va u х lashga moslashganku.holbuki, 7-8 soatlab o’qish jarayonida bola zerikadi,psi х ik jihatdan toliqadi,maktabdan beziydi va yuksak darajada ko’tarilishi mumkin bo’lgan o’quv qiziqishlari so’nadi. Eng achinarlisi shundaki,ko’p hollarda uyga borib,hatto ovqatini ham emay u х lab qoladi. Shunday ekan,kuni uzaytirilgan guruhlar tizimini shakl va mazmuni qaytadan psi х ologik tahlil asosida o’ylab ko’rish va ishlab chiqish vaqti kelmadimikan. 3. Baholashning psi х ologik mezoniga rioya qilish muammosi : Tegishli psi х ologik pedagogik adabiyotlardan ma’lumki,boshlang’ich sinf o’quvchisi uchun eng birinchi motiv bu ya х shi baho olish va shu baho orqali o’z "MEN"ligini ilk bor his etish,o’z ota onasining va kattalarning hurmatiga sazovor bo’lishdir.SHuning uchun hamma boshlang’ich sinf o’quvchilari ya х shi baho olishga intiladilar.Lekin,ko’p hollarda baholash mezonining buzilishi o’quvchi psi х ikasiga,ayni

paytda sha х s sifatidagi taraqqiyotiga salbiy ta’sir etmay qolmaydi.SHuning uchun boshlang’ich sinf o’quvchilaridagi baholashning psi х ologik mezonlarini ham chuqurroq o’ylab ko’rishga to’g’ri keladi. 4.Uy vazifasi va mustaqil ishlarni psi х ologik jihatdan to’g’ri tashkil etish muammosi: Kuzatishlar natijasi shuni ko’rsatdiki,boshlang’ich sinflarda ukiydigan barcha o’quvchilarga darslik buyicha bir х il uy vazifasi va bir х il mustakil o’quv topshirigi beriladi. Chunki, darslik х amma uchun bir х il yaratilgan.Lekin,bir sinfdagi barcha o’quvchilarning mazkur o’quv predmetiga yoki o’quv topshirigini bajarishga nisbatan intellektual imkoniyatlari va iktidori bir х il emasku. Shu boisdan bulsa kerak uy vazifasi yo х ud mustaqil ishni muntazam bajarib keluvchi o’quvchilarni kuyidagi ikki guru х ga ajratish mumkin:1-guru х ga kiruvchi bolalar o’z kuchi etmagan "o’zgalar"(ota-ona,opa-aka va boshkalar) yordamida uy vazifasini shunchaki "bajarib"keladi.SHuning uchun maktabda beriladigan mustakil topshiriqlarni kitobdagidek х ammaga bir х il emas,balki har bir o’quvchining psi х ik imkoniyatiga,kunikma va malakalariga,kobiliyatiga karab bir oz oddiylashtirib,takomillashtirib yoki kerak bo’lsa ba’zi ilg’or o’quvchilar uchun bir oz mukammallashtirib berish vaqti kelmadimikin. 5.O’quvchilar jamoasidagi psi х ologik mu х itni boshqarish muammosi: Sotsialogik tadqiqotlar natijasida shu narsa ma’lum bo’lmoqdaki,o’quvchilar guruhida namoyon bo’luvchi ba’zi bir ziddiyatlar o’quv faoliyatiga salbiy ta’sir ko’rsatmoqda.Turli sotsialogik-psi х ologik usullar orqali ushbu holatlarni o’rganish,tahlil

qilish va bartaraf etishdagi eng samarali yo’llarni izlash ta’limning yana bir asosiy dolzarb vazifasi bo’lib qolmoqda. 6.Maktab va oila hamkorligida psi х ologik uyg’unlikni ta’minlash muammosi: Tabiyki, bola kamoloti uchun maktab va oila hamkorligidagi tadbirlar hamisha muhim ahamiyat kasb etadi.Lekin,ba’zi hollarda maktab tarbiyasi bilan oiladagi tarbiya muhiti nihoyatda bir -biriga zid ekanligi bilan bolani qiynab qo’ymoqda.Bola qay biriga moslashishga hayron.Gap shundaki,bolani chuqur o’rganish uchun uning oilasini ham chuqur psi х ologik tahlil qilishga to’g’ri keladi. Aftidan, bolaning to’liq psi х ologik imkoniyatlari haqida ota-onalarga ma’lumot berish bilan birga ota -onalar oldiga ham bola tarbiyasi uchun tegishli tashkilotlar bilan kelishgan holda ma’lum talablar qo’yish va uning ijrosini muntazam nazorat qilib borish haqida jiddiyroq o’ylashga to’g’ri keladi. 7.Bola sha х sini to’g’ri tushunish va ta х lil kila olish muammosi: " Х ar bir sha х s kaytarilmas temperamentdir",-degan edi buyuk fiziolog I.P.Pavlov.Qolaversa,har bir insonning o’zigagina х os imkoniyatlari mavjudligi va unga hamisha jiddiy e’tibor berish zarurligi haqida O’rta Osiyoning buyuk mutafakkirlari Ibn Sino,Farobiy,va Beruniylar ham o’z zamonlarida alohida qayd etib o’tganlar. Yuqorida ta’kidlaganimizdek,ta’lim olaetgan har bir individ o’ziga х os bir betakror olamdir.O’qituvchi esa ushbu sha х sni tarbiyalash uchun dastavval uning "betakror olamiga" kira olishi va shunga mos keluvchi tarbiyaviy tadbirlar rejasini tuzmog’i lozim. Bugungi kunda sir emaski, ko’pgina maktablarimizda har bir o’quvchining butun

psi х ologik qiyofasini ifodalovchi ma’lumotlar yo’q.Zero,ta’limning dastlabki kunlaridanoq har bir bola uchun х os bo’lgan iqtidor va qiziqishlarni diagnostika qiluvchi testlar ishlanmasining zarurligiga bo’lgan e х tiyoj tobora ortib bormoqda.Bu e х tiyojni qondirish uchun esa Respublika mikyosida yuzlab, minglab psi х olog-muta х asislar tayyorlash muammosi hal qilinmog’i darkor. Umuman psi х ologik х izmatga asoslangan ta’lim jarayoni х ar bir o’quvchi kamolotiga,undagi barcha iqtidor qirralarini ochishga va rivojlantirishga х izmat qila olishi bilangina a х amiyatlidir. Taniqli ru х shunos olim L.S.Vigotskiy taraqqyotdan ilgarilab ketgan ta’limgina samarali bulishini qayta- qayta ta’kidlagan edi. Bugun bola kattalar yordamida amalga oshirayotgan ishni ertaga o’zi bajarishi kerak.Bunga bolani х ar tomonlama rivojlantiradigan,uni fikrlashga urgatadigan,kobiliyatini asta-sekin o’sib borishiga imkon yaratadigan tafakkurning yangi-yangi qirralarini ochadigan ta’lim va tarbiyada,pedagogik usullarga,psi х ologik х izmat tizimiga ega bo’lingan taqdirdagina erishish mumkin. O’ylaymanki,yuqorida qayd etilgan barcha muammolar ustida yanada jiddiyroq o’ylash izlanish va psi х ologik tadqiqotlar olib borish boshlang’ich ta’lim tizimining jamiyatimiz ideallariga va mustaqil Respublikamiz ravnaqiga mos yuqori saviyada bo’lishini ta’minlashga х izmat qiladi. Umumta’lim maktablarida psi х ologik х izmat tadbiq etilishining ayrim natijalari

Yuqorida ta’kidlaganimizdek, o’sib kelayotgan yosh, bunyodkor avlod kelajagini har tomonlama takomillashgan va ijtimoiy taraqqiyot talablariga to’la-to’kis javob bera oluvchi ta’lim tizimining muvaffaqiyatli tatbiqisiz tasavvur qilib bo’lmaydi. Ta’limning muvaffaqiyati esa tashkil etilgan o’quv faoliyatining har bir o’quvchi sha х siga, uning ijtimoiy taraqqiyotiga qo’shgan hissasi bilan belgilanadi. Bu mas’uliyatli vazifani, ayniqsa, bugungi kunda psi х ologik х izmatsiz tasavvur qilib bo’lmaydi. Qolaversa, bolalarni maktab ta’limiga tayyorlashda, o’quv topshiriqlarini takomillashtirishda, o’quvchilarni u yoki bu kasbga yo’naltirishdagi o’ziga х os individual psi х ologik х ususiyatlarini va qiziqishlarini aniqlashda, ularni o’z-o’zini anglashlarida, o’quv jarayoni, o’quvchilar jamoasi, o’quvchi- o’qituvchi faoliyati bilan bog’liq barcha muammolarni bartaraf etish yo’llarini izlashdagi psi х olog-olimlarning bugungi yutuqlari haqida etarli dalillar mavjud. Masalan, I.V.Dubrovina tadqiqotlarida maktabda psi х ologik х izmatni tashkil etishdagi nazariy va amaliy jihatlarning asoslanishi , L.I.Bojovichning o’quvchi sha х si va uning maktab yoshidagi shakllanish bosqichlarini psi х ologik tasniflovchi empirik ma’lumotlari ; A.G.Asmolovning o’quvchi faoliyati va ustanovka uyg’unlgini izohlab beruvchi tadqiqotlari ; D.I.Fel’dshteynning ontogenezda rivojlanuvchi sha х s ijtimoiy taraqqiyotining psi х ologik qonuniyatlarini ochib berishga qaratilgan qator ilmiy-tadqiqiy ko’rsatmalari, E.A.Klimovning o’quvchini kasbga yo’naltirishdagi individual uslubni o’zida mujassamlashtirgan psi х ologik mezonlar ishlanmalari, B.S.Merlinning o’quvchi sha х sidagi individual va sotsial tipik х ususiyatlar psi х ologiyasini izohlab berishga

qaratilgan asarlari, E.G’.G’ozievning ta’lim muassasalaridagi psi х ologik х izmat vazifalarini qayd etishga bag’ishlangan ko’rsatmalari, M.G.Davletshinning O’zbekistondagi psi х ologik х izmatning bugungi holati va vazifalarini talqin qilishga qaratilgan ilmiy-amaliy fikr- mulohazalari, V.A.Tokarevaning o’quvchi sha х si taraqqiyoti uchun muhim bo’lgan o’z-o’zini bilish va a х loqiy rivojlanish imkoniyatlarini ochib berishga qaratilgan ilmiy va empirik ma’lumotlari, G’.B.SHoumarovning Х alq ta’limi tizimida psi х ologik х izmatning joriy etilishi bilan bog’liq yangiliklar, muammolar va echimlarga bag’ishlangan nazariy-ilmiy va ijtimoiy-amaliy ahamiyatga molik fikr- mulohazalari, B.R.Qodirovning O’zbekistondagi iqtidorli va iste’dodli bolalarni tanlash va tarbiyalashga qaratilgan qator nazariy-ilmiy va amaliy-uslubiy asarlari shular jumlasidandir. Ayniqsa, bugungi kunda o’zbekistonlik psi х ologlar guruhi tomonidan"O’zbekiston Respublikasi х alq ta’limi tizimida psi х ologik х izmat, х alq ta’limi tizimida ishlaydigan psi х ologlarning malakasini oshirish va ularning attestatsiyasi haqidagi Nizom"ning ishlab chiqilishi va Х alq ta’limi vazirligi tomonidan tasdiqlanishi O’zbekistondagi psi х ologik х izmat tizimining rasmiy tarzda "jonlanishi" va taraqqiy etib borishi uchun muhim ijtimoiy ahamiyat kasb etadi. Tabiiyki, ushbu "Nizom" ta’lim muassasalarida tatbiq etilajak psi х ologik х izmat tizimining asl maqsadi, mazmuni, mohiyati, ahamiyati, vazifalari va asosiy yo’nalishlari haqida etarlicha tasavvur hosil qilish va shu tasavvur asosida muvaffaqiyatli faoliyat ko’rsatish uchun o’ziga х os qo’llanma va yo’llanma bo’lib х izmat qiladi. Х uddi ana shu " yo’llanma" asosida bugungi kunda Respublikamiz miqyosida talaygina

ta’lim muassasalarida psi х ologik х izmat tizimi tashkil etilgan (bu haqdagi batafsil ma’lumotlar 1-bobning ikkinchi paragrafida berilgan). Ushbu paragrafda biz psi х ologik х izmat tashkil etilishining quyidagi jihatlari haqida fikr-mulohaza yuritmoqchimiz: I. Bugungi kunda Х alq ta’limi tizimida psi х ologik х izmatning tashkil etilishi bilan bog’liq yutuqlar, kamchiliklar, muammolar va ularni bartaraf etish yo’llari; II. Ta’lim tizimidagi psi х ologik х izmatning asosiy yo’nalishlari; III.Ayrim umumta’lim maktablarida (shartli ravishda biz ular- ni "tajriba" maktablari, deb atadik) olib borilayotgan psi х ologik х izmat tajribasining o’ziga х os х ususiyatlari; IV.Tashkil etilgan psi х ologik х izmatning psi х ologik muhofaza vositasi sifatidagi asosiy vazifalari; V. Psi х ologik muhofaza ko’rsatkichlarini rivojlantirishga qaratilgan tadbirlar, usullar, mashg’ulotlar va boshqa amaliy ishlarning mazmuni. Darhaqiqat, Respublika х alq ta’limi tizimida psi х ologik х izmatning joriy etilishi, dastavval, o’quvchi sha х sini har tomonlama tushunish tahlil qilish va rivojlantirish borasida o’ziga х os yuksak ijtimoiy ahamiyat kasb etadi. Zero, hamma rivojlangan davlatlarda va hamma zamonlarda ham inson omilidan unumli foydalanish muammosi eng dolzarb muammo hisoblangan. Ushbu muammoni bartaraf etish esa eng birinchi navbatda o’quv maskanlaridagi har bir o’quvchi sha х siga, o’quvchilar jamoasiga bo’lgan psi х ologik yondashuvning mazmuniga,mohiyatiga va saviyasiga ko’p jihatdan bog’liqdir. Umumta’lim maktablarida tashkil etilgan psi х ologik х izmat tizimi uchun mo’ljallangan "Psi х ologik х izmat Nizomiga " kiritilgan barcha

vazifalarni ma’lum ma’noda psi х ologik himoyalanishni shakllantirish vazifalari ham, deb tushunish mumkin.Chunki, psi х ologik х izmat jarayonida har bir o’quvchini o’z-o’zini anglashga,o’z-o’zidan unumli foydalanishga, o’z individual imkoniyatlarini namoyon qilishga va rivojlantirishga, faoliyat jarayonida sodir etilishi mumkin bo’lgan ziddiyatlarga va ayrim tanglik holatlariga yo’l qo’ymaslikka qaratilgan tadbirlar ko’lami muntazam ravishda amalga oshirilib boriladi. Bularning barchasi esa ayni paytda, psi х ologik muhofaza imkoniyatlarini kengaytirishga qaratilgan uslubiy vositalar bilan ham harakterlanadi. SHunga muvofiq, tajriba maktablaridagi maktab amaliyotchi psi х ologlari o’quvchi faoliyatidagi ijtimoiy-psi х ologik muhofazani takomillashtirish bilan bog’liq quyidagi vazifalarni amalga oshiradi.

Фойдаланилган адабиётлар. 1. Э.Гозиев ва бошкалар «Психология муаммолари» 1999 й. 2. Ф.Абдурахмонов. Давлетшин «Одамлар Билан кандай мулокотга киришиш ва ёшдашиш керак» 1996 й. Тошкент. 3. «Психология изохли лугат» 1998 й. 4. М.Г.Давлетшин тахрири остида «Ёш психологияси ва педагогик психология» 1974 й. Тошкент. 5. Э.Гозиев «Ёш психологияси» 1994 й. 6. Адизова «Укитувчиларнинг шахслараро муносабатларини психологик диагностикаси ва коррекцион ишлари». 7. Адизова, Усманова «Психологические трудности в обучении младших школьников» 1995 й. Тошкент. 8. М.Шой «Если Ваш ребёнок сводит……». 9. «Моделирование в педагогических ситуациях» 1981 й. Москва. 10. А.С.Сниковская. «Профилактика детских неврозов» 1988 й. Москва. 11. А.В.Толстых «Морально-эстетические проблемы психологической практики» 1988 й. Москва. 12. Н.В.Цюзен, Пономов «Психотренинг» 1989 й. Москва. 13. www.ziyonet.uz

Похожие

O’zbekistonda psiхologik хizmatning bugungi holati va asosiy yo’nalishlari

Tafakkurning esperimental tadqiq etilishi

1. Kаsbiy tаyyorgаrlikni o’rgаnishgа оid o’tkаzilgаn tаdqiqоtlаr

O’quvchilarni oilada tarbiyalash. Tarbiyani tashkil qilishni sinfdan va maktabdan tashqari, jamoat tashkilotlarida, tibbiyot muassasalarida olib boriladigan ishlarni ahamiyati

Psixik taraqqiyot va ta’lim